Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

De weeshuisziekte van 1566
De historici in de periode vóór Wagenaar concentreren zich over het algemeen bij hun
beschrijving van de weeshuisziekte op de vraag of'er al dan niet sprake was van bezetenheid
door hekserij. Door hun stellingname willen ze zich vooral profileren in het debat tussen
voor- en tegenstanders van de heksenvervolgingen. In de 18e eeuw, met Wagenaar, wordt
het accent op de demonologische kant van de historie losgelaten en verschuift het naar de
politieke en religieuze kant.
Opmerkelijk is dan dat protestantse historici als Brandt en Ter Gouw zeer summier de
schermutselingen tussen de wezen en de schout behandelen ofwel geheel achterwege laten.
Dit brengt Querido er toe de rol van de gereformeerden nader uit te diepen. Hij meent dat
het pathologische en extreme gedrag van de wezen in eerste instantie veroorzaakt werd door
een voedselvergiftiging. De bemoeienissen van burgers met politieke belangen verklaren de
langdurigheid van de aandoening. Hij onderschrijft de conclusie van Wagenaar dat de gereformeerden
de ziekte in hun voordeel gebruikt hebben.
Mijn conclusie is dat niet alleen de gereformeerden maar ook de katholieken de wezen
gebruikt hebben in hun politieke machtsspel. Het geloof in toverij dat toen bij beide partijen
nog sterk leefde, heeft hierbij een grote rol gespeeld. Over en weer beschuldigden zij elkaar
van een pact met de duivel.
Toen aan het eind van de zomer van 1566 de spanningen zich ontlaadden en een deel van
de bevolking de beelden en altaren in de kerken begon stuk te slaan, kwam er ook een einde
aan de onrust rond de wezen.
86