Musis juli 2010 nr. 7 - Gemeente Schiedam
Musis juli 2010 nr. 7 - Gemeente Schiedam
Musis juli 2010 nr. 7 - Gemeente Schiedam
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
JULI-AUGUSTUS <strong>2010</strong> JAARGANG 16 NO 7 CULTUREEL MAGAZINE<br />
€ 5,-
De gezichten die ons nieuwe<br />
theaterseizoen smoel geven<br />
Bekijk het nieuwe theaterprogramma op<br />
www.theateraandeschie.nl en bestel direct uw kaarten!<br />
Of haal een brochure af bij de kassa van het theater.<br />
Theater aan de Schie, Stadserf 1, <strong>Schiedam</strong> (010) 2 467 467<br />
...WIJ GAAN NOG EVEN DOOR...<br />
UW OUDE BRIL<br />
IS GELD WAARD<br />
DEZE DEZE SUCCESVOLLE<br />
SUCCESVOLLE<br />
AKTIE AKTIE STOPPEN STOPPEN WIJ<br />
NOG NOG LANG LANG NIET! NIET!<br />
DOE DOE DUS DUS MEE..!<br />
MEE..!<br />
INRUIL-<br />
PREMIE<br />
€100,- OF<br />
€50,-!<br />
Ruil uw oude bril in en ontvang tot 100,- euro<br />
i<strong>nr</strong>uilpremie bij aanschaf van een nieuwe<br />
complete bril uit onze gehele collectie. Uw oude bril<br />
geeft iemand in een 3e wereldland weer kans op een<br />
beter (vooruit)zicht. Kom nu naar Tempel Optiek en<br />
doe mee. Deze aanbieding komt nog bovenop de<br />
vergoeding van uw zorgverzekeraar.<br />
Tempel Optiek<br />
werkt samen met alle<br />
zorgverzekeraars.<br />
Hoogstraat 2 • 3111 HH <strong>Schiedam</strong> • Tel (010) 473 59 19<br />
www.tempeloptiek.nl
3 <strong>Musis</strong><br />
MUSIS <strong>juli</strong>-augustus <strong>2010</strong><br />
jaargang 16<br />
no 7<br />
ISSN 1568.9751<br />
<strong>Musis</strong> verschijnt 11 maal per jaar<br />
en informeert en opinieert<br />
onafhankelijk op het brede terrein<br />
van cultuur en samenleving.<br />
<strong>Musis</strong> is toegelaten als<br />
Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI)<br />
8049 60 057<br />
Uitgever: Stichting <strong>Musis</strong><br />
Bestuur:<br />
Jan Franken, Dick Jansen, Loe Koppejan - voorzitter,<br />
Jos Poolman, Karin Visser, (vacature)<br />
Redactie en administratie:<br />
Broersvest 75-77<br />
3111 ED <strong>Schiedam</strong><br />
Telefoon: 010 473 55 18<br />
E-mail: redactie@musis.info<br />
Hoofdredacteur: Hans van der Sloot<br />
Redactie:<br />
Jeroen ter Brugge, Theo van Giezen,<br />
Sjef Henderickx, Jack Tsang, Rikkert Wijk<br />
Eindredactie: Laurens Priester<br />
Abonnement: minimaal € 32,50<br />
(jaarabonnement <strong>2010</strong>)<br />
(een hogere bijdrage wordt zeer op prijs gesteld)<br />
op rekeningnummer 81.33.79.555 Fortis<br />
Opzeggingen schriftelijk 2 maanden<br />
voor beëindiging abonnementsperiode.<br />
Advertentie-exploitatie:<br />
DK media, Schieweg 93, 2627 AT Delft<br />
Telefoon: 015 256 60 10<br />
Mobiel: 06 285 993 70<br />
MUSIS ONLINE OP<br />
http://archief.schiedam.nl/<br />
Van januari 2009 tot de maand voorafgaand aan<br />
het laatste nummer (juni <strong>2010</strong>) is <strong>Musis</strong><br />
volledig leesbaar op de website van het<br />
<strong>Gemeente</strong>archief <strong>Schiedam</strong> / publicaties.<br />
Het <strong>Musis</strong>archief is volledig doorzoekbaar.<br />
Alle auteursrechten en datarecht berusten bij<br />
Stichting <strong>Musis</strong> en de auteurs. Het onderwijs en<br />
educatieve instellingen kunnen op <strong>Musis</strong> een beroep<br />
doen bij het geschikt maken van onderwerpen voor<br />
lessen en projecten.<br />
Lithografie en druk: TDS printmaildata, <strong>Schiedam</strong><br />
Alle auteursrechten en datarecht berusten<br />
bij Stichting <strong>Musis</strong> en de auteurs.<br />
Deze uitgave kwam mede<br />
tot stand dankzij de steun van het<br />
Fonds <strong>Schiedam</strong> Vlaardingen e.o.<br />
Omslag: De 'wokkel',<br />
de fietsbrug tussen de stad Vlaardingen<br />
en de Broekpolder – officieel de 'Twist' geheten<br />
en ontworpen door Architectenbureau West 8.<br />
Foto Jan van der Ploeg.<br />
Inhoudsopgave<br />
4 Blankenburgtunnel vernietigt kapitaal en landschap<br />
7 Broekpolder. Grond onder de voeten<br />
11 De Broekpolder – burgers zorgen voor leefbaarheid in<br />
Rotterdamse stadsregio<br />
16 De boer en de stad<br />
18 Museumvondsten<br />
20 Was getekend: Octave DeConinck<br />
24 Nieuwbakken bewoners, veranderend land,<br />
verdwenen bestemmingen<br />
30 Het water op, waar dat nog kan<br />
36 Een oproep tot doodzonde.<br />
Herbouw De Washington aan de Buitenhavenweg<br />
Voorbij, voorbij<br />
'Hoe genoeglyk rolt het leven / Des gerusten Lantmans heen / Die zyn<br />
zaligh lot, hoe kleen / Om geen koningskroon zou geven', dichtte de<br />
Abtswouder dichter-boer Hubert Kornelis Poot in 1716. En maakte zijn<br />
buurtschap daarmee tot reisdoel voor tal van studenten, taalkundigen en<br />
hoogwaardigheidsbekleders die het - voor die tijd ongekend - fenomeen<br />
van een dichtende handwerksman met eigen ogen wilden aanschouwen.<br />
Opnieuw hebben die laatsten grote belangstelling voor Poots Abtswoude.<br />
Maar nu niet vanwege het prachtige, vlakke polderland als bron van<br />
poëzie, overpeinzing en inspiratie. Dat is voorbij. Haast voorgoed voorbij.<br />
De huidige belangstelling van vermogende stedelingen geldt het o<strong>nr</strong>oerend<br />
goed, nu de boerenstand sterk in aantal terugloopt. Stukje bij beetje worden<br />
de percelen prijsgegeven aan wilde begroeiing, struikgewas en bomen.<br />
De polderweggetjes van weleer zijn herschapen in fietspaden ten behoeve<br />
van het leger recreanten op een mooie zomerse dag. Ook de vroegere<br />
levensaders in dit gebied, de Vlaardingse Vaart en Poldervaart hebben<br />
hun eertijdse betekenis verloren. Waar ooit de platbodems voor het<br />
vervoer van vee, riet, hooi en spoeling het landschap luister verleenden,<br />
tuffen momenteel de dagjesmensen. Als er nog te varen valt, want<br />
de <strong>Schiedam</strong>se Poldervaart, als één der oudste Hollandse kanalen, is<br />
momenteel niet meer dan een binnenvijver, waaraan de oorspronkelijke<br />
vorm en functie nauwelijks meer kan worden afgelezen.<br />
<strong>Musis</strong> vroeg voor dit zomernummer aan vier fotografen en de twee<br />
gemeentelijke archieven om de veranderingen in het landschap rond<br />
Vlaardingen en <strong>Schiedam</strong> in beeld te brengen. Dit leverde schitterende<br />
indrukken op. Die echter tevens de noodzaak onderstrepen om nu vooral<br />
goed na te denken over wat wij willen dat onze kinderen straks, buiten<br />
de stadsgrenzen, zullen zien.
Blankenburgtunnel<br />
Arm Vlaardingen! Nu de Groenste stad van<br />
Nederland, straks misschien weer één van de<br />
vuilste? De voortekenen zijn ongunstig. Op<br />
de horizon staan de asfaltmachines klaar om<br />
de A4 en A24 aan te leggen. Donkere wolken<br />
pakken zich ook samen boven de Broekpolder.<br />
De natuurontwikkeling in de voormalige<br />
gifbelt loopt ernstig gevaar. Is het niet door<br />
een snelweg, dan wel door bezuinigingen, of<br />
anders door een bodemsanering die weinig<br />
goeds voorspelt voor de beplanting.<br />
Vlaardingen heeft altijd geprofiteerd van de ligging aan het<br />
water. Maar langzaam maar zeker begint die strategische<br />
positie de oude haringstad nu op te breken. In 1967 bracht<br />
de eerste Beneluxtunnel de stad nog tot nieuwe welvaart<br />
door de snelle verbinding met de petrochemische industrie<br />
op de zuidelijke Waterwegoever. De tweede oeververbinding<br />
bij Vlaardingen, de Blankenburgtunnel die bedrijfsleven<br />
en overheid nu naar voren schuiven, kan wel eens een<br />
tegengesteld effect hebben. Die tunnel lijkt de weg te effenen<br />
naar nog veel meer kilometers asfalt - en dus naar nog veel<br />
meer lawaai en fijnstof. Behalve de mens, krijgt ook het<br />
landschap het zwaar te verduren. En dat allemaal als gevolg<br />
van de verdere ontwikkeling van de Rotterdamse haven.<br />
Wegens de aanleg van de Tweede Maasvlakte heeft de haven<br />
behoefte aan betere infrastructuur – aan een tweede tunnel<br />
onder de Nieuwe Waterweg die de A20 op de noordelijke<br />
oever verbindt met de A15 op de zuidelijke oever. Formeel zijn<br />
er twee opties voor deze nieuwe schakel in het wegennet: de<br />
Blankenburgtunnel tussen Maassluis en Vlaardingen en de<br />
Oranjetunnel tussen Hoek van Holland en Maassluis. Maar die<br />
laatste mogelijkheid komt nauwelijks in beeld.<br />
Overheid en industrie lobbyen eendrachtig voor de Blankenburgtunnel.<br />
De burgemeesters van Maassluis, Vlaardingen,<br />
<strong>Schiedam</strong> en Midden-Delfland protesteerden in april bij<br />
minister Eurlings krachtig tegen deze vooringenomenheid<br />
die volgens hen berust op gemanipuleerde gegevens<br />
die de Oranjetunnel zo ongunstig mogelijk voorstellen.<br />
Bewonerscomités in de Zuidbuurt en Maassluis-Oost lieten<br />
zich in juni in soortgelijke termen uit in een brief aan Eurlings.<br />
tekst: Peter de Lange<br />
foto's: Cornelia Montfoort<br />
vernietigt kapitaal en landschap<br />
Hier ligt volgens één der varianten de oostelijke toegangslus tot de Blankenburgtunnel...<br />
Een grootschalig project als de Blankenburgtunnel zal,<br />
waarschuwen bestuurders en bewoners, een eeuwenoud<br />
weidelandschap volledig verwoesten. Om de tunnel van twee<br />
keer drie rijstroken aan te sluiten op de A20 zal halverwege<br />
Vlaardingen en Maassluis een groot en lelijk verkeersplein<br />
worden gebouwd. En dat is nog niet het einde van de<br />
exercitie. Liggen tunnel en verkeersplein er eenmaal, dan<br />
is niet uitgesloten dat vanaf de A20 een aansluiting met de<br />
toekomstige A4 tussen Delft-Zuid en Vlaardingen-Noord tot<br />
stand wordt gebracht. Doemdenken? "Het is niet ons idee, het<br />
is een idee dat al heel lang leeft bij de overheid," aldus Tom<br />
van der Sar, woordvoerder van de verontruste bewoners in<br />
Maassluis-Oost.<br />
Iedereen kan dit draaiboek tegen het licht houden en op<br />
zijn waarschijnlijkheid beoordelen. Daarvoor zijn een paar<br />
simpele hulpmiddelen voldoende: een pc en een niet al te<br />
recente wegenkaart van Zuid-Holland, bijvoorbeeld een<br />
gezamenlijke uitgave van ANWB en provincie. Tik om te<br />
beginnen op internet www.autosnelwegen.nl in en raadpleeg<br />
daar de geschiedenis van het Nederlandse wegennet. Met<br />
het Rijkswegenplan uit 1968 op het scherm wordt duidelijk<br />
waarom de overheden nu zo krachtig pleiten voor de<br />
Blankenburgtunnel. Die tunnel werd namelijk 42 jaar al heel<br />
<strong>Musis</strong> 4
precies ingetekend op de plaats waar hij nu wordt gepromoot:<br />
tussen Maassluis en Vlaardingen. En waar wegen elders in<br />
Nederland nog wel eens door Rijkswaterstaat uit de plannen<br />
werden geschrapt, bleef de tweede tunnel bij Vlaardingen<br />
in iedere nieuwe editie van het rijkswegenplan en het<br />
Structuurschema Verkeer en Vervoer gehandhaafd onder<br />
de vermelding A24. Zie onder andere de edities 1979, 1983,<br />
1988 en 2002. De Oranjetunnel daarentegen is in geen enkel<br />
schema te vinden.<br />
Ook op de provinciale wegenkaart is te zien dat al heel<br />
lang rekening wordt gehouden met geen andere tweede<br />
oeververbinding dan de Blankenburgtunnel. Op de kaart<br />
werd ten oosten van Rozenburg het tracé voor de aanlanding<br />
van de tunnel op de zuidelijke oever al vele jaren geleden<br />
ingetekend. Het zandlichaam ligt er ook al jaren. Een<br />
imaginaire rechte lijn in noordelijke richting om aansluiting<br />
met de A20 tot stand te brengen loopt dwars door het<br />
Lickebaertbos en de Zuidbuurt.<br />
Een onthullend beeld van de mogelijkheden die Rijkswaterstaat<br />
voor ogen staan als de tweede Waterwegtunnel er<br />
eenmaal ligt, geeft het Structuurschema Verkeer en Vervoer uit<br />
1979. Uit die beleidsnota blijkt dat de A24 vanaf de A20 eerst<br />
aansluiting zal zoeken via een nieuw aan te leggen weg ten<br />
noorden van Vlaardingen met de A4 door Midden-Delfland,<br />
om vervolgens ten noorden van <strong>Schiedam</strong> en Rotterdam door<br />
te lopen naar Overschie, waar hij aansluit op de A13. Vandaar<br />
vervolgt de A24 zijn loop langs de Doenkade en passeert<br />
Lansingerland om tenslotte een kilometer of vijftien oostelijker<br />
bij Moordrecht weer aan te sluiten op de A20. Zou dit scenario<br />
werkelijkheid worden, dan ligt er straks parallel aan de A20<br />
ten noorden van Vlaardingen, <strong>Schiedam</strong> en Rotterdam een<br />
tweede randweg oost-west.<br />
5 <strong>Musis</strong><br />
…of hier volgens een andere variant.<br />
In latere edities van het structuurschema werd deze randweg<br />
weer uitgestuft. Maar wil dat ook zeggen dat hij nooit<br />
geheel of gedeeltelijk zal worden aangelegd? Ligt de tunnel<br />
er eenmaal, dan zal de A20 in beide richtingen met één<br />
rijstrook worden verbreed om de nieuwe verkeersstromen<br />
te kunnen verwerken. De vraag is of dat voldoende zal zijn.<br />
Om stagnatie op het Kethelplein en in de Beneluxtunnel<br />
(prognose: vol in 2020) door verkeer uit noordelijke richting<br />
te voorkomen, ligt het voor de hand om het verkeer op de A4<br />
dat de Botlek en de Maasvlakten als bestemming heeft al vóór<br />
het Kethelplein te laten afbuigen. Het lijkt dan logisch dat al<br />
snel zal worden gepleit voor een directe verbinding tussen de<br />
nieuwe tunnel en de A4.Voor een verbindingsweg tussen de<br />
Blankenburgtunnel en de A4 is maar één tracé denkbaar: door<br />
de Broekpolder en de Holiërhoekspolder, met ter hoogte van<br />
de Holyweg een brug over of een aquaduct onder de Vaart.<br />
Is dat het eindplaatje dat Rijk en Rotterdam voor ogen<br />
hebben? De Notitie Reikwijdte en Detailnivo van Rotterdam<br />
Vooruit ontkent dat nadrukkelijk. De mogelijkheid om de A24<br />
te koppelen aan de A4 is wel onderzocht, maar afgewezen,<br />
beweert de Notitie. Want zo'n aansluiting tot stand brengen<br />
"is fysiek praktisch onmogelijk". Het weggedeelte dat daarvoor<br />
in aanmerking komt, ligt namelijk onder de grond (de A4<br />
ligt vanaf de bebouwing bij Vlaardingen/<strong>Schiedam</strong>-Noord in<br />
een tunnel). Ook landschappelijk wordt de A24 ongewenst<br />
genoemd, een argument dat merkwaardigerwijs niet speelt<br />
waar het de Blankenburgtunnel betreft.<br />
Wordt de argwanende burger hier in slaap gesust? Het<br />
argument dat je op een tunnel heel moeilijk in de flank een<br />
weg aansluit, lijkt valide. Maar het kan ook een cynisch<br />
gelegenheidsargument zijn. Achterdocht is gerechtvaardigd.
