Inleiding

I n l e i d i n g
marktorganisaties, leidt soms tot heftige concurrentieverhoudingen. Neem bijvoorbeeld
het terrein van de sport. Maarten van Bottenburg schetst hoe centraal
de sportclub – een middenveldorganisatie – in Nederland altijd is geweest
voor de georganiseerde sportbeoefening. Pas recentelijk heeft de commercie
op verschillende manieren haar intrede gedaan (via reclame, maar bijvoorbeeld
ook door de snelle groei van fitnessclubs). Bij sommige sporten leidt dit
tot grote verschuivingen – ook al is het einde van de traditionele sportclub met
vrijwilligers bepaald nog niet in zicht.
Toch zijn middenveld, overheid en markt niet uitsluitend concurrenten voor
elkaar, deels zijn ze ook complementair aan en conditioneel voor elkaar. Wat
bedoelen we hiermee? Een goed functionerend middenveld en eerlijke marktverhoudingen
vragen bijvoorbeeld om een sterke overheid, om goede wetgeving,
om loyale (en geen corrupte!) ambtenaren, om toezichthoudende instanties,
et cetera. In landen waar de overheid een geringe legitimiteit heeft en
het vertrouwen in politici en ambtenaren zeer gering is, ontwikkelt zich geen
bloeiend middenveld noch komen stabiele markten tot ontwikkeling. (zie ook
hoofdstuk 3, paragraaf 3.3)
Waardengeladenheid en neutraliteit
Het zijn onder andere de neutraliteit van de overheid en de onkreukbaarheid
van ambtenaren die een voedingsbodem creëren waarop instellingen van het
middenveld en ondernemingen kunnen bloeien. Neutraliteit is de ‘waarde’ die
het overheidshandelen kleurt. Een heel typerende waarde daarvan is artikel 1
van de Grondwet dat iedereen in Nederland gelijk zal worden behandeld.
Middenveldorganisaties zijn juist niet neutraal, maar opgericht vanuit een
bepaalde geloofsopvatting, levensovertuiging of een andere, zeer gekleurde,
niet-neutrale motivatie. Christelijke scholen, opgezet en bestuurd door christelijke
ouders, zijn bedoeld voor christelijke kinderen (of preciezer: voor kinderen
die tot christen worden opgevoed). Islamitische zelforganisaties, opgezet
en bestuurd door moslims, zijn bedoeld voor migranten met een islamitische
achtergrond. Het coc is een organisatie, opgezet door homoseksuelen, die activiteiten
organiseert voor homoseksuelen, et cetera. Dat middenveldorganisaties
niet neutraal zijn en hun activiteiten bewust richten op een bepaalde groep,
past bij deze sfeer. Het maakt ze ook tot heuse instituties, die vormend zijn voor
het gedrag van hun leden of deelnemers.
Marktorganisaties zijn veelal minder waardengeladen en niet sterk gericht op
het overdragen van normen en waarden. Pure marktorganisaties zijn ook maar
zelden instituties. Dit betekent ook dat we minder hoge morele eisen stellen
aan marktpartijen; ze hoeven niet te voldoen aan neutraliteit of aan groepsgebondenheid.
De ondernemer mag zich net zo goed op iedereen richten als dat
25
6861_Sociale kaart.indd 25 1/15/07 8:45:38 AM