Lustrumnummer Pelgrimsparade - Santiago

Lustrumnummer 

Pelgrimsparade

NEDERLANDS GENOOTSCHAP 

VAN SINT JACOB 

BESTUUR 

mw. K. van den Berg, voorzitter 

mw. M. Madou, vice-voorzitter 

J. Gigengack, secretaris1 

penningmeester 

N. Zijp, tweede secretaris 

mw. E. van Helmond-van Berkel 

J. van der Meulen 

mw. H. Pouderoyen 

LEDENADMINISTRATIE/SERVICE 

Inlichtingen over het genootschap, 

aanmeldenlbedanken als lid. 

Insturen compostela's. 

N. Zijp 

Dijkschouwerslaan 123 

1785 HP Den Helder 

u (0223)632 572 

SECRETARISIPENNINGMEESTER 

Stukken voor het bestuur van het 

genootschap, administratie van de 

inkomsten en uitgaven. 

Adreswijzigingen 

J. Gigengack 

Granaat 36 

1703 BD Heerhugowaard 

(072)574 19 76 

postrekening 51 5.11.46 

t.n.v. penningmeester Nederlands 

Genootschap van Sint Jacob te 

Heerhugowaard 

SECRETARIAAT INTERNATIONAAL 

mw. M.J.H. Madou 

Planciusplantsoen 5', 

2253 TR Voorschoten 

COLOFON 

de JACOBSSTAF 

jaargang 8 - augustus 1996 

extra lustrumuitgave 

oplage 1700 

REDACTIE 

Mireille Madou 

Peter Jas eindredacteur 

VORMGEVING 

Ruud Conens (logo) 

Diederik Jas 

DRUK 

Sdu Den Haag 

Meningen en feiten, zoals die door auteurs 

worden weergegeven, vallen buiten verant- 

woordelijkheid van redactie en uitgever. 

O Nederlands Genootschap van Sint Jacob 

ISSN 0923-11458 

Foto's omslag: 

Voorzijde: Santiago de Compostela, kathedraal 

altaar Sint Jacobus (foto Ediciones Arribas). 

Achterzijde: Santiago de Compostela, kathe- 

draal altaar Sint Jacobus (foto Guus Tenuijn). 

Binnenzijde: Manjarin, refugio (foto Tieleke 

Huybers).

Vertellingen en beschouwingen van 

Santiago-pelgrims uit Nederland

Het Nederland Genootschap van Sint Jacob bestaat tien jaar. Een hoogtepunt? 

Voor ons genootschap is dat moeilijk te voorspellen. Misschien is dat na de verga- 

dering op 26 oktober te zeggen. Of blijkt dat door een afname in het ledenaantal. 

Dat is nu echt koffiedik kijken. 

l Wat wel keer op keer blijkt is dat de leden van het genootschap hun tocht als 

pelgrim als hoogtepunt ervaren. Velen blijven er aan terugdenken als een waarde- 

volle periode in hun leven. Volgens mij is dat één van de belangrijkste redenen 

voor leden om ledenvergaderingen te (blijven) bezoeken. En niet alleen komen ze, 

ze zeggen ook wat! Er zijn mensen die voor een zaal met honderden andere leden 

in een wildvreemde omgeving op een hoogst persoonlijke manier over hun pelgri- 

mage durven vertellen. 

De pelgrimsparade op een ledenvergadering blijkt voor vele mensen (ook voor mij) 

een indrukwekkend moment te zijn. De vertellers weten vaak hun belevenissen en 

indrukken op een unieke manier te brengen, zodat je gefascineerd luistert. 

In dit extra nummer van de Jacobsstaf, dat ter gelegenheid van het tweede lustrum 

van het genootschap aan alle leden wordt toegezonden, vertellen leden over hun 

ervaringen tijdens hun pelgrimage naar Compostela. Het is van de leden voor de 

leden. 

Ik zou iedereen willen bedanken die eraan meegewerkt heeft deze Pelgrimsparade 

tot stand te brengen. 

Ik hoop dat het een zelfde gevoel van ontroering en herkenning bij u zal oproepen 

als tijdens de pelgrimsparade in de vergaderingen in het verleden. 

Katrina van den Berg, voorzitter 

25 juli 1996

Woord vooraf 

Op de ledenvergaderingen van ons - nu tien jaar oude - genootschap is de pel- 

grimsparade een vast onderdeel van elke bijeenkomst geworden. Steevast. wordt er 

naar uitgekeken. Andermans ervaringen, belevenissen en bedenkingen worden graag 

aanhoord. 

Parade is hier immers helemaal niet als een 'ijdel vertoon' bedoeld. Het woord kreeg 

binnen het Genootschap van Sint Jacob een heel eigen betekenis die - voorlopig 

althans - nog niet in het woordenboek der Nederlandse taal is opgenomen. 

Het extra nummer van de Jacobssfaf dat thans voor u ligt brengt de meest diverse 

verhalen, indrukken, stemmingen en beschouwingen bijeen. Anders gezegd: het is 

opgevat als een grote pelgrimsparade van de leden, door de leden en voor de leden 

van ons genootschap. 

