Download de scriptie als PDF - Het Gelaat

Zich te beperken tot een lectuur van Levinas’ teksten over de kunst, blijkt ook
onmogelijk te zijn: deze teksten zijn niet zomaar losse teksten over kunst, maar
teksten over kunst die passen in een ‘filosofisch discours’, in Levinas’ filosofie dus.
Dankzij deze plaatsing van die over kunst handelende teksten in Levinas’ filosofie
werd duidelijk op welke manier het onderzoek beperkt moest worden. Bij zo’n
eerste ‘plaatsing’ blijkt er een duidelijke breuk in Levinas’ filosofische werk te
liggen, direct na Totalité et Infini (TI 2 ). De teksten van Levinas over de kunst die na
TI zijn verschenen 3 wekken een heel ander indruk dan de teksten voor TI. Hoe
‘duister’ Levinas filosofie soms ook moge zijn, de teksten van voor TI worden tot op
zekere hoogte nog gekenmerkt door een soort filosofische ‘gründlichkeit’. Na TI
begint Levinas (in ieder geval in de teksten over de kunst) een spel te spelen van
heen-en-weer gaande bewegingen waarin in het één zonder waarschuwing vooraf
–zonder ‘gründliche’ verklaring– kan veranderen in het andere. Waarin in de tekst
zelf een rol speelt in het beschrevene, waarin in het zeggen en het gezegde een
spel spelen waarin het gezegde ontzegd wordt en het ontzegde gezegd 4 . Dit spel
mag dan ‘duister’ zijn en misschien wel minder ‘gründlich’ –het heeft wel degelijk
een basis. Het begrippenpaar ‘Zeggen’ (dire) en ‘Gezegde’ (dit) is een belangrijk
thema geworden in Levinas’ werk na TI en vindt zijn uiteindelijke vorm in Autrement
2. Zie voor een lijst van gebruikte afkortingen en de bibliografie achterin, p.77.
3. Zoals ‘Poésie et réssurrection. Notes sur Agnon’, ‘De l’être à l’autre’ (over Paul Celan), ‘Roger
Laporte et la voix de fin silence’ (allen in Noms Propres (NP)), zoals de teksten (op één na) uit Sur
Maurice Blanchot, zoals een aantal teksten uit de tweede druk van En découvrant l’existence avec
Husserl et Heidegger, zoals een aantal teksten uit de bundels Difficile liberté (bv.‘La poésie et
l’impossible’) en Hors sujet (bv.‘De la signifiance du sens’) en zoals de teksten en het voorwoord in
L’humanisme de l’autre homme.
4. Dit spel begint Levinas in het voorwoord van TI –in feite al behorend tot de werken na TI– al te
spelen: Maar het ‘woord vooraf’ dat tracht het scherm te doorbreken dat door het boek zelf tussen
auteur en lezer is opgetrokken, wordt niet gegeven als een erewoord. Het is enkel gelegen in het
wezen zelf van de taal, dat bestaat in het steeds weer ongedaan maken van de uitspraak door het
woord vooraf of de uitleg achteraf, in de herroeping van het gezegde, in de poging zonder omhaal
opnieuw te zeggen wat in het onvermijdelijke ceremonieel waarin het gezegde behagen schept,
reeds werd misverstaan. (TI:xviii) Zie over de ‘ontzegging’ of het herroepen dat het voorwoord doet
ook het voorwoord van L’humanisme de l’autre homme.
6