Inleiding

I n l e i d i n g
Overigens wordt de veranderlijkheid en de veranderbaarheid van sectoren wel
eens onderschat, juist omdat men de padafhankelijkheid overschat. Dan wordt
er met (te) veel respect gesproken over eeuwenlange tradities die zichzelf niet
zomaar laten uitwissen en over stabiele instituties die niet gemakkelijk aan het
wankelen te brengen zijn. Soms blijkt een rigoureuze ingreep echter heel goed
uitvoerbaar, juist waar niemand dat voor mogelijk had gehouden. De volkshuisvestingsector
is daarvan een goed voorbeeld, zo leert hoofdstuk 8 van de
hand van Ineke Teijmant,. De woningcorporaties waren decennialang met
handen en voeten aan de overheid gebonden (door een ingewikkeld systeem
van leningen en subsidies) en kenden speelruimte noch initiatief. Op een dag
werd echter besloten om de financiële banden tussen overheid en corporaties
– de zogeheten ‘gouden koorden’– door te knippen, en dit leidde op slag tot
geheel nieuwe verhoudingen., Corporaties zich gingen manifesteren als ‘maatschappelijke
ondernemingen’.
Recentelijk hebben zich meer van dergelijke grote veranderingen voltrokken,
ook op andere terreinen, waarbij de verschuiving – net zoals bij de corporaties
– vaak het losmaken van de overheid impliceerde, met daardoor een grotere
rol voor het maatschappelijk middenveld of de markt. De gezondheidszorg,
met de nieuwe zorgverzekering, is hiervan een voorbeeld: een tamelijk drastische
wijziging (het onderscheid tussen particulier- en ziekenfondsverzekerden
werd afgeschaft en iedereen moest zich op de markt gaan verzekeren) werd
zonder al te veel problemen doorgevoerd. Tegelijkertijd was het ook geen totale
breuk met het verleden want zorgverzekeraars moeten iedereen accepteren en
de overheid springt waar nodig financieel bij met een zorgtoeslag (zie hoofdstuk
6 over de zorg van Broekhuizen).
Hoe veranderbaar instituties zijn hangt overigens ook af van de ervaren noodzaak,
of anders gezegd, van de gepercipieerde oorzaken van het niet meer goed
functioneren. Die oorzaken wisselen per sector. De permanente discussie over
de noodzakelijke vernieuwing van de zorg (De Haan & Duyvendak, 2002) heeft
als motor de snel toenemende kosten. Deze vloeien zowel voort uit vernieuwingen
binnen de zorg zelf (technische mogelijkheden) als uit maatschappelijke
ontwikkelingen, zie hoofdstuk 3, paragraaf 3.4. Bijvoorbeeld de dubbele vergrijzing:
er komen steeds meer ouderen en deze ouderen worden ook nog eens
steeds ouder. Of dergelijke objectieve ontwikkelingen vervolgens ook werkelijk
leiden tot institutionele vernieuwing, hangt echter af van politieke besluitvorming.
Hoeveel geld willen we aan de zorg uitgeven? Moet iedereen verzekerd
zijn? Moet iedereen gebruik kunnen maken van de nieuwste technieken? Zijn
wachtlijsten in de zorg onacceptabel? Zoals Maarten Hajer in hoofdstuk 11 laat
zien, wordt in en door het debat bepaald of een bepaalde kwestie als een zwaarwegend
politiek probleem wordt gezien. Pas wanneer een kwestie hoog op de
6861_Sociale kaart.indd 19 1/15/07 8:45:36 AM
1