Musis juni 2010 nr. 6 - Gemeente Schiedam

juni 2010 jaargang 16 no 6 cultureel magazine
e 5,-

De gezichten die ons nieuwe
theaterseizoen smoel geven
Bekijk het nieuwe theaterprogramma op
www.theateraandeschie.nl en bestel direct uw kaarten!
Of haal een brochure af bij de kassa van het theater.
Theater aan de Schie, Stadserf 1, Schiedam (010) 2 467 467
Het Gemeenschapsfonds. Daar zit muziek in.
“Door Schiedammers – Voor Schiedammers”
Met het Gemeenschapsfonds
helpt u Schiedam vooruit!
Jaarlijks steunt het
Gemeenschapsfonds
Schiedam veel “Schiedamse
initiatieven” waaronder
bijvoorbeeld jongerenprojecten
op het gebied van muziekbeoefening
en podiumkunsten.
Met uw gift of schenking maakt
u het mogelijk dat ons fonds
dergelijke projecten voor de
Schiedamse samenleving kan
blijven ondersteunen.
Lees meer over dit unieke
Schiedamse fonds op onze
website.
Kijk op onze website www.gemeenschapsfondsschiedam.nl en help ons helpen!

3 musis
MUSIS juni 2010
jaargang 16
no 6
ISSN 1568.9751
Musis verschijnt 11 maal per jaar
en informeert en opinieert
onafhankelijk op het brede terrein
van cultuur en samenleving.
Musis is toegelaten als
Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI)
8049 60 057
Uitgever: Stichting Musis
Bestuur:
Dick Jansen, Loe Koppejan - voorzitter,
Jos Poolman, Karin Visser, (vacature)
Redactie en administratie:
Broersvest 75-77
3111 ED Schiedam
Telefoon: 010 473 55 18
E-mail: redactie@musis.info
Hoofdredacteur: Hans van der Sloot
Redactie:
Jeroen ter Brugge, Theo van Giezen,
Sjef Henderickx, Jack Tsang, Rikkert Wijk
Eindredactie: Laurens Priester
Abonnement: minimaal e 32,50
(jaarabonnement 2010)
(een hogere bijdrage wordt zeer op prijs gesteld)
op rekeningnummer 81.33.79.555 Fortis
Opzeggingen schriftelijk 2 maanden
voor beëindiging abonnementsperiode.
Advertentie-exploitatie:
DK media, Schieweg 93, 2627 AT Delft
Telefoon: 015 256 60 10
Mobiel: 06 285 993 70
MUSIS ONLINE OP
http://archief.schiedam.nl/
Van januari 2009 tot de maand voorafgaand aan
het laatste nummer (mei 2010) is Musis
volledig leesbaar op de website van het
Gemeentearchief Schiedam / publicaties.
Het Musisarchief is volledig doorzoekbaar.
Alle auteursrechten en datarecht berusten bij
Stichting Musis en de auteurs. Het onderwijs en
educatieve instellingen kunnen op Musis een beroep
doen bij het geschikt maken van onderwerpen voor
lessen en projecten.
Lithografie en druk: TDS printmaildata, Schiedam
Alle auteursrechten en datarecht berusten
bij Stichting Musis en de auteurs.
Omslag: F. Dijkstra,
Rilke in zijn werkkamer, potlood op papier 2007.
Foto: R.H. Goedewaagen
Inhoudsopgave
4 De spanning tusen beeld en gebeurtenis
9 Column: Het einde van het Jenevermuseum is daar
10 Schiedamse Schrijfwedstrijd Piet Paaltjens
15 Gedichten van Ron Elshout
16 Museumvondsten
18 De geur van veen
22 De sporen zijn nog vers
26 Onorthodoxe tekeningen in De KetelFactory
30 Vuil werk is niet minderwaardig
36 Gemeentearchief Schiedam koopt stadsgezicht
Competitie
Je kunt het als cultureel maandblad maar goed hebben. Evenals Musis
kan Schiedam genieten van een museale competitie tussen het Stedelijk
Museum Schiedam en de KetelFactory. Van animositeit is geen sprake
en de strijd kent slechts winnaars. Galerie en museum bieden beide
tentoonstellingen van hoge kwaliteit die nationaal de aandacht trekken.
Zo moet het dus.
In dit licht is het jammer dat het Jenevermuseum onder vuur ligt. Kon Musis
zich een jaar geleden nog vrolijk maken over het slachten van de kip met
de gouden eieren, die museumdirecteur Guido Beauchez de Schiedamse
gemeenschap voorhield, wat nu door bezuinigingen ter slachtbank wordt
gevoerd levert niet meer dan een taai poulet waarvan nauwelijks nog een
soepje te trekken valt. Alle ambitie is verdwenen. Ook uit de plannen ten
aanzien van de historische collectie.
Na ‘Eindelijk weer gewoon naar buiten’ waarin de ervaringen van (toen)
jeugdige Schiedammers in het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog en
de bevrijding werden opgetekend, verscheen in Vlaardingen ‘De donkere
jaren van Vlaardingen’ van Jan Anderson en Hjalmar Teunissen, een uiterst
complete documentaire, volgens Peter de Lange.

De spanning tussen
tekst: Hans van der Sloot
foto's: Stedelijk Museum Schiedam
Het is geen gemakkelijke tentoonstelling waarvoor het Stedelijk Museum Schiedam op 6 juni
de deuren opende. Onder de titel Positions exposeert fotograaf Gert Jan Kocken van 6 juni tot
29 augustus 2010 speciaal voor deze tentoonstelling gemaakte foto-installaties die ingaan op de
geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, en de sporen hiervan in Amsterdam, Rotterdam en
Schiedam. Ook de historische enormiteit van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki
– 65 jaar geleden – komt in beeld. De rol die foto’s, cartografie en ander beeldmateriaal vervullen
op cruciale momenten in de geschiedenis wordt door Kocken uitvergroot en ontleed en in één
beeld verenigd waarin alle gegevens, laag over laag, zich aaneen hebben gesloten.
Depictions of Amsterdam 1940-1945
beeld en gebeurtenis
musis 4

Het persbericht van het Stedelijk Museum Schiedam
suggereert dat de toeschouwer aan de hand van de fotografie
bij wijze van spreken door de Tweede Wereldoorlog loopt.
Dat is wat al te vrij. Kocken schuift in zijn documentaire
opname ‘Depictions of Amsterdam 1940-1945’ eenenvijftig
opnamen van kaarten over elkaar. Hij schept daarmee een
nieuw en suggestief beeld waarin de verschillende elementen
en tijdstippen in elkaar overlopen. Het zijn informaties over
en uit de bezetting (ook kaarten van ver na de Tweede
Wereldoorlog zijn gebruikt, zoals de ‘bommenkaart’ van de
Amsterdamse dienst van openbare werken uit 1988). Soms
bevat het ene fragment informatie over een ander of lijkt
daarmee in tegenspraak. In de rechterbovenhoek van het
door Kocken gecreëerde beeld in Depictions of Amsterdam
is tegelijkertijd sprake van een eerste schatting van het
aantal joodse inwoners per straat (de beruchte stippenkaart
die door Amsterdamse ambtenaren in 1941 in opdracht
van de Duitsers werd vervaardigd) als van de stichting van
een ‘Joodsche stadswijk’. Welke kaart was er eerder? Die
welke een 'Joodsche stadwijk' suggereert? Een leefgebied
voor een minderwaardige bevolkingsgroep, die weliswaar
werd geïsoleerd, maar in dat getto misschien met rust zou
worden gelaten? Of was de stippenkaart er eerder? De
kaart die – vooruitlopend op de ‘Endlösung’ ambtelijk stipt
de plaats aangaf waar het bijeendrijven van de joden het
meest effectief zou zijn? Wat moet zich in de gedachten van
de medewerkers van politie en afdeling bevolking hebben
afgespeeld om zo plichtsgetrouw aan de Duitsers mee te
werken aan de onderdrukking van een bevolkingsgroep?
Menend daarmee aan het vaderland een dienst te bewijzen?
Waarbij onwillekeurig de ongemakkelijke vraag zich opdringt
waarom de burgers die er toen vlijtig aan meewerkten om
het noodlot te voltrekken aan de joden, anderen zouden zijn
dan de Nederlanders die in het gedachtegoed van de PVV de
rechtvaardiging zien om wederom aan een bevolkingsgroep
de elementaire mensenrechten te ontzeggen?
Daarmee is ‘Positions’ al met al een tentoonstelling vol
intriges. Maar ook een tentoonstelling met een zwakke plek.
Namelijk daar waar het individuele geheugen niet over een
referentie beschikt. In elke tekstuele uitleg van het werk van
Kocken wordt de nadruk gelegd op het gegeven dat Gert
Jan Kocken (Ravenstein 1971) historische gebeurtenissen
in ogenschijnlijk triviaal verband tegenover de herinnering
van de kijker plaatst. Echter, voor degene die met geen
mogelijkheid kan teruggrijpen op herinnering of weten,
brengt de tentoonstelling geen snaar tot trillen. Dit gold
al sterk voor zijn serie ‘Rampplekken’. In deze serie legde
hij op groot formaat en minutieus gefotografeerd plaatsen
vast waar zich ooit een ramp heeft voltrokken, die zich als
verschrikkelijke gebeurtenis heeft vastgezet in het collectieve
geheugen. Omdat de foto’s lang na de betreffende rampen
zijn gemaakt, is er niets anders te zien dan een landschap.
Zo fotografeerde Kocken een groots vergezicht van de helling
van de Mont Blanc waar de gelijknamige tunnel naar binnen
gaat, de zee bij Zeebrugge, nieuwe woningen in Enschede
of de parkachtige ruimte midden in de Bijlmer. Het zijn de
plaatsen waar tientallen mensen de dood vonden in één van
de ernstigste tunnelbranden ooit, zonder dat iets of iemand
hulp kon bieden, het onwaarschijnlijke ongeluk van de Herald
of Free Enterprise, de ramp die in enkele uren in Enschede
een hele woonwijk in de as legde of het neerstorten van een
Boeing 747 op twee flats in de Bijlmer op 4 oktober 1992. De
foto’s krijgen pas een lading voor wie die andere beelden kent.
De ontreddering, de angst.
5 musis
Dezelfde spanning tussen het esthetische beeld en wat zich
ter plaatse heeft afgespeeld vormt de kern van de serie die
hij in 2004 maakte als onderdeel van de groepspresentatie
‘Something Happened’. Daarin presenteerde het Stedelijk
Museum Bureau Amsterdam (SMBA) een serie levensgrote
foto’s van plekken in de hoofdstad waar een moord, zelfmoord
of ongeluk had plaatsgehad. Op het eerste oog alledaagse
locaties, echter met een beladen historie. Voor de jazzliefhebber
mogelijk het raam in het Amsterdamse hotel Prins
Hendrik waaruit de wereldberoemde trompettist Chet Baker
viel, zwaar onder invloed van drank en drugs. Of voor wie
zich bij een foto van een dakrand realiseert dat dit zo’n beetje
het laatste beeld moet zijn dat Herman Brood van de wereld
heeft gehad voordat hij sprong.
Filmsterrenplaatjes
Omgekeerd, voor wie de beelden wel appelleren aan
herinnering of kennis, vormen de foto’s van Kocken een
beeldschone serie waarin de documentaire een eigen verhaal
vertelt. De huidige tentoonstelling in het Stedelijk Museum
Schiedam is daarin niet anders. De bekende foto van de
atoomwolk boven Hiroshima is niet beklemmend door te
tonen wat een atoombom kan aanrichten. Daarvoor zijn
inmiddels teveel leed en teveel beelden van menselijke
wreedheid en natuurgeweld over ons heen gestort. Wat de
foto zo schrijnend maakt is de hovaardij die spreekt uit de
handtekening van Paul Tibbets, de piloot die op 6 augustus
1945 de bom op Hiroshima wierp. Terwijl de wereld zich al
vol afschuw afwendde van de beelden van het verminkte
Hiroshima, deelde Tibbets zijn gesigneerde foto’s uit als waren
het filmsterrenplaatjes.
6 augustus 1945, de bom op Hiroshima