De Maaslandse architect Ton Poot meent namelijk dat<br />
Rijkswaterstaat om precies dezelfde reden nooit serieuze<br />
belangstelling heeft getoond voor zijn alternatieve A4, een<br />
snelweg in een tunnel over de volle lengte van Delft tot aan<br />
<strong>Schiedam</strong>, met op het dak een vliet zodat het landschap<br />
onaangetast blijft. "Ze willen mijn weg niet, omdat ze er de<br />
A24 niet op kunnen aansluiten," aldus Poot. Wat impliceert,<br />
dat de door Rijk en Rotterdam geprefereerde variant wel die<br />
mogelijkheid zou bieden. En dat is allesbehalve ondenkbaar.<br />
In 2007 onderzocht oud-minister Pieter Winsemius voor het<br />
Rijk de mogelijkheden om de verkeersstromen ten westen van<br />
Rotterdam te verbeteren. In zijn plannen neemt de A24 een<br />
prominente plaats in.<br />
"Winsemius is nota bene voorzitter geweest van Natuurmonumenten.<br />
Hij moest zich schamen," zegt Tom van der Sar.<br />
Maar dat geldt voor meer partijen. Het Rijk kan aan dezelfde<br />
schandpaal worden genageld. Heeft dat niet altijd beweerd<br />
dat Midden-Delfland een onmisbare groene enclave in de<br />
zuidelijke Randstad is, en voor die streek zelfs een aparte<br />
Reconstructiewet in het leven geroepen?<br />
De drie varianten voor een toegang vanaf de A20 tot de Blankenburgtunnel.<br />
In alle gevallen wordt het landschap tussen Vlaardingen en Maassluis zware<br />
schade toegebracht.<br />
Aanleg van de Blankenburgtunnel mag voor het bedrijfsleven<br />
dan gunstig zijn, voor overheid en burgers betekent het<br />
project kapitaalvernietiging op grote schaal. De provincie<br />
Zuid-Holland heeft veel geld gestoken in de Zuidbuurt en er<br />
recreatieprojecten zoals fietspaden, visvijvers en zwemplassen<br />
gefinancierd. Onder invloed van die investeringen gingen ook<br />
particulieren investeren in dit na het dioxineschandaal in de<br />
jaren 1990 leeggelopen veeteeltgebied. Verlaten boerderijen<br />
werden voor veel geld opgeknapt, eenvoudige woningen<br />
veranderd in villa's. De aanleg van de Blankenburgtunnel<br />
maakt al die inspanningen in één klap waardeloos.<br />
Een zelfde betoog kan worden gehouden aangaande de<br />
Broekpolder. Het tunnelproject is een klap in het gezicht van<br />
al degenen die zich hebben ingespannen om op de gifgrond<br />
van de Broekpolder een natuur- en recreatiegebied tot<br />
stand te brengen. Zelfs als de polder straks niet door de A24<br />
wordt doorsneden, dan nog zal de tunnel de Broekpolder<br />
grote schade berokkenen door de herrie en de stank van de<br />
verbrede A20 en de aanwezigheid van een groot en luidruchtig<br />
verkeersplein op hemelsbreed een of twee kilometer afstand.<br />
Die betonnen megaconstructie binnen zicht- en gehoorafstand<br />
laat zich moeilijk verdragen met de intentie van het i<strong>nr</strong>ichtings-<br />
plan dat de Federatie Broekpolder met zoveel geestdrift heeft<br />
opgesteld en dat onder andere het creëren van "struingebieden"<br />
en "ruige natuur" voor ogen heeft. Met de stiltebeleving in de<br />
Broekpolder zal het na de bouw van tunnel en verkeersplein<br />
voorgoed gedaan zijn.<br />
De omliggende gemeenten kunnen weinig uithalen om het<br />
tunnelproject tegen te houden. De Blankenburgtunnel is,<br />
evenals de A4, ondergebracht in de Crisis- en Herstelwet,<br />
en dat label maakt verzet door lagere overheden kansloos.<br />
Het zal geen toeval zijn dat de gemeente Vlaardingen eind<br />
vorig jaar de Aalkeet Binnen- en Buitenpolder opnam in het<br />
Landschapsontwikkelingsperspectief (LOP) in een poging<br />
ongewenste ontwikkelingen tegen te houden. De polders<br />
kregen in het LOP de exclusieve bestemming agrarische<br />
activiteit. Een groene omgeving is voor Vlaardingen<br />
onmisbaar, staat in het document: "Het Midden-Delflandgebied<br />
met de Broekpolder is van cruciaal belang voor de verdere<br />
ontwikkeling van Vlaardingen als aantrekkelijke woonstad.<br />
Dit is ook één van de speerpunten in het Actieplan Wonen.<br />
Bij wonen in een vitaal Vlaardingen hoort dit groene en<br />
open gebied dat op loopafstand volop gelegenheid biedt<br />
om te wandelen, te fietsen, te varen of rustig te zitten. Met<br />
de verschillende polders binnen en buiten onze gemeente<br />
hebben de bewoners van Vlaardingen een prachtige plek om<br />
te recreëren. Van dit mooie gebied moeten we gewoon volop<br />
kunnen blijven genieten," aldus wethouder Jan Robberegt.<br />
Het LOP is te beschouwen als de opvolger van de Reconstructiewet,<br />
een door de rijksoverheid getroffen regeling die moest<br />
voorkomen dat Midden-Delfland verloren zou gaan door de<br />
oprukkende verstedelijking. Hoe gemakkelijk een overheid<br />
zijn eigen regels oprekt, blijkt uit de voortvarendheid waarmee<br />
nu het tunnelproject in het weidegebied is gedumpt. Voor<br />
asfalt is geld, op natuur wordt beknibbeld. En de Groenste<br />
Stad van Nederland wordt het kind van de rekening. In de<br />
Voorjaarsnota <strong>2010</strong> kondigen burgemeester en wethouders<br />
van Vlaardingen een versobering aan van het budget dat<br />
voor het Heri<strong>nr</strong>ichtingsplan Broekpolder was uitgetrokken.<br />
Er zit niets anders op. De gemeente krijgt straks minder<br />
geld uit Den Haag dat draconisch in de overheidsuitgaven<br />
gaat snoeien. Voor de polder betekent dit dat er nog wel<br />
geld overblijft voor nieuwe wandelpaden, maar dat andere<br />
recreatievoorzieningen, zoals het educatieve archeologische<br />
park dat het leven in de Steentijd zou nabootsen, voorlopig<br />
van de baan zijn.<br />
Voorts kan de Broekpolder ook nog te maken krijgen met<br />
een bodemsanering. Volgens een recent rapport van<br />
Milieudienst Rijnmond DCMR brengen hoge concentraties<br />
bestrijdingsmiddelen in de grond het risico van "doorvergiftiging"<br />
met zich mee. Het gif dreigt via regenwormen terecht<br />
te komen in de magen van mollen en merels en via deze<br />
dieren weer in het vet van roofvogels en vossen. Het rapport<br />
beveelt voor ongeveer de helft van de totale oppervlakte van<br />
de polder – inclusief de golfbaan - een spoedeisende sanering<br />
aan, anders is de ecologische schade niet te overzien.<br />
De aard van die sanering wordt niet omschreven en is<br />
onderwerp van nader overleg tussen gemeente, provincie en<br />
milieudienst. Maar de gemeente Vlaardingen gaat er vanuit<br />
dat ongeacht de gewenste methode, saneren hoe dan ook<br />
gevolgen zal hebben voor de natuurwaarde van het gebied.<br />
"Bijvoorbeeld omdat er bomen gekapt moeten worden."<br />
Natuur verwoesten om de natuur te herstellen, Vlaardingen<br />
is goed de weg kwijt.<br />
<strong>Musis</strong> 6
Broekpolder.<br />
De grond van de ruim beboste Broekpolder behoort tot de meest vergiftigde in Nederland.<br />
Het eindrapport van het Bodemecologisch Onderzoek dat in opdracht van DCMR Milieudienst<br />
werd verricht, laat hierover geen twijfel bestaan. Een halve eeuw nadat de Broekpolder met<br />
sterk vervuild Rotterdams havenslib werd opgespoten, kwamen onderzoekers en analytici van<br />
Grontmij/Aquasense in 2009 met de vernietigende conclusie dat de grond in de Broekpolder nog<br />
steeds 'ernstig verontreinigd' is en de 'ecologische urgentie' noopt tot ingrijpende maatregelen.<br />
DCMR kwam dus op de kop af een jaar geleden met deze verontrustende conclusie en dringende<br />
aanbeveling. Gebeurd is er echter nog niets. Want wie - blijkens de gevolgtrekkingen van het<br />
Grontmij/Aquasense- rapport - geen mol of regenworm is, heeft in de Broekpolder weinig van gif<br />
of zware metalen te vrezen. U kunt uw wandeling dus gerust voortzetten. Met ernstig vervuilde<br />
grond onder uw voeten, maar een schitterende natuur in het vooruit.<br />
Eigenlijk kan Vlaardingen weinig uitrichten met de conclusies<br />
uit het Eindrapport Bodemecologisch Onderzoek Broekpolder.<br />
Zeg maar: vrijwel niets. Dit ligt niet aan de kwaliteiten van<br />
het onderzoek als zodanig. Hierin is gewerkt aan een gedegen<br />
samenvatting van in de bodem aanwezige en waargenomen<br />
verontreinigingen en vergelijking van de huidige resultaten<br />
met eerdere onderzoeken. Hierin stelt Grontmij/Aquasense<br />
vast dat er in de loop der tijd weinig verandering in de bodem<br />
heeft plaatsgehad. Er is sprake van ernstige verontreiniging<br />
met zware metalen en drins ofwel cyclisch gechloreerde<br />
koolwaterstoffen. Deze zijn extreem giftig voor het milieu,<br />
verdacht carcinogeen en kunnen ernstige schade toebrengen<br />
aan de gezondheid. Gechloreerde koolwaterstoffen zetten zich<br />
vast in dierlijk vetweefsel en zelfs een lage concentratie is<br />
dodelijk. Het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu<br />
(RIVM) stelde echter in 2001 vast dat het gezondheidsrisico<br />
voor mensen verwaarloosbaar is. Sedert 1973 is de productie<br />
en toepassing van gechloreerde koolwaterstoffen aan banden<br />
gelegd en uiteindelijk geheel verboden. En volgens de laatste<br />
rapportage van het instituut van 1 november 2009 is de<br />
emissie van drins op het zoete oppervlaktewater op nationale<br />
schaal verwaarloosbaar.<br />
Bizar landschap<br />
Nu vormt de Broekpolder in dit opzicht een verhaal apart. Het<br />
vervuilde Rotterdamse havenslib waarmee eind jaren 1960 de<br />
Broekpolder werd opgespoten om deze bouwrijp te maken<br />
voor verdere stadsuitbreiding is behalve met zware metalen<br />
van drins vergeven. Oorspronkelijk lag de polder zes meter<br />
boven het omringende land. Het gevaar van uitstromen van<br />
gechloreerde koolwaterstoffen op het zoete oppervlaktewater<br />
lijkt daarmee niet denkbeeldig. Lijkt, want de bedijking vormde<br />
een afdoende barrière tussen Broekpolder en Vlaardingse<br />
7 <strong>Musis</strong><br />
tekst: Wim Henkes<br />
foto's: Bureau Stroming<br />
en Jan van der Ploeg<br />
Grond onder de voeten<br />
vaart. Peter de Lange beschrijft in <strong>Musis</strong> november 2009 zijn<br />
eerste kennismaking met de Broekpolder: "Op een dag namen<br />
twee vrienden mij mee naar een wild en verlaten gebied<br />
aan de rand van de stad. Het lag voor Hollandse begrippen<br />
ongewoon hoog, stak een flink eind boven de omgeving uit;<br />
vanaf de randen keek je neer op de weilanden zeven meter<br />
lager en tot aan Delft had je een fenomenaal uitzicht. Er<br />
groeiden wat lage struiken, de rest van het terrein bestond<br />
uit kale, met plassen water bedekte vierkanten modder die<br />
als de vakken van een dambord aaneen waren geschakeld,<br />
met dit verschil dat deze vakken allemaal zwart waren. Ze<br />
waren met elkaar verbonden door een stelsel van smalle,<br />
glibberige paadjes. Uit de kleffe grond steeg hier en daar een<br />
eigenaardige, muffe lucht op die ondanks het frisse windje niet
Vogelvluchtperspectief van het Integraal I<strong>nr</strong>ichtingsplan Broekpolder (illustratie Jeroen Helmer, ARK)<br />
Nog steeds is het gevaar van uitspoeling naar het grondwater<br />
levensgroot en blijken drins en zware metalen nog in onverminderde<br />
hoeveelheden aanwezig in het slib. Elke gedachte aan een andere<br />
bestemming dan als gebied voor actieve natuurrecreatie wordt<br />
daarmee vanuit het oogpunt van volksgezondheid bij voorbaat<br />
van tafel geveegd. Daar kan dus niets meer gebeuren.<br />
verdween en bij een bepaalde lichtval kon je een olieachtige<br />
glans op het water zien liggen. Als je één pas naast het pad<br />
deed, zakte je tot je enkels weg in de modder." …."Lacherig<br />
scharrelden we rond in dit bizarre landschap, met de bravoure<br />
van kwajongens staken we stokken in de weke prut en<br />
verbaasden ons over de luchtbellen die dan opborrelden, we<br />
bogen ons nieuwsgierig over kaalgekloven konijnenkarkassen<br />
en redden met groot vertoon van dierenliefde een vogel,<br />
bij vergissing in het moeras beland en daar hulpeloos<br />
rondspartelend, door vanaf het dijkje een plank als brug in de<br />
modder te leggen en voorzichtig naar het arme beest toe te<br />
schuifelen."<br />
Gezien de ernst van de vervuiling, kon de gemeente Vlaardingen<br />
weinig anders dan de polder aan z'n lot overlaten en de<br />
natuur - een handje geholpen door aanplant van bomen<br />
en struiken en daaropvolgend natuurbeheer - z'n gang te<br />
laten gaan. Natuurlijk bleef de vraag actueel of niet toch<br />
woningbouw mogelijk zou zijn. Als laatste poging in deze<br />
richting mag het voorstel van de Stadsregio Rotterdam worden<br />
gezien om in de Broekpolder landhuizen te bouwen. Waar<br />
stadsuitbreiding niet mogelijk bleek, moest een 'lichte en<br />
ruimtelijke' bebouwing met luxe huizen toch mogelijk zijn.<br />
Mede door toedoen van de Vlaardingse politiek - GroenLinks<br />
voorop - en het verzet van de Federatie Broekpolder werd<br />
deze mouw er niet aangepast. Sterker nog, alle ruimte werd<br />
gegeven voor het opstellen van een Integraal I<strong>nr</strong>ichtingsplan<br />
Broekpolder dat in 2009 door het Bureau voor Natuur- en<br />
Landschapsontwikkeling werd gepresenteerd.<br />
Er mag niets, kan niets en zal niets<br />
Als enige partij na Vlaardings definitieve keuze voor<br />
een groene Broekpolder nog van mening mocht zijn dat<br />
woningbouw op enigerlei wijze mogelijk moet zijn, wordt<br />
deze gedachte door de twee in 2009 gepresenteerde stukken,<br />
onmogelijk gemaakt. Het Integraal i<strong>nr</strong>ichtingsplan schetst<br />
een toekomst als gedifferentieerd recreatiegebied dat geheel<br />
<strong>Musis</strong> 8
Natuurontwikkeling heeft al geleid tot verrassingen in het gebied<br />
aansluit op de verdere natuurontwikkelingen in Midden-<br />
Delfland. Daar mag dus niets anders meer gebeuren.<br />
Het triadeonderzoek van Grontmij/Aquasense maakt duidelijk<br />
dat de bodemverontreiniging in de Broekpolder nog steeds<br />
van de hoogste orde is. Wie van mening is dat de tijd z'n werk<br />
wel zal hebben gedaan, en hoopt op de mogelijkheden van<br />
anaerobe bacteriologische afbraak, wordt door Grontmij om<br />
de oren gemept. Nog steeds is het gevaar van uitspoeling naar<br />
het grondwater levensgroot en blijken drins en zware metalen<br />
nog in onverminderde hoeveelheden aanwezig in het slib. Elke<br />
gedachte aan een andere bestemming dan als gebied voor<br />
actieve natuurrecreatie wordt daarmee vanuit het oogpunt van<br />
volksgezondheid bij voorbaat van tafel geveegd. Daar kan dus<br />
niets meer gebeuren.<br />
Vlaardingen heeft uit de Broekpolder overigens politieke<br />
en promotionele munt weten te slaan. Yvonne Batenburg,<br />
voorzitter van de Federatie Broekpolder stelde het in een felle<br />
toespraak tot de gemeenteraad op 30 juni <strong>2010</strong> aldus: 'In de<br />
afgelopen zeven jaar is door samenwerking tussen burgers<br />
en overheid in Vlaardingen een doorbraak gerealiseerd in een<br />
decennia durende politieke patstelling: de bestemming van<br />
de Broekpolder. De gemeenteraad heeft in januari 2006 de<br />
politieke moed gehad om de Federatie van Gebruikers van de<br />
Broekpolder te benoemen als democratisch experiment. Er zijn<br />