De ingestuurde teksten werden zoveel mogelijk intact gelaten. Toch was het soms 

nodig bijdragen in te korten en in enkele gevallen taalkundige enlof stilistische 

correcties aan te brengen. Uit de toegestuurde lijvige dagboeken werden korte 

fragmenten gelicht. De als illustratie bedoelde foto's en tekeningen zijn, indien 

mogelijk, bij de betreffende teksten opgenomen. 

De gekozen volgorde van de bijdragen is geenszins willekeurig. Na een aanloop trekt 

de parade zich op gang. Ze begint met heel objectieve verhalen en berichten die 

gaandeweg worden gevolgd door meer subjectief getinte mededelingen. De verteller 

gaat zichzelf vragen stellen of spreekt over ontmoetingen die hem innerlijk beroer- 

den. De pelgrims aan het einde van de parade spreken meer meditatieve beschou- 

wingen uit. De beweging gaat aldus van buiten naar binnen, van het beschrijvende 

naar het persoonlijk doorleefde. 

De narede is hieraan tegengesteld want daarin gaat het van binnen naar buiten, van 

een overweging over het vreemdeling zijn naar een wel erg onverwachte realistische 

ontknoping van een gesteld probleem. 

Om het ritme van de pelgrimsparade niet te laten verstarren zijn foto's ingelast, 

poëtische impressies waarbij men even kan pauzeren en allicht de eigen pelgrims- 

tocht opnieuw voor de geest halen. Was het zomaar een sportieve toer, was het een 

ego-trip of is het oneindig veel meer geweest? 

Mireille Madou

ROEL GLAZENBURG 

(ingestuurd door Thom Oosterhof) 

JAN KERSTHOLT 

aanloop

J Het ie er toch van qe - 40- men wij 

, v- 

zijn op reis ge - gaan. Een 

hart vol zor - gen en dro - men ko - b 

men wij vei - lig aan? 

j ko - men vei - lig aan. 

Het is er toch van gekomen, 

wij zijn op reis gegaan. 

Een hart vol zorgen en dromen, 

komen wij veilig aan? 

Wat zal er kunnen gebeuren, 

wat ligt er in 't verschiet? 

Verlies om over te treuren, 

of winst, je weet maar niet. 

Wat is het toch dat wij zoeken, 

waarheen zijn wij op weg? 

Staat het geschreven in boeken? 

Heeft men het ons gezegd? 

Wj wagen het te beginnen, 

wij zijn al onderweeg. 

Wat zullen we toch gaan winnen? 

Is dit de goede weg? 

Het is er toch van gekomen, 

wij zijn op reis gegaan. 

Een hart vol zorgen en dromen, 

wij komen veilig aan. 

Pelgrimslied 

Roel Glazenburg (ingestuurd door Thom Oosterhof) 

l

In het gras gezeten bij een stralende zon, 

in de donkerte van de tent, 

terwijl regen op het tentdoek uit elkaar spat, 

zittend op een bankje 's avonds op een camping, 

bij een stromend riviertje, 

aan een tafel na een vermoeiende tocht, 

in een bar onder het genot van een kop koffie 

of gewoon langs de weg met papier op de knie 

zijn belevenissen van een pelgrim onderweg 

gegroeid tot een reisverslag. 

Een verslag niet altijd in goed 

of vlot Nederlands 

maar wel met de charme en de spanning 

van het moment. 

Een verslag van een loper die samen met vier 

anderen, één viel er af, helaas, een paar anderen 

kwamen erbij, naar Santiago de Compostela 

in Noordwest Spanje liep. 

Een verslag van ongeveer drie miljoen stappen 

door Nederland, België, Frankrijk en Spanje: 

een honderddaagse veldtocht, waarvan zesennegentig 

wandeldagen, paar rustdagen, verblijfdagen en reisdagen. 

Een verslag van een primitieve tocht: 

geen gespreid bedje of goed gedekte tafel. 

Een verslag van een struggle for Me. 

Een verslag met soms weinig verheven gedachten, 

maar ook van nadenken en bezinnen. 

Een verslag van onverwachte ontmoetingen 

en grote gastvrijheid. 

Een verslag van wegzijn uit het burgerlijke bestaan, 

van kwetsbaarheid en afzien en vreemdeling zijn, 

van openstaan als de schelp 

om te ontvangen ... 

De weg - Ie chemin - el camino. 

Jan Kerstholt

vertellingen 

MARGJE SCHOLTEN 

NELLIE GORIS 

JACOBUS BASTIAANS 

PHIL VAN KAPPEL-NABER 

RUUD HARMSEN 

LISETTE ZURLOHE 

WIES JANSEN 

HUB. H. MOOREN 

BERT ROEBERT 

HAJO KRAMER 

JACQUES BUISSINK 

JOSE WIENK 

RITA SIBIE 

JOOP EN MIEK VAN DER MEULEN 

WOLTER VAN DER ZWEERDE 

HENK EN ELLIE WUNNIK 

AAT PAAUW-WILMS FLOET 

ANNEKE BETTONVIL 

JOS EN GOR VAN TONGEREN 

AMELIA OOSTERVELD 

FRED BARELLA 

JOOP VAN GOOL 

IGNACE H.M. VERVAET 

K0 DE GRAAFF 

PIET EN JAN LOUTER 

JOKE EN JAN MENNE 

WIM DODEMONT 

SIEP ZEINSTRA 

GUUS TERWIJN 

PIET EN STANS OTTENHOF 

THEO SOMSEN 

J. GRIJPMA 

BERT JUTTING

Als de zon schijnt op de camino ben ik nooit alleen. 