Ook het thema ‘omslagpunten’ sprak op een dergelijke manier
tot de verbeelding. Hierin nam Kocken het beladen moment
waarop vier eeuwen geleden de Reformatie zich voor het
eerst massaal deed gelden. Hiervoor fotografeerde hij op
ware grootte de vernielingen aan religieuze afbeeldingen in
Noordwest Europa in de zestiende eeuw. Het voornaamste
motief voor de vernielingen werd gevonden in het tweede
gebod ‘Gij zult u geen gesneden beeld maken’, maar kreeg
in veel gevallen het karakter van iconoclasme. Daarop legde
Kocken ook de nadruk en toont minutieus dat de vernieling
zich vaak niet uitstrekte tot de sculptuur als zodanig, maar
zich richtte op de verbeelde persoonlijkheid. Vaak werd alleen
het gezicht weggeslagen of werden de ogen van het beeld
uitgestoken.
Ypres 1914-1918
Getoond wordt daarentegen het ‘schaakbord’ waarop de ‘heren
bevelhebbers’ hun eervol militairacademisch ‘oorlogsspel’ speelden
met miljoenen jonge mannen die zij als pionnen keer op keer in het
vuur wierpen tot ze werden stukgeschoten of anders gek van angst
bezweken onder het geweld.
Uit misschien dezelfde periode kent Schiedam twee
intrigerende voorbeelden, die overigens niet door Gert Jan
Kocken zijn vastgelegd: de uit Belgisch hardsteen gehakte
graftombes van Aleida in de kerk van Valenciennes (Hainaut)
en die van haar zoon, bisschop Gwijde van Avennes, heer
van Oversticht en stichter van Amsterdam in de Domkerk
in Utrecht. Waarom is van beide sculpturen het gezicht
weggeslagen, door wie en met welk oogmerk?
De tentoonstelling in Schiedam heeft in hoofdzaak de Tweede
Wereldoorlog tot onderwerp. Gert Jan Kocken gebruikt
daarvoor kaarten en cartografisch materiaal. De selectie is
gebaseerd op analyse en daarmee als keuze gefundeerd.
Door de kaarten in één beeld te brengen worden tijdstippen
musis 6

Reprodollar Nagasaki
en gebeurtenissen samengebald in één enkel moment. In
het geval van Depiction of Amsterdam 1940-1945 leidt dat
onherroepelijk tot het willen schiften van in de kaarten
opgesloten informatie. Er is in één kader veel verschillends
te zien. In een ander geval, zoals met de opname Ypres
1914-1918 kan slechts complete verbijstering het resultaat
zijn voor wie beseft dat deze eenvoudige kaart het hele
verloop weergeeft van de hopeloze slagen om het Belgische
Ieper (oktober en november 1914). De eerste slag door
Gert Jan Kocken in simpele lijnen gevangen, werd ingeleid
door het 26e Duitse reservekorps dat stond opgesteld
tussen Poelkapelle en Zonnebeke tegenover de Britse en
Franse troepen in Langemark en Boezinge. Dit Duitse korps
bestond voornamelijk uit vrijwillige studenten, zonder enige
militaire opleiding. Het Britse korps werd gevormd door
doorgewinterde beroepssoldaten, de Schotse Rifle Men. In de
ochtend van de 21ste oktober vielen de Duitsers aan, maar
werden letterlijk afgemaakt door de Britten. De Duitsers
hielden dit vier dagen vol, wonnen geen meter grond, en
verloren bijna alle manschappen. De foto geeft geen beeld
van de loopgraven of de slagvelden vol lijken onder de
laatste flarden mosterdgas. Getoond wordt daarentegen het
‘schaakbord’ waarop de ‘heren bevelhebbers’ hun eervol
militairacademisch ‘oorlogsspel’ speelden met miljoenen
jonge mannen die zij als pionnen keer op keer in het vuur
wierpen tot ze werden stukgeschoten of anders gek van angst
bezweken onder het geweld. Toch maar gaan kijken dus.
7 musis
Positions, Documentaire fotografie,
Gert Jan Kocken. Stedelijk Museum Schiedam,
van 6 juni tot en met 29 augustus 2010.
Depiction of Amsterdam 1940-1945
Schiedam kent twee intrigerende voorbeelden: de uit Belgisch
hardsteen gehakte graftombes van Aleida in de kerk van Valenciennes
en die van haar zoon, bisschop Gwijde van Avennes, in de Domkerk
in Utrecht. Waarom is van beide sculpturen het gezicht weggeslagen,
door wie en met welk oogmerk?

Handling | Drukwerk | Mailing | Postbezorging | Houtindustrie
Groen- en Milieuservices | Uitzendkrachten | Detachering | Enquêtes
Bedrijfsinformatie | Arbeidsintegratie
Tel. (010) 204 10 00
zorg voor de stad
NV IRADO
NV IRADO
Fokkerstraat 550
3125
Van Heekstraat
BE Schiedam
15
Telefoon: 3125 BN Schiedam 010- 262 1000
E-mail: telefoon info@irado.nl
010-262 1000
www.irado.nl
e-mail info@irado.nl
www.irado.nl
Compleet naar wens
Nieuw in de boekhandel
e25,-
Op 30 maart werd in de Grote- of St. Janskerk in Schiedam door
Koningin Beatrix de sculptuur van Sjef Henderickx onthuld.
Een sculptuur waarin de geschiedenis van deze kerk, de
Beeldenstorm en van Schiedam op uitzonderlijke wijze is verbeeld.
Van het wordingsproces van deze sculptuur en het kunstenaarschap
van Sjef Henderickx is een schitterende documentaire op groot
formaat verschenen.
Boekhandel van Leeuwen, Broersvest
Boekhandel PostScriptum, Hof van Spaland

Het einde van het Jenevermuseum is daar
Het water staat het Jenevermuseum tot aan de lippen. Het
Schiewater dan, want van vuurwater is ineens geen sprake
meer in de jongste berichten uit het museum. Snoefde de
directeur precies een jaar geleden nog over een half miljoen
aan eigen inkomsten, dat de subsidie van de gemeente
Schiedam met tonnen overschreed, nu rept hij van ‘zwaar weer’
en van een dreigend tekort dat verder functioneren onmogelijk
zal maken. Een jaar geleden kon het museum volgens zijn
zeggen de broek ruimschoots zelf ophouden. Thans wordt het
Schiedamse gemeentebestuur verzocht om financieel bij te
springen. Alleen dan kan worden voorkomen dat het museum
of enkele onderdelen daarvan moeten sluiten en alle museale
activiteiten behalve het exposeren van de vaste collectie
moeten worden stilgelegd. Hoe dit kon verkeren, vraagt op z’n
minst om een verklaring.
Daarvoor moet enkele jaren worden terug gegaan. naar het
moment dat voor het eerst vanuit gemeentebestuur en politiek
de wenselijkheid van samenwerking tussen Stedelijk museum,
gemeentearchief en jenevermuseum in het toegankelijk
maken van de historische collectie werd geopperd. immers
…, een groot deel van de geëxposeerde voorwerpen in
het jenevermuseum staat daar in langdurige bruikleen en
behoren tot de historische collectie van het Stedelijk museum.
omgekeerd is een groot gedeelte van de erfgoedcollecties
van het Stedelijk museum op één of andere manier sociaal of
cultureel ‘jenever-gerelateerd’. Het gemeentearchief zou in deze
samenwerking het professionele, soepele gewricht zijn. Dit was
kort gezegd het uitgangspunt van nadere studie van wethouder
menno Siljee en cultuurambtenaar josé Heskes.
Bonhommie versus professionaliteit
Hoe voor de hand liggend ook, de directeur van het jenevermuseum
was mordicus tegen. in zijn perceptie diende aan
het jenevermuseum het beheer van de bruiklenen te worden
overgedragen. Pas dan kon de directie als gelijkwaardige
deelnemen aan de discussies. om die reden ging directeur guido
Beauchez ook niet in op de uitnodiging om, samen met andere
partijen een bezoek te brengen aan het rotterdams Historisch
museum om aldaar met elkaar van gedachten te wisselen. zelfs
pogingen om op ander – veel lager – niveau een samenwerking
met het Stedelijk museum op gang te brengen, strandden op
stugge onwil.
Het stadsbestuur verwoordde de wens van samenwerking uiteindelijk
in het collegevoorstel om de branderij en distilleerderij
waarin het jenevermuseum huist, aan te wijzen als meest
geschikte locatie voor stadshistorische tentoonstellingen. en
alweer bliezen bestuur en directie van het jenevermuseum hoog
van de toren. ‘alleen op onze voorwaarden’, liet de directeur
weten. Waaraan hij in één adem toevoegde; ‘De gemeente zal
dan een hoop geld moeten meebrengen’. tot nader overleg
is het nooit gekomen. ook niet toen Siljee en Heskes lieten
doorschemeren dat dit op den duur gevolgen zou hebben voor de
jaarlijkse subsidies.
De onvermijdelijkheid van een beslissing drong zich op. en leidde
er tenslotte toe dat door de specialisten op dit gebied r. Knoop,
r. van zoest en chr. uringa een rapportage werd opgesteld
onder de titel Schiedams Historische Collectie Zichtbaar. Knoop
cum suis spraken met alle betrokkenen. op 10 september 2009
9 musis
door: Hans van der Sloot
gaven zij als belangrijke conclusie: ‘op de enige plaats waar
de geschiedenis van de stad structureel aan de orde komt, het
jenevermuseum, ontbeert zij diepgang, reliëf en engagement.
De professionaliteit van het Stedelijk museum en diens medewerkers
kan die aspecten wel waarborgen’…..’omgekeerd, wat
de bedrijfscultuur van het Stedelijk museum misschien mag
missen aan warmte en bonhommie, vindt zijn complement in de
mensen van het jenevermuseum’.
Alle moeite voor niets
Dit nu kan men evengoed lezen als diskwalificatie of – desgewenst –
als aanbeveling om uit kille professionaliteit en warme
menselijkheid één stevig museaal kader te smeden voor de
presentatie van Schiedams stedelijk erfgoed.
gekozen werd voor misprijzen. en dit gemotiveerd met hetgeen
guido Beauchez – wetend waarover in Schiedam gesproken
werd – reeds in juni 2009 in het huis-aan-huisblad ‘De echo’
had verklaard: ‘Het jenevermuseum heeft in 2008 voor het eerst
meer eigen inkomsten gerealiseerd dan dat het aan subsidies
van de gemeente Schiedam ontving’. ‘De eigen baten bedroegen
zestig procent van de begroting, terwijl het veertig procent
aan subsidies ontving van de gemeente. Het behoort daarmee,
samen met het Van gogh museum in amsterdam, tot de best
presterende musea in nederland’….. ‘ uit eigen inkomsten
bracht het museum 530.000 euro in het laatje’…… ‘Vanaf het
begin is het ons streven geweest zoveel mogelijk onze eigen
broek op te houden’….’teveel subsidie werkt verslavend en
maakt afhankelijk’. met andere woorden : ‘gemeente…., handen
af van het jenevermuseum, wat Knoop ook wil beweren’.
maar dat was juni 2009. nu, in 2010 luidt guido Beauchez de
alarmbel en besluit hij zijn noodkreet om financiële steun met:
‘als de gemeente haar structurele subsidie van 70.000 euro zou
intrekken, is de kans groot dat ook onze sponsors afhaken en
kunnen we de deuren wel sluiten. We roepen daarom de nieuw
aangetreden wethouder cultuur, mevrouw W. Vissers, op om
deze subsidie onverkort in stand te houden en haast te maken
met de uitkomsten van de discussie over de historische collectie.
Bijvoorbeeld door een aantal ondersteunende diensten van het
Stedelijk museum en ons museum ineen te schuiven’.
cultuurwethouder Wil Vissers heeft op radio rijnmond – nog
voordat ze contact heeft gehad met de raad van toezicht van het
Stedelijk museum – reeds de belofte gedaan dat ze het museum
wil openhouden zonder extra geld van de gemeente. Desnoods
in afgeslankte vorm of met het terugdringen van het aantal
activiteiten. Dit laatste nu is gemakkelijk. Van één tentoonstelling
naar helemaal geen tentoonstelling is slechts een kleine stap. De
intentie om het Stedelijk museum en het jenevermuseum ooit
tot samenwerking te brengen, blijft in woorden steken. De vraag
over wat nu te doen met de historische collectie, komt met de
interventie door Vissers in een nieuwe realiteit terecht, maar laat
zich gemakkelijk nog vier jaar vooruitschuiven. Het rapport van r.
Knoop mag tenslotte blijven waar het nu ligt, in de wethouderlijke
lade, waar het zal blijven tot de vergetelheid zich ervan meester
heeft gemaakt.
afgaande op de woorden van Wil Vissers is dat het dan weer.
alle praten, denken en moeite is voor niets geweest. Schiedam
gaat verder met een jenevermuseum waarin de branderijnijverheid
nu echt is doodverklaard. in afgeslankte vorm. ontdaan van
elke ambitie. De moeite van een bezoek nog nauwelijks waard.