vele gesprekken gevoerd met college en gemeenteraad over<br />
de principes die aan die samenwerking ten grondslag liggen.<br />
Die zijn vastgelegd in een convenant tussen de Federatie en<br />
de gemeente'. Hiermee werd een democratisch instrument<br />
van burgerparticipatie op het hoogste niveau gerealiseerd.<br />
Yvonne Batenburg, voorzitter Federatie Broekpolder, biedt het plan Broekpolder aan<br />
wethouder Jan Robberegt aan.<br />
9 <strong>Musis</strong><br />
Geschonden vertrouwen<br />
De draconische beslissing om de subsidie aan de Federatie<br />
Broekpolder terug te brengen tot tien procent was voor<br />
de voorzitter van de Federatie aanleiding tot de volgende<br />
toespraak onder de titel 'Over geschonden vertrouwen en<br />
een verloren Broekpolder'. Onder andere stelde zij: "Het is<br />
waar, in Vlaardingen, evenals in alle andere Nederlandse<br />
gemeenten moet bezuinigd worden. Dat kan op ons begrip<br />
rekenen, maar bezuinigen op het vertrouwen dat de burger<br />
in de overheid stelt is geen goede zaak en dat is wat hier<br />
staat te gebeuren als u instemt met het wegbezuinigen van<br />
het Integraal I<strong>nr</strong>ichtingsplan Broekpolder wat tevens raakt<br />
aan het voortbestaan van de Federatie Broekpolder. Want dat<br />
is in feite wat het college voorstelt door 90% te bezuinigen<br />
op de plannen voor de Broekpolder zonder ook maar met<br />
ons te overleggen in de aanloop tot de Voorjaarsnota. De<br />
eindverantwoordelijkheid hiervoor ligt bij u, want uw raad<br />
beslist, heeft het laatste woord." (…)<br />
"Het Integraal I<strong>nr</strong>ichtingsplan Broekpolder is zoals bekend<br />
een doordachte, samenhangende aanpak met een duurzaam,<br />
kwaliteitsgericht eindresultaat waarin vele aspecten tot hun<br />
recht komen. Uw raad heeft dit plan vastgesteld, daar kunnen<br />
niet ongestraft twee zaken worden uitgelicht en de rest voor<br />
onbepaalde tijd zonder geld in de ijskast worden geplaatst."<br />
(…)<br />
"Hoe de geloofwaardigheid van de gemeente zelf daarmee op<br />
het spel staat, zodanig dat het - om het zacht uit te drukken -<br />
neigt naar 'onbehoorlijk bestuur'."<br />
"Door de belangeloze inzet van burgers in die Federatie<br />
blijkt het mogelijk om dingen te organiseren en te realiseren<br />
die al jaren eerder aangepakt hadden moeten worden om<br />
te voorkomen dat andere overheden de Broekpolder nog<br />
steeds als mooie bouwlocatie willen aanmerken. Deze<br />
Federatie betrekt burgers en bedrijven en instellingen en<br />
scholen in Vlaardingen, <strong>Schiedam</strong> en Maassluis positief<br />
bij de Broekpolder, met zeer veel succes. (…) Zonder de<br />
steun van de gemeente, college en raad, voor het Integraal<br />
I<strong>nr</strong>ichtingsplan Broekpolder verliezen wij, verliest Vlaardingen,<br />
zijn geloofwaardigheid bij de burgers en dat tast de integriteit<br />
aan van het wezen van de Federatie Broekpolder. (…) Wij<br />
kunnen onze rol als publieke ontwikkelaar van de Broekpolder<br />
met tal van groepen en als werver van fondsen niet geloofwaardig<br />
spelen als onze primaire partner, de gemeente, niet<br />
achter ons staat. Dat zou ook niet eerlijk zijn naar de andere<br />
burgers die wij vragen mee te denken en werken in het<br />
vertrouwen dat met de resultaten van deze inzet redelijk en<br />
verstandig door het gemeentebestuur wordt omgegaan."
Echter met de noodzakelijk geachte bezuinigingen voor de<br />
komende bestuursperiode als argument, werd de subsidie aan<br />
de Federatie Broekpolder met negentig procent verminderd.<br />
Niet één van de plannen voor de Broekpolder kan met de<br />
resterende tien procent subsidie worden gerealiseerd. Het<br />
bestuur van de Federatie Broekpolder heeft zich demissionair<br />
verklaard, de zo hooggeroemde burgerparticipatie is een lege<br />
dop gebleken. Er zal dus ook niets gebeuren.<br />
Van twee zaken mogen Natuurbescherming en daarmee<br />
de Broekpolder zeker zijn. Ten eerste: Woningbouw zal<br />
uitgesloten blijven. In het minste geval blijft de polder<br />
zoals 'ie er nu bij ligt. In het gunstigste kunnen enkele<br />
i<strong>nr</strong>ichtingsinitiatieven toch tot stand worden gebracht. Ten<br />
tweede zal de grond ernstig verontreinigd blijven. De kans<br />
echter dat deze verontreinigingen voor de mens gevaar zullen<br />
opleveren, wordt door de onderzoekers vrijwel nihil geacht.<br />
Dat de verontreinigingen hoger in de voedselketen terecht<br />
komen en daarmee alsnog gevaar zouden opleveren wordt<br />
op nul gesteld. Hogere concentraties zijn waargenomen in<br />
regenwormen en in veel mindere mate in het lichaam van<br />
mollen. En daarbij blijft het volgens het Grontmijrapport.<br />
Avontuurlijk ravotten kan straks in het Klauterwoud<br />
De kans echter dat deze<br />
verontreinigingen voor de<br />
mens gevaar zullen opleveren,<br />
wordt door de onderzoekers<br />
vrijwel nihil geacht. Dat de<br />
verontreinigingen hoger in de<br />
voedselketen terecht komen<br />
en daarmee alsnog gevaar<br />
zouden opleveren wordt op<br />
nul gesteld.<br />
Versoberen of temporiseren<br />
Behalve deze, bedoeld om de raadsleden de gedane<br />
toezeggingen en gemaakte afspraken in het geheugen<br />
te prenten, reageerde de Federatie Broekpolder ook met<br />
vragen aan het college:<br />
Ten eerste natuurlijk stelde het federatiebestuur aan<br />
burgemeester en wethouders de vraag of zij nog steeds de<br />
vastgelegde 'Visie op de Broekpolder' onderschrijven. Ook<br />
vroeg het bestuur om opheldering over de in de voorstellen<br />
aan de raad gehanteerde begrippen 'versobering' en<br />
'temporisering'. Want onder versobering lijkt het bestuur<br />
'vervallen' te moeten verstaan, terwijl het bestuur onder<br />
temporisering verstaat: 'wel doen, maar in een lager tempo'.<br />
Ook wil het bestuur antwoord op de volgende vraag: 'Voor<br />
de ontwikkeling van de Broekpolder heeft door onze inbreng<br />
de Provincie Zuid Holland 1,5 miljoen aan de gemeente<br />
voor groen en recreatie in de Broekpolder beschikbaar<br />
gesteld. Een bedrag dat ver boven de nu door het college<br />
beschikbaar gestelde gelden voor de BP uit gaat. Kunt u<br />
ons aangeven hoe/waarvoor u de resterende gelden wilt<br />
aanwenden? Worden deze ook getemporiseerd ingezet? Of<br />
komen deze middelen te vervallen voor Vlaardingen?<br />
Tenslotte zegt het bestuur dat zich demissionair heeft<br />
verklaard: "Wij zijn zoals u weet door de Voorjaarsnota<br />
en de procedure waarlangs deze tot stand is gekomen<br />
onplezierig verrast. Wij bestrijden niet het recht van de<br />
gemeente om haar eigen begroting voor te bereiden. Wel<br />
zijn wij van mening dat gezien het bestuurlijk experiment<br />
dat wij zijn aangegaan met de gemeente, het gesloten<br />
convenant in deze met de gemeente en de bijzondere status<br />
van 'participatieniveau 5' van de Federatie, er sprake is van<br />
een partnership die beide partijen verplicht deze tijdig, open<br />
en communicatief in te vullen. Te meer omdat wij ons als<br />
partner van de gemeente inspannen om steun en middelen<br />
bij derden te verwerven, waarbij wij staat moeten kunnen<br />
maken op het partnership met de gemeente. In het bijzonder<br />
willen we wijzen op de relatie met groepen/instanties in<br />
de samenleving die actief participeren in de verschillende<br />
projecten zoals de scholen bij het project Natuurkampschool/<br />
BSO."<br />
Op 28 augustus <strong>2010</strong> zal het bestuur een bijzondere<br />
bijeenkomst met de gemeenteraad hebben. Tot dan is het<br />
afwachten wat de toekomst de Federatie en de Broekpolder<br />
zal brengen. Begrijpelijk wel dat het bestuur graag voor die<br />
tijd antwoord verlangt van het college opdat in ieder geval<br />
de onzekerheid wordt weggenomen over de status van de<br />
ontwikkelingen en de rol die de Federatie Broekpolder daarin<br />
wordt toegekend.<br />
<strong>Musis</strong> 10
"De Broekpolder is van een lelijk eendje<br />
uitgegroeid tot een mooie zwaan" -zo staat<br />
te lezen in het Integraal I<strong>nr</strong>ichtingsplan<br />
Broekpolder dat in mei 2009 aan het<br />
gemeentebestuur van Vlaardingen werd<br />
aangeboden (en door het College en de<br />
Raad is vastgesteld). Van een slibdepot<br />
uit de jaren 1950 en '60 is het gebied<br />
uitgegroeid tot het groene hart van de<br />
stad. En er is voor het eerst een Integraal<br />
I<strong>nr</strong>ichtingsplan gemaakt, om het gebied<br />
nog mooier te maken als een buitenplaats<br />
voor recreatie en sport, onderwijs, cultuur<br />
en natuur. Dit plan is door de Stichting<br />
Federatie Broekpolder zo krachtig neergezet,<br />
dat dit de gemeente geholpen heeft dit jaar<br />
de 'groenste stad' van Nederland te worden.<br />
Dat word je immers niet alleen met goed<br />
groenbeheer, dat doen wel meer steden.<br />
Maar bij papieren plannen alleen mag het<br />
voor de Broekpolder niet blijven, het gebied<br />
is immers al vijftig jaar zoeklocatie voor<br />
woningbouw in de Rotterdamse stadsregio:<br />
het is immers hoog, droog, groen en groot.<br />
En die zoeklocatie is menigeen een doorn<br />
in het oog. Hieronder schets ik de nieuwe<br />
toekomst voor de Broekpolder. De basis<br />
daarvoor is het Integraal I<strong>nr</strong>ichtingsplan,<br />
dat de toegevoegde waarde van het gebied<br />
zo zal vergroten dat eventuele eenmalige<br />
woningbouwopbrengsten daarbij in het niet<br />
vallen.<br />
11 <strong>Musis</strong><br />
tekst: Gerard Litjens<br />
foto's: Bureau Stroming en Jan van der Ploeg<br />
De Broekpolder –<br />
burgers zorgen voor leefbaarheid<br />
in Rotterdamse stadsregio<br />
Gerard Litjens is directeur van Bureau Stroming en<br />
werkt sinds 2008 voor de Federatie en de gemeente<br />
Vlaardingen aan de plannen voor de Broekpolder.<br />
Stroming heeft ruime ervaring met natuur- en landschapsontwikkeling,<br />
stimuleert publieke betrokkenheid en voert<br />
projecten uit in de gehele Rijn- en Maasdelta.<br />
www.stroming.nl<br />
www.federatiebroekpolder.nl
Unieke geschiedenis<br />
Midden in één van de verstedelijkste delen van Europa<br />
steekt hier een groot, groen natuur- en recreatiegebied van<br />
ongeveer 400 hectare meters hoog uit boven het laaggelegen<br />
open veenweidegebied. De Broekpolder is tussen 1958 en<br />
1976 opgespoten met slib uit de Rotterdamse haven. Deze<br />
naoorlogse 'win-winsituatie' leverde immers gratis bouwrijpe<br />
grond op, terwijl Rotterdam verlost was van dichtslibbende<br />
havens. Dat slib bleek echter verontreinigd. Hierdoor waren<br />
de woningbouwplannen, die in de zakelijke deal waren<br />
besloten, niet uitvoerbaar. Vanaf begin jaren 1970 werd de<br />
polder gebruikt als recreatie- en productiebos met overwegend<br />
snelgroeiende bomen als populier en wilg. Grote percelen<br />
werden als landbouwgrond verpacht, maar dit gebruik is tien<br />
jaar geleden beëindigd. Het lelijke eendje is op verrassende<br />
manier uitgegroeid, met een veelsoortig gebruik van sportveld<br />
tot stiltegebied, en met een verrassende natuurontwikkeling.<br />
Dit trekt inmiddels vele honderdduizenden bezoekers per<br />
jaar uit de gehele regio. Dat kun je met recht een unieke<br />
geschiedenis noemen.<br />
Uniek planproces<br />
De afgelopen jaren hebben vele Vlaardingers zich uitgesproken<br />
over de betekenis van de Broekpolder. De ideeën<br />
en argumenten, die naar voren zijn gebracht tijdens de vele<br />
discussies over de toekomst van de polder, zijn terug te vinden<br />
in het Integraal I<strong>nr</strong>ichtingsplan Broekpolder (IIB). Eerder zijn<br />
er burgernota's verschenen, actieboekjes uitgegeven (zie<br />
bijvoorbeeld Bomengroei of Huizenbouw, vijftig jaar bestuurlijk<br />
geploeter, Toby Witte 1998) en burgerinitiatieven ontplooid.<br />
Eén van die initiatieven betrof een 'bestuurlijk experiment',<br />
waarvoor in 2006 de Stichting Federatie Broekpolder is<br />
opgericht. Op 22 januari 2008 hebben de Federatie en de<br />
gemeente een convenant ondertekend, waarin wederzijdse<br />
rechten en plichten, taken en bevoegdheden zijn vastgelegd.<br />
De Federatie, dus de burger, neemt het voortouw bij het<br />
genereren van ideeën en werkt samen met de gemeente op<br />
het hoogste niveau van burgerparticipatie.<br />
De Federatie werkt met een aantal 'Kamers', waarbinnen<br />
regelmatig wordt gesproken over de diverse aspecten van de<br />
toekomst van de polder (natuur, recreatie, sport en cultuur).<br />
Het lelijke eendje is op verrassende manier uitgegroeid, met<br />
een veelsoortig gebruik van sportveld tot stiltegebied, en met<br />
een verrassende natuurontwikkeling. Dit trekt inmiddels vele<br />
honderdduizenden bezoekers per jaar uit de gehele regio.<br />
Dat kun je met recht een unieke geschiedenis noemen.<br />
<strong>Musis</strong> 12
Zo ondersteunt de Federatie het gemeentebestuur om samen<br />
met burgers tot slagvaardige besluitvorming te komen over<br />
groen en recreatie in de Broekpolder. Daarbij gaat het om<br />
zeven concrete voorrangsprojecten en dus ook om een door<br />
de bevolking en de politiek gedragen langetermijnvisie.<br />
De ontwikkelingsvisie<br />
In 2008 heeft de Federatie het eerste voorrangsproject<br />
ontwikkeld, een toekomstvisie 'Broekpolder, een polder<br />
op niveau', die door de Federatie volgens de plaatselijke<br />
inspraakverordening aan de Vlaardingse bevolking is<br />
voorgelegd. Vervolgens is deze visie door het College en<br />
de <strong>Gemeente</strong>raad vastgesteld als het uitgangspunt voor de<br />
ontwikkelingen in de Broekpolder. Deze ontwikkelingsvisie<br />
gaat uit van een krachtige zonering, van intensief naar<br />
extensief gebruik, en geen woningbouw. Zo functioneren<br />
het sportcomplex in het zuidelijke deel en de golfbaan in het<br />
noorden uitstekend en hoeven geen grote ingrepen in het<br />
intensieve deel te gebeuren.<br />
Integraal I<strong>nr</strong>ichtingsplan Broekpolder<br />
Het planproces leidde vervolgens in 2009 tot de opstelling<br />
van een integraal plan, waarin de Broekpolder als groen- en<br />
recreatiegebied voor nu en in de toekomst onomstreden<br />
is. Voor Vlaardingers biedt de Broekpolder uitstekende<br />
mogelijkheden voor groen en recreatie. Het groen van<br />
de Broekpolder is goed toegankelijk gemaakt door goede<br />
wandel-, ruiter-, mountainbike- en fietsverbindingen.<br />
Het plan geeft de Broekpolder een sterkere identiteit als<br />
13 <strong>Musis</strong><br />
aantrekkelijk en toegankelijk, groot en ruig natuur- en<br />
recreatiegebied. Het is gemaakt door Bureau Stroming in<br />
opdracht van de Federatie. De uitvoering zal een meerjarenprogramma<br />
worden, waarvoor 5 tot 10 miljoen euro nodig<br />
is. De Federatie heeft met de gemeente en de provincie<br />
Zuid-Holland de eerste € 4,7 miljoen al bestemd, en er wordt<br />
naarstig naar aanvullende middelen gezocht.<br />
Als eerste concrete stap heeft de gemeente afgelopen mei<br />
de oostelijk gelegen Watersportweg omgetoverd tot een<br />
fietsstraat, waarin fietsers mogen domineren over het<br />
gemotoriseerde verkeer.
