Inleiding

I n l e i d i n g
zijn in het verleden zo gegroeid (padafhankelijk dus), en niet van de ene op
de andere dag uit te wissen. Zo kent België al heel lang een traditie van eigenwoningbezit,
terwijl het wonen in Nederland tot voor kort sterk collectief en
deels ook statelijk werd georganiseerd (zie hoofdstuk 8 over wonen van Ineke
Teijmant).
Overigens zijn niet alleen de verschillen tussen de landen interessant, maar ook
de overeenkomsten. Bepaalde ‘goederen’ laten zich blijkbaar vanzelfsprekender
publiek organiseren, zoals de gezondheidszorg, dan andere. Zelfs in Engeland,
waar nog maar weinig statelijk georganiseerd is, is de gezondheidszorg publiek
georganiseerd.
Internationale vergelijkingen bieden ook handvatten voor de discussie over
de toekomst van de Nederlandse verzorgingsstaat (De Gier & Ooijens, 2004).
Door vergelijking met andere landen komt bijvoorbeeld de specificiteit van ons
poldermodel sterk naar voren: onze politieke en sociale geschiedenis heeft de
institutionele vormgeving van consensuele coalitiekabinetten en een gedecentraliseerde
besluitvorming gecreëerd. De ontwikkeling van instituties blijkt
dus deels contextueel gebonden. Tegelijkertijd hebben zich in alle Europese
landen in de afgelopen decennia vergelijkbare verschuivingen voorgedaan in
de institutionele vormgeving: overal is de rol van de overheid teruggedrongen
en heeft vooral de markt meer ruimte gekregen. De invloed van de specifieke,
nationale context moet dus ook niet worden overdreven.
Neo-institutionalisme
Instituties zijn van belang om het gedrag van mensen te begrijpen. De aandacht
voor instituties is voortgekomen uit kritiek op het zogenaamde behaviorisme.
Gedrag werd door behavioristen veelal gezien als de uitkomst van een innerlijke,
mentale staat van de mens, zonder dat er veel oog was voor de beïnvloeding
van menselijk gedrag door instituties. Dit veranderde toen een nieuwe wetenschappelijke
stroming haar intrede deed, het neo-institutionalisme. Zoals de
naam al zegt keek deze stroming niet meer alleen naar het ogenschijnlijk spontane
gedrag van mensen, maar probeerde men dit gedrag in zijn context te begrijpen.
Door welke instituties wordt het gereguleerd?
Dit neo-institutionalisme betekende een ware revolutie voor talloze wetenschappen
(DiMaggio & Powell, 1991; Fligstein, 2001; Hall & Taylor, 1996; Nee,
2005; Scott, 1995; Smelser & Swedberg, 2005). Zo bestond er in de klassieke
economie weinig oog voor de vraag waardoor voorkeuren van mensen worden
gevormd. Men nam preferenties van consumenten als uitgangspunt van
6861_Sociale kaart.indd 39 1/15/07 8:45:41 AM
3