Piet Paaltjens was dichter en François Haverschmidt was naast
predikant schrijver van verhalen, die hij publiceerde in de prachtige,
nog altijd zeer lezenswaardige bundel: Familie en Kennissen.
meestal wordt gezegd, dat Piet Paaltjens het pseudoniem is van
Haverschmidt. Dat is slechts ten dele waar. Het is waar voor degenen
die het typisch 19 e eeuwse spel dat Haverschmidt speelt niet wensen
mee te spelen. Piet Paaltjens was in strikte zin geen pseudoniem,
maar een heteroniem. Snikken en grimlachjes: Academische poëzie
van Piet Paaltjens opent met een levensschets van de dichter,
die is ondertekend met de initialen F.H. in deze levensschets stelt
Haverschmidt Piet Paaltjens voor aan de lezer.
Hij leerde Piet kennen in het leidse studentenleven en trok, totdat hij
op “den 9den october 1853” met de noorderzon uit leiden vertrok,
geregeld met hem op. Vlak voor zijn verdwijnen, gaf Piet Paaltjens
zijn verzen aan Haverschmidt met het verzoek die te zijner tijd te
publiceren. nu voldoet hij aan dat verzoek. in het licht van deze
mystificatie en het gegeven dat het hier een verhalenwedstrijd
betreft was de naam Schiedamse Schrijfwedstrijd François
Haverschmidt beter geweest. overigens staat op de sokkel van het
bronzen beeld van de schrijver in zijn geboorteplaats leeuwarden
ook eerst Piet Paaltjens en onderaan François Haverschmidt
1835-1894. ook daar heeft men het spel dus niet mee willen spelen.
musis 10

Het was een andere tijd, schrijvers met ambitie en talent
publiceerden hun werk in literaire tijdschriften. Maatstaf,
Tirade, Revisor, Hollands Maandblad en De Gids dienden als
springplank naar literaire roem. Gerrit Komrij beschrijft in
het gedicht De Dichter prachtig het triomfantelijke gevoel dat
daarbij hoorde. Een fragment:
11 musis
tekst: Jan van Bergen en Henegouwen
foto's: Greet van Norde
Schiedamse
Schrijfwedstrijd Piet Paaltjens
al vijf jaar groot succes
Toen Daan van Golden in 1990 de PC Kunstprijs kreeg, sprak hij een dankwoord uit. Dat
dankwoord bestond uit een reeks citaten over kunst en kunstenaars. Van Golden had die citaten
in loop der jaren op kladjes en in opschrijfboekjes verzameld. Vanzelfsprekend kon hij het
zich niet permitteren mensen verkeerd te citeren. Om te verifiëren of hij de citaten juist had
overgeschreven, bezocht hij in die tijd een paar weken achtereen bijna dagelijks de studiezaal van
de Openbare Bibliotheek aan de Lange Haven. Als medewerker studiezaal hielp ik hem bij het
opzoeken. In het pre-internettijdperk was dat geen eenvoudige klus. Eén van de citaten: Kunst is
geen wedstrijd van A. Roland Holst heb ik altijd onthouden. Ik was het hartgrondig eens met de
Prins der Dichters. Daarbij speelde wellicht mee, dat ik in die dagen deel uitmaakte van de jury
van een verhalenwedstrijd uitgeschreven door het Filmhuis Schiedam. Het moet gezegd, zonder
de geest van dit citaat geweld aan te doen, kon ik moeiteloos zitting nemen in de jury van deze
wedstrijd. Er was namelijk nauwelijks sprake van een wedstrijd. Uit de ruim honderd ingezonden
verhalen kwamen er amper drie in aanmerking voor een prijs en het kostte moeite te bepalen wie
de troostprijzen zouden krijgen.
Toen het letterkundig tijdschrift
Hem een briefje toe deed komen,
Waarin stond: ‘Mijnheer, uw verzen
Waren lang niet slecht, we zullen
Er eerdaags een paar plaatsen,’
Zwol zijn borst tot slagschiphoogte.
(…)
Tegenwoordig is dat anders. Schrijvers debuteren steeds
minder in literaire tijdschriften en uitgevers scouten
talent steeds vaker uit de winnaars van verhalen- en
essaywedstrijden, die worden uitgeschreven door dagbladen
(NRC Handelsblad, Trouw en De Volkskrant), boekhandels en
– in het geval van de Schiedamse Schrijfwedstrijd Piet Paaltjens –
door bibliotheken. Franca Treur bijvoorbeeld speelde zich
in de kijker door een essaywedstrijd van NRC Handelsblad
te winnen. Volgens een artikel in Trouw (3 september 2009)
zijn er in Nederland een miljoen hobbyschrijvers, 40.000
daarvan hebben de ambitie ooit een roman te schrijven.
Nog altijd ontvangen uitgeverijen dagelijks grote stapels
manuscripten. Naamsbekendheid verkregen door het
winnen van een verhalenwedstrijd kan tot gevolg hebben
dat jouw werk uit de stapel wordt gepikt. De titel van het
genoemde artikel in Trouw is niet voor niets: “Een cv maakt
de schrijver zichtbaar”. Geregeld – meer dan ooit – vragen
hobbyschrijvers mij als bibliothecaris om advies. Ik lees hun
werk en meestal adviseer ik hen zich in te schrijven voor
een cursus bij bijvoorbeeld de SKVR in Rotterdam of ik geef
hen een flyer van de Schrijfwedstrijd Piet Paaltjens. Daarnaast
wijs ik hen op de boeken waarin de ambachtelijke kant
van het schrijverschap wordt belicht. De enorme stroom
Saskia Nolet en juryvoorzitter Kees Schrevel

De jury van 2007
Pia de Jong met winaar 2007 Marieke Nijhof
“handleidingen voor de (amateur)schrijver”, die het afgelopen
decennium is verschenen, voorziet duidelijk in een behoefte.
Het idee dat schrijven valt te leren, is in Nederland relatief
nieuw. Beeldend kunstenaars worden al eeuwen opgeleid
aan academies, acteurs op toneelscholen, maar schrijvers
waren tot voor kort allemaal autodidact. De oprichting van
de Schrijversvakschool Amsterdam heeft daar verandering
in gebracht. Om aan de publicatiedrift van velen tegemoet
komen, schieten de – al dan niet dubieuze – uitgeverijen voor
hobbyschrijvers als paddenstoelen uit de grond. Meestal draait
de schrijver zelf op voor de kosten, de prijs voor een eigen
boek is hoog. De werkwijze van dit soort uitgevers doet in de
verte denken aan de praktijken van Laarmans en Boorman
met hun Wereldtijdschrift uit Elsschots Lijmen. Voor je het
weet staat je gang vol dozen met je eigen boeken en blijkt het
aantal afnemers onder familie en vrienden veel kleiner dan je
vooraf had ingeschat.
Dit jaar wordt de Schrijfwedstrijd Piet Paaltjens voor de zesde
maal gehouden. Vanaf 1 april kunnen schrijvers hun verhalen
insturen. De sluitingsdatum is 31 juli. Het onderwerp is vrij
en het maximale aantal woorden is 1500. De inzendingen
worden anoniem door de jury onder het vaste voorzitterschap
van Kees Schrevel beoordeeld. Dit jaar bestaat de jury verder
uit: Heleen Franken (docent Nederlands aan het Stedelijk
Gymnasium Schiedam), Julia van Weijen (Boekhandel J.S. van
Leeuwen), Saskia Nolet (winnaar Schrijfwedstrijd Piet Paaltjens
2009) en Frank Willemse (journalist). Door mee te doen geven
de auteurs, indien hun verhalen naar het oordeel van de
jury tot de 20 beste behoren, toestemming tot publicatie op
de website van Bibliotheek Waterweg en in het boekje dat
jaarlijks verschijnt.
Ik heb de vijf tot nog toe verschenen boekjes er even bij
gepakt en de vijftien verhalen die in de prijzen zijn gevallen
gelezen. Het was meen ik Remco Campert die ooit verzuchtte
-ik parafraseer- : “In het werk van amateurschrijvers regent
het altijd.” Bij het lezen van de vijftien verhalen kon ik mijn
paraplu dicht laten, maar toch speelde Camperts uitspraak
mij menigmaal door het hoofd. Wie, zoals ik, het citaat niet
naar de letter, maar naar de geest opvat, kan niet anders
dan Campert gelijk geven. Met uitzondering van één verhaal
speelt de dood of de suggestie daaraan een rol in de plot. Het
is geen toeval dat de uitzondering, het verhaal Ontspoord van
Pia de Jong, het beste verhaal van de vijftien is. Geen regen en
geen dood; de ironie wil dat juist in dit verhaal de vrouwelijke
hoofdpersoon een gele regencape draagt. Pia de Jong debu-
Karin Visser met de winnaar van 2008 Bertram Westera
Wat humoristisch is en om te lachen is natuurlijk persoonlijk, maar ik
heb bij het lezen geen enkel moment zelfs maar mijn glimlachspieren
gevoeld. De schrijvers nemen zichzelf serieus, te serieus naar mijn idee.
Daardoor maakt hun werk een nogal verkrampte indruk. Dat is jammer,
want aan talent ontbreekt het hen niet. Wellicht wel aan het talent
daarop te vertrouwen. Mens, durf te schrijven!
musis 12

2e prijs 2007 Adri Beelen
13 musis
Om aan de publicatiedrift
van velen tegemoet komen,
schieten de – al dan niet
dubieuze – uitgeverijen
voor hobbyschrijvers als
paddenstoelen uit de grond.
Meestal draait de schrijver
zelf op voor de kosten, de
prijs voor een eigen boek is
hoog. De werkwijze van dit
soort uitgevers doet in de
verte denken aan de praktijken
van Laarmans en Boorman
met hun Wereldtijdschrift uit
Elsschots Lijmen. Voor je het
weet staat je gang vol dozen
met je eigen boeken en blijkt
het aantal afnemers onder
familie en vrienden veel kleiner
dan je vooraf had ingeschat.
teerde in 2008 met de roman Lange dagen bij Uitgeverij
Prometheus. Het boek kreeg goede recensies en werd in 2009
bekroond met de Gouden Uil: Prijs van de Lezer. Vorig jaar op
Boek&Bal was zij één van de optredende schrijvers. Terug
naar de veertien overige verhalen, die kwalitatief en voor wat
betreft stijl en opbouw niet voor elkaar onderdoen. Het zijn
stuk voor stuk vakkundig geschreven verhalen, maar meer ook
niet. Alle verhalen worden rechtuit en zonder poespas verteld;
geen onverwachte wendingen en geen pogingen de lezer op
het verkeerde been te zetten. Natuurlijk pleit dat in zekere
zin voor de deelnemers. Zij laten zien, hun beperkingen te
kennen. Maar ik wil als lezer worden uitgedaagd, verrast,
nieuwsgierig gemaakt en aan het lachen worden gebracht.
Wat humoristisch is en om te lachen is natuurlijk persoonlijk,
maar ik heb bij het lezen geen enkel moment zelfs maar mijn
glimlachspieren gevoeld. De schrijvers nemen zichzelf serieus,
te serieus naar mijn idee. Daardoor maakt hun werk een nogal
verkrampte indruk. Dat is jammer, want aan talent ontbreekt
het hen niet. Wellicht wel aan het talent daarop te vertrouwen.
Mens, durf te schrijven!
Dat neemt niet weg dat Bibliotheek Waterweg met het
organiseren van de Schrijfwedstrijd Piet Paaltjens een mooie
traditie in het leven heeft geroepen. De professionele aanpak
heeft tot gevolg gehad dat de wedstrijd zijn naam in de wereld
van hobbyschrijvers heeft gevestigd en dat het animo van
schrijvers om hun werk in te zenden met het jaar groter wordt.
Ik ben benieuwd of er dit jaar een verhaal wordt ingestuurd
dat Ontspoord naar de kroon kan steken.
Bertram Westera overhandigt de wisseltrofee aan winnaar Saskia Nolet
De drie winnaars van 2009: Annelies Jacobsen, Hedwig Meesters en Saskia Nolet

DEZE ZOMER
WORDT MERKBAAR
VOORDELIG!
MERKZONNEBRILLEN
v.a.
NIEUWE BRIL?.. ZONNEBRIL GRATIS!
Met de zonnige en mooie dagen in aantocht heeft
Tempel Optiek en Hoorcentrum de nieuwste collectie zonnebrillen
2010 klaar liggen. Met merken zoals Ray Ban, Gucci,
Roberto Cavalli, Just Cavalli, Prada, Persol, enz...
Daarom een merkbare zomerse aanbieding die zichtbaar
voordelig voor u uitpakt. Bij aanschaf van een nieuwe
complete bril, ontvangt u een zonnebril op sterkte
(enkelvoudige glazen) t.w.v. € 79,- GRATIS.
Wanneer u geen nieuwe bril nodig heeft maar alleen
een zonnebril op sterkte dan krijgt u bij aanschaf van een
zonnebril de standaard zonneglazen op sterkte gratis.
Kom kijken en zie onze nieuwe collectie (zonne)brillen.
COLLECTIE
2010
69.00
acties.
andere met combinatie in geldig niet is en 2010 juni 30 met en tot loopt
Hoogstraat 2 • 3111 HH Schiedam • Tel (010) 473 59 19
actie
www.tempeloptiek.nl De

15 musis
In memoriam machinebankwerker
Het gedicht, men dicht het
toe dat het ergens vandaan komt,
naar toe moet, een bestemming,
voornamelijk is het echter van taal.
Werf
Bouwde hij klinkend
aan schepen (te water
voeren ze weg), aan
zijn zwijgen,
ik aan mijn taal.
Doop
Het schip, men dicht het
tekst: Ron Elshout
toe dat het ergens vandaan komt,
waar naar toe moet, een bestemming,
voornamelijk is het echter van staal.
Wachten op dood tij. Strak
geworpen slaat een fles stuk
op zijn huid. Proefvaart
op dat schip, ik verzin
wie daar mijn vader is.