Het zou dan ook politiek en bestuurlijk onverstandig zijn en voor<br />
Vlaardingen ook gezichtsverlies betekenen, als deze uitbundig<br />
gegenereerde energie van betrokken burgers niet zou worden<br />
omgezet in daden.<br />
Het Klauterwoud<br />
In een van de loofbossen (aanleg rond de Boomplantdag 1975)<br />
wordt na de zomer in <strong>2010</strong> een 20 hectare groot struinbos<br />
gerealiseerd, waarin een avontuurlijke klim- en klauterroute<br />
wordt gemaakt, er een uitkijktoren verrijst en een tokkelbaan<br />
wordt gebouwd. Er wordt een stichting opgericht, met de<br />
Stichting Survival Vlaardingen, de Lionsclub en de Stichting<br />
Federatie Broekpolder om toe te zien op het gebruik en<br />
onderhoud van het struinbos. De Lionsclub Vlaardingen heeft<br />
een prijsvraag uitgeschreven om een naam te bedenken voor<br />
het struinbos. Drie kinderen van de K.B.S. De Hoeksteen<br />
in Vlaardingen hebben de naam Klauterwoud bedacht en<br />
daarmee de prijs voor hun school binnengehaald.<br />
Broekpolderhaven<br />
Bij de Polderpoort wordt aan de Vlaardinger Vaart een passantenhaven<br />
aangelegd, speciaal voor historische Westlanders,<br />
recreatievaart en passanten. Het wordt de thuishaven van<br />
de fluisterboot Andante waarmee tochten naar het gebied<br />
Midden-Delfland worden gevaren. Mogelijk kun je hier in de<br />
toekomst elektrische bootjes huren. Een imposant landmark<br />
verrijst langs de oever, er komt een ligweide en je kunt er<br />
pootje baden.<br />
Educatief Archeologisch erf<br />
Er wordt momenteel een haalbaarheidsstudie uitgevoerd naar<br />
de mogelijkheden om het rijke archeologische erfgoed van<br />
Vlaardingen en omstreken zichtbaar en beleefbaar te maken,<br />
in de vorm van een nieuwe versie van een nederzetting uit<br />
de prehistorie, de Romeinse tijd en Middeleeuwen. Geen<br />
museum, maar een interactief educatief erf voor jong, maar<br />
ook voor oud. Dit kan leiden tot een mooi dagje uit, met<br />
informatieve educatie en recreatieve programma's.<br />
Natuurkampschool<br />
Er wordt door de Federatie samen met de onderwijswereld<br />
gestudeerd op de realisatie van een Natuurkampschool, met<br />
onder meer een buitenschoolse opvang en een mogelijk<br />
vakantieonderkomen voor het basisonderwijs in Vlaardingen,<br />
Maassluis, <strong>Schiedam</strong> en de regio. Leerkrachten zijn creatief<br />
aan het werk gegaan en hebben een aantrekkelijk plan<br />
uitgewerkt waarbij alle projecten uit het Integrale I<strong>nr</strong>ichtingsplan<br />
betrokken worden en een essentiële functie hebben. Dit<br />
plan is door een vertegenwoordiging van de scholen samen<br />
met de Federatie voorgelegd aan de wethouder Onderwijs<br />
in Vlaardingen, die dit met enthousiasme in ontvangst heeft<br />
genomen.<br />
<strong>Musis</strong> 14
Natuurkern<br />
Belangrijke drager van al deze concrete plannen is de vorming<br />
van een groen en waterrijk hart van de Broekpolder, met<br />
meer ruimte voor natuurwaarden en een aantrekkelijke<br />
padenstructuur voor wandelaars, fietsers, ruiters en struiners.<br />
Zo'n 180 hectare in het middengebied zal naar verwachting in<br />
het komende najaar door de gemeente in samenwerking met<br />
het Recreatieschap Midden-Delfland tot een begrazingsgebied<br />
worden ingericht met een familiegroep van 25 Schotse<br />
Hooglanders. Een ontmoeting met nagenoeg wild levende<br />
dieren zal het gebied nog aantrekkelijker maken, de<br />
toegankelijkheid neemt zelfs toe. De biodiversiteit zal verder<br />
toenemen, de natuurlijke processen zorgen voor betere<br />
overgangen van bos naar open terrein. Door meer neerslag in<br />
het gebied vast te houden ontstaat er in de laagste delen een<br />
schone waterplas. Delen van de bosaanplant zullen op termijn<br />
worden omgevormd naar natuurbos. Met deze plannen wordt<br />
tegelijkertijd de milieubelasting verminderd, het aanwezige<br />
slib in de ondergrond zal deze toekomst niet in de weg staan.<br />
Zet de gemeenteraad de burgerparticipatie<br />
op het spel?<br />
De verdere integrale ontwikkeling van de Broekpolder<br />
draagt bij tot een leefbaarder stad en Midden-Delfland. De<br />
verdere integrale ontwikkeling staat of valt bij een krachtige<br />
samenwerking tussen de Federatie, de gemeente, het<br />
recreatieschap en de huidige en toekomstige gebruikers.<br />
Er is een tienpuntenplan in ontwikkeling, waarin door vele<br />
betrokkenen (er zijn meer dan 1000 vrijwilligers actief!) bij de<br />
Broekpolder enkele aandachtspunten zijn geformuleerd rond<br />
onderwerpen zoals sociale veiligheid en bereikbaarheid.<br />
De Federatie heeft zich naar aanleiding van de recente<br />
politieke beschouwingen zeer verontrust getoond over<br />
dreigende bezuinigingen, juist nu de mogelijkheden er zijn om<br />
na jaren van praten en overleg tot realisatie van een waaier<br />
aan projecten over te gaan. Vooral baart zorgen dat wegens<br />
de voorgenomen bezuiniging het integrale karakter van de<br />
aanpak van de Broekpolder verloren gaat en de participatie<br />
van burgers op het spel staat. Het zou dan ook politiek<br />
en bestuurlijk onverstandig zijn en voor Vlaardingen ook<br />
gezichtsverlies betekenen, als deze uitbundig gegenereerde<br />
energie van betrokken burgers niet zou worden omgezet in<br />
daden. Dan toch maar weer woningbouw?<br />
15 <strong>Musis</strong>
Boerderij van M. Hoogendam, Broekweg nummer 263. Circa 1956 genomen. (1)<br />
De boer en de stad<br />
Hoe lang is het nu helemaal geleden dat de boerderij of het<br />
agrarisch bedrijf nog zichtbaar was in en direct rondom de<br />
stad? Eén, twee generaties misschien. In elk geval minder<br />
dan een halve eeuw geleden. Voor <strong>Schiedam</strong> en Vlaardingen<br />
begon het platteland aan de andere kant van de dijk. De<br />
<strong>Schiedam</strong>sedijk in Vlaardingen en de Vlaardingerdijk in<br />
<strong>Schiedam</strong>. Vlaardingen telde zelfs nog een aanzienlijk aantal<br />
'stadsboerderijen', agrarische bedrijven die zich te midden<br />
van de vroegste stadsuitbreidingen staande hadden weten<br />
te houden. <strong>Schiedam</strong> miste dit fenomeen door een vroege<br />
verstedelijking en de zware druk van de achttiende- en<br />
negentiende-eeuwse industrialisatie. Bekend is wel dat tot<br />
ver in de negentiende eeuw in de binnenstad en de directe<br />
nabijheid daarvan, varkens werden gemest, tot gemeentelijke<br />
verordeningen hieraan een einde maakten. Ook kunnen in<br />
<strong>Schiedam</strong>-Oost – het vroegere Oud-Mathenesse – nog enkele<br />
sporen worden gevonden van vroegere landelijke bebouwing.<br />
Deze zijn zeldzaam, dat wel. En met de aanleg van de<br />
trambaan over de Overschiesestraat zijn aan de Schiekant de<br />
laatste vroegere stadsboerderijtjes en een voormalige veestal<br />
verdwenen.<br />
In Vlaardingen daarentegen werd het vee nog in de jaren<br />
1950 door de stad naar de stal gedreven. Ook hier hebben<br />
stadsvernieuwing en modernisering het meeste opgeruimd<br />
in een periode waarin er met dit erfgoed nauwelijks rekening<br />
Boerderij van Moerman aan het 'Pieterselaantje'. Op de foto zien we links het<br />
woonhuis. Boven de nok van het dak is de achterzijde te zien van de woning op de<br />
tuinderij van Arij Eijge<strong>nr</strong>aam. De foto is in 1932 gemaakt. De meest rechtse figuur<br />
is Jan Moerman. (1)<br />
Boerderij van T. Poot aan de Kortedijk, om precies te zijn het achterhuis. 1963. Foto's J. Sluimer. (1)<br />
werd gehouden. In karakter verschilden de betrekkingen<br />
van beide steden met het boerenbedrijf en het omringende<br />
platteland. De vissersstad Vlaardingen had tot de Tweede<br />
Wereldoorlog een beduidend landelijker karakter dan<br />
<strong>Schiedam</strong>. Dat had veel te maken met de stedelijke geografie.<br />
Vlaardingen had aan alle zijden open verbindingen met<br />
de directe omgeving. Dat scheelde. Industrie, behalve dan<br />
in de vorm van ondernemingen die direct verband hielden<br />
met de visserij of het boerenbedrijf, had nog niet het oog op<br />
Vlaardingen laten vallen. Kerkelijk waren de betrekkingen<br />
hartelijk en binnen de stad was ruimte genoeg om de<br />
verweving van stad en platteland lang staande te houden.<br />
In <strong>Schiedam</strong> lag dit anders. Het negentiende-eeuwse <strong>Schiedam</strong><br />
had als vroeg geïndustrialiseerde brandersstad alle ruimte<br />
nodig voor de jeneverstokerij en aanverwante bedrijven.<br />
Ook Vlaardingen had lang een belangrijke glasblazerij,<br />
maar de meerderheid aan glashutten bevond zich toch in<br />
en rond <strong>Schiedam</strong>. Geografisch was <strong>Schiedam</strong> bovendien<br />
door Schie, spoorbaan en Poldervaart nagenoeg afgesloten<br />
van het buitengebied. Slechts via de Overschieseweg en de<br />
Vlaardingerdijk was het buitengebied bereikbaar. Contacten<br />
waren er wel, maar betroffen hoofdzakelijk de afvoer van<br />
de spoeling, het afvalproduct van de branderijen dat als<br />
veevoer waarde had en om die reden ook via de beurs werd<br />
verhandeld.<br />
Spoelingpomp aan de Overschieseweg, circa 1900. (2)<br />
<strong>Musis</strong> 16
Trof men in de directe omgeving van Vlaardingen de 'gewone'<br />
Midden-Delflandse boerenhoeve, in <strong>Schiedam</strong> hielden zich<br />
de veemesterijen op, boerenbedrijven die met een klein<br />
gebied – soms niet meer dan alleen het erf – konden volstaan.<br />
Het veevoer immers werd per spoelingschuit geleverd en<br />
opgeslagen in de spoelingkuil nabij de stallen. Helaas heeft de<br />
tijd geen respect gehad voor deze herinneringen aan de lokale<br />
geschiedenis. Zelfs niet in de in 1941geannexeerde gemeenten<br />
Vlaardingerambacht en Kethel. De toenmalige dorpskernen<br />
zijn er nog wel, opgenomen in de nieuwbouwwijken waarmee<br />
de voormalige polders zijn volgezet. Wie echter naar het<br />
verleden speurt op de vroegere toegangswegen moet moeite<br />
doen om in het huidige stadsbeeld nog sporen te vinden van<br />
het verleden dat zich recent nog alom in beeld liet brengen.<br />
Wat rest zijn foto's in beide gemeentearchieven. Plus de vraag<br />
hoe het kon gebeuren dat met het landelijk gebied in de nabijheid<br />
van de stad zo onzorgvuldig is omgegaan.<br />
(1) Collectie Stadsarchief Vlaardingen<br />
(2) Collectie <strong>Gemeente</strong>archief <strong>Schiedam</strong><br />
17 <strong>Musis</strong><br />
Mesterij aan de Polderweg, thans vervallen. (2)<br />
tekst: Hans van der Sloot<br />
Boerderij van Van Mil, Kethelweg 262, gezien naar het noorden, afgebroken in 1964.<br />
Foto 1963, foto H.K. van Minnen. (1)<br />
Boerderij 'Middelhuyse' van J. Zonneveld, Holyweg 41. (1)<br />
Boerderij aan de Overschieseweg, kant 's Gravelandsepolder,<br />
afgebroken circa 1965. (2)<br />
Boerderij van Van Noort, ter plaatse van de huidige Proveniersbrug,<br />
afgebroken in 1960. (2)<br />
Spoeling laden aan de Noordvestsingel, circa 1960. (2)
Buitenplaatsen waren bedoeld om tot rust te komen en een<br />
kalme en ontspannen zomer door te brengen, ver weg van<br />
de drukke stad en de dagelijkse beslommeringen die deze<br />
met zich bracht. Maar ook om plezier te beleven, als het<br />
even kon met familie en vrienden. De buitenplaatsen langs<br />
de Vecht en in Kennemerland zijn bij de meeste mensen wel<br />
bekend, maar in werkelijkheid lagen deze door heel het land<br />
verspreid, in de regel op een lommerrijke plaats en langs<br />
het water. Rond de steden, op het platteland, lagen deze<br />
complexen. Steevast bestaande uit een aanzienlijk huis,<br />
met koetshuis, paardenstallen, grachten of singels, vijvers,<br />
sier- en moestuinen, boomgaarden en oprijlanen. Rijke<br />
stedelingen die zich 'heer' of 'vrouw' van een heerlijkheid<br />
mochten noemen, beschikten in de regel over een dergelijke<br />
buitenplaats, meestal met enige landerijen daarbij. Hun<br />
reguliere aanwezigheid bevestigde de formele positie,<br />
vaak bestaande uit het recht een deel van de vroedschap te<br />
benoemen, de schout aan te stellen, of andere voorrechten,<br />
die niet zelden ook lucratief waren.<br />
Heerlijkheden waren er echter in soorten en maten. De<br />
'heren van Vlaardingen en Vlaardinger-Ambacht' hadden<br />
heel wat meer in de melk te brokkelen dan de 'heer<br />
van Spieringshoek'. Deze laatste had zijn buitenplaats<br />
langs de Poldervaart, waar hij tevens een complex<br />
landerijen bezat die aan boeren verpacht werden, maar<br />
veel invloed op het <strong>Schiedam</strong>se stadsbestuur had deze<br />
niet. In de 18e eeuw waren het leden van de Delftse,<br />
later Haagse, familie Van der Burch die zich heer van<br />
Spieringshoek mochten noemen. In 1747 bestaat het<br />
bezit uit een 'herenhuis, koetshuis, stal, tuinmanshuis,<br />
boerderij, schuren, hooibergen en circa 14 morgen land<br />
(ongeveer twaalf hectare). De gewassen pentekeningen<br />
van de buitenplaats van Cornelis Pronk die ik onlangs<br />