Wie vergezelt me tijdens de ochtend vóór me, rond het middaguur rechts van me en 

tegen de avond achter me? 

Het is een metgezel, een kameraad die alomtegenwoordig is. Voorwaarde van zijn 

bestaan is de aanwezigheid van de zon en van mij. Hij is er afhankelijk van. Andersom 

is dat niet zo. Vroeg in de morgen gaat hij me voor en wijst me de weg, 

maar allengs wordt hij weerbarstiger, gaat hij zijn eigen weg en moet ik het zelf 

uitzoeken. 

Hij is aan mijn voeten gebonden, toch lijkt hij verder van mij af zich steeds vrijer te 

bewegen. We gaan samen op, stap voor stap. Hij dijt uit en krimpt in, al naar gelang 

de stand van de zon en de gesteldheid van het terrein. 

Geen weg, geen obstakel is hem te zwaar: met grote lichtzinnigheid lijkt hij voort te 

gaan. 

Hij is mijn metgezel: in eenzame uren praat ik met hem, spreek ik hem moed in en 

voel me daardoor minder alleen. Op andere momenten beklaag ik me tegenover hem 

of vervloek ik hem zelfs (en zijn veroorzaker) als het die dag té heet wordt. 

Wie is hij? Mijn duistere ik, mijn kwade genius, mijn (bescherm)heilige? 

Al heeft hij veel te vertellen, toch blijft hij slechts ... MIJN SCHADUW! 

Margje Scholten

Na het ontbijt, uitgezwaaid door de zusters die ons gastvrij onderdak gaven, ver- 

trekken we uit Marche, richting Franse grens. 

Het wordt een vermoeiende dag met veel klimwerk. Als het tijd wordt om een 

onderdak te gaan zoeken zitten we nog midden in de bossen. Eindelijk zien we een 

huis in de verte, het blijkt een hotel te zijn, te chic voor een arme pelgrim. Ik ga naar 

binnen en vraag of er een klooster in de buurt is. Ja, dat is er, ongeveer zestig 

kilometer verder. Is er misschien een kerk in het volgende dorp? Ja, die is er en dat 

is maar zes kilometer. 

Waar een kerk is, is een patoor, denken we. Gelukkig gaat de weg nu omlaag maar 

als toetje voor vandaag krijgen we toch nog een klim voor we Maissin bereiken. Het 

is half zeven en de kerk gaat net uit. Ik blijf bij het bagagekarretje en Marlies gaat 

met de brief van de pastoor uit Nijkerk de kerk in. Helaas, meneer pastoor woont hier 

niet en moet om zeven uur in een ander dorp zijn. Een oud mannetje is intussen bij 

mij blijven staan praten en zegt tegen de pastoor dat hij ons zal helpen. 

Hij troont ons mee naar een weggetje dat steil omlaag gaat. "Dadelijk moeten we dit 

ook weer op", denk ik. Het weggetje gaat naar een bos dat er eng en donker uitziet. 

"Niet verder dan het laatste huis", denk ik weer. Maar bij dat laatste huis moeten we 

zijn, daar woont de campingbeheerder die kennelijk in dat bos een camping heeft. 

Maar er is geen plaats, alle caravans zijn bezet. We gaan het steile weggetje weer 

terug. Halverwege wenkt Oscar, zo heet het mannetje, dat hij hier ook een adres 

heeft. Hij belt aan, de deur gaat een klein beetje open maar bijna net zo vlug weer 

dicht. Nee, er is geen plaats, de kinderen komen het week-end thuis. Ik vind het voor 

hem bijna zieliger dan voor ons. "Kom", zegt hij, "nog één". 

Het derde adres is een Marokkaans café, dat is bussines, dus daar kunnen we 

terecht. 1250 Bf, avec petit déjeuner. Dat doen we dan maar, er zal weinig anders op 

zitten, het is inmiddels acht uur. Maar Oscar vindt dat zijn taak nog niet beëindigd is. 

Hij vindt dat de pastoor het moet betalen en bladert mompelend in het telefoonboek 

om de pastoor te bellen. Daardoor aarzelt de bazin. Ik stel haar gerust en zeg dat we 

zelf betalen, zeg dat ook tegen Oscar. Hij stopt dan zijn bemoeienis en we bedanken 

hem voor zijn goede zorgen. 

We gaan douchen, eten een kop soep en wat "hartkeks" van Bever Zwerfsport en 

gaan slapen. Een paar kamerdeuren verder jankt een hond en beneden gaat 

voortdurend de deurbel maar dat horen we maar even, we zijn doodmoe. 

Het was me het dagje wel. 

