Download de scriptie als PDF - Het Gelaat

een ontdekking van zwakheid, die echter weer gebaseerd is op de onbetwiste
waarde van de spontaniteit. De redenering loopt als volgt: de spontaniteit, nog niet
met rede begiftigd (dat maakte tenslotte het gewelddadige uit; de rede ontdekte het
feit als obstakel), is mislukt; er is, zegt men, een smartelijke ervaring opgedaan die
de moeder van de wijsheid is. Vanuit deze ontdekking pas is het nodig het geweld
te beteugelen (en te rechtvaardigen). 146 In deze gedachtengang is duidelijk het idee
van de ‘val’ terug te horen: de rede is werkzaam, het geweld gerechtvaardigd,
omdat het de weg terug kan betekenen naar een spontaniteit die niet een
smartelijke ervaring heeft opgedaan; een spontaniteit voor het verval van vroegere
grootsheid. De kritiek op de spontaniteit (...) veronderstelt dus een vermogen tot
reflectie op de eigen mislukking en op de totaliteit, een ontworteling van het ik dat
aan zichzelf ontrukt is en in het universele leeft. 147 Al in EE en TA heeft Levinas
duidelijk gemaakt dat de vrijheid (of de spontaniteit) niet de oorspronkelijkheid was
en dat het geweld (de zwaarte van het bestaan) niet pas door een ‘val’ verklaard
kon worden, maar dat in het gelede ogenblik van de hypostase de zwaarte (het aan
zichzelf vastzitten) en de vrijheid van het bestaan tegelijk opkomen. Deze gedachte
nu kan door het introduceren van het idee van het oneindige uitgewerkt worden. De
idee van het oneindige biedt een andere mogelijkheid, waarbij de kritiek op de
spontaniteit niet gebaseerd is op de vrijheid –niet gebaseerd is op de ontdekking
van zwakheid. De kritiek is gebaseerd op het bewustzijn van morele
onwaardigheid. Dit bewustzijn komt in tegenstelling tot het bewustzijn van de
zwakheid niet voort uit een een blik op de totaliteit, maar uit het idee van het
oneindige. Men moet het idee van het oneindige hebben, het idee van het
volmaakte, zoals Descartes zei, om zijn eigen onvolmaaktheid te kennen. 148
Hierbij zij aangetekend, dat de negatie van de onvolmaaktheden niet voldoende is
voor het verkrijgen van een idee van het volmaakte. 149 Ware dit wel zo geweest dan
146. TI:54-5
147. TI:55.
148. TI:56.
149. TI:11. (...) la négation des imperfections ne suffit pas à la conception de cette [nl de ’altérité
métaphisique’] altérité. En: L’idée du parfait est une idée de l’infini.
49