als 'museumvondst' beschreef, illustreren dit beeld fraai.<br />
Museumvondsten<br />
tekst: Jeroen ter Brugge<br />
Feest op Spieringshoek<br />
© Rijksmuseum Amsterdam<br />
Het was een 'lusthof' waar het uitermate goed toeven<br />
was, zeker als je je omringd wist door enig bedienend<br />
personeel. Dat de eigenaren deze weelde niet helemaal<br />
voor zichzelf hielden, bewijst een gelegenheidspenning in<br />
de collectie van het Rijksmuseum. De getoonde (volgens<br />
de registratiegegevens zilveren) penning uit 1776 is een<br />
herinneringstuk aan de viering van het vijfentwintigjarig<br />
huwelijksfeest van Gerard Daniël Denick (1724-1780) en<br />
Anna Elisabeth Bisdom (1718-1780). Dit echtpaar had<br />
verder niets met Spieringshoek te maken, los van het feit<br />
dat ze ongetwijfeld op vriendschappelijke voet verkeerden<br />
met de toenmalige eigenaar, Diderik van der Burch<br />
van Spieringshoek (1758-1825) of diens voogd en oom<br />
Cornelis van der Burch. De tekst op de penning verklaart<br />
het feestje op Spieringshoek nader: 'Hem, die ons vyf en<br />
twintig jaaren Zoo gunstryk wilde t'saam bewaaren, Hem<br />
brengen wy voor zynen troon het offer van twee dankbre<br />
menschen; Hy doe ons na veel beter kroon, dan die der<br />
goude Bruyloft wenschen. Geviert Spieringshoek den XXXI<br />
aug. MDCCLXXVI.' Uiteraard bedankte men God voor het<br />
feit dat het echtpaar nog steeds samen was, iets wat in<br />
de vroegmoderne tijd bepaald geen vanzelfsprekendheid<br />
was. Gerard Denick was als jurist advocaat-fiscaal aan<br />
de Admiraliteit op de Maze in Rotterdam verbonden, een<br />
regionale voorloper van de Marine. Daarnaast was hij lid<br />
van de Rotterdamse vroedschap waar hij ook verschillende<br />
keren het burgemeesterschap en andere functies vervulde.<br />
De beeldzijde van de penning toont een allegorische<br />
voorstelling op trouw, geloof en hoop en de namen van<br />
de echtelieden. De keerzijde, die met de tekst, bevat hun<br />
beider wapens met links die van Denick en rechts van<br />
Bisdom. De penning werd vervaardigd door Theodoor<br />
Victor van Berckel (1739-1808), een vooraanstaande<br />
medailleur en stempelsnijder uit de 18e eeuw, die vanaf<br />
1763 lange tijd in Rotterdam werkzaam was.<br />
<strong>Musis</strong> 18
19 <strong>Musis</strong><br />
Iedere <strong>Musis</strong> worden twee museale objecten uit niet-<strong>Schiedam</strong>se en niet-Vlaardingse collecties<br />
gepresenteerd, soms onbekende stukken, soms in de vergetelheid geraakte.<br />
In één van de vorige 'Museumvondsten' was er sprake van<br />
de vele schetsjes die Jan Ensing (1819-1894) in Vlaardingen<br />
maakte en sprak ik de verwachting uit dat er in de toekomst<br />
nog wel meer zouden opduiken. Niet zo'n gewaagde<br />
uitspraak, want bekend is dat de schetsen van de Groningse<br />
kunstenaar Ensing op enig moment geveild zijn en op die<br />
wijze verspreid zijn geraakt. Een belangrijk deel van deze<br />
potloodtekeningen is in openbare collecties terechtgekomen,<br />
die niet altijd de connectie met Vlaardingen weten te leggen.<br />
Zo ook met de hier afgebeelde logger aan de Westhavenkade<br />
uit de collectie van de Universiteit Leiden.<br />
Jan Ensing vervaardigde enkele tientallen schetsen in<br />
Vlaardingen. Opmerkelijk, omdat kunstenaars Vlaardingen<br />
meestal links lieten liggen, maar begrijpelijk als men<br />
zich bedenkt dat zijn dochter Agatha met de Vlaardingse<br />
reder en haringhandelaar Paulus Kikkert was getrouwd.<br />
Ensing logeerde om die reden met enige regelmaat in<br />
de haringstad en aan het einde van zijn leven trok hij,<br />
weduwnaar, in bij dochter en schoonzoon. Het tekenen<br />
kon hij kennelijk niet laten en als hij in Vlaardingen was,<br />
pakte hij zijn schetsboek en potlood. Gelukkig heeft hij<br />
zich niet beperkt tot het standaardrepertoire (visbank, de<br />
Grote Kerk en de Oude Haven) van de schaarse andere<br />
kunstenaars die Vlaardingen aandeden. Hij had een<br />
kennelijke belangstelling voor de werkende mens, maar<br />
ook voor de meer verstilde plekjes in de stad, die hij haast<br />
als stillevens vastlegde. Een catalogus van zijn Vlaardingse<br />
werk, met alle gedetailleerd weergegeven visserstypen,<br />
attributen aan de havenkant en straatjes zou helemaal niet<br />
zo'n slecht idee zijn.<br />
Op de hier afgebeelde ingekleurde potloodtekening<br />
zien we een houten haringlogger, afgemeerd aan de<br />
Westhavenkade. Vaag heeft Ensing op de achtergrond de<br />
Logger aan de kade<br />
© Universiteitsbibliotheek Leiden, inv.<strong>nr</strong>. PK-P-116-001<br />
contouren van de gevels getekend, waarin duidelijk het<br />
deel van de kade aan de noordzijde van de Vossenstraat<br />
te herkennen valt. De haringloggers en de (beug-<br />
) sloepen lagen, wanneer er zich veel schepen in de<br />
haven bevonden, met het voorschip schuin voor de kade,<br />
zoals op deze schets ook te zien is. Het voorste schip<br />
is het duidelijkst in beeld gebracht. Aan boord is flinke<br />
activiteit: elf man zijn mogelijk bezig met klein onderhoud<br />
of schoonmaakwerkzaamheden. De loggerkenmerken<br />
zijn duidelijk in beeld gebracht, zowel in de rompvorm<br />
als de tuigage (kottertuig). Het schip draagt nog geen<br />
visserijnummer (VL. ...), zodat de tekening vermoedelijk<br />
van voor 1881 dateert. De logger was een scheepstype<br />
dat in 1865 in Nederland werd geïntroduceerd. De<br />
Scheveningse reder/ondernemer A.E. Maas zag op een<br />
visserijtentoonstelling in Boulogne dit Franse scheepstype<br />
en kocht er meteen een. Omdat Scheveningen toen nog<br />
geen haven had, reedde hij het met positief resultaat uit<br />
vanuit Vlaardingen. In het volgende jaar liet hij op de werf<br />
's Lands Welvaren in Vlaardingen een tweede exemplaar<br />
bouwen. De logger werd meteen een groot succes en<br />
andere reders volgden snel Maas' voorbeeld. Enkele<br />
wijzigingen werden in het ontwerp aangebracht, onder<br />
andere twee in plaats van drie masten en de introductie<br />
van het kottertuig. De houten logger had, in tegenstelling<br />
tot de latere stalen logger, nog een vlakke spiegel, waarop<br />
de naam van het schip en de naam van herkomst te lezen<br />
viel. De scheepsnaam stond ook op de rode naamwimpel.<br />
Helaas voor alle loggerfanaten en visserijhistorici is<br />
deze door Ensing noch op de spiegel noch op de wimpel<br />
afgebeeld.<br />
Het is jammer dat Ensing zijn Vlaardingse schetsen niet tot<br />
olieverfschilderijen of aquarellen heeft uitgewerkt. Of zullen<br />
deze in de toekomst wellicht ook nog opduiken?
Was getekend:<br />
Octave DeConinck<br />
In de gemeentearchieven van <strong>Schiedam</strong>, Vlaardingen en<br />
Rotterdam en verschillende andere steden in de nabije omtrek<br />
zijn de tekeningen van Octave DeConinck (1894-1974) rijk<br />
vertegenwoordigd. Alleen het <strong>Gemeente</strong>archief <strong>Schiedam</strong><br />
heeft al meer dan vierhonderd tekeningen van zijn hand.<br />
En toch is dit maar een klein deel van het totale oeuvre.<br />
In totaal moet het gaan om enkele duizenden prenten,<br />
waarvan het merendeel werd vervaardigd in opdracht van<br />
verschillende archieven en krante<strong>nr</strong>edacties. In zijn in 1991<br />
in 'Scyedam' verschenen biografische schets, beschrijft Victor<br />
DeConinck zijn vader als een levensgenieter, een erudiet<br />
en fijnbesnaard mens, die bergen verzette voor zijn gezin<br />
met drie opgroeiende kinderen. Het is een verhaal dat onder<br />
collega's van toen welbekend was: Octave als een artistieke<br />
en muzikale jongen die hield van al het goede, een muzikale<br />
carrière in Nederlands-Indië achter de rug had, via Italië<br />
terugreisde naar Nederland en uiteindelijk in <strong>Schiedam</strong> terecht<br />
kwam.<br />
De bohemien die Victor DeConinck in zijn vader herkende,<br />
was mede een reden dat Octave, hoewel zeer beminnelijk in<br />
de omgang, altijd op zekere afstand stond van de <strong>Schiedam</strong>se<br />
kunstenaarskring. Hij kende alle leden ervan, stond met<br />
iedereen op goede voet, maar maakte niet werkelijk deel<br />
van uit van het artistiek gezelschap. Victor DeConinck merkt<br />
hierover op: (…) "een zwijger was hij zeker niet.. Hij praatte<br />
graag, vertelde gretig uit zijn rijk geschakeerde leven aan wie<br />
het horen wilde. Met vaak een voorliefde als gesprekspartner<br />
voor de 'gewone' man zonder franje, zonder sociale<br />
conventies en maskers. Maar hij ging ook, en soms fel, met de<br />
plaatselijke intellectuelen en notabelen de discussie aan over<br />
een breed scala aan onderwerpen (…) En toch was de man<br />
die elke straathoek van de stad vastlegde geen <strong>Schiedam</strong>mer.<br />
Trekkade<br />
Kethelweg Kethelweg<br />
tekst: Hans van der Sloot<br />
Hij spoelde er als het ware aan na een schipbreuk en verliet<br />
het eiland, om de beeldspraak voort te zetten, nooit meer.<br />
Iedereen kende destijds Octave DeConinck in <strong>Schiedam</strong>.<br />
Vooral omdat zijn week in, week uit in de plaatselijke kranten<br />
werd afgedrukt. Maar toch kenden weinigen hem echt. Want<br />
achter zijn brede gebaren en barokke woordenstroom verborg<br />
hij toch de kern van zijn persoonlijkheid. Slechts weinigen<br />
drongen tot die kern door. In feite alleen degenen die tot zijn<br />
naaste familie behoorden." Dat is juist getypeerd. Als meest<br />
productieve van de <strong>Schiedam</strong>se kunstenaars, richtte hij zich<br />
volkomen op het ambacht waaraan hij zijn faam dankt en<br />
deed weinig moeite om meer te zijn dan een gewaardeerde<br />
collega.<br />
<strong>Musis</strong> 20
Brugje over de Polderwetering aan de Oude Dijk (1959) Boerderij Huis te Riviere bij de rolbrug aan de Oude Dijk<br />
Surinamesingel<br />
21 <strong>Musis</strong><br />
Kethelweg<br />
Emaus
Woonplus <strong>Schiedam</strong><br />
Valeriusstraat 3-5<br />
3122 AM <strong>Schiedam</strong><br />
T (010) 20 45 100<br />
Openingstijden<br />
Maandag t/m vrijdag<br />
08.30 uur tot 17.00 uur<br />
Internet<br />
www.woonplus.nl<br />
www.woonstadschiedam.nl<br />
Stichting Promotie <strong>Schiedam</strong><br />
Buitenhavenweg 9<br />
3113 BC <strong>Schiedam</strong><br />
010 473 30 00<br />
info@vvvschiedam.nl<br />
Openingstijden<br />
maandag t/m vrijdag: 9.00 - 17.30 uur<br />
zaterdag: 10.00 - 17.00 uur<br />
www.vvvschiedam.nl<br />
www.ontdekschiedam.nu<br />
ontwerp: 300procent fotografie: Fun-Key events, Ufuk Ilik, Jan van der Ploeg<br />
Wij zijn trots op het mooie, historierijke<br />
<strong>Schiedam</strong>. U ook? Om de<br />
charme van <strong>Schiedam</strong> te behouden,<br />
gaan we zorgvuldig te werk bij de<br />
renovatie van oude panden. Ons<br />
werk houdt echter niet op bij de<br />
ontdekschiedam.nu<br />
voordeur. Zo besteden we bij renovatie,<br />
nieuwbouw en ook bestaande<br />
woningen zoveel mogelijk aandacht<br />
aan de directe omgeving. Want<br />
Woonplus wil dat ú prettig woont in<br />
<strong>Schiedam</strong>.<br />
Woonplus <strong>Schiedam</strong> is een maatschappelijk betrokken vastgoedonderneming.<br />
Wij staan voor goed onderhouden woningen, een gevarieerd woningaanbod,<br />
een prettige woon omgeving en een vitaal <strong>Schiedam</strong>.<br />
Reis met de Aqualiner<br />
tussen <strong>Schiedam</strong> en<br />
Rotterdam<br />
<strong>Schiedam</strong> staat in <strong>2010</strong> in het teken van<br />
WATER. Tijdens <strong>Schiedam</strong> Waterjaar <strong>2010</strong><br />
vinden schitterende evenementen plaats,<br />
zoals Scyedam Vaert en de Brandersfeesten,<br />
met vele nautische en culturele activiteiten.<br />
Ook is er veel aandacht voor de maritieme<br />
industrie. Daarnaast kunt u zich in de<br />
weekenden van juni, <strong>juli</strong>, augustus en<br />
september gemakkelijk verplaatsen over<br />
water met de Aqualiner. Dit schip vaart van<br />
de <strong>Schiedam</strong>se Maasboulevard naar<br />
Rotterdam en weer terug.<br />
Kijk voor meer informatie over <strong>Schiedam</strong> en<br />
het Waterjaar op www.ontdekschiedam.nu.<br />
<strong>Musis</strong> 22
Veelgevraagd in een tijd van veranderingen<br />
Victor legt, begrijpelijk, sterk de nadruk op de enorme werklust<br />
die Octave aan de dag legde om als tekenaar zijn gezin te<br />
dienen. Maar … een hoge productie is nog iets anders dan<br />
veelgevraagd zijn. En dat laatste was hij. Met uitzondering<br />
van een korte periode dat hij in vaste dienst was bij het<br />
Rotterdamsch Nieuwblad, werkte hij voor vele redacties,<br />
particulieren en archieven. Zijn stijl was en is onmiskenbaar.<br />
Om het even of het de potloodtekeningen betreft, de ingekleurde<br />
tekeningen of de – vooralsnog – talloze pentekeningen.<br />
Waarom juist hij zoveel werd gevraagd wordt het duidelijkst<br />
voor wie de verzamelingen in de verschillende archieven<br />
kent. Er zijn juweeltjes bij. Zowel in Oost-Indische inkt als<br />