Nellie Goris 

t

letje, met de bedoeling een dag te blijven. Het was zaterdag en ik wilde graag de 

heilige mis op zondag in de kathedraal meemaken. In mijn dagboek schreef ik: 

Reims, zondag 31 -01 -1 988 

Bijzonder goed geslapen en vroeg wakker. Op weg naar de kathedraal liep ik door de 

hoofd-winkelstraat en zag op een hoge gevel iets staan wat mijn aandacht trok: "Au 

coin de Saint Jacques". Zo vond ik midden in de stad, tussen de winkels, de Sint- 

Jacobskerk, gebouwd in 1190 en dus ouder dan de kathedraal van 1211. 

Toen ik naar binnen ging liep ik een priester tegemoet, maakte me bekend als 

pelgrim en ik vroeg hem tevens om een stempel. Hij nam me mee naar de sacristie 

waar enkele misdienaars en een priester zich opmaakten voor de hoogmis. Ik liet de 

kathedraal voor wat ze was en woonde in de Jacobskerk de mis bij. Tijdens de korte 

preek werd het bezoek van een pelgrim bekend gemaakt en de priester wees in mijn 

richting; ik kreeg het er benauwd van. Voor het eerst in mijn leven werd er voor mij 

gebeden door een ganse kerk vol mensen. Voor de heilige communie gaven de 

gelovigen elkaar de hand; rondom mij werd door de mensen mij "la paix de Dieu" 

toegewenst. 

Na de mis heb ik nog samen met een heer, vermoedelijk de koster, alle bijzonderheden 

van de kerk, die alle betrekking hadden op sint Jacob en Compostela, kunnen 

bekijken. Vooral de gebrandschilderde ramen vond ik prachtig. 

Na deze bijzondere gebeurtenis heb ik later op de dag toch ook nog de fraaie 

kathedraal bezichtigd. 

Jacobus Bastiaans

Vrijdag 6 mei 1994 Castel - Arrouy-la-Romieu, 23 km 

Allereerst naar Lectoure, een mooi stadje waar vandaag markt is. De zon schijnt; dus 

lekker op een terrasje koffie drinken en een tekeningetje maken. Cor moet nog veel 

schrijven, dus ga ik maar even over de markt lopen. [...l 

Als we Lectoure uit lopen zien we ineens heel ver weg aan de horizon de be- 

sneeuwde toppen van de Pyreneeën! Dat is een opwindend gezicht.zo ver zijn we 

dus al. Over een paar dagen staan we aan de voet van de bergen en dan gaan we 

Spanje in, de laatste fase van onze tocht. 

We lopen nu door de Armagnac. Gascogne, het land van de drie musketiers; ook 

Cyrano de Bergerac had mannen uit Gascogne onder zijn bevel. 

Het ziet er prachtig uit, met de zon over de heuvels die nog vrij kaal zijn. Hier en 

daar wat bossen en nu ook weer veel wijngaarden. Op het eind van de dag zien we, 

uit het bos komend, Romieu liggen. De naam Romieu is een verbastering van de 

middeleeuwse naam L'Arroumiu, wat "pelgrim" betekent. Omgeven door glooiende 

hellingen met wijngaarden ligt het daar prachtig met al zijn torens en oude huizen. 

Ineens zie ik voor me hoe vroeger de pelgrims in de avondzon afdaalden naar de 

stad. Ook doet alles me denken aan die miniaturen uit "Les tres riches Heures du 

duc de Berry": de stad als middelpunt en daar omheen de landerijen en wijngaarden 

vol nijvere lieden. Nu zie je veel tractoren, maar gewerkt wordt er nog steeds. 

Phil van Kappel-Naber. Tochtgenoot was Cor van Bergeyk

CAMINANTE, son tus huellas 

el camino, y nada mas . . . 

Vanavond slaap ik op het kerkhof te M. Het kerkje ligt net buiten het dorp, met 

daaromheen een manshoge muur, enkele graven en een stuk gras waar mijn tent 

staat. Een kraan binnen handbereik om me te wassen en mijn dorst te lessen. Een 

rustig plekje en niemand die me ziet. Meer heb ik niet nodig, hoewel ... wat te 

denken van een goede nachtrust? 

Vandaag was een moeizame dag: ik heb me er letterlijk doorheen moeten slepen. 

Het liefst ging ik zitten of liggen, om niet meer overeind hoeven te komen. 

De eerste vijf kilometer voelde ik mijn voeten niet meer. Daarna leek de last van mijn 

rugzak steeds zwaarder te worden, met als gevolg pijn in schouders en heupen. Mijn 

knieën knikten en werden dik, de blaar op mijn grote teen barstte open en mijn 

linkerscheenbeen begon op te spelen. 

Tot overmaat van ramp begon het ook nog heel gestaag te regenen. Al spoedig had 

ik geen droge draad meer aan mijn lijf. Niet zo vervelend bij het lopen, als wel tijdens 

de pauzes; door het stilzitten koelde ik snel af. Dus doorlopen om warm te blijven. 

Daarbij is het vandaag maandag en zijn winkels en café's gesloten. 

Zo strompelde ik voort: lange klimmen naar boven en korte steile afdalingen, want de 

weg loopt hier haaks over de heuvelkammen. Veel van de omgeving zag ik niet. 

Alleen op de toppen had ik een groots uitzicht over het omringende landschap met 

daarboven zware grijze wolkenpartijen. 