De reden waarom een object de eeuwen heeft doorstaan, is
vaak afhankelijk van toeval. En een beetje geluk. Dat geldt
ook voor een stukje van een Vlaardingse schuttersvlag uit
1605, dat normaal gesproken nooit de eeuwen zou hebben
getrotseerd. Objecten verliezen in de loop der tijd hun functie
of betekenis en als ze dan ook nog eens sleets of vies zijn
geworden, is de kans groot dat ze weggegooid worden.
Met textiel zoals kleding, gordijnen, beddengoed, maar ook
vlaggen en vaandels, doet dat zeer zeker opgeld. De zeldzame
voorbeelden van dergelijke voorwerpen die wel bewaard zijn,
waren of van uitzonderlijke kwaliteit, hadden een bijzonder
verhaal of zijn uit het oog geraakt en min of meer toevallig
toch bewaard gebleven. Een tussencategorie betreft het
hier besproken vlagfragment. Het diende als bewijsstuk
in een rechtszaak, verdaagde in een dossier en dook ruim
450 jaar later weer op. Het was voormalig stadsarchivaris
Theo Poelstra, tevens docent aan de Rijksarchiefschool, die
dit dossier in het Nationaal Archief (toen nog Algemeen
Rijksarchief) aantrof en in een artikel uit 1978 over het
zeventiende-eeuwse Vlaardingen besprak.
Voorstellingen op vlaggen en ook wel op vaandels werden
tot in de vorige eeuw niet op de stof gedrukt of, zoals
tegenwoordig, geprint, maar geschilderd. Het beroep van
‘vlaggenschilder’ was een van die specialistische beroepen
die voorgaande eeuwen rijk waren. Ook kunstschilders
en kladschilders, die zich bezighielden met decoratiewerk
en beletteringen, zullen wel eens een vlag beschilderd
hebben. Een vlag is bij uitstek een middel om zich
te onderscheiden en hiervoor werden herkenbare en
algemeen bekende kleurstellingen en composities gebruikt.
Een geschilderde toevoeging gaf een vlag nog meer cachet
en zeggingskracht. Toen de Vlaardingse schutterij in 1605
in staat van alertheid werd gebracht, bleek de bestaande
vlag kapot. Sergeant Adriaen Joppe van der Wael
bestelde bij een Delftse kleermaker een nieuw exemplaar.
Dat was de sergeant, gangmaker van de plaatselijke
rederijkerskamer d’Akerboom, wel toevertrouwd. Hij
Museumvondsten
tekst: Jeroen ter Brugge
© Nationaal Archief
Ambachtsheerlijke vlag
bedacht ook de toevoeging, die veel stof deed opwaaien:
het wapen van katholieke en Spaansgezinde ambachtsheer
Karel van Arenberg. Op zichzelf was dit misschien niet
zo’n vreemde gedachte, de ambachtsheer had rechtens
grote invloed op het stadsbestuur, ware het niet dat
hij tot de toenmalige vijand behoorde en zich niet in
Holland kon vertonen. Zijn eigendommen, waaronder de
ambachtsheerlijkheid van Vlaardingen en Vlaardinger-
Ambacht, waren eind 16e eeuw in beslag genomen in
afwachting van wat komen zou. Dat Karel van Arenberg,
tot de hoogste adel behorende, tevens admiraal van de
Zuid-Nederlandse oorlogsvloot was, maakte de zaak
extra pikant. Deze vloot trachtte immers schepen van het
opstandige noorden in beslag te nemen of te vernietigen,
waaronder de vissersschepen uit het Maasmondgebied.
Protesten bleven niet uit en de door de Grafelijkheid van
Holland aangestelde baljuw liet het wapen uit de vlag
snijden en vervangen door een lap egaal gekleurde stof.
Dit riep weer een reactie van de groep rondom Van der
Wael op, die ferme taal en bedreigingen uitte aan het adres
van de baljuw. Een proces volgde en Van der Wael trok aan
het kortste eind.
Het wapen is op een lapje stof geschilderd dat met steken
in het vaandel vastgenaaid zat. Opmerkelijk genoeg is
bij het verwijderen het stiksel niet losgehaald maar heeft
men daar kort omheen geknipt of gesneden. Hierdoor
is de oranje kleur van het middendeel van de vlag
zichtbaar. De beschildering was aan beide zijden van de
vlag aangebracht, zodat de voorstelling aan weerszijden
te zien was. Het wapen bestaat uit vier ‘kwartieren’ met
linksboven en rechtsonder het wapen van De Ligne (rode
schuinbalk op goud veld) en rechtsboven en linksonder het
wapen van Barbancon (drie rode leeuwen op zilver veld).
Een grafelijk kroontje, met parels, dekt het wapen af. Karel
van Arenberg was graaf (sinds 1576 prins) van Ligne en
graaf van Barbancon, titels die hij van zijn vader erfde. De
achternaam Van Arenberg kwam van moederszijde.
musis 16

17 musis
Iedere Musis worden twee museale objecten uit niet-Schiedamse en niet-Vlaardingse collecties
gepresenteerd, soms onbekende stukken, soms in de vergetelheid geraakte.
Het paardje van het Novotel
Eén van de fraaiste nederzettingen uit de Romeinse Tijd die
tot nog toe in de regio is opgegraven, werd in 1961 ontdekt
in Schiedam. Wie anno 2010 een kamer boekt in het Novotel
zal niet denken dat hier ter plekke zo’n 1800 jaar geleden
boeren woonden in een totaal ander landschap en omgeving.
De aanleg van de A20 begin jaren 1960 zorgde voor veel
grondverzet in de weilanden. Leden van Helinium, de in
1958 opgerichte regionale afdeling van de Archeologische
Werkgemeenschap voor Nederland, struinden de grondwerkzaamheden
af in de hoop en verwachting scherven en
andere indicatoren voor archeologische vindplaatsen aan te
treffen. Helinium-leden Leen Kaal en Chris de Roo hadden
succes: na de eerste paar scherven volgden houten palen, de
resten van boerderijen uit de Romeinse Tijd (ca. 100-200
na Christus). De gealarmeerde Rijksdienst voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek nam poolshoogte en besloot tot
een vlakdekkend onderzoek onder leiding van de latere hoogleraar
P.J. Modderman en H. Halbertsma, beiden bekend met
de ‘natte archeologie’ van westelijk en noordelijk Nederland.
Een groot areaal (ca. 1350 vierkante meter) werd met
behulp van draglines blootgelegd. De belangrijkste
structuren die werden aangetroffen, zijn de plattegronden
van een boerderij, een tot tweemaal toe herbouwde schuur,
een graanschuur, vlechtwerkwanden die als afscheiding
dienden en een kreekbeschoeiing. Het hout waarvan deze
structuren waren opgericht was door de afdekkende lagen
en de hoge waterstand perfect geconserveerd, waarmee
deze vindplaats tot een ware archeologische ‘fundgrube’
maakte. Er had geen ernstige verstoring van de vindplaats
plaatsgevonden, iets wat elders in de regio nog wel eens
voorkomt, door scheurvorming in de zachte ondergrond.
Geconcludeerd kon worden dat de boerderij op de relatief
hooggelegen oever van een kreek was gebouwd, maar
veel hinder moet hebben ondervonden van het water.
Ophogingen in de vorm van klei vermengd met twijgen
en ander organisch materiaal moesten er voor zorgen
dat de woonplaats bij hoog water niet onder zou lopen.
Dijken waren er immers nog niet en de getijdenwerking
© Rijksmuseum van Oudheden Leiden
in de kreken zorgden regelmatig voor wateroverlast.
Door middel van sloten en greppels is geprobeerd de
wateroverlast zoveel mogelijk te beperken. Niet alleen de
schuur werd twee keer herbouwd, ook de boerderij zelf
kende een nieuwbouwfase. De jongste van deze leverde
een bijzondere bouwwijze op: een door Modderman tot
‘A-constructie’ benoemde. De dakdragende palen stonden
schuin naar elkaar gericht in de grond om bij de nok samen
te komen. Met een, uiteraard niet aangetroffen, ‘dekbalk’
vormt deze de opvallende A-vorm.
Helaas hebben de onderzoeksresultaten nooit tot een
uitgebreid verslag geleid. Modderman publiceerde de
plattegronden van de gebouwen en andere structuren,
maar een grondige beschrijving van de geologie en met
name het vondstmateriaal ontbreekt. Dit vondstmateriaal
bevat vele bijzondere verrassingen. Een van de meest
aansprekende vondsten is nog steeds een pijpaarden
beeldje van een paardje. De geabstraheerde paardvorm
is duidelijk herkenbaar en sluit aan bij de cultuur van
de mensen die hier ooit woonden. De Cananefaten,
een inheems volk dat hier in de Romeinse Tijd leefde,
staat bekend om de affiniteit met paarden en het
paardrijden. Grafstenen van Cananefaten die in dienst
van het Romeinse leger in verre uithoeken van het rijk
gestationeerd waren, tonen dezen vaak als ruiter te paard.
Ook contemporaine auteurs melden dat de Bataven en
Cananefaten ervaren en kundige ruiters waren. Vermoed
wordt dat zij zich ook toelegden op het fokken van
paarden. Tijdens opgravingen in de regio worden met
enige regelmaat objecten gevonden die aan de voorliefde
voor paarden refereren. Elementen van paardentuig, maar
ook bijvoorbeeld een mantelspeld in de vorm van een
paardje dat in Vlaardingen werd gevonden, duiden hier op.
Het circa 10 centimeter hoge paardbeeldje is in een mal
gegoten, een techniek die in de Romeinse Tijd goed bekend
was en veel voor godenbeeldjes werd toegepast. Van de
bijzondere nederzetting en de vondsten is in Schiedam
helaas niets meer te zien. Het beeldje van het paard wordt
in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden gekoesterd.

musis 18

De geur van veen
Toen Tjerk Bruinsma in 2002 in
het kader van zijn verkiezingsstrijd
om het burgemeesterschap van
Vlaardingen gevraagd werd wat de
Vlaardingen-cultuur is, antwoordde
hij doodeerlijk dat hij dat niet wist
en dat deze vermoedelijk ook niet
bestond. En met hem zullen velen
nog nooit van deze prehistorische
steentijdcultuur hebben gehoord.
Ondanks het schuldig blijven van
het antwoord werd Bruinsma
burgemeester en heeft hij zich
sindsdien een sympathisant en
promotor van diezelfde Vlaardingen-
cultuur en het lokale archeologisch
erfgoed getoond.
Voor de Vlaardingers zelf en de geïnteresseerden in de
archeologie is dit naar de haringstad vernoemde verschijnsel
nauwelijks meer een onbekend fenomeen. In de vakwereld
behoeft deze al helemaal geen uitleg, ook al is er de discussie
voor insiders of het een cultuur is of een groep binnen een
cultuur. Het recent verschenen boek ‘De geur van veen’ draagt
er toe aan bij dat de Vlaardingen-cultuur bij nog veel meer
mensen bekend zal raken.
Het feit dat ongeveer vijftig jaar geleden in de Westwijk
de resten van een nederzetting werden gevonden, die
in de Vlaardingen-cultuur zouden resulteren, is in 2009-
2010 reden voor een reeks activiteiten. Naast een reizende
19 musis
tekst: Jeroen ter Brugge
tentoonstelling (onder andere in het Hunebeddencentrum in
Borger, het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en uiteraard
het Visserij/Vlaardings Museum) en een wetenschappelijk
symposium aan de Universiteit van Leiden is er dan nu
het boek ‘De geur van veen’. Met name de tentoonstelling
en het boek zijn toegankelijk voor een breed publiek en
daarmee wordt de popularisering van de archeologie en
die van de Vlaardingse archeologie wederom een grote
dienst bewezen, die de initiatiefnemers van het Vlaardings
Archeologisch Kantoor tot eer strekken. De titel refereert
aan de bij opgravingen in Vlaardingen vaak bloot komen te
liggen veenlagen, die een specifieke ammoniakachtige geur
verspreiden en archeologen in de sfeer brengen.
Om het samen te vatten: het is een prachtig en goed boek
geworden. Auteur Leo Verhart, zelf archeoloog en als kind
woonachtig in Vlaardingen, brengt het verhaal van de
Vlaardingen-cultuur op een zeer plezierig leesbare manier,
zonder oppervlakkig te worden. Zowel de deskundige als de
belangstellende leek ontleent veel aan de tekst, die overigens
gelardeerd is met prachtig, veelal niet eerder gepubliceerd
beeldmateriaal. Het aardige van het boek is dat het nu eens
niet een droge opsomming is van de gevonden resten en
vondsten met hun interpretatie, maar dat ook de historiografie
van de opgravingen en de persoonlijke beleving van de
betrokkenen in kaderteksten uit de doeken worden gedaan.
Het is daarmee een verhaal van mensen geworden en niet van
anonieme wetenschappers die van een andere planeet lijken
te komen. Los daarvan zijn het niet alleen de professionele
archeologen die aan het woord komen. Juist ook de andere
betrokkenen, ambtenaren, politici, amateur-archeologen en de
publieke opinie (kranten) worden ten tonele gevoerd.
Als een stripverhaal volgt de lezer de ontdekking van de
vindplaats, die begon met misschien wel de mooiste vondst
van het jarenlange onderzoek (1958-1964): een vrijwel gave
vuurstenen bijl. Amateur-archeoloog en gemeenteambtenaar
Cees Wind kreeg de bijl onder ogen en herkende deze
meteen als neolithisch voorwerp en ongekend zeldzame
vondst in westelijk Nederland. De archeologische werkgroep
Helinium, de pas opgerichte afdeling van de Archeologische
Werkgemeenschap voor (Westelijk) Nederland, zette zich
aan een aantal proefputjes en meer vondsten kwamen naar
boven. De gealarmeerde Rijksdienst voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek had op diverse andere locaties in Nederland
de handen vol en ging gretig in op het aanbod van het
Instituut voor Prae- en Protohistorie van de Universiteit van
Amsterdam (IPP) om het onderzoek verder vorm te geven.
Onder leiding van professor Willem Glasbergen zou dit
resulteren in een langdurige en ook kostbare opgraving.
Op de oever van een getijdekreek (in de wandelgangen de
‘Vlaardingenkreek’) werden de restanten van de staande