in potlood, hoewel onder die laatste tekeningen meer. In de<br />
schets was hij immers vrijer, kon iets van zijn waardering<br />
voor de Haagse school tot uitdrukking brengen. Potlood staat<br />
meer en makkelijker accenten toe, waar Oost-Indische inkt al<br />
gauw leidt tot een statisch beeld. Op het eerste oog lijkt Oost-<br />
Indische inkt een preciezer weergave van de werkelijkheid.<br />
De stugheid en absoluutheid van de inkt maakt de tekeningen<br />
echter al snel minder speels. Dat de meeste van zijn opdrachtgevers<br />
desondanks Oost-Indische inkt prefereerden had<br />
alles te maken met de rotatiedruktechniek van die dagen.<br />
De krant had een grof raster. Potlood zou alleen hierdoor al<br />
ongeveer de helft van z'n toonwaarde verliezen. Daarbij was<br />
de reproductietechniek er met z'n clichés en loden vormen<br />
niet naar om fijne nuances weer te geven. Bij een foto van de<br />
koningin kon je haar meestal alleen aan de hoed herkennen,<br />
gelaat en uitdrukking losten als vanzelf op in het ruwe raster<br />
en inktzuigende papier. Een pentekening hield beter stand. En<br />
dus werkten vrijwel alle illustratoren van dat moment met pen<br />
of penseel in Oost-Indische inkt.<br />
Octave DeConinck beheerste de techniek waarom de krant<br />
vroeg tot in de puntjes. Hij kon bovendien op tijd werken en<br />
sprak – erudiet, muzikaal en bereisd als hij was – de taal van<br />
de journalist. Vaak werd hem gevraagd om die plaatsen vast<br />
te leggen die op de nominatie stonden om binnen afzienbare<br />
tijd te verdwijnen. Om die reden was hij zowel vaak in de<br />
binnenstad te vinden als in de directe omgeving van <strong>Schiedam</strong><br />
en Vlaardingen. In de polders die waren voorbestemd voor de<br />
stadsuitbreiding of verkeersvoorzieningen.<br />
Dat Octave DeConinck zich zeer bewust was van de documentaire<br />
waarde van zijn werk spreekt uit de detaillering.<br />
Hij was er minder – of zelfs geheel niet – op uit om de sfeer,<br />
de impressie vast te leggen, dan op het vangen van de<br />
werkelijkheid en deze voor een groot publiek vast te leggen.<br />
Boerderijen aan de Kerkweg (1967-1969)<br />
23 <strong>Musis</strong><br />
Panden aan de Schie, gezien vanaf de Overschieseweg in westelijke richting<br />
De <strong>Schiedam</strong>seweg en de Lindeijerstraat<br />
DeConinck werkte steeds in losse opdrachten maar is<br />
daarmee niet minder consistent in het documenteren van de<br />
veranderingen die op dat moment plaatshadden, op de manier<br />
zoals hij vond dat ze ook vastgelegd dienden te worden.<br />
Achter zijn tekeningen gaat een verhaal schuil, dat zeker<br />
waard is om een keer te worden ontrafeld en opgeschreven<br />
Het omvangrijke oeuvre aan 'tekeningen in opdracht<br />
van het gemeentearchief of de krant' valt uiteen in twee<br />
hoofdgroepen; de tekeningen waarin het verdwijnen van het<br />
binnenstedelijk erfgoed is vastgelegd – op dat moment de<br />
'verpauperde stegen en straten' geheten en de tekeningen die<br />
het veranderend landschap van dat moment tot onderwerp<br />
hebben.<br />
Hoe waardevol DeConincks werk als tijdsbeeld en als<br />
verslag van de ontwikkelingen is, wordt duidelijk voor wie<br />
nu de verschillende collecties raadpleegt. Er is vrijwel niets<br />
bewaard gebleven van hetgeen hij op papier zette. Niet in de<br />
binnensteden van <strong>Schiedam</strong> en Vlaardingen en al helemaal<br />
niet in de polders. Thans verkeersweg, industrieterrein of<br />
woonwijk. Ze leven slechts voort in DeConinks tekeningen,<br />
minutieus voorzien van nog steeds te duiden details. Er is een<br />
hoop bij van wat nooit had mogen – of hoeven – verdwijnen.
Verdwenen zijn de koeien uit het 'nieuwe'<br />
Delfland. Bijna verdwenen althans. Waar<br />
zich vroeger grazige weiden bevonden,<br />
groeit thans het gras schouderhoog. De<br />
weinig overgebleven zwart- of roodbonte<br />
Holsteiners, staan in een omgeving waarvan<br />
de evolutie ze al sedert mensenheugenis<br />
heeft vervreemd. De natuur rondom vraagt<br />
om een ruiger ras, dat zich echter weer niet<br />
verhoudt tot het agrarisch bedrijf in Midden-<br />
Delfland. Hoge akkerdistels, jakobskruiskruid<br />
en ridderzuring nemen weer bezit van<br />
de velden. In sloten staat metershoog<br />
het riet, met smalle paadjes daartussen<br />
voor de op 'natuur' verzotte wandelaar.<br />
De oude stoffering, de weidehekken<br />
en melkschuurtjes raken in verval en<br />
boomgaarden staan er verwaarloosd bij.<br />
Met bebossing en – deels – parkaanleg<br />
wordt een nieuwe polder gecreëerd.<br />
Niet langer uitsluitend gebaseerd op het<br />
eeuwenoude agrarische karakter, maar in<br />
toenemende mate tegemoetkomend aan<br />
de recreatiebehoefte van de stedeling.<br />
Paul Meuldijk legt de ontwikkelingen in dit<br />
gebied al sedert jaren bijna dagelijks vast.<br />
Inmiddels zal hij de grootste verzameling<br />
foto's en aantekeningen betreffende<br />
ontwikkelingen in dit gebied in bezit hebben.<br />
Marleen Brusse putte hieruit.<br />
tekst: Marleen Brusse<br />
foto's: Paul Meuldijk en Cornelia Montfoort<br />
Nieuwbakken bewoners,<br />
veranderend land,<br />
verdwenen bestemmingen<br />
Paul Meuldijk: "Nu zijn er weinig echte boeren meer in het<br />
gebied. Verschillende hebben gekozen voor een woning in<br />
één van de omringende steden. Andere hebben het moede<br />
hoofd neergelegd door een steeds dwingender regelgeving en<br />
verlies van rendement. Voor een toenemend aantal bedrijven<br />
kon of kan ook geen opvolger worden gevonden. Verkopen<br />
van de boerderij bleek de enige oplossing. Op die manier<br />
sterft langzaamaan het agrarisch gebruik van Midden-Delfland<br />
een zachte dood. En verandert gaandeweg de natuurlijke<br />
omgeving. En zo gebeurde het dat, waar enkele jaren geleden<br />
nog de schaapsfokkerij een echte bron van inkomsten was, nu<br />
de kudde van de Agrarische Natuurvereniging Vockestaert in<br />
Verwilderd gebied<br />
<strong>Musis</strong> 24
Weidepad<br />
het veld moet worden gebracht om het bio-evenwicht in stand<br />
te houden.<br />
Met dat de natuurlijke omgeving verandert, ruiger wordt en<br />
ontoegankelijker voor een groot aantal dieren die op de weide<br />
hun biotoop vonden, doen andere soorten hun intrede. De<br />
vos bijvoorbeeld die voordien nauwelijks voorkwam in dit<br />
poldergebied. Dit tot ongerief van de boeren, die regelmatig<br />
een kippetje uit de ren missen. De schadelijkheid van de<br />
vossen - de roof van kippen daargelaten - wordt overigens<br />
sterk overdreven. Kip is lekker maar het hoofdvoedsel van<br />
de vos wordt toch voornamelijk gevormd door muizen en<br />
kleinere velddieren. Kraaien, eksters, meeuwen en reigers<br />
zijn veel schadelijker voor de weidevogels. Bijna per definitie<br />
wordt de vos echter als hoofdschuldige gezien en waar<br />
mogelijk bestreden of afgeschoten."<br />
Schade wordt ook toegebracht door de mens, leren de<br />
stapels literatuur en rapporten die betrekking hebben op<br />
de 'verburgerlijking' van het agrarisch gebied. Aanzienlijke<br />
schade zelfs waarmee dan niet de wandelaar wordt bedoeld<br />
of de fietser die genietend door de vlakke oude en de nieuwe,<br />
beboste en ruige polders trekt. Zelfs de grote groep van<br />
recreanten die in de weekeinden op de meest futuristische<br />
bikes, skates of skeelers snelheid maken op de nieuw<br />
aangelegde fietspaden wordt niet gerekend. Eerder zijn<br />
beschadigingen het gevolg van de vestiging van nieuwkomers<br />
in Midden-Delfland. Welgestelde stedelingen die allang<br />
droomden van een huis op het platteland en hier hun kans<br />
schoon zien in het verwerven van opgegeven boerderijen<br />
en (land)arbeiderswoningen. Hun belangstelling blijft veelal<br />
beperkt tot huis en erf. Voor het gebruik van de bijbehorende<br />
weidegrond bestaat zelden belangstelling. Hoe zou hij ook.<br />
Niet wetend van het boerenbedrijf, landschappelijk onderhoud,<br />
beheer van sloten en boomgaarden. In een gunstig geval<br />
heeft hij weleens geholpen bij het knotten van wilgen en goed<br />
25 <strong>Musis</strong><br />
opgepast in de tijd van de paddentrek. Als er al interesse is<br />
in het houden van enig vee dan betreft dit misschien een<br />
paar geiten of een koppel ganzen op een afgeperkt veldje om<br />
het fraai aangelegde gazon te sparen. Stal en bijgebouwen<br />
vormen voor het merendeel voor naar het platteland verhuisde<br />
stedelingen vaak even zovele lasten, ze lenen zich tot het<br />
onderbrengen van gasten of auto's of beide voor wie het heel<br />
chic wil doen.<br />
Hebben de nieuwbakken bewoners al hart voor de karakteristiek<br />
van de polder, dan mag terughoudendheid worden<br />
verwacht in het opknappen, renoveren of zelfs restaureren.<br />
Helaas kent ook Midden-Delfland reeds tal van voorbeelden<br />
van transformaties van de oorspronkelijke boerenhoeven in de<br />
door stadsmensen zo geliefde boerderette. Inclusief Drentse,<br />
zwartgeteerde schuren, golvende rietdaken naar Engels model<br />
als vervanging van een strak pannendak op boerenwoningen<br />
uit de jaren '30. Plus natuurlijk een handgesmede windhaan<br />
op de schoorsteen.<br />
De laatste boer aan de Polderweg
Wandelpaden en boerderettes<br />
Woonhuis Groeneweg<br />
Nieuwe bewoners<br />
Een bedreiging vormt daarnaast ingeslopen bedrijfshuisvesting<br />
in oorspronkelijke boerenbedrijven. Deze komen vooral voor<br />
op meer geïsoleerde buitengebieden. Want waarom moeizaam<br />
tuinbouw beoefenen of een veestapel handhaven als de<br />
stalling van caravans in de kas evenveel opbrengt en een<br />
schuur makkelijk te verhuren valt als werk- of opslagplaats.<br />
De menselijke hand is eveneens verantwoordelijk voor de<br />
door 'verpaarding' verrommelde stadsrand en de vroegere<br />
landwegen die inmiddels de tuinpaden zijn geworden voor de<br />
meest welgestelden. Wie langs de Zuidbuurt in Vlaardingen<br />
of de Groeneweg in <strong>Schiedam</strong> loopt ziet meer paarden in de<br />
wei dan koeien. De term 'verpaarding' aanvankelijk spottenderwijs<br />
gebruikt totdat het fenomeen in 2006 een serieus<br />
onderwerp werd in de discussies over natuurbeheer en landschapsbescherming.<br />
'Verpaarding' werd daarin gedefinieerd als het proces waarbij<br />
het grondgebruik voor de paardenhouderij toeneemt en het<br />
landschap een rommelige aanblik krijgt. Dit vindt vooral plaats<br />
op de scheidslijn tussen gebouwde omgeving en platteland.<br />
Ir. Herman Agricola, verbonden aan het Onderzoeksinstituut<br />
Alterra van de Universiteit Wageningen zegt hierover: "De<br />
stedelijke overheden – de één meer dan de ander – krijgen<br />
pas sinds kort belangstelling voor de paardenhouderij.<br />
Paardenbakken, lichtmasten, weilandjes met witte linten<br />
en allerlei bouwwerken die als stal moeten dienen, leiden<br />
niet zelden tot verrommeling. <strong>Gemeente</strong>n zitten er mee in<br />
hun maag maar kunnen vaak weinig uitrichten. Ondanks<br />
het verplichte registratiesysteem is nog steeds niet precies<br />
bekend hoeveel paarden er in Nederland zijn. Schattingen<br />
gaan uit van 400.000 paarden en pony's en ongeveer 80.000<br />
paardenhouders. Ten opzichte van 1990 betekent dit dat het<br />
aantal paarden verdubbeld is en beduidend hoger ligt dan vóór<br />
de komst van de tractor. Hobbymatige houders, dus burgers<br />
met één of enkele paarden, vormen verreweg de grootste<br />
groep. Slechts vijf à tien procent van de paardenhouders is<br />
professioneel ondernemer. Wie in <strong>Schiedam</strong> en Vlaardingen<br />
een wandeling maakt langs de stadsranden kan met eigen<br />
ogen waarnemen dat de paardenhouderij een leeuwendeel<br />
van de vroeger agrarische gronden in gebruik heeft." Agricola:<br />
"De hobbypaardhouders worden door gemeenten vaak gezien<br />
als 'freeriders'. Ze trekken zich weinig aan van gemeentelijke<br />
bepalingen, zijn niet georganiseerd en daardoor ook niet<br />
te benaderen. Grote vraag is in feite hoe de hobbyhouders<br />
bereikt kunnen worden. Een eerste stap voor gemeenten zou<br />
moeten zijn een samenhangende visie voor het buitengebied<br />
op te stellen en daarin de plaats van de paardenhouderij te<br />
bepalen."<br />
Boven dit alles staat dat het consumptief – lees recreatief –<br />
gebruik van het agrarisch gebied een toenemende druk<br />
uitoefent op het Hollandse landschap. Ook de verder van de<br />
grote steden gelegen agrarische gebieden hebben met deze<br />
ontwikkeling te maken. Laat staan dus een oud, geheel door<br />
grote steden ingesloten polderlandschap als dat van Midden-<br />
Delfland.<br />
Met de instelling van het Groenfonds Midden-Delfland<br />
hebben de gemeenten Midden-Delfland, Den Haag, Delft en<br />
Maassluis een verder initiatief genomen in het veilig stellen<br />
van Midden-Delfland. Dit Groenfonds geeft mede praktische<br />
uitvoering aan de maatregelen die worden mogelijk gemaakt<br />