Ik liep een dorpje binnen waar de deuren van de kerk uitnodigend openstonden. Ziek 

van vermoeidheid zat ik daar op een bankje, voelde me ellendig en zag er geen 

brood meer in. Veel later werd ik wakker, verstijfd van de kou en werd ik, omdat het 

sluitingstijd was, de kerk uitgejaagd. 

Stroef lopend ging ik weer op weg tot het moment waar ik deze plek vond om de 

nacht door te brengen. 

Ruud Harmsen

Aiies in de rugzak en vrolijk op pad. Het is meteen een hele klim. Goed letten op 

de rood-witte markeringen. Het vergt alle concentratie. Ik begin me nu toch al een 

beetje meer pelgrim te voelen. Voor mij staan twee pelgrims uit te puffen van de 

zware inspanning. Na een "bonjour, ça va?" heb ik ze niet meer teruggezien. Ik 

klauter langs een hoge bergkam en sop door het slijk der aarde (stof-slijk-zon en 

regen is de weg naar Santiago). Iets wat ik nog meerdere malen zou meemaken. Het 

pad wordt steeds slechter. 

Terugkeren is niet meer mogelijk. Ik voelde me even alleen op de wereld. Gelukkig 

helpen je beschermengelen je er doorheen. En 's avonds na het douchen en eten 

geniet je van de post en is de inspanning gauw vergeten. De tweede dag van de 

Grande Randonnée 65 is heel zwaar. Veel stijgen. Een rotsachtig pad omhoog. 

Hijgen en puffen met veertien kilo op je rug, ook het dalen vraagt behendigheid. Mijn 

derde been, de wandelstok, kan niet gemist worden. 

Het gewicht van de rugzak brengt je snel uit balans. Er zijn momenten dat de hele 

litanie van alle heiligen door mijn gedachten vliegt om maar overeind te blijven. De 

zo schitterende berm is plat en nat geslagen. Het pad is glibberig, de kleding nat. Na 

twee uur ben ik amper vijf kilometer opgeschoten. Ik begin te twijfelen of deze route 

niet iets te veel is voor een 50-plusser. Zo zwaar heb ik het de eerste 1100 kilometer 

nog niet gehad. Eerst laat ik mijn gasbrander en pannen ergens achter en daarna 

stuur ik mijn matrasje en kleine spullen terug. Weer een kilo ballast minder. 

De dagen wisselen elkaar snel af. Het lopen werkt verslavend. Bossen-weiden-rivie- 

ren-vergezichten, dat is altijd genieten. Meerdere pelgrims kruisen het pad. 's Avonds 

tref? men elkaar. Geregeld wordt er samen gegeten om de volgende dag weer in 

eigen tempo de weg te vervolgen. 

In Conques klop ik aan bij de abbaye Sainte Foy. Doordrenkt van de regen word ik 

gastvrij onthaald. Ik mag er twee dagen blijven. Ik ben nu op de helft van mijn tocht - 

1307 kilometer - en twee maanden onderweg. 

Le Puy en Velay, 25 mei 1994 

Lisette Zurlohe

Pelgrimsbruggetje bij Conques, juli 1995 

Wies Jansen

Geheel Frankrijk ben ik doorgelopen, van het noorden tot aan het zuiden, dertien 

departementen, en nu ben ik dan aangekomen in Saint-Jean-Pied-de-Port, aan de 

voet van de Pyreneeën; tweeënvijftig dagen zitten er op. 

Frankrijk is een gelukkig en gezegend land. Je wordt steeds aangetrokken en verrast 

door afwisselende panorama's van landschappen die zich beurtelings bekoorlijk of 

woest, riant of somber vertonen: ruisende bomen, gekromd door de wind, donkere 

wouden, valleien of wijde hoogvlakten. Vennen en meertjes liggen te sluimeren in 

heimweevolle dromen. Al deze landschappen worden afgewisseld met steden en 

dorpen met een roemrucht verleden. 

Het meest in mijn herinneringen zal Vézelay blijven, in de middeleeuwen een 

verzamelpunt voor pelgrims om daarna gezamenlijk verder te trekken. 

Als ik in de namiddag, bij een verzengende hitte, bij de Madeleine-basiliek aankom is 

het indrukwekkend stil. Stil zijn de witte duiven, rustig de klaterende fontein, stil is er 

iedereen, stil is er zelfs de wind. Achter de kerk vormen allerlei bomen met een 

veelkleurig gebladerte als het ware een gang. Het zonlicht dat erop valt wordt 

gebroken en nog eens en weer en weer ... Het eindeloos gebroken zonlicht dat door 

dit bladergewelf komt gesijpeld is zwak en diffuus maar sterk genoeg om het mooie 

ervan te kunnen bewonderen: het wit in hevige stilte, het groen in alle tinten, het 

bruin en geel en goud in wel honderd verschillende tonen. 

Morgen begint de klim over de Pyreneeën en is Frankrijk exit! 

Wat zal Spanje me gaan brengen? 