Molen De Kameel is mogelijk gemaakt door:
Gemeente Schiedam
Fonds Schiedam Vlaardingen
Stichting de Groot Fonds
FSC Nederland
Geldersch Landschap & Geldersche Kasteelen
Reef Hout
Precious Woods
Kraaijeveld’s Aannemingsbedrijf b.v.
Huisman
Nolet Destilleerderij
UTO Nederland
Koninklijke De Kuyper B.V.
Koninklijke Destilleerderij M. Dirkzwager
Frankelandgroep
Anke Bodewes Makelaardij
Wienerberger
Damen
Mammoet
ONS
Stichting de Vrijheid
Prof. Mr. P. Sanders
PvdA Schiedam
Lions Club Schiedam
Woonplus
Facilicom
Stichting Elise Mathilde Fonds
Kattendijke/Drucker Stichting
en vele anderen.
Wilt u ook meebouwen? Dan kan!
Word lid van de Club van 200
Tweehonderd personen, die ieder 1.000 euro
willen bijdragen en daarmee toetreden tot de
exclusieve Club van 200.
Koop net als in de hoogtijdagen van de jeneverindustrie een
zgn. portie van de nieuwe molen. Als u meedoet ontvangt u
een exclusief certificaat als bewijs van lidmaatschap. Het is
een bewijs van uw aandeel, zonder enig eigendomsrecht en
-verplichting, maar wel met een vereeuwiging op een tableau
in molen De Kameel. En dat is volledig terecht want de
Club van 200 is onmisbaar voor een succesvolle herbouw.
Wilt u dit of andere vormen van steunverlening aan onze molens
bespreken of advies krijgen over de fiscale mogelijkheden van een
schenking aan onze stichting, dan kunt u contact opnemen met:
Stichting De Schiedamse Molens
T 010 426 12 91
E info@schiedamsemolens.nl
www.schiedamsemolens.nl
Schiedam
Lange Haven 54-56
Tel. 010-4732751
Rotterdam-Centrum
Delftsevaart 26
Tel. 010-2132993
Rotterdam-H’berg
Bergse Dorpsstraat 25
Tel. 010-2180067
www.debontekoe.nl
de
chiedamse
molens
musis 20

palen van huizen gevonden en het afval dat de bewoners
achterlieten. De uitzonderlijk goede staat waarin dit vondstmateriaal
zich bevond, als gevolg van de hoge waterstand
en het feit dat zuurstof het afbraakproces daardoor niet
kon bevorderen, bracht voor die tijd spectaculaire nieuwe
ontdekkingen aan het licht. De datering heeft sinds de
ontdekking en de eerste publicaties een verfijning ondergaan.
Werd eerst aangenomen dat de resten van rond 2900
voor Christus dateerden, tegenwoordig en geholpen door
betere dateringsmethoden en -technieken plaatst men de
in Vlaardingen onderzochte sporen rond 3400-2950 voor
Christus.
Verhart beschrijft hoe Glasbergen, een begenadigd wetenschapper
en spreker, het gemeentebestuur enthousiast wist
te krijgen voor het onderzoek. Dat lag helemaal niet zo voor
de hand. De Westwijk moest op korte termijn gereed komen
om aan het toenmalige huisvestingsprobleem een halt toe te
roepen en een rijke stad was Vlaardingen ondanks de vele
grote bedrijven die zich hier vestigden niet. Burgemeester
Heusdens en in zijn gevolg ook wethouder Van Minnen
hadden echter een plan met Vlaardingen. Vlaardingen
moest niet alleen een moderne woonwerkstad worden met
140.000 inwoners en toonaangevende industrie, ook moest
de bewoners faciliteiten en vertier worden geboden. Een
modern winkelcentrum in de trant van de Rotterdamse
Lijnbaan, een theater, een Nederlands Visserijmuseum en
sportaccommodaties. Ook hoorde hier een infrastructuur
bij die de stad uit de schaduw van Rotterdam zou halen. De
aanleg van de A4 met als huzarenstukje de Beneluxtunnel
was daarbij de belangrijkste zet. Maar bij een dergelijke
moderne stad hoorde ook een bijpassende allure. Een voor
die tijd luxueus uitgevoerd nieuw stadhuis was hiervan het
visitekaartje. Dat er bovendien plotseling een archeologische
ontdekking werd gedaan, was een onvoorzien gelukje.
Glasbergen realiseerde zich dat het stadsbestuur iets terug
moest zien voor alle support die was gekregen en toen de
vraag voorlag hoe de vondsten geduid moesten worden,
vormde dat een aanvullend argument om het ensemble
de naam Vlaardingen-cultuur te geven. Ondanks de naam
Vlaardingen-cultuur, enkele publicaties, een proefschrift
en vele nieuwe vindplaatsen in Nederland die de typering
Vlaardingen-cultuur kregen, is het echter nog steeds
wachten op de ultieme wetenschappelijke publicatie van de
21 musis
onderzoeksresultaten. Verhart spreekt (terecht) de hoop uit
dat er niet nog eens 50 jaar overheen hoeven gaan voordat die
er ligt. Een mooie aanzet vormt ‘De geur van veen’ daartoe
inmiddels wel. De Vlaardingen-cultuur wordt geplaatst in
een breder internationaal kader en vergeleken met andere
culturen. Een boeiende vergelijking, die voldoende stof tot
nader onderzoek oplevert.
Is er dan niets aan te merken op het boek? Met enige schroom
hooguit het feit dat eerdere interviews met Heliniumleden
over de Vlaardingen-cultuur, in het tijdschrift Terra Nigra in
1998 gepubliceerd, niet gebruikt zijn. De geïnterviewde en
licht dementerende Leen (niet Leo) Havelaar wist toen veel
helderder herinneringen op te halen samen met de inmiddels
overleden Ger Immerzeel. In de archieven van het Vlaardings
archeologisch kantoor berusten tevens de aantekeningen van
een interview met amateur-archeoloog Piet Sonneveld, die
in het boek ook aan de orde komt, maar bij het schrijven al
overleden was. Jammer is dat de bescheiden Vlaardingencultuur
vindplaats die even ten oosten van boerderij
Schinkelshoek (niet Schinkelshoeve) in 1991 door het IPP
werd onderzocht, nauwelijks aan de orde komt. Hier werden
resten van bewoning op de oeverwal gevonden, waaronder
een inhumatie (menselijke begraving) en ook sporen van de
iets latere Klokbekercultuur. Het geologisch onderzoek door
middel van grondboringen dat gelijktijdig met dit onderzoek
plaatsvond en dat tot de verfijning van de reconstructie van de
‘Vlaardingenkreek’ heeft geleid, komt evenmin aan de orde.
Maar dit doet verder niets af aan het zeer fraai vormgegeven
en leesbare boek, dat ook voor Schiedammers het lezen
waard is.
Van de Vlaardingen-cultuur is, los van de tijdelijke tentoon-
stelling, (bijna) niets te zien. Aan de Arij Koplaan staat een
beetje onbeholpen langs de straat een bronzen ‘adstructieplaat’,
met daarop een verbeelding van de loop van de
Vlaardingenkreek en de opgegraven huizen. Helaas is dit
informatiepaneel voor leken moeilijk te begrijpen en de hoop
is dat het nieuwe Visserij- en Vlaardings Museum spoedig
kan overgaan tot de langgewenste nieuwbouw. Uiteraard
met ruime aandacht voor de Vlaardingen-cultuur.
Leo Verhart, De geur van veen. Vlaardingen en de
ontdekking van de Vlaardingen-cultuur. Uitgave Matrijs.
ISBN 978 90 5345 392 6. Prijs € 24,95.
Van de Vlaardingen-cultuur is, los van de tijdelijke tentoonstelling,
(bijna) niets te zien. Aan de Arij Koplaan staat een beetje
onbeholpen langs de straat een bronzen ‘adstructieplaat’, met
daarop een verbeelding van de loop van de Vlaardingenkreek en
de opgegraven huizen. Helaas is dit informatiepaneel voor leken
moeilijk te begrijpen en de hoop is dat het nieuwe Visserij- en
Vlaardings Museum spoedig kan overgaan tot de langgewenste
nieuwbouw. Uiteraard met ruime aandacht voor de Vlaardingencultuur.

De sporen zijn nog vers
In een interview met De Telegraaf legde
Jan Anderson enige tijd geleden uit
waarom van al zijn collecties, die van
de Tweede Wereldoorlog altijd weer
het meest tot de verbeelding spreekt.
Dat komt, zei Anderson, doordat de
echo’s van die oorlog nog altijd niet
zijn verstomd. Er gaat vrijwel geen dag
voorbij of de media berichten over een
incident dat een directe relatie met de
oorlog heeft. Het actuele voorbeeld
op dat moment was het heropende
proces tegen kampbeul Demjanjuk.
In de daarop volgende maanden
werd Andersons gelijk verschillende
malen bevestigd door andere
oorlogsgerelateerde berichten waarmee
kranten en tv groot uitpakten. Zoals de
ophef over de smadelijk late toekenning
van een Koninklijke Onderscheiding
aan de 87-jarige Selma Engel-Wijnberg,
die als enige Nederlandse vrouw de
verschrikkingen van Sobibor overleefde.
Of de vliegramp waarbij de Poolse
president en zijn gevolg op weg naar
de herdenking van de massamoord
op Poolse officieren in 1940 in de
bossen bij Katyn om het leven kwamen.
Behalve de vliegramp, kreeg ook dat
duistere bloedbad weer volop aandacht.
Aan de Tweede Wereldoorlog wordt vaker gerefereerd
dan aan welke historische periode ook. Daardoor is die
oorlog ieders oorlog geworden – ook van de generaties
die er niet bij waren. De oorlogsgeneraties kunnen precies
vertellen hoe onheilspellend het getik klonk van scherven
van luchtdoelgranaten die op de dakpannen regenden of
hoe tulpenbollen smaken. Latere generaties kennen zulke
sensaties alleen uit – meestal geromantiseerde – films
of de boeken van Jan Terlouw en W.F. Hermans. Deze
generaties denken vaak dat de sporen van de oorlog
voornamelijk te vinden zijn in Auschwitz, bij Stalingrad, op de
landingsstranden in Normandië en andere favoriete Discovery
Channel-locaties. Maar de geschiedenis ligt veel dichter bij
huis. Historische plekken waar zich tussen 1940 en 1945
drama’s hebben afgespeeld zijn ook in de eigen stad te vinden,
soms zelfs in de eigen straat. Lees voor het bewijs deel 2 van
"De donkere jaren van Vlaardingen" van Jan Anderson en
Hjalmar Theunissen. Dat boek geeft Vlaardingen er voor de
jongere generaties een dimensie bij. Plaatsen waar je vroeger
argeloos aan voorbijliep blijken opeens het decor te zijn
geweest van tragische gebeurtenissen.
Burgemeester M.C. Siezen wordt op 7 mei 1938 welkom geheten door de Vlaardingse Burgerwacht
musis 22