binnen het kader van de Reconstructiewet Midden-Delfland<br />
en zijn geformuleerd in de Gebiedsvisie Midden-Delfland<br />
2025. In deze gebiedsvisie wordt het gebied verdeeld in<br />
Ooit knotwilgen en boomgaard<br />
<strong>Musis</strong> 26
Al in 2007 stelde de directeur van het Ruimtelijk planbureau<br />
Wim Derksen in 'De Staat van de Ruimte': "Maak ruimte voor<br />
flora en fauna en maak je sterk voor de ecologische waarden<br />
van Nederland. Maar ga niet net doen alsof daardoor de mythe<br />
van de ongerepte natuur bewaarheid wordt. Alle bos, hei en<br />
meren zijn door mensenhand ontstaan, en het is dan ook<br />
een 'paradox' om te streven naar ongerepte natuur."<br />
Geen wei, geen eten<br />
27 <strong>Musis</strong><br />
Natuurbeheer ontbreekt<br />
zones en dat elke zone zijn eigen functie en daarmee een<br />
economische drager heeft. De recreatiegebieden worden in<br />
dit kader beheerd door het Recreatieschap Midden-Delfland,<br />
het water door het Hoogheemraadschap van Delfland, de<br />
natuurgebieden door de Vereniging Natuurmonumenten en<br />
het open agrarische middengebied door de melkveehouderij.<br />
Het Groenfonds Midden-Delfland is even actief als ambitieus.<br />
Het onderkent de noden van de agrarische sector in dit<br />
gebied, maar tekenend voor de realistische aanpak is ook<br />
het onderkennen van de toenemende stedelijke behoefte<br />
aan recreatieve voorzieningen en educatie. Met subsidies<br />
worden boeren gesteund in renovatie van hun hoeve en erf<br />
en landschappelijk onderhoud. Hiertoe wordt ook het in stand<br />
houden van oude graslanden gerekend en onderhoud aan<br />
knotbomen, boomgaarden, bescherming van broedplekken<br />
en aansporing om zo langzamerhand in Holland zeldzame<br />
koeie<strong>nr</strong>assen als de lakenvelders en blaarkoppen heringevoerd<br />
te krijgen. Aan de andere kant initieert het Groenfonds<br />
mede de openstelling van boerderijen voor de schoolgaande<br />
jeugd, de aanleg van weidepaden en het plaatsen van<br />
informatiepanelen en bewegwijzering.<br />
Het succes van de Gebiedsvisie 2025 en het Groenfonds<br />
Midden-Delfland hangt af van de bereidwilligheid van de<br />
verschillende partijen op het gebied van landschaps- en<br />
natuurbeheer en met name de eigenaren en gebruikers in
Handling | Drukwerk | Mailing | Postbezorging | Houtindustrie<br />
Groen- en Milieuservices | Uitzendkrachten | Detachering | Enquêtes<br />
Bedrijfsinformatie | Arbeidsintegratie<br />
Tel. (010) 204 10 00<br />
zorg voor de stad<br />
Ontdekschiedam.nu pas<br />
Met de Ontdekschiedam.nu pas kunt u als<br />
<strong>Schiedam</strong>mer gratis naar musea in <strong>Schiedam</strong> en<br />
krijgt u korting op voorstellingen, concerten,<br />
activiteiten en verrassingspakketten bij<br />
organisaties in de stad. Ook <strong>Musis</strong> is aangesloten<br />
bij de Ontdekschiedam.nu pas. Houders van de<br />
pas ontvangen <strong>Musis</strong> voor slechts € 25,00 per jaar.<br />
Vraag de pas vandaag nog aan via<br />
www.ontdekschiedam.nu waar u ook alle<br />
(kortings)acties vindt.<br />
De administratiekosten voor de pas zijn € 2,50 per jaar.<br />
NV IRADO<br />
NV IRADO<br />
Fokkerstraat 550<br />
3125<br />
Van Heekstraat<br />
BE <strong>Schiedam</strong><br />
15<br />
Telefoon: 3125 BN <strong>Schiedam</strong> 010-262 1000<br />
E-mail: telefoon info@irado.nl<br />
010-262 1000<br />
www.irado.nl<br />
e-mail info@irado.nl<br />
www.irado.nl<br />
Compleet naar wens<br />
pas
het gebied. En juist daarin bevinden zich zwakke plekken.<br />
Waar de verschillende overheden, de boeren, de Vereniging<br />
Natuurmonumenten en het recreatieschap in nauwe samenspraak<br />
hun verantwoordelijkheden nemen, wordt van die<br />
kant het mogelijke gedaan om de kwaliteit van het unieke<br />
landschap van Midden-Delfand te behouden en te versterken.<br />
De verburgerlijking van dit gebied maakt echter ook dat er<br />
aan kwaliteitsbescherming wordt geknabbeld. En helaas,<br />
daarvan worden inmiddels ook de effecten zichtbaar, al heeft<br />
een stadsmens vooral oog voor het hoog opgeschoten riet,<br />
de bloeiende distels, de overal opschietende en de enorme,<br />
bloeiende reuzenberenklauw, heermoes en zevenblad.<br />
Onwetend overigens van het feit dat dit laatste, overvloedig<br />
voorkomend onkruid gekookt als spinazie kan worden<br />
gegeten en gedroogd als peterselie smaakt, naar schrijfster<br />
en culinair columniste Marjoleine de Vos weet te melden.<br />
Over de negatieve effecten daarvan wordt overigens minstens<br />
zo diepgaand nagedacht als over de mogelijkheden om het<br />
agrarisch gebied, ondanks de druk van de steden en het<br />
toenemend recreatief gebruik, te behouden. Al in 2007 stelde<br />
de directeur van het Ruimtelijk planbureau Wim Derksen<br />
in 'De Staat van de Ruimte': "Maak ruimte voor flora en<br />
fauna en maak je sterk voor de ecologische waarden van<br />
Nederland. Maar ga niet net doen alsof daardoor de mythe<br />
van de ongerepte natuur bewaarheid wordt. Alle bos, hei<br />
en meren zijn door mensenhand ontstaan, en het is dan<br />
ook een 'paradox' om te streven naar ongerepte natuur. Bij<br />
natuurbehoud zien we ook de behoefte om veel poelen aan te<br />
leggen, ook daar waar het landschap daartoe helemaal geen<br />
aanleiding geeft, en rivieren meer te laten meanderen dan<br />
ze ooit hebben gedaan. Neem bijvoorbeeld de duinen tussen<br />
Wassenaar en Katwijk. Er waren plannen om die gedeeltelijk<br />
af te graven en zo na lange jaren van waterwinning de<br />
'oorspronkelijke' vegetatie weer een kans te geven." Hij<br />
vindt dat ook over de ecologische hoofdstructuur niet zo<br />
krampachtig moet worden gedaan. "Schakel boeren in als<br />
natuurbeheerder en laat ze meer kunstmest gebruiken.<br />
Boeren zijn ondernemers. Het behalen van rendement is<br />
een even belangrijke voorwaarde voor het voortbestaan van<br />
het agrarisch gebied als structurering van bedrijfsmatig en<br />
recreatief gebruik."<br />
Het laatste woord is over Midden-Delfland nog lang niet<br />
gesproken.<br />
29 <strong>Musis</strong><br />
'Verpaarding' werd daarin<br />
gedefinieerd als het proces<br />
waarbij het grondgebruik<br />
voor de paardenhouderij<br />
toeneemt en het landschap<br />
een rommelige aanblik krijgt.<br />
Dit vindt vooral plaats op de<br />
scheidslijn tussen gebouwde<br />
omgeving en platteland.<br />
Verdwijnend weidelandschap<br />
Verpaarding van het landschap<br />
Ooit boerderij, nu landhuis, Broekweg <strong>Schiedam</strong><br />
Recreatieweide
Het water op,<br />
waar dat<br />
nog kan<br />
Ooit waren de Poldervaart en Vlaardinger<br />
Vaart levensaders voor de dorpen, gehuchten<br />
en boerderijen langs hun oevers. Die tijd is<br />
geweest. De Poldervaart ligt deels verstild<br />
in een parklandschap, deels als vijver in<br />
drukke stadswijken. De Vlaardinger Vaart<br />
heeft z'n oude functie als afwateringskanaal<br />
goeddeels verloren, maar heeft er een nieuwe<br />
bijgekregen als drukbevaren recreatiegebied.<br />
Fotograaf Arie Wapenaar nam de zonnige<br />
dagen van juni en <strong>juli</strong> te baat om in Vlaardingen<br />
en <strong>Schiedam</strong> het water op te gaan.<br />
tekst: Hans van der Sloot<br />
foto's: Arie Wapenaar<br />
<strong>Musis</strong> 30
Op de alleroudste kaarten komen ze al prominent voor: de<br />
acht kilometer lange Vlaardinger Vaart en de twee kilometer<br />
kortere Poldervaart in <strong>Schiedam</strong>. Hun grote – vroegere –<br />
betekenis is op de kaarten in één oogopslag zichtbaar.<br />
Ook op de meest recente. Als brede kanalen doorsnijden<br />
ze het netwerk van sloten in het vlakke polderland. Hun<br />
betekenis als boezem is geminimaliseerd. Hun betekenis<br />
voor waterrecreanten is daarentegen omgekeerd eve<strong>nr</strong>edig<br />
toegenomen. Voor de Vlaardinger Vaart geldt dit meer dan<br />
voor de Poldervaart. Ooit een belangrijke boezem voor de<br />
Delflandse polders, met maar liefst zeven grote molens<br />
over een afstand van ternauwernood zes kilometer, is de<br />
Poldervaart aan beide kanten afgesloten en langzaamaan<br />
verworden tot een parksingel in het stedelijk gebied.<br />
Nauwelijks herkenbaar is hoe de vaart ooit een dominant<br />
element in het polderlandschap vormde en een bron was<br />
van mythen en verhalen, waarvan er verschillende terug<br />
gaan tot de middeleeuwen. De Poldervaart is in 1280<br />
aangelegd als 'Nieuwe Vaart'. Uit deze tijd stamt ook de<br />
eerste 'reisbeschrijving'. Daarin maakt een scheepspassagier<br />
gewag van een vaartocht vanaf de Merwede (Nieuwe Maas)<br />
naar het Hof van Holland (Den Haag) waarbij hij zowel links<br />
als rechts in de verte een kerktoren waarnam. De vaart werd<br />
eeuwenlang gebruikt voor de afwatering van de oostelijke<br />
ambachten van het Hoogheemraadschap van Delfland:<br />
Vrijenban, Hof van Delft, Berkel, Kethel en Pijnacker. De vijf<br />
ambachten hadden ieder een eigen sluis, die in 1587 werden<br />
vervangen door een grote sluis genaamd de Vijfsluizen in<br />
de Vlaardingerdijk tussen <strong>Schiedam</strong> en Vlaardingen. Ook bij<br />
de aansluiting op de Schie was een sluis. Deze kon voor de<br />
scheepvaart worden geopend.<br />
31 <strong>Musis</strong><br />
Bij de het dempen van de aansluiting op de Schie en<br />
Vijfsluizen, beloofden stadsbestuur en Hoogheemraadschap<br />
dat het karakter van de vaart als 'landmark' tot in lengte<br />
van dagen behouden zou blijven. Helaas bleken de<br />
dagen kort. Al meteen werd het fraaie, in 1864 gebouwde<br />
industrieelclassicistische Stoomgemaal Van der Goes<br />
afgebroken. Het gemaal, dat lange tijd Delflands belangrijkste<br />
gemaal was, werd al voor de Tweede Wereldoorlog buiten<br />
gebruik gesteld. Als monument was het echter – ook in 1965<br />
al – het behouden meer dan waard. Voor de vaart zelf had<br />
<strong>Schiedam</strong> al evenmin veel respect. Waar nodig werd het beeld<br />
aangepast aan de luimen van het moment. Met hier en daar<br />
een brug, een dam, een versmalling van de vaart werd de<br />
Poldervaart in korte singels geknipt. Het verband ertussen<br />
is zoek. De historische referentie eveneens. Een geweldige
Een geweldige mogelijkheid om de<br />
Poldervaart als diagonale scheiding<br />
tussen het 'oude' en het nieuwe<br />
<strong>Schiedam</strong> een functie te geven is net<br />
zo lang verlummeld tot er met die<br />
vaart echt niets meer te beginnen viel.<br />
<strong>Musis</strong> 32
mogelijkheid om de Poldervaart als diagonale scheiding tussen<br />
het 'oude' en het nieuwe <strong>Schiedam</strong> een functie te geven is<br />
net zo lang verlummeld tot er met die vaart echt niets meer te<br />
beginnen viel.<br />
De Vlaardinger Vaart is een beter lot beschoren. Nog steeds<br />
is de vaart een boezemwater voor de achterliggende polders.<br />
Z'n betekenis als transportweg heeft de Vlaardinger Vaart<br />
echter allang verloren. Daar staat tegenover dat de betekenis<br />
als recreatiewater omgekeerd eve<strong>nr</strong>edig is gegroeid. De<br />
Driesluizen tussen Kortedijk en Hoogstraat vervullen dan<br />
ook niet langer een vitale rol in waterhuishouding van het<br />
hoogheemraadschap, maar zijn voor de watersport van<br />
betekenis als toegangsdeur tot de vaart, de daarachter gelegen<br />
Vlietlanden, de Bommeer en de Foppenplas. Ook voor de<br />
spaarpot van het hoogheemraadschap zijn ze niet zonder<br />
belang. De sluis wordt slechts geopend na een geldinworp in<br />
de daartoe bestemde automaat. Het ledigen geschiedt in het<br />
drukke jaargetijde dagelijks.<br />
Het grootste verschil tussen de Vlaardinger Vaart en Poldervaart<br />
in <strong>Schiedam</strong> vindt z'n oorzaak in de ligging van de<br />
eerste. Waar de Poldervaart praktisch geheel is opgenomen<br />
in het stedelijk weefsel en is opgedeeld in vijvers, stroomt de<br />
Vlaardinger Vaart door het open Midden-Delfland en vormt<br />
daarmee een historisch geheel.<br />
De Vlaardinger Vaart verbindt over een afstand van acht<br />
kilometer de Gaag in Schipluiden met de Oude Haven in<br />
Vlaardingen. De vaart is een oud afwateringskanaal dat<br />
reeds voor 1250 als zodanig in gebruik moet zijn geweest.<br />
De waterloop is ontstaan door het verbinden van delen<br />
33 <strong>Musis</strong><br />
van verschillende kreken met gegraven kanalen. In het<br />
verloop van vaart, deels recht en deels bochtig, is de<br />
ontstaansgeschiedenis nog steeds zichtbaar. Als gevolg van de<br />
inversie van het landschap ligt het wateroppervlak – eertijds<br />
lager dan het aangrenzende land – nu tussen kaden hoog<br />
boven de aangrenzende polders.<br />
Het landschap rondom de Vlaardinger Vaart wordt ook wel<br />
het "Kleine Groene Hart" genoemd. Het is één van de weinige<br />
gespaard gebleven natuurgebieden in dit deel van Nederland<br />
en behoort tot de mooiste stukken van Midden-Delfland.<br />
Het gebied is van groot belang voor de lokale flora en fauna.