Een voettocht van Bergen op Zoom naar Santiago de Compostela 

Hub. H. Mooren

Vertrek uit Saint-Jean-Pied-de-Port om 11.30 uur. We volgen de GR 65 en 

klimmen in de middaghitte. Het was gelukkig bewolkt die dag. Anders was het niet te 

doen geweest. We lopen veel over asfalt en passeren boerderijen. Af en toe een 

fraai uitzicht. Er hangen veel wolken over het land. Wij hielden het droog. 

De weg is de zgn. Route Napoleon en een authentieke pelgrimsroute naar Santiago - 

maar ook voordien had de weg al geschiedenis als de pre-historische tin-route en la- 

ter als de Romeinse weg die Bordeaux verbindt met Asturië. 

Zo ongeveer halverwege bij Hounto een gîte op een hoogte van 550 m Hier moet 

het goed overnachten zijn. Net om een bocht van de weg zagen we erg grote 

roofvogels; buizerds? arenden? Wij hebben nog een tijdje zitten wachten, maar de 

dieren kwamen niet terug. 

Boven, campement gemaakt op één van de passen, bij de Sainte Vierge dJOrisson. 

Op de kaart is dit aangegeven met Pic dlHostatéguy op ca. 1000 m hoogte. Wij aten 

Langue de boeuf avec riz. Water hadden we niet genoeg en hebben dat uit een 

watervalletje gehaald. Dat water is volgens de kunst gekookt. Er waren veel schapen 

rondom. Geblaat en soms wat stank. Goed dat we dat water kookten. Het landschap 

is golvend maar de bodem is bedekt met kort gehouden gras. Met geklingel holt zo'n 

kudde voort. In de wetenschap dat er niet gekampeerd mag worden, bekruipt je toch 

een gevoel van schuldigheid. Wij zijn indringers in hun domein. De gewone toerist is 

dat niet, want die komt niet uit zijn auto en is bovendien zo weer weg. Er kwam nog 

een pelgrim langs, het was al donker, die wilde nog naar Roncevalles! Een Oostenrij- 

ker. 

Des nachts om twee uur werd ik wakker. Ben even buiten de tent geweest. Ik zag de 

mooiste sterrenhemel die ik ooit zag. Het was een moment om nooit te vergeten. 

Pikzwarte nacht, geen maan en dan die melkweg en al die sterren. Hoog boven het 

vele licht van de civilisatie. Zo'n moment is weer vlug voorbij, maar maakt een diepe 

indruk. Eigenlijk is dat soort momenten een drijfveer om weer op pad te gaan. 

Woensdag 20 juli 1988 

Bert Roebert, Bennebroek

Door zijn eenvoud maakt de kapel van Eunate in het weidse landschap op mij een 

overweldigende indruk, dit detail is daar een treffend voorbeeld van. 

Mei 1994 

Hajo Kraamer

Aquarellistische impressie van de etappe Santo Domingo de la Calzada - Belora- 

do, op eerste pinksterdag 3 juni 1990, gelopen samen met mijn tochtgenote Aat 

Paauw uit Heemskerk, door de groen-golvende korenvelden, onder een weidse 

hemel. 

Jacques Buissink

Met ons drietjes hadden we een kamer voor ons alleen in het klooster van de 

zusters in Arre. Vannacht de nachtegaal gehoord en de dwergooruil! Hij zat vlak bij 

ons raam en van iets verder antwoordde dan een andere, alleen één toontje hoger. 

In Pamplona was het een hele toer om de fietsen "kwijt" te raken. Gelukkig wil& de 

Policia Foral er wel een oogje op houden. Met hun rode bloes en baret en donkere 

broek, zien ze er schitterend uit! Ze stuurden ons naar het stadhuis vanwege de 

mooie façade ..., helaas, alleen zeilen te zien: in restauratie. Dan de kathedraal, van 

buiten niet zo oud, maar binnen een meesterwerk. Er was net een mis met drie 

heren aan de gang. Ze zongen erg mooi, voor ... drie mensen! Ben blijven zitten. Met 

nog een lange rit voor de boeg, kan dat nooit kwaad. In het diocesaan-museum, vol 

met mooie oude beelden van Maria met kind, had ik wel een hele dag willen blijven! 

Ook nog naar de San Cernin, waar maar liefst drie preekstoelen staan en de banken 

dus ook naar de één of andere kant gekeerd zijn. In Cizur Menor liet de Señora van 

de refugio ons haar kerkje zien en wees de, volgens haar, beste weg. Elly, een van 

ons, ging liever de andere kant op en we zouden elkaar in een bepaald dorpje 

treffen. Zo gezegd, zo gedaan. Onze weg bleek helemaal niet zo prettig, niets anders 

dan klimmen. De berg bleek dan ook "Perdón" te heten ... 

Bij het afgesproken dorp géén Elly te zien. Door naar Eunate. Werkelijk, wat een 

schitterend bouwwerk! Het lijkt net of je gewenkt wordt: "Kom bij me uitrusten". Dat 

deden we. Voor Elly plakten we een briefje met de bekende gele sticker op het hek. 

