Download de scriptie als PDF - Het Gelaat

om de minder belangrijke –minder uitgebreid of minder ‘van belang’ 6 – daarin te
laten figureren ter illustratie of verduidelijking. Bij deze ‘opmerkingen’ van Levinas
over de kunst moet nog een onderscheid gemaakt worden tussen een aantal
redenen voor Levinas om aan kunst te refereren 7 . Ten eerste als voorbeeld:
Levinas haalt bij tijd en wijle bepaalde kunstwerken aan (soms beeldende kunst,
soms muziek, maar meestal literatuur) om zijn filosofische gedachten te
illustereren of te staven. Ten tweede kunst als ‘ontologisch’ gebeuren. De eerste
reden om aan kunst te refereren blijft voor en na TI gelijk, alhoewel er zelfs in de
beweging van de eerste stap (tot en met TI) al een verschil is aan te wijzen in het
aanhalen van kunstwerken. In TI wordt het kunstwerk vaak gebruikt om een
filosofische ‘waarheid’ te illustreren, vaak in de vorm van ‘zoals .... schrijft’ of ‘à la
...’. Frappant is wel, en de reden hiervoor zal duidelijker worden bij de behandeling
van de kunst als ontologisch gebeuren, dat in TI de auteurs of hun werken vaak
worden aangehaald als het gaat om de dood, het verschrikkelijke of de angst 8 . In
de werken voor TI worden auteurs en hun werken vaker aangehaald als autoriteit.
In Le temps et l’autre bestaat Levinas het zelfs te zeggen: Maar het lijkt mij wel eens
6. In sommige artikelen zijn de opmerkingen over de kunst dermate terzijde dat ze pas begrijpelijk
worden door ze in het licht van een ander artikel (meer ter zake m.b.t. de kunst) te plaatsen –waar
ze overigens dan weer een en ander kunnen verhelderen.
7. M.Lescourret zegt het in haar biografie van Levinas (Emmanuel Levinas) als volgt: Blijkens de
talloze verwijzingen en vermeldingen overal in zijn werken, was zijn inzet bij het lezen [van literatuur]
speculatief, ontologisch en antropologisch van aard. (p.40) De pagina’s 37 tot 41 uit deze biografie
handelen in hun geheel over Levinas literaire kennis.
8. TI:211, Zo is het ook in een verhaal van Edgar Allan Poe, waarin de muren die de verteller
insluiten onophoudelijk dichterbij komen en waarin hij de dood beleeft met zijn blik die als blik [etc.]
TI:64, Een situatie geschapen door die honende wezens, communicerend via een labyrint van
toespelingen en bijbedoelingen die Shakespeare en Goethe in scènes van tovenarij en hekserij
laten verschijnen... TI:207, Macbeth wenst dat de vernietiging van de wereld in zijn nederlaag en in
zijn dood (and wish th’estate o’ th’ world were now undone) of , dieper nog, Macbeth wenst dat het
niets van de dood van een leegheid is die even totaal is als die welke geheerst zou hebben als de
wereld nooit geschapen was. Niet overal echter: TI:195, ...ofwel deze “onbewogen natuur die
schittert in haar eeuwige schoonheid”, naar de uitdrukking van Poesjkin... en op TI:167, Maar Proust
bewonderde de keerzijde van de mouwen van een japon van een voorname dame...
8