Download de scriptie als PDF - Het Gelaat

l’entretemps, jamais fini, durant encore – quelque chose d’inhumain et de
monstrueux. 99
De monsterachtigheid en de onmenselijkheid die de kunst in het leven brengt heeft
ook een positieve kant, niet uit zichzelf, maar, om zo te zeggen, in het gebruik. Dit,
het ‘gebruik’ van de kunst, is het onderwerp van de laatste paragraaf: ‘Pour une
critique philosophique’. Het monsterachtige en het onmenselijke van de
‘entretemps’, van de kunst dus, is gelegen in het feit dat de kunst, en introduisant
dans l’être la mort de chaque instant (...) incapable de finir, niet ‘beter’ kan
worden 100 . Door geen toekomst te hebben, kan en hoeft de kunst ook geen
verantwoordelijkheid te nemen, kan en hoeft de beschouwer, die meegesleept
wordt met het ritme van het kunstwerk, door losgemaakt te worden van de wereld,
ook die verantwoordelijkheid niet te nemen. Deze onverantwoordelijkheid, dit
loskomen van de wereld is ook de positieve waarde van de kunst: het esthetisch
genot. De beschouwer kan ‘zich’ verliezen. De zwaarte van het bestaan –het aan
zichzelf vastzitten–, de noodzaak tot handelen, de inspanning van de wetenschap
en de filosofie worden geweigerd; er wordt in vrede en stilte gecontempleerd. Deze
waarde doet echter niks af aan de onverantwoordelijkheid. Pas door de
(filosofische) kritiek kan het niet-menselijke werk van de kunstenaar in de
menselijke wereld worden geïntegreerd. De kritikus ontdekt achter het kunstwerk
weer de kunstenaar, een mens met zijn verantwoordelijkheden als mens. Hij
brengt achter het beeld van de werkelijkheid, het duister van het zijn, de beelden
weer tot leven; niet door het origineel te herstellen, maar door de afstand tussen
beeld en werkelijkheid te meten, en zo een nieuw inzicht in het zijn te verkrijgen.
Een inzicht dat verder strekt dan het zijn als vrijheid; een inzicht in het zijn dat
dreiging eindigt niet. De stervende bevindt zich in een leeg interval, dat parallel lijkt te lopen met de
duur van de levenden. Dit interval is het tussentijdse. Hierin zitten duidelijke verwijzingen naar TI waar
Levinas het over de dood heeft (TI:27-8), en naar EE, waar het ‘il y a’ ruist op het moment dat in de
luiheid de handeling wordt uitgesteld: La paresse est un impossibilité de commencer ou si l’on
préfère, elle est l’accomplisement du commencement. (EE:34) Deze ‘nadering’ ver-beeld Levinas
meermalen door een citaat van Poe, o.a. TI:211-2. (Zie noot 8.)
99. RO:115
100. RO:115
35