Wij op naar het volgende dorp, letterlijk, want dat lag namelijk heel hoog. Aan oude 

mannetjes op een bankje gevraagd, of ze soms een "holandesa par bicicleta" gezien 

hadden. Nou, nee, was niet langs gekomen; maar ze zouden haar doorsturen naar 

Puente. Ze zitten misschien nu nog te wachten! We werden hoe langer hoe ongerus- 

ter, het huilen stond ons nader dan het lachen ... Wat moesten we tegen de politie 

zeggen? Zeker: "een Hollandse dame op een fiets is zoek", en dat allemaal in het 

Spaans ... Wij naar Puente in mineur. Langs de ijzeren Jacobus, (kon hij niet eens 

wat doen?) en ... daar zat ze! Voor de refugio, op een muurtje. Zij blij, wij blij! Nee 

hoor, wij waren helemáál niet ongerust ... 

In de refugio zaten een Nederlands echtpaar, twee Belgische meisjes en een 

Italiaantje en wij dus. Onder de douche maakte de Italiaan een vreselijk misbaar, het 

was namelijk steenkoud water. Ik heb alleen maar gekreund, maar hij gilde het uit! 

So what, daar word je pelgrim van! Fris gewassen verkenden we lopend de stad, 

brachten Jacobus een bezoek en liepen over de beroemdste brug van de hele 

camino! 's Avonds heerlijk gegeten en lichtelijk aangeschoten van de wijn, doken we 

ons bed in! 

Dag 30 : Donderdag 30 mei 1991 

Van Arre naar Puente la Reina. 

José Wienk.

Via de kathedraal van Burgos volgden we het pelgrimspad dwars door de stad, 

langs (resten van) oude gebouwen uit de middeleeuwen. Na het eerste dorpje een 

prachtig pad, op en af, tot we op een uitgestrekte hoogvlakte kwamen. Beneden ligt 

Hornillos del Camino. Het is mooi weer met af en toe een fris windje. Heerlijke 

wandeling! 

In Hornillos aangekomen verwachtten we een eenvoudige refugio. Nu dat viel tegen. 

Een vreselijke zwijnestal - letterlijk. Een hok met een varkenstrog, twee gammele, 

kapotte stoelen, de deur kan niet dicht, de ramen zijn kapot. Het oude gemeente- 

archief ligt voor oud vuil in een hoek (ik nam nog een oude trouwakte mee van 

1879). 

Op de grond ligt wat oud, nat stro, nauwelijks genoeg voor één persoon. Het is hier 

echt vies. Geen licht. We maakten twee bedjes van het oude gemeente-archief. Het 

stro ligt nu buiten te drogen; dat gaat er dan op en zo moeten we dan maar proberen 

te slapen. We zitten naast de kerk en hebben water van de dorpspomp. Er is ook 

geen sanitair. Achter het kerkje ligt naast een oude stal een verwaarloosd kerkhofje. 

Er is hier niets te doen. We bleven maar vrolijk. Uiteindelijk werd het heel gezellig. 

We maakten een tafel van een oude deur en zaten voor de kerk te eten: een restant 

oud brood en sardines uit blik. Er is hier niets te koop, echt niets, ook geen brood. 

Net haalden wij een stempel bij de burgemeester. Hij had medelijden en komt ons 

straks persoonlijk een baal stro brengen. 

Het is een dorpje waar alleen oude mensen wonen. De jeugd is weggetrokken. We 

hopen vannacht een beetje te slapen. Morgen lopen we naar Castrojeriz. 

25 juni 1992: van Burgos naar Hornillos del Camino 

Rita Sibie

Een beeld dat u misschien wel herkent. Een foto genomen op de ochtend van 

dinsdag 24 oktober. Miek en ik liepen van Rabé de las Calzades naar Hornillos del 

Camino. Vandaag geen hitte, geen brandende zon maar regen, dreigende bewolking 

en veel wind. 

Het weer beïnvloedde onze stemming. We waren somber gestemd na zeventien 

weken lopen, gestart op 3 juli 1995 vroeg in de ochtend de voordeur van ons 

woonhuis in Venray achter ons gesloten hebbend. Verbaasd waren we altijd weer 

over de kracht die we vonden om verder te gaan ... ook nu weer. 

Het beeld van de pelgrim bij Alto de Poio inspireerde ons om de tocht te vervolgen. 

Op maandag 13 november 1995 rond elf uur in de ochtend liepen we de kathedraal 

van Santiago binnen. 

Joop en Miek van der Meulen

Vlak voor El Burgo was een monumentale picknickplek compleet met Santiago- 

kruis. Bij de kerk zat een groep vrouwen met kinderen, ertegenover een groep 

mannen in de schaduw van een huis. 

De weg naar de refugio gevraagd. Omstandig werd het mij uitgelegd. Ik kon het goed 

begrijpen. De mensen klaagden over de warmte. De refugio was dicht en een briefje 

verwees naar een huis op het pleintje vlakbij. Daar aangebeld maar geen gehoor. 

Tegen het gemeentehuis, midden op het plein, stond een groepje mannen en zij 

riepen dat ik de deur ernaast moest proberen. Deze grote dubbele deur was dicht. 

Na mijn gerammel deed een vrouw open. Zij zag onmiddellijk dat ik voor de refugio 

kwam en ging mee om open te doen. Zij vroeg of ik boodschappen moest doen om 

eten klaar te maken. Buiten riep ze één van de mannen bij het gemeentehuis aan om 

mij naar het winkeltje naast de kerk te brengen. De sleutel stak in de deur. Mijn 

begeleider deed de deur open en ging achter de toonbank staan. Ik was een beetje 

verbaasd en wist niet direct iets te kiezen in de zeer onoverzichtelijk volgepakte 

winkel. 

