Inleiding

I n l e i d i n g
ren. Toch zou het niet juist zijn om marktorganisaties en instituties als elkaar
uitsluitend te definiëren. Niet alleen zagen we al dat kranten – commercieel
geëxploiteerd! – belangwekkende instituties zijn (zie ook hoofdstuk 12 van
Brants), maar recentelijk zijn er talloze ondernemingen die ‘maatschappelijk
verantwoord’ willen werken en expliciet maatschappelijke doelstellingen hoog
in het vaandel hebben staan, variërend van het tegengaan van kinderarbeid tot
het bijdragen aan een duurzame economie.
Niettemin zullen we de meeste instituties in het maatschappelijk middenveld
en de staat tegenkomen en, nog vaker, als een mengvorm van beide. Neem bijvoorbeeld
het gezin. Enerzijds lijkt dit bij uitstek iets van de samenleving zelf:
wat is privater dan de vormgeving van de intieme relaties? Rineke van Daalen
wijst in haar bijdrage ook op deze privatisering van de liefde. Anderzijds is
sprake van verstatelijking van intieme relaties: de overheid ging zich met de
ontwikkeling van de verzorgingsstaat vergaand bemoeien met de financiële
verhoudingen binnen gezinnen – met alle sociale consequenties van dien. De
verhouding tussen man en vrouw binnen het huwelijk veranderde bijvoorbeeld
drastisch door de introductie van de Bijstandswet in 1965, waardoor het mogelijk
werd voor (huis)vrouwen zonder inkomen om te scheiden. Maar de overheid
bemoeit zich niet alleen financieel met gezinnen of primaire relaties. Juist
de laatste tijd is alom sprake van ‘gezinsondersteuning’ voor en gezinsinterventies
bij maatschappelijk zwakke gezinnen. Er is sprake van een waar ‘beschavingsoffensief’
(Van den Brink, 2004), van diep in het privéleven van mensen
doorgedrongen sociale hulpverleners, lijkend op de naoorlogse onmaatschappelijkheidsbestrijding
(zie hoofdstuk 7 over welzijn).
Deze bemoeienis gaat overigens niet altijd uitsluitend van de overheid uit. Uit
hoofdstuk 8 over wonen van Ineke Teijmant blijkt dat ook woningcorporaties
een grote rol speelden en spelen bij de ‘opvoeding’ van hun huurders. Overlast
gevende huurders worden aangespoord zich beter te gedragen, en in achterstandswijken
worden met bewoners afspraken gemaakt over hoe met elkaar te
wonen en te leven, mede op instigatie van het welzijnswerk en woningbouwcorporaties
(Uitermark & Duyvendak, 2006).
Juist bij woningcorporaties speelt de laatste jaren opnieuw sterk de vraag ‘van
wie’ ze nu eigenlijk zijn. Het doorknippen van de ‘gouden koorden’ met de
overheid mag dan verrassend soepel zijn verlopen, een voorbeeld van geslaagde
institutionele vernieuwing zijn, maar van wie zijn woningcorporaties sindsdien?
Van de huidige huurders? Maar hoe worden dan de belangen behartigd
van de toekomstige generaties? Wie zijn die stakeholders, zoals dat in het Engels
heet, van woningcorporaties die zichzelf positioneren als ‘maatschappelijke
ondernemingen’? Van wie zijn hybride instituties die zich tussen markt
23
6861_Sociale kaart.indd 23 1/15/07 8:45:37 AM