Ondanks het verstrijken van de tijd zijn sommige sporen
nog vers. Het huis op nummer 63 in de Prins Hendriklaan
bijvoorbeeld, waar Jan Smit als eerste verzetsman van de
Geuzengroep werd gearresteerd, staat nog gewoon op
dezelfde plaats als zeventig jaar geleden. Je kunt ook het pand
aan Hoflaan 16 gaan bekijken, waar Jozef Katan woonde die
op 14 januari 1943 in Auschwitz werd vergast. Of de woning
aan de Brederostraat, 60, waar Henny en Rachel Speelman
zaten ondergedoken bij Jan Kornaat. Aan de uiterste rand
van de Westwijk kun je de tankval zien die de Duitsers
lieten graven om een eventuele opmars van de geallieerden
te vertragen. En de toren van de Grote Kerk is ook nu nog
voorzien van het raam dat de Luchtbeschermingsdienst daar
liet aanbrengen om de waarnemers op de toren tegen de
ergste kou te beschermen.
Met hun boek brengen Anderson en Theunissen de
oorlog binnen ieders tastbare bereik. Maar dat is niet de
enige verdienste van het boek. "De donkere jaren van
Vlaardingen" levert ook aanvullingen op al bekende feiten
en bevat daarnaast een flink aantal zeldzame of nooit
23 musis
tekst: Peter de Lange
foto's: uit besproken boek
eerder gepubliceerde documenten en foto’s. Een van die
foto’s staat op het omslag: een opname van de Geuzen die
voor de gevangenis in Scheveningen op het transport naar
Buchenwald stappen. Nieuw zijn ook fragmenten uit het
verslag dat oud-Geus Jan van Wijk kort na de bevrijding heeft
gemaakt over de dodenmars die hij in de laatste maanden
van de oorlog door de Duitse sneeuw moest maken. Ook de
lotgevallen van burgemeester M.C. Siezen, die in 1943 uit
gewetensnood zijn ambt neerlegde en onderdook, worden
voor ’t eerst gedocumenteerd weergegeven.
"De donkere jaren" volgt niet het geijkte zwart-wit patroon
van herinneringsboeken waarin de good guys het hoogste
woord voeren en de bad guys een trap na krijgen. De
auteurs zoeken nadrukkelijk de nuance. Tegenover de
dagboekfragmenten van Dick Doorduin (indertijd woonachtig
Arnold Hoogvlietstraat 38, hij zou nu mijn buurman zijn)
die onderduikers hielp, staat een interview met Jos Boot, die
opgroeide in een NSB-gezin en op 16-jarige leeftijd dienst nam
bij de Waffen-SS. Theunissen gaf Boots relaas weer als één
lang citaat en onthield zich van commentaar. "Laat de lezer
zelf maar oordelen," schrijft de auteur in de proloog.
Beeld van het bevrijdingsfeest in Vlaardingen
Met hun boek brengen Anderson en
Theunissen de oorlog binnen ieders
tastbare bereik. Maar dat is niet de
enige verdienste van het boek.
"De donkere jaren van Vlaardingen"
levert ook aanvullingen op al bekende
feiten en bevat daarnaast een flink
aantal zeldzame of nooit eerder
gepubliceerde documenten en foto’s.

Wij zijn
trots op
Schiedam
Woonplus Schiedam
Valeriusstraat 3-5
3122 AM Schiedam
T (010) 20 45 100
Openingstijden
Maandag t/m vrijdag
08.30 uur tot 17.00 uur
Internet
www.woonplus.nl
www.woonstadschiedam.nl
Stichting Promotie Schiedam
Buitenhavenweg 9
3113 BC Schiedam
010 473 30 00
info@vvvschiedam.nl
Openingstijden
maandag t/m vrijdag: 9.00 - 17.30 uur
zaterdag: 10.00 - 17.00 uur
www.vvvschiedam.nl
www.ontdekschiedam.nu
ontwerp: 300procent fotografie: Fun-Key events, Ufuk Ilik, Jan van der Ploeg
Wij zijn trots op het mooie, historierijke
Schiedam. U ook? Om de
charme van Schiedam te behouden,
gaan we zorgvuldig te werk bij de
renovatie van oude panden. Ons
werk houdt echter niet op bij de
ontdekschiedam.nu
voordeur. Zo besteden we bij renovatie,
nieuwbouw en ook bestaande
woningen zoveel mogelijk aandacht
aan de directe omgeving. Want
Woonplus wil dat ú prettig woont in
Schiedam.
Woonplus Schiedam is een maatschappelijk betrokken vastgoedonderneming.
Wij staan voor goed onderhouden woningen, een gevarieerd woningaanbod,
een prettige woon omgeving en een vitaal Schiedam.
Schiedam in ban
van het water
Schiedam staat in 2010 in het teken van
WATER. Gelegen aan de Schie en de Maas
speelt water zowel in de geschiedenis
van de stad, als nu en in de toekomst een
zeer belangrijke rol. Tijdens Schiedam
Waterjaar 2010 vinden schitterende
water evenementen plaats, zoals Scyedam
Vaert, BladeRun, de Brandersfeesten en
het Schiedam Offshore Event. Rondom de
havens van Schiedam vinden tijdens de
evenementen muzikale en theatrale activiteiten
plaats. Ook zijn er tentoonstellingen
en lezingen in het kader van water en is er
veel aandacht voor de maritieme industrie.
Kijk voor het totale programma op
www.ontdekschiedam.nu.
Adv_Musiswater10.indd 1 24-03-10 13:26
musis 24

25 musis
Hoewel deel 2 van "Donkere jaren" door de veelheid aan behandelde
onderwerpen een soms gefragmenteerde indruk maakt, werpt het een
verhelderend licht op het dagelijks leven tijdens de bezettingstijd in
Vlaardingen.
Bijzonder is ook het hoofdstuk dat is gewijd aan het kamp De
Vergulde Hand, waar "foute" streekbewoners na de bevrijding
twee jaar zaten opgesloten. Een obscure plek waarover tot
dusver weinig werd gepubliceerd en die ook hier slechts
summier wordt beschreven, mogelijk omdat er weinig details
over bekend zijn. Wel diepte Anderson uit zijn archief een
document op waaruit blijkt dat de kampleiding zich weinig
inspande om de gevangenen goed te verzorgen. Medisch
adviseur A.C. van den Bijllaart van de Politieke Opsporings
Dienst rapporteerde op 3 juli 1945 dat de dagelijks verstrekte
rantsoenen "totaal onvoldoende" waren. Uit nood namen
de geïnterneerden hun toevlucht tot het eten van gevilde
kikkers. Dit kamp is overigens een van de weinige plaatselijke
oorlogsdecors waarvan geen spoor is terug te vinden –
het werd tot de laatste streng prikkeldraad afgebroken en
geruisloos uit de geschiedenis verwijderd.
Hoewel deel 2 van "Donkere jaren" door de veelheid aan
behandelde onderwerpen een soms gefragmenteerde indruk
maakt, werpt het een verhelderend licht op het dagelijks
Oranjehotel Scheveningen getekend door Henri Pieck
leven tijdens de bezettingstijd in Vlaardingen. De naoorlogse
generaties kunnen er uit concluderen dat het voor hun ouders
en grootouders vooral een tijd van onzekerheid is geweest.
Gevangenen verkeerden maandenlang in onzekerheid over
hun lot, terwijl hun familieleden thuis heen en weer werden
geslingerd tussen vrees en hoop. In zeevarende gezinnen
waren man en vrouw jaren van elkaar gescheiden zonder dat
de een wist hoe het de ander verging, de enige communicatie
liep via het Rode Kruis en de ultrakorte boodschappen waren
vaak maanden onderweg. Een onderduiker schreef na de
oorlog dat het een hel was geweest om met z’n twaalven
twaalf maanden lang dag en nacht bij elkaar te moeten zijn,
nooit de deur uit te gaan, met slecht eten en steeds bevreesd
te zijn voor verraad. Die hel bevond zich aan het Narcisplein
12. Ook weer zo’n adres dat ik voortaan met andere ogen zal
bekijken.
De donkere jaren van Vlaardingen 2, van mobilisatie
tot bevrijding van Jan Anderson en Hjalmar Theunissen
kost e 29,95.

Onorthodoxe tekeningen
tekst: Froukje Holtrop
foto's: R.H. Goedewaagen
in De KetelFactory
Op zoek naar waar het allemaal begon, waar de grote kunstwerken der aarde werden geconcipieerd,
waar poëtische gedachten stolden tot wereldberoemde gedichten. En vooral hoe die plaats er uit
zag. Dat is wat schrijfster en beeldend kunstenaar Florette Dijkstra (1963) bezighoudt. In haar meest
recente tekeningen, tentoongesteld in De KetelFactory in Schiedam, zien we de werkkamers van
onder anderen de dichters Rainer Maria Rilke, Hermann Hesse en Heinrich Heine, maar ook die
van schilder Vincent van Gogh. De schrijver zelf is niet te zien, maar in de werkkamer van Hermann
Hesse zien we wel een bureau getekend, daarachter een stoel en op de achtergrond een boekenkast.
Precies wat je van een werkkamer zou verwachten. Is het anders nu we weten dat het om de kamer
van Hesse gaat? En is het de kunstenares daar om te doen, of gaat het om het vastleggen van een
sfeer waarin een (groot) kunstwerk tot stand komt? En wat kiest Dijkstra dan om die sfeer opnieuw tot
leven te wekken? Zijn het de papieren op het bureau van Hesse die door hun witheid zo de aandacht
trekken, of is het die ene stoel voor het raam, of het tafeltje met inktpot en schaars licht of is het de
grote lichtplek in de tekening van de kamer van Van Gogh, die meer de aandacht trekt dan de anders
zo herkenbare planken op de vloer?
musis 26

De kunstgeschiedenis is haar werkveld, haar onderzoeksterrein
en bron van inspiratie. Anders dan de meeste kunsthistorici
zoekt Florette Dijkstra juist naar de vergeten passages
in de kunstgeschiedenis, aspecten die niet aan de orde komen,
als oninteressant of irrelevant gezien worden. In haar boek
De Vrouw van Verf (2004) bijvoorbeeld brengt ze personages
van beroemde schilderijen tot leven, ze vertelt over wie ze
waren, soms op de waarheid berust en soms erbij verzonnen.
Ook tekent Dijkstra reconstructies van tentoonstellingen die
ver voor haar geboorte hebben plaats gevonden of die slechts
in haar fantasie bestaan. Dijkstra kan goed tekenen, ze maakt
een levendige verbeelding van iets wat geweest is en hoe iets
27 musis
Werk van Marjolijn van den Assem
er heeft uitgezien of er uit gezien zou kunnen hebben.
Ze heeft een goede behandeling van licht en donker,
waarmee ze ruimte en sfeer in het werk krijgt. De kijker
waant zich in vergeten of fictieve tentoonstellingszalen.
Florette Dijkstra is de hoofdpersoon in de derde editie
van Never a Day without Lines, de tentoonstellingsreeks
in De KetelFactory waarin de tekening centraal staat. Bij
de KetelFactory in Schiedam gaat het om de ontmoeting.
Directeur Winnie Teschmacher nodigde Dijkstra uit. ‘Ik kende
het boek De Vrouw van Verf, ik was er erg van onder de
indruk. Toen ik Dijkstra ontmoette en ook haar tekeningen
zag, wilde ik graag haar werk laten zien. Op haar beurt
Florette Dijkstra is de hoofdpersoon in de derde editie van Never
a Day without Lines, de tentoonstellingsreeks in De KetelFactory
waarin de tekening centraal staat. Bij de KetelFactory in Schiedam
gaat het om de ontmoeting. Directeur Winnie Teschmacher nodigde
Dijkstra uit. ‘Ik kende het boek De Vrouw van Verf, ik was er erg van
onder de indruk. Toen ik Dijkstra ontmoette en ook haar tekeningen
zag, wilde ik graag haar werk laten zien. Op haar beurt nodigde ze
Frank Van den Broeck en Marjolijn van den Assem uit. Dat kwam
goed uit, beiden stonden op ons verlanglijstje!’