<strong>Schiedam</strong><br />
Lange Haven 54-56<br />
Tel. 010-4732751<br />
Rotterdam-Centrum<br />
Delftsevaart 26<br />
Tel. 010-2132993<br />
Rotterdam-H'berg<br />
Bergse Dorpsstraat 25<br />
Tel. 010-2180067<br />
www.debontekoe.nl<br />
Het Gemeenschapsfonds. Daar zit muziek in.<br />
"Door <strong>Schiedam</strong>mers – Voor <strong>Schiedam</strong>mers"<br />
Met het Gemeenschapsfonds<br />
helpt u <strong>Schiedam</strong> vooruit!<br />
Jaarlijks steunt het<br />
Gemeenschapsfonds<br />
<strong>Schiedam</strong> veel "<strong>Schiedam</strong>se<br />
initiatieven" waaronder<br />
bijvoorbeeld jongerenprojecten<br />
op het gebied van muziekbeoefening<br />
en podiumkunsten.<br />
Met uw gift of schenking maakt<br />
u het mogelijk dat ons fonds<br />
dergelijke projecten voor de<br />
<strong>Schiedam</strong>se samenleving kan<br />
blijven ondersteunen.<br />
Lees meer over dit unieke<br />
<strong>Schiedam</strong>se fonds op onze<br />
website.<br />
Kijk op onze website www.gemeenschapsfondsschiedam.nl en help ons helpen!<br />
<strong>Musis</strong> 34
Natuurliefhebbers, watersporters, fietsers en wandelaars<br />
kunnen hier hun hart ophalen. Het is een gebied waar de tijd<br />
schijnbaar heeft stil gestaan; oude boerenhoeves met fraaie<br />
boerenerven, smalle polderweggetjes met karakteristieke<br />
knotwilgen en koeien en schapen in de weilanden.<br />
De Vlaardinger Vaart geeft rechtstreeks toegang tot de<br />
Vlietlanden met de daarin centraal gelegen Foppenplas<br />
en het Bommeer. Het natuurgebied de Vlietlanden is niet<br />
toegankelijk via land. De enige manier om er te komen<br />
is via de vlieten vanuit Maassluis of de Vlaardinger Vaart<br />
vanuit Vlaardingen. De Vlietlanden liggen in een – relatief<br />
hooggelegen – boemzemwater en het gebied geldt als een<br />
van de weinige nooit ingepolderde veengebieden in Zuid-<br />
Holland. Het ongeveer honderd hectaren grote natuurgebied<br />
is eigendom van Natuurmonumenten. Er liggen vogelrijke<br />
hooilanden en veenmosrietlanden die het hele jaar door<br />
de broed- en foerageerplaats voor vele soorten vogels zijn,<br />
terwijl er ook een aantal zeldzame planten groeien, zoals de<br />
breedbladige orchis, veenpluis, moeraskartelblad en de echte<br />
koekoeksbloem. Wie de laatste resten van het oudste Holland<br />
met eigen ogen wil zien, gaat dus in Vlaardingen of Maassluis<br />
het water op.<br />
35 <strong>Musis</strong><br />
De Vlaardinger Vaart is een beter lot beschoren. Nog steeds is<br />
de vaart een boezemwater voor de achterliggende polders.<br />
Z'n betekenis als transportweg heeft de Vlaardinger Vaart<br />
echter allang verloren. Daar staat tegenover dat de betekenis<br />
als recreatiewater omgekeerd eve<strong>nr</strong>edig is gegroeid.
tekst: Han van der Horst<br />
foto's: Het Geheugen van Nederland en <strong>Gemeente</strong>archief <strong>Schiedam</strong><br />
Een oproep tot doodzonde.<br />
Herbouw De Washington<br />
Portret van George Washington (1732-1799)<br />
door Reinier Vinkeles, ca. 1785, kopergravure<br />
aan de Buitenhavenweg<br />
Nu de herbouw van De Kameel zijn voltooiing<br />
nadert wordt het tijd voor een nieuw project.<br />
Dan is De Washington aan de beurt. Zo'n zinnetje<br />
is gemakkelijk opgeschreven, maar het is ook een<br />
slag in het gezicht van orthodoxe molenvrienden.<br />
Het is niets meer of minder dan een oproep tot<br />
de doodzonde van heiligschennis. Een afgebroken<br />
molen herbouwen is nog tot daar aan toe als<br />
het zorgvuldig gebeurt en geheel volgens de<br />
oude gegevens, maar dan moet hij wel op de<br />
oorspronkelijke plek herrijzen en niet ergens<br />
anders. De Kameel staat een klein stukje terzijde<br />
van zijn voorganger. Dat kon niet anders, omdat<br />
de gemeente aan het eind van de jaren 1950 een<br />
hoek van de oude Brandersbuurt liet vergraven tot<br />
zwaaikom omdat de plaatselijke politiek vermoedde<br />
dat onze stad een grote toekomst tegemoet ging<br />
als binnenhaven. Molenvrienden zagen de treurige<br />
onvermijdelijkheid van deze verschuiving in.<br />
Daarom gingen zij akkoord. Net als bij De Kameel<br />
is het godsonmogelijk om de Washington op de<br />
oude plek te herbouwen, want die stond met zijn<br />
broeders de Eendracht en de Batavier midden op<br />
de Broersvest, een stukje opzij van het Stadserf.<br />
De geschiktste plek zou een heel stuk verderop<br />
liggen: aan de Buitenhaven ter hoogte van Bas van<br />
der Heijden. Dat is heel ver. Dat is de doodzonde.<br />
Dat is de heiligschennis. Dat mag niet. Toch wil ik<br />
een pleidooi voeren voor zo'n herbouw van De<br />
Washington ondanks het feit dat de oorspronkelijke<br />
molen heel ergens anders stond. Daarvoor zijn<br />
namelijk argumenten aan te voeren die – zij het<br />
op een andere manier – even klemmend zijn als<br />
die voor De Kameel. Zelfs al gaat het om een<br />
verschuiving van honderden meters.<br />
<strong>Musis</strong> 36
Emmaplein en Singel met molens De Eendracht en De Washington (rechts) aan de Broersvest op de achtergrond, circa 1900.<br />
Verhaal<br />
Monumenten zijn kaal en levenloos, als je er geen verhaal bij<br />
vertelt. Dan klopt er geen hart in. Daarom is de Grote Kerk<br />
ook zo vooruitgegaan met Het Lam van Sjef Henderickx. Dit<br />
uit brokstukken van de Beeldenstorm opgebouwde kunstwerk<br />
roept een centraal verhaal in herinnering uit de geschiedenis<br />
van de Grote Kerk. Je sluit de ogen, je laat de preek aan je<br />
voorbijgaan, je hoort het zandsteen uiteenspatten op de vloer,<br />
je stelt je de vloeken en de ruwe grappen van de watergeuzen<br />
voor die ruim baan hebben gemaakt voor het protestantisme<br />
en een dominee op de kansel in plaats van een pastoor. Dat<br />
verhaal brengt de Grote Kerk tot leven. Het schept warmte.<br />
Ook een herbouwde Washington is een molen met een<br />
verhaal. Hij is niet voor niets genoemd naar de eerste<br />
president van de Verenigde Staten, want <strong>Schiedam</strong> onderhield<br />
uitstekende betrekkingen met de founding fathers van de<br />
grote natie aan de overkant van de Atlantische Oceaan. John<br />
Adams, Washingtons opvolger als president, is zelfs door de<br />
<strong>Schiedam</strong>se branders op een groots diner onthaald. Daarna<br />
werden er zaken gedaan.Ze leverden op krediet enorme<br />
hoeveelheden jenever voor het Amerikaanse leger, dat – toen<br />
nog onder generaal George Washington – aan het opbouwen<br />
was.<br />
37 <strong>Musis</strong><br />
Levenselixer<br />
Sterke drank was het levenselixer van achttiende-eeuwse<br />
legers. Zodra er ergens een oorlog uitbrak, plaatsten de<br />
generale staven dan ook gigantische bestellingen waarbij<br />
hun agenten <strong>Schiedam</strong> zelden voorbij gingen. Levering was<br />
altijd op krediet. Het was dus van belang zaken te doen met<br />
de winnende partij. Anders kon je naar je centen fluiten. Toen<br />
Adams – in 1780 – als vertegenwoordiger van de Amerikaanse<br />
opstandelingen – naar Nederland kwam, lag het absoluut niet<br />
voor de hand dat deze succes zouden boeken. Toch gingen<br />
de <strong>Schiedam</strong>se branders voluit met Adams in zee. De balans<br />
sloeg in zijn voordeel om, omdat men in <strong>Schiedam</strong> veel<br />
sympathie koesterde voor de Amerikaanse vrijheidsstrijd.<br />
De stad kende veel patriotten die ook in ons land zelf<br />
hervormingen wensten en een nieuwe politiek. Zij herkenden<br />
zich in de idealen van Adams en de Amerikaanse founding<br />
fathers. Mede daarom gokten zij op zijn overwinning – en zij<br />
wonnen de hoofdprijs. De Amerikanen hebben hun jenever<br />
na de zege keurig betaald in snoeiharde gouden dollars. Eén<br />
van de hoofdrolspelers in deze solidariteitsbeweging met<br />
de Amerikaanse revolutie was een voorzaat van Carel Nolet<br />
en zijn zoons die met hun wodka opnieuw het hart van de<br />
Verenigde Staten hebben gewonnen.<br />
Een herbouwde De Washington zou een levend bewijs zijn voor de oude<br />
vriendschapsbetrekkingen tussen <strong>Schiedam</strong> en de Verenigde Staten.<br />
Nu al bezoeken veel Amerikaanse toeristen Delfshaven, van waaruit in de<br />
zeventiende eeuw de Pilgrim Fathers vertrokken om Boston en de staat<br />
Massachusetts te stichten.
Ze leverden op krediet grote<br />
hoeveelheden jenever. (…)<br />
De Amerikanen hebben hun<br />
jenever na de zege keurig<br />
betaald in snoeiharde gouden<br />
dollars.<br />
In 1785 al hadden patriottische branders hun nieuwe<br />
moutmolen op de Noordvest De Vrijheid gedoopt. Toen ze<br />
opnieuw maalcapaciteit nodig hadden en in 1792 een broer<br />
van De Vrijheid verrees op de Broersvest, lag de naam<br />
bijna voor de hand: Washington, naar de held en de goede<br />
vriend aan de andere kant van de Atlantische Oceaan die<br />
daar in de politiek had waargemaakt waar de patriotten van<br />
<strong>Schiedam</strong> vergeefs naar haakten. Drie andere molens op de<br />
Broersvest werden trouwens ook met politieke namen getooid:<br />
De Eendracht, De Batavier en De Meyboom (symbool van<br />
vrijheid).<br />
Dit verhaal verrijkt de historische waarde van de <strong>Schiedam</strong>se<br />
molens. Het injecteert deze met nieuw leven. Het geeft er een<br />
extra betekenis aan. Een herbouwde De Washington zou een<br />
levend bewijs zijn voor de oude vriendschapsbetrekkingen<br />
tussen <strong>Schiedam</strong> en de Verenigde Staten. Nu al bezoeken<br />
veel Amerikaanse toeristen Delfshaven, van waaruit in de<br />
zeventiende eeuw de Pilgrim Fathers vertrokken om Boston en<br />
de staat Massachusetts te stichten. Tien minuten verderop met<br />
de touringcar houden de molens de wacht om de binnenstad<br />
van <strong>Schiedam</strong>. Als je weet, dat die molens een rol hebben<br />
gespeeld bij de vrijheidsstrijd van jouw natie, dan wil je daar<br />
ook langs: om De Washington te bezoeken en om De Vrijheid<br />
in werking te zien en om een borrel te proeven van het soort<br />
dat de soldaten van Washingtons leger kregen uitgereikt. En<br />
om de gedenksteen voor Adams te fotograferen, die we – nu<br />
ik erover nadenk – ook wel ergens op een mooie plek in een<br />
oude muur kunnen metselen. Je kunt je zelfs een historische<br />
driehoek voorstellen: Pilgrim Fathers in Delfshaven, molen De<br />
Portret van John Adams (1735-1826) door Reinier Vinkeles, ca. 1780 kopergravure<br />
Washington in <strong>Schiedam</strong>, Poortgebouw op Rotterdam-Zuid,<br />
waar honderdduizenden emigranten doorheen zijn getrokken<br />
op weg naar New York.<br />
Dit verhaal, deze combinatie, maken zelfs een doodzonde en<br />
heiligschennis vergeeflijk. Wees trots. Herbouw De Washington<br />
op de Buitenhaven. Geef <strong>Schiedam</strong> een van zijn mooiste en<br />
spannendste verhalen terug.<br />
Bij ons kunt u terecht voor persoonlijke en professionele rechtsbijstand<br />
op het gebied van:<br />
personen- en familierecht, waaronder echtscheiding / scheidingsmediation /<br />
sociale zekerheid / arbeidsrecht / immigratierecht / letselschade<br />
Aan de hand van uw inkomen bekijken wij, met u samen, de mogelijkheden<br />
om in aanmerking te komen voor door de overheid gefinancierde rechtshulp.<br />
Op 15 september aanstaande vindt de eerste Dag van de Scheiding<br />
plaats. Deze dag is een initiatief van de Vereniging Familierecht Advocaten<br />
en Scheidingsmediators. Twee van onze advocaten zijn bij deze vereniging<br />
aangesloten.<br />
Op de Dag van de Scheiding kunt u tot 20.00 uur terecht op ons kantoor.<br />
U kunt dan vrijblijvend uw (eerste) vragen meenemen. Het advies geeft u<br />
een eerste inzicht in de gevolgen en keuzes voor uw situatie.<br />
U kunt hierover meer lezen op: www.dagvandescheiding.nl<br />
Oranjestraat 2, Postbus 448, 3100 AK <strong>Schiedam</strong> - tel. 010 473 89 88 - fax 010 473 32 32 - www.habetsenvanleeuwen.nl<br />
<strong>Musis</strong> 38
DE UITGAVE VAN MUSIS WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:<br />
BASTIAANS & VAN RIET ACCOUNTANTS, SCHIEDAM<br />
BOKX VASTGOED ONTWIKKELING B.V., ROTTERDAM<br />
FACILICOM BEDRIJFSDIENSTEN, SCHIEDAM<br />
FONTIJNE BEHEER B.V., VLAARDINGEN<br />
HATENBOER WATER - DRINKWATERBEHANDELING, SCHIEDAM<br />
LINDE GAS BENELUX, SCHIEDAM<br />
IRADO, AFVAL, REINIGING EN DIENSTVERLENING, SCHIEDAM<br />
NICOVERKEN HOLLAND B.V., SCHIEDAM<br />
WOONPLUS, SCHIEDAM
DE UITGAVE VAN MUSIS WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:<br />
BASTIAANS & VAN RIET ACCOUNTANTS, SCHIEDAM<br />
BOKX VASTGOED ONTWIKKELING B.V., ROTTERDAM<br />
FACILICOM BEDRIJFSDIENSTEN, SCHIEDAM<br />
FONTIJNE BEHEER B.V., VLAARDINGEN<br />
HATENBOER WATER - DRINKWATERBEHANDELING, SCHIEDAM<br />
LINDE GAS BENELUX, SCHIEDAM<br />
IRADO, AFVAL, REINIGING EN DIENSTVERLENING, SCHIEDAM<br />
NICOVERKEN HOLLAND B.V., SCHIEDAM<br />
WOONPLUS, SCHIEDAM