Water gekocht en een pak rijst. Wat spul erbij om een eenvoudig éénpansgerecht te 

maken. De man raadde me van alles aan wat ook lekker erbij was, zodat ik uiteindelijk 

meer dan genoeg had. Afgerekend en daarna had hij nog een verhaal tegen een 

vrouw die uit een huis aan de overkant kwam en de winkelierster bleek te zijn. 

Terug in de refugio mezelf gewassen, wat kleren in een sopje gedaan en die buiten 

aan een lijntje in de zon en de wind opgehangen en daarna eten gekookt. 

In de refugio is het aangenaam koel. De dikke lemen wanden en de dubbele ramen 

houden de hitte goed tegen. Ik ben hier alleen. 

Vandaag acht kudden schapen gezien. De herder zat meestal ergens onder een 

struik en liet de schapen op de braak liggende akker over aan de zorg van zijn hond. 

Fragment uit dagboek van etappe Terradillos de Templarios naar El Burgo Ranero 

op 28 april 1994. 

Wolter van der Zweerde

Bijna in Castrojeriz, 13 juli 1995 

Henk en Ellie van Wunnik

We (Jacques Buissink en ik) liepen over een recht pad, zonder iets tegen te ko- 

men, behalve een uitgestorven gehucht met veel lemen huizen en boerderijen: 

Bercianos del Real Camino. 

Om de tijd te doden, deden we een zelf bedacht geheugenspel. Het leek veel op: 

"Mijn tante ging op reis en neemt een koffertje mee met ..." 

Eerste ronde - Aat: De eerste dag liepen we van Figeac naar Bédier en ik herinner 

me van die dag de kaarten die ik 's morgens aan George en de kinderen schreef, om 

me nogmaals los te maken; want, o, wat vond ik dat moeilijk! 

Jacques: De tweede dag liepen we van Bédier naar Gréalou en ik herinner me van 

die dag de kou 's morgens in de gîte. En we moesten ons nog wel buiten wassen! 

Aat: De derde dag liepen we van Gréalou naar Cajarc. Ik herinner me van die dag de 

lelietjes van dalen die ik bij de VVV kreeg. 

Jacques: .. 

Enz., enz., tot Sahagun, 56ste dag 

Tweede ronde - Jacques begint nu. 

Jacques: De eerste dag liepen we naar Bédier. Jij herinnert je de kaarten die je 

schreef. Ik herinner me de mannen die in het café aan het kaarten waren. 

Aat: De volgende dag liepen we van Bédier naar Gréalou. Jij herinnert je de kou in 

de gîte. Ik herinner me de linzen die we in de gîte aten. 

Jacques: Toen liepen we naar Cajarc. 

Jij herinnert je de lelietjes van dalen en ik herinner me, dat we in het café een borrel 

namen om warm te worden. 

Enz., enz., tot in Sahagun. 

Zo hebben we drie rondes gespeeld. We herhaalden steeds wat we in de vorige 

rondes gezegd hadden. Het was een prachtig spel. We haalden veel herinneringen 

op en het was heel verrassend te zien hoe verschillend onze herinneringen waren. 

Spelenderwijs fristen we ons geheugen op en voor we het wisten waren we in El 

Burgo Ranero. En we hadden de grootste helfi van de dag er al op zitten. 

Sahagun - Mansila de las Mulas (37 km) - 11 juni 1990 

Aat Paauw-Wlms Floet

In juli 1991 waren Wim en ik hospitaleros in Astorga en ontvingen ruim duizend 

pelgrims. Hier het verslag van een speciale dag: 25 juli! 

's Morgens om half acht gaat de huisbel: drie Spaanse fietsers willen een stempel op 

hun credenciales. Even later vertrekken de drie Duitsers en de Zwitser die hier 

overnacht hebben. Om negen uur gaan we naar de slaapzaal: twee fietsers zijn nog 

niet vertrokken. We maken slaapzaal en toiletruimte schoon, wat vandaag, met 

weinig pelgrims, niet veel tijd kost. Het is gelukkig mooi weer. We gaan bij Cruz de 

Ferro de feestdag van Jacobus vieren. 

Een uur later rijden we richting Rabanal waar we koffie drinken bij Chonina en de 

Van Wonterghem's ophalen die de refugio Gaucelmo beheren. Gevieren gaan we 

naar Cruz de Ferro. Vaak is het hier, op dit hoogste punt van de camino, mistig en 

verlaten. Nu schijnt de zon volop en zijn er zo 'n tweehonderd mensen samengeko- 

men. Er zijn kraampjes met voedsel en drank, huishoudelijke artikelen, veel bruin 

aardewerk. Wie een souvernirbeker koopt vult deze met wijn en eet brood met 

warme chorizo. 

We gaan op de grond zitten, eten, drinken, praten en bekenden begroeten. Muziek 

begint, eerst een Maragata-man, later een groepje muzikanten. Velen gaan