Eén opmerking moet wel gemaakt worden over de titel van de
tentoonstelling Vergetende Herinnering. Het is een slechte keuze,
het klinkt wel mooi, maar het is geen goed Nederlands. Het blijkt
dan ook vertaald uit het Frans: Oublieuse Memoire, de titel van een
gedicht van Maurice Blanchot. Maar in het Nederlands is het niks,
een herinnering kan niet vergeten.
nodigde ze Frank Van den Broeck en Marjolijn van den Assem
uit. Dat kwam goed uit, beiden stonden op ons verlanglijstje!’
Ook Van den Broeck en Van den Assem doen verslag van
denkbeeldige werelden. Van den Broeck tekent raadselachtige
composities, zoals die alleen in dromen en fantasieën
voorkomen. Van den Assem treedt in de voetsporen van
filosoof Friedrich Nietzsche en verdiept zich in een innerlijke
wereld, die ze verbeeldt met brede verfstreken in een groot
gebaar in watervallen in Oost-Indische inkt. Centraal staan
bij de drie het onderzoek naar het ontstaansmoment van
kunst, de een door een semi-wetenschappelijk onderzoek en
verslag, de ander door beelden op te tekenen die aan zijn oog
verschijnen met terugkerende motieven en de laatste door de
ervaren hand intuïtief het werk te laten doen met een grote
expressie.
Werk van Marjolijn van den Assem
De tekeningen van Van den Broeck (1950) hebben allemaal
ongeveer hetzelfde formaat, hij tekent met (kleur)potlood.
Sommige zijn meer zwart-wit, andere zijn kleurrijk.
Sommige hebben een paar eenvoudige lijnen, andere zijn
rijkelijk ingekleurd. Maar hun raadselachtigheid hebben
de tekeningen met elkaar gemeen. Enerzijds lijken ze een
verslag uit de gedachtewereld van Van den Broeck en vragen
de terugkerende motieven om interpretatie, anderzijds
spreken zijn tekeningen zo tot de verbeelding dat ze weer
het beginpunt zijn van een nieuw verhaal of verhalen. Zo
zien we bijvoorbeeld een rode schoen en een blauwe schoen
van achter naast een omhoog lopende trap. De ene schoen
heeft de hiel gelicht en suggereert een lopende beweging.
Gaan ze de trap op? En waar leidt die trap naartoe? De volle
maan op de achtergrond belooft niet veel goeds. In een ander
musis 28

Werk van Frank Van den Broeck
werk staat een buste recht tegenover een intimiderende
gestalte met hoed, of een paar rechtopstaande laarzen naast
een tijdschrift op de grond waaronder vandaan licht straalt,
of adelaarsklauwen op een gebouw. Opvallend is dat je in
zijn tekeningen de mensen en dingen vaak van achter ziet,
waardoor je als het ware met ze ‘meekijkt’ en meevoelt en
de absurditeit direct ervaart. Toch wordt er, net als in een
droom of als je naar een film kijkt, geen actie verwacht, je
blijft beschouwer, geen deelnemer. Sommige motieven keren
steeds terug, ook iets dat in dromen voorkomt. Vaak zie
je schoenen, een schilderspalet, een buste, vogelklauwen,
een skyline en een duidelijke lichtbron, bijvoorbeeld een
volle maan. Van den Broeck zei ooit in een interview: ‘Er
is geen vooraf gecodeerde symboliek. Gezocht wordt naar
onorthodoxe associaties. Motieven maken deel uit van een
continuüm van verbeelding. Elk werk zoomt in op een detail
van dit continuüm, op een specifiek moment. De betekenis
of definitieve gedaante ligt niet voor eens en altijd vast. Een
motief kan telkens door de maker anders gezien worden.’
Het werk van Marjolijn van den Assem (1947) is heel anders
van aard. Er is geen duidelijke voorstelling, maar het lijkt
wel degelijk ergens op. Ze gebruikt een brede kwast met
zwarte inkt en maakt met een groots gebaar een neerwaartse
beweging op het papier. Het resultaat is een soort waterval
met eventueel wat bomen of andere begroeiing eromheen.
Haar werk is meer expressief dan dat van haar medeexposanten.
De spontaniteit is echter niet willekeurig of
ongecontroleerd. Van den Assem tekent en schildert al
tientallen jaren en die ervaring maakt dat ze zegt: ‘Ik kan op
mijn hand vertrouwen, het schilderij maakt zichzelf’. Maar
naast het tekenen op papier, snijdt ze erin, ze niet en vouwt,
Werk van Florette Dijkstra
29 musis
en daarmee worden het papiersculpturen. Er hangt er ook een
op de tentoonstelling. De onorthodoxe manier van het papier
en inkt omgaan zien we ook in een werk waarbij vijf vellen
elkaar gedeeltelijk overlappen, waar ze dan weer op tekent.
Van den Assem maakt bijzonder werk, het heeft een enorme
kracht. Misschien door het eenvoudige gebruik van zwart en
wit en die paar resolute streken waarmee het werk gemaakt
is. Dat ervaar je meteen, daarvoor hoef je niet te weten welk
gedachtegoed daarachter schuil gaat. Want dat is nogal wat,
blijkt.
‘Op papier en linnen bewandel ik de wereld. Mijn belevenissen
vinden hun weerslag in beelden.’ Het werk van Nietzsche
speelt een belangrijke rol in haar werk. Sinds 1979 volgt
ze hem, ze bezoekt plaatsen waar hij verbleef, tot aan de
watervallen bij Napels aan toe. Ze verdiept zich in zijn
correspondentie, schrijft brieven over en op haar website
schrijft ze over ‘de onontkoombare behoefte om op te gaan in
de intensiteit van het blootgevende handschrift in de hoop op
gelijkgestemdheid’.
Al met al is het een evenwichtige tentoonstelling met drie
tekenaars die elk op hun eigen manier de tekening als medium
gebruiken. En op een mooie manier gepresenteerd, zoals we
inmiddels gewend zijn van de KetelFactory. Eén opmerking
moet wel gemaakt worden over de titel van de tentoonstelling
Vergetende Herinnering. Het is een slechte keuze, het klinkt
wel mooi, maar het is geen goed Nederlands. Het blijkt dan
ook vertaald uit het Frans: Oublieuse Memoire, de titel van
een gedicht van Maurice Blanchot. Maar in het Nederlands is
het niks, een herinnering kan niet vergeten. De vertaler heeft
zijn werk niet goed gedaan, maar de tentoonstellingsmakers
hebben zich in de mooie woorden laten meeslepen …

Er zijn wetenschappers die beweren dat beroepen net zo erfelijk zijn als lichamelijke eigenschappen.
Dat een zoon van zijn vader niet alleen diens hartkwalen en spataderen kan erven, maar ook diens
aangeboren neiging om timmerman te willen zijn of kruidenier. Als dat waar is, blijft er van het idee
van onze vrije wil nog maar weinig over. Dan is alles wat we in het leven ondernemen vooraf
bepaald en zijn we niet anders dan computers die een vaststaand programma doorlopen.
Hoe griezelig het idee ook is, het is heel goed denkbaar dat die geleerden het bij het rechte eind
hebben. Ik ben in mijn leven heel wat frappante voorbeelden tegengekomen die hun stelling lijken
te bevestigen. Behalve een DNA dat iemands lichamelijke kenmerken bepaalt, schijnt er ook zoiets
te bestaan als een DNA dat bepalend is voor iemands maatschappelijke positie. Het is geen
onwrikbare wetmatigheid dat de zoon van een militair ook in het leger gaat. Maar de kans dat het
gebeurt, is groot. Te groot om van toeval te spreken.
musis 30

Vuil werk is niet
tekst: Peter de Lange
foto's: Hans Akkersdijk
minderwaardig
In de haven heb ik tientallen kerels ontmoet die precies
hetzelfde werk deden als hun vaders voor hen hadden
gedaan. Uiteraard heb ik het alleen over de banen onderaan
de ladder. Op de hogere kringen heb ik geen zicht. Maar ik
zou niet weten, waarom daar andere regels zouden gelden.
Trouwens, iedereen kent de namen van vooraanstaande
redersgeslachten, van loodsenfamilies, van families waar de
kapiteinsrang rondwaart als een besmettelijke ziekte.
Waarom weid ik zo uit over die erfelijkheidskwestie? Omdat
ik grote moeite heb gedaan te voorkomen dat het verhaal ook
op mij van toepassing zou worden. Ook mijn toekomst stond
indertijd vast, die lag op me te wachten als het zondagse
pak dat mijn moeder zaterdagavond had opgeperst en aan
de kastdeur had gehangen. Ik hoefde het alleen maar aan te
trekken. Maar het was geen pak dat mij beviel. Ik koos mijn
kleren liever zelf. Ik heb een tijdlang gedacht dat ik daar in
was geslaagd. Achteraf heb ik zo mijn twijfels.
Mijn naam doet niet ter zake. Ik kom uit een boerenfamilie. Ik
ben opgegroeid op een boerderij in Steenbergen. Mijn opa was
boer, mijn vader was boer, en het lag in de loop der dingen
dat ik ook boer zou worden. Ik heb een tijdlang ook zelf in
dat toekomstbeeld geloofd. Maar anders dan mijn opa en
mijn vader, ben ik een tijdje naar school gegaan. Dat heeft mij
nieuwsgierig gemaakt. Op school ontdekte ik dat de wereld
groter is dan het eigen erf. Ik was vijftien toen ik voor het
eerst van huis wegliep. Op een ochtend stapte ik op de fiets en
reed naar Rotterdam. Een half uur voordat het schip waarop
ik had aangemonsterd van wal zou steken haalde de politie
me van boord. Ik was zo dom geweest een schoolvriend in te
lichten. De kapitein kreeg nog een behoorlijke douw omdat hij
een minderjarige had aangenomen.
Mijn vader was razend. Hij had mij naar school gestuurd in
de verwachting dat ik daar de nieuwste bedrijfstechnieken
zou leren. Zodat de boerderij beter zou renderen. En wat
deed ik? Ik probeerde er tussenuit te knijpen naar Zuid-
Amerika! Ik moest beloven dat ik mijn leven zou beteren
en werd teruggestuurd naar school. Maar al na een half jaar
was het weer mis. Ik liftte mee met een vrachtwagen die
veevoer naar Beieren bracht. In München vond ik een baantje
als schoonmaker in een staalfabriek. Vuil en metaalresten
bijeenvegen, afvaltonnen legen, plees boenen. Zwaar, vies en
ondankbaar werk, waarbij ik voortdurend werd uitgevloekt.
De arbeiders waren doorlopend dronken, ze begonnen
hun werkdag om vijf uur ’s morgens met het opentrekken
van een halve liter bier. Overal in de fabriek verstopten zij
hun flessen. Ik kon ze hun drankzucht niet kwalijk nemen.
Het was een onleefbare omgeving. Stampende machines,
knetterende lasbranders, lorries die uit evenwicht raakten
en stalen platen met donderend geweld op de vloer lieten
kletteren - van alle kanten in die kale metalen hal kwam het
lawaai op je af. Als er een hel bestaat, lijkt hij op die fabriek.
Na een maand hield ik het voor gezien, ik nam de trein naar
Wenen en werd daar na een dagje slenteren langs de kade
aangenomen als matroos op een binnenvaartschip. Met een
lading basaltblokken voeren we twee keer per week een
eindweegs de Donau op richting Boedapest. Het basalt was
bestemd voor de aanleg van strekdammen. De binnenvaart
31 musis
leek me een spannend bestaan, maar in werkelijkheid was het
stomvervelend, na een tijdje kende ik iedere bocht in de rivier
en ieder huis op de oever en werd alles even voorspelbaar,
van de smerige grappen van de voorman die toezicht hield
bij het lossen tot aan het boeren van de kapitein na de
avondmaaltijd. Ik kapte ermee toen ik bij het laden bijna werd
verpletterd door een basaltblok dat uit een grijper viel en
iedereen het jammer scheen te vinden dat ik net op tijd opzij
was gesprongen. Een dooie hadden ze wel fijn gevonden, was
er eindelijk eens iets gebeurd in hun saaie leventje.
Dat is een van de opmerkelijke dingen onder mensen die
ongeschoold werk doen. Daar waar je de grootste solidariteit
zou verwachten is die het verst te zoeken.
Ik trok nog een maand of wat rond door Europa voordat ik
naar huis terugkeerde. Ik had driekwart jaar niets van me
laten horen en mijn ouders waren dolblij me levend terug
te zien. Maar al na een paar dagen begon mijn vader lastige
vragen te stellen over mijn toekomstplannen. Er waren
investeringen nodig op de boerderij, en die waren alleen
verantwoord als hij een opvolger had. "Reken niet op mij,"
zei ik. Ik begreep opeens dat ik maar om één reden naar huis
was teruggekomen: om er voorgoed afscheid van te nemen.
Ik kon me niets benauwender voorstellen dan het vooruitzicht
om jaar in jaar uit dezelfde akkers te moeten bewerken. Onder
die omstandigheden restte me maar één mogelijkheid. Mijn
biezen pakken.
Ik zocht een kamer in Rotterdam en werd wat ze daar ‘los
werkman’ noemen. Ik opperde in de bouw, poetste auto’s
in een occasiongarage en werd tijdelijk vuilnisophaler bij
de Roteb. Na een half jaar bij de reiniging kende ik het hele
stratenplan op de noordoever uit m’n hoofd. De vuilnisdienst
is een soort vreemdelingenlegioen. Je komt er gewezen
kolenboeren tegen, inktzwarte Ghanezen, een gesjeesde
onderwijzer, ex-tuindersknechten, en natuurlijk veel volk uit
de haven. Een van die havenklanten vertelde me over een
beroep waar ik nooit eerder van had gehoord: classificeerder.
Schoonmaakwerk in de ruimen van tankschepen. Resten olie
en chemicaliën van de wanden schrapen. Smerig, en zeker
niet ongevaarlijk, vanwege de soms giftige en explosieve
dampen. Op de langere duur beslist ongezond. Maar een
jaartje of wat kon je lichaam het wel aan, als je tenminste niet
elke dag de tanks in ging. Ideaal werk voor iemand die snel
geld nodig had. Want het betaalde prima. Vaak zwart.
Bij het Centraal Station stonden ’s morgens vroeg de
koppelbazen met hun personeelsbusjes. Daarmee werd je
naar een van de scheepsreinigingsbedrijven in de Botlek
gebracht. Ik kon ook informeren in De Ster of ’t Centrum, twee
kroegen in Schiedam. Daar zaten lui die bemiddelden voor
werk bij Tankercleaning, een bedrijf in de Wilhelminahaven
dat helemaal was toegelegd op het reinigen van tankschepen.
Daar was altijd volop werk.
Gedreven door nieuwsgierigheid en geldlust (ik had net
mijn rijbewijs gehaald en had mijn zinnen gezet op een oud
Opeltje) zat ik een paar ochtenden later in café De Ster. Daar
raakte ik in gesprek met een dikke man die uitlegde wat het
werk inhield. Tankschepen moeten regelmatig hun ruimen
schoonmaken voordat ze nieuwe lading kunnen innemen.

De tankercleaning was een omstreden bedrijf dat het met arbeids- en milieuregels niet al te nauw nam. Wie snel
wat geld wilde verdienen, was welkom. zo ook schrijver maarten Biesheuvel, die - weer eens van het gymnasium
gestuurd - zich bij de tankercleaning vervoegde. De beschrijving in zijn verhalenbundel 'in de bovenkooi' van
zijn eerste werkdag lijkt op een verslag uit het slaventijdperk. onderstaande passage begint waar hij langs een
spekgladde ladder naar beneden is gevallen: 'ik kwam met mijn hele lichaam in een zachte drab terecht. Het
stinkende olie residu rond de ladder had me als een zacht bedje opgevangen. ik had niets gebroken. ik probeerde
adem te halen, wat me maar moeilijk lukte. ik had geen tabletten tegen de hoofdpijn bij me. mijn hele pak zat
onder de drab. Het vieste zwijn kon niet harder gestonken hebben. toen stond de voorman naast me. ik zag
zijn gezicht in flauw lamplicht. (...) "zie je dat schot daar, vijf vakken verder? "lk knikte van ja. "ga jij daarachter
maar beginnen met het kleinere pijpwerk en denk vooral aan de hoekjes bij de lage beschotting, en krijg het niet
in je kop de trommelgangen over te slaan. D'r zitten daar al een paar Schiedammers, dus je bent goed af. Het
materiaal is er. Hier is alleen je schepje nog. " Hij overhandigde me een schepje, dat er krek uitzag als dat wat ik
als kind in de zandbak en op het Hoek van Hollandse strand eens gebruikte. "oplazeren", voegde hij er aan toe, "en
laat ik niet merken, dat je er de kantjes van af loopt, het is tóch al godgeklaagd dat jij het normale dagloon krijgt
uitbetaald". ik liep, het was meer een struikelend glijden, in de richting die hij me gewezen had. iedere acht of
twaalf meter klom ik over een [stabilisatie]schot van ongeveer een meter zestig hoog. Het werd me duidelijk, dat
hier eigenlijk van alles werkte, behalve nederlanders. ik hoorde Servisch, grieks, japans, amerikaans, russisch,
turks, arabisch en vooral italiaans: het waren de stemmen van schepelingen die in rotterdam al hun geld
verzopen of naar de hoeren gebracht hadden: hele bemanningen van schepen die voor weken in de rotterdamse
havens lagen en die toch nog graag eens uit of van bil wilden gaan, vóór ze het ruime sop weer kozen'.
Classificeerder aan het werk op het terrein van Tankercleaning NV in de Wilhelminahaven najaar 1967.
musis 32

Dat schoonmaken gebeurt in twee fases. Eerst wordt het ruim
behandeld met de ‘tuinsproeier’, een machine die onder hoge
druk heet water in de tank spuit en de oliedrab van de muren
losstraalt. De losgeweekte olieresten worden weggepompt,
maar daarna blijft er een residu over, en die rommel van de
wanden en de bodem bikken en afvoeren is het werk van de
classificeerder alias de schepper.
Het stelde niet veel voor, zei de dikke man, in die zin dat je er
geen diploma’s voor nodig had. Je moest alleen goed kunnen
doorpakken en niet voor een beetje vuiligheid terugdeinzen. Ik
zei dat ik als boerenzoon wel een en ander was gewend. Na
een dag mest rijden zit de stront ’s avonds in je oren.
De betaling was goed: ik verdiende bijna drie keer zoveel als
bij de reinigingsdienst. Ik becijferde dat ik al na een maandje
voldoende geld zou hebben voor een leuk wagentje, zegde
mijn baan bij de Roteb op en ging in Schiedam aan de slag.
Het viel niet mee, in het begin. Mijn eerste schip was een
Panamees van 23.000 ton met 33 tanks. We waren met
een man of vijftien, we werden verdeeld over het schip en
daalden af in de duistere tanks, die door één enkel peertje
flauw werden verlicht. We hadden allemaal een overall, een
emmer en een koperen schepje gekregen en de instructie dat
we onder geen voorwaarde mochten roken. De doorgang in
het mangat was nauw. Ik was nauwelijks een paar treden
van de ladder afgedaald of mijn handen en gezicht zaten al
vol vettige vegen. In het ruim stonk het geweldig. Er hing
een visachtige olielucht die bijna niet te harden was. Ik
ging al over m’n nek voordat ik de bodem had bereikt. Mijn
maten hadden nergens last van, die waren al vaker beneden
geweest. Het werk was inderdaad eenvoudig: het enige dat
ik hoefde te doen was de dikke oliekoek die in de tank was
achtergebleven wegschrapen en in het emmertje deponeren.
Was het emmertje vol, dan haakte ik het aan een touw door
het mangat afhing. Een ruk aan het touw, en een man die aan
dek stond haalde de emmer omhoog en zorgde dat de inhoud
werd afgevoerd.
Ik heb na die Panamees heel wat schepen van binnen
gezien. Vier jaar heb ik dit werk volgehouden. Nu eens
bij Tankercleaning, dan weer bij Verolme in de Botlek.
Als schepper benedendeks, maar ik stond ook wel aan de
‘tuinsproeier’. Het geld was de enige reden dat ik niet eerder
ben gekapt: auto’s zijn een dure liefhebberij. Met classificeren
ben ik gestopt na de ramp met de Ronastar, een Noorse tanker
die bij Verolme ontplofte en uitbrandde. Zestien jongens
dood. Met verschillende van hen was ik goed bevriend.
De samenleving was hen al snel vergeten. Het waren toch
maar illegalen, zwarten, ex-criminelen, ongeschoolden,
verschoppelingen.
Dat is het eeuwige misverstand, het eeuwige vooroordeel.
Dat mensen die het zware werk doen tot een minderwaardig
soort behoren. Terwijl hun enige fout is dat ze geen diploma’s
hebben. Hun afkomst was bepalend voor hun toekomst. Voor
de rest is een man die ’s avonds met olievlekken aan zijn
kleren thuiskomt van hetzelfde materiaal gemaakt als de man
die met een stropdas om zijn brandschone boordje op kantoor
33 musis
zit. Mijn buurvrouw trok demonstratief de gordijnen dicht als
ze mij zag aankomen, mijn haren stijf van het vet en mijn
gezicht en handen bedekt met een dikke laag bruine drab. Het
idee dat ik deel was van het productieproces dat haar in staat
stelde bij de pomp haar Mobylette vol te gooien met tweetakt,
kwam nooit bij haar op.
In dat opzicht had het weinig verschil gemaakt als ik boer
was geworden. Dat is ook zo’n beroepsgroep waarop mensen
graag neerkijken. Dat hun voedsel wordt geproduceerd door
diezelfde boeren schijnt niet uit te maken. Onze samenleving
hangt van primitieve sentimenten aan elkaar. Goed
beschouwd is mijn eigen leven ook een wankel bouwwerk
van niet altijd even logische, door intuïtie ingegeven besluiten
en opvattingen. Ik heb nooit spijt gehad van mijn besluit de
boerderij te verlaten. Toch heb ik in die misselijkmakende
olieruimen dikwijls met heimwee gedacht aan de frisse lucht
die ’s morgens vroeg boven de velden in Steenbergen hangt.
Beter gezegd: ‘hing’, want mijn vader heeft, bij gebrek aan een
opvolger, boerderij en grond verkocht aan een ontwikkelaar,
en die heeft er een kantorenpark laten bouwen. Het kan bijna
geen toeval zijn dat de firma in werkkleding waar ik na mijn
tijd als classificeerder aan een volgend leven begon en waar ik
jarenlang als expeditiechef heb gewerkt, onlangs uitgerekend
op dat park een nieuw hoofdkantoor heeft gevestigd.
Mijn buurvrouw trok demonstratief de gordijnen dicht als ze mij zag
aankomen, mijn haren stijf van het vet en mijn gezicht en handen
bedekt met een dikke laag bruine drab. Het idee dat ik deel was van het
productieproces dat haar in staat stelde bij de pomp haar Mobylette vol
te gooien met tweetakt, kwam nooit bij haar op.

Gemeentearchief Schiedam koopt stadsgezicht
Determineren
Het Gemeentearchief Schiedam heeft een stadsgezicht uit de 19de eeuw van
Pieter van den Burgh aangekocht. Het betreft hier een stadsgezicht in aquarel,
getekend vanaf de Buitenhavenweg, ter hoogte van halverwege de Tuinlaan.
Het werk is niet gedateerd, maar aan de hand van de afgebeelde
gebouwen is te bepalen wanneer het werk gemaakt
is. Rechts in de voorstelling is de in 1853 gereedgekomen
stoompelmolen “De Rijsthalm” van J.G. van Dusseldorp te zien.
Deze stoommolen, een rijstpel- en maalmolen die ook als
ruwmolen voor de branders kon worden gebruikt, stond toen
nog op het grondgebied van de zelfstandige gemeente Oud-
en Nieuw-Mathenesse.
In het midden van de voorstelling is de toren van de Grote
Kerk afgebeeld en rechts daarvan de in 1779 gebouwde molen
De Meiboom. Geheel links een dubbel mouterijpand annex
graanpakhuis, rechts daarvan de theehuizen behorend bij de
herenhuizen aan de Tuinlaan waar onder andere de families
Nolet, Van der Schalk, Vernède, Loopuyt, Rijnbende en Maas
woonden.
Het theehuis rechts van het branderijpand werd kort daarna
vervangen door een tweede mouterijpand. In deze panden
kwam in 1936 de Nederlandse Patent- en Kristalsodafabriek
voorheen Dury & Hammes. Behalve huishoudsoda onder de
naam “De Ster” maakte men ook soda voor de glasfabricage.
Maar wanneer heeft Van den Burgh op een mooie dag zitten
schetsen en tekenen? De stoompelmolen De Rijsthalm kwam
in 1853 gereed, terwijl de molen De Meiboom in 1860 tot
baliehoogte werd afgebroken. Dus het moet na 1853 zijn
geweest. Rechts van de mouterij stond in 1855 een tweede
mouterij, op de plaats waar op de afbeelding nog een theehuis
staat. Dit betekent dat de aquarel tussen 1853 en 1855
gemaakt moet zijn.
Specialisatie stadsgezichten
Het werk is geschilderd door Pieter Daniel van der Burgh
(Den Haag 1805 - Rijswijk 1879). Als schilder kreeg hij zijn
opleiding van zijn vader, de landschapschilder Hendrik van
der Burgh. Pieter schilderde voornamelijk stadsgezichten,
met name in Den Haag waar hij ook werkzaam was als
tekenmeester.
Het gezicht op Schiedam vanaf de Buitenhavenweg is via
de beeldbank van het Gemeentearchief Schiedam tot in
detail te bekijken: www.archief.schiedam.nl.
musis 34

DE UITGAVE VAN MUSIS WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:
BASTIAANS & VAN RIET AccOUNTANTS, ScHIEDAM
BOKX VASTGOED ONTWIKKELING B.V., ROTTERDAM
FAcILIcOM BEDRIJFSDIENSTEN, ScHIEDAM
FONTIJNE BEHEER B.V., VLAARDINGEN
HATENBOER WATER - DRINKWATERBEHANDELING, ScHIEDAM
LINDE GAS BENELUX, ScHIEDAM
IRADO, AFVAL, REINIGING EN DIENSTVERLENING, ScHIEDAM
NIcOVERKEN HOLLAND B.V., ScHIEDAM
WOONPLUS, ScHIEDAM