Download de scriptie als PDF - Het Gelaat

wereld is geen ruimte voor ethiek: door het zien wordt de relatie met het zijn, en
daarmee de relatie met elk zijnde, met de andere mens, een relatie met waarin het
zijnde tot wereld wordt, tot mijn wereld behoort 110 . De gedachte dat kunst uit zichzelf
niet ethisch is, onverantwoordelijk, kwam in RO ook al voor, en dat dit, die
onverantwoordelijkheid –het in stilte en vrede contempleren van een kunstwerk,
maar dus ook zonder op of om te kijken–, de bestaansreden was voor de
(filosofische) kritiek, verandert in TM ten opzichte van RO ook niet 111 . Dit is dus niet
de reden dat Levinas afstand moest doen van de termen muzikaliteit en afwerking.
Dat de afwerking heeft afgedaan heeft te maken met de ‘les’ die Levinas leert uit
het boek van Leiris: het denken, de woorden, boeken zijn alle ‘symbolisch’: ze
staan niet voor een of ander (platonisch) idee, of één vaststaande betekenis
waarvan alle mogelijke andere variaties afgeleid zijn, het denken is associatief: het
voltrekt zich middels ‘splitsingen’ (bifurs) en ‘doorhalingen’ (biffures). Op dezelfde
manier dus als in de fabel (zoals die ook al uitgelegd werd in RO, maar dan met
de nadruk op het allegorische 112 ), waar de dieren ook niet alleen maar ‘staan voor’
de mensen, maar iets toevoegen aan de fabel: als ze, de dieren, ‘doorgehaald’ zijn,
zijn ze niet weggehaald; op het moment van het doorhalen telt de gedachte nog
steeds in zijn doorgehaalde betekenis, de verschillende betekenissen maken
elkaar niet ongeldig, maar blijven op elkaar inwerken. 113 Op deze manier ook is het
kunstwerk (in ieder geval het boek van Leiris en de schilderijen van Roger
Lapicque) opgebouwd: betekenis stapelt zich op betekenis, uitleg op uitleg, zonder
dat ooit de ‘uiteindelijke’ betekenis achterhaald wordt. Deze gedachte komt ook al
in ‘L’autre dans Proust’ voor: Les contours des événements (...) demeurent dans
110. HS:200-1, La vision est une relation avec l’être, telle que l’être atteint par elle apparaît
précisément comme monde.
111. HS:201, Silence parfois de mauvaise conscience ou pesant ou effrayant. Ce besoin d’entrer
en relation avec quelqu’un, malgré et par-dessus l’achèvement et la paix du beau – nous l’appelons
besoin de critique. (achèvement hier als ‘volmaaktheid’, en niet als ‘afwerking’)
112. RO:110
113. HS:199, ...la pensée à l’instant de sa biffure compte encore par son sens biffé; ses différents
sens participent les uns aux autres.
39