Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

De Rijnlandse morgenboeken
den in 1558 gemeten. De aanleiding was een dijkverzwaring die het Hof van Holland op 11
maart 1552 had bevolen. De gevonden oppervlaktematen werden verwerkt in een nieuwe
verhoefslaging van de dijk die een eerlijker verdeling van de dijklasten mogelijk maakten. 18
Aan polders die in het oosten aan Rijnland grensden en (weer) op de Oude Rijn wilden uitwateren,
stelden de hoogheemraden soms de voorwaarde dat een landmeter de percelen
moest meten alvorens zij werden 'ingenomen' zoals dat heette. 19
3. Grondlasten in natura en in geld
Voordat ik inga op de problemen die de ambachtsbewaarders ondervonden bij het samenstellen
van hun leggers op basis van de processen-verbaal van de landmeters, volgt hier eerst
een opsomming van de grondlasten die tijdens de Republiek op de onbebouwde percelen
van het platteland van Holland rustten. Afgezien van de extra-ordinaris heffingen in bijzondere
omstandigheden, zoals oorlog, waren dat er drie: a. de ambachtslasten, b. het morgengeld
voor het hoogheemraadschap en c. de gewestelijke belasting, de verponding. Als het
perceel in een polder of droogmakerij lag, kwam daar nog het 'molengeld' bij. Voor de aanslagen
van al deze belastingen werd gebruik gemaakt van de morgenboeken. Voor de ambachtslasten
en het Rijnlands morgengeld gebeurde dit nog tot 1851, voor de verponding
tot de invoering van het nationaal belastingstelsel in 1806 (zie §8).
a. De ambachtslasten
Vroeger was veel onderhoud van natte en droge waterstaatswerken, zoals bruggen en wegen,
verdeeld over de aanliggende percelen. Een eigenaar of pachter van zo'n stuk land moest
naar evenredigheid van de oppervlakte een bepaald gedeelte van het werk onderhouden. Dit
systeem noemt men verhoefslaging. Wie wat moest onderhouden, stond geregistreerd in
hoefslaglijsten of hoefslagboeken. Ook de hoefslagplicht is een grondlast, die evenwel niet
in geld maar in arbeid en natura moest worden opgebracht.
Tot de ambachtslasten behoorden die werken die niet of niet meer verhoefslaagd waren. De
ambachtsbewaarders deden de uitgaven voor deze werken en voerden het bijbehorende beheer
van de financiën. Tot de lasten van het ambacht behoorden ook het schrijfloon van de secretaris
en de vacatiën voor de bestuursleden. De uitgaven ten behoeve van de dorpsgemeenschap
(brandspuit, schoolmeester, dorpsstraat, lantaarns en dergelijke) waren geen ambachtslasten.
De dorpelingen betaalden een hoofdelijke omslag om deze kosten te bestrijden.
b. Het morgengeld voor het hoogheemraadschap
Uit aantekeningen van de klerk van Rijnland in een registertje van 1375 is bekend dat de
uitgaven van het hoogheemraadschap over de ambachten werden omgeslagen volgens quo-
18 M.H.V. van Amstel-Horak, 'Nieuwbouw van twee sluizen in een benauwde tijd: Halfweg 1556-1558' in: Ludy
Giebels ed., Zeven eeuwen Rijnlandse uitwatering bij Spaarndam en Halfweg. Van beveiliging naar beheersing (nog te verschijnen).
19 Zie over deze zogenaamde'ingenomen landen': S.J. Fockema Andreae, 'De uitwatering van Woerden op Rijnland
en de geschiedenis der daarop gemaakte bepalingen', bijlage bij de Notulen VV Rijnland 1930; Regestenboek
van Rijnland, nrs 55, 154, 223, 259, 305, 307, 363, 507, 512, 525, 526, 559, 599, 621-623, 635, 641 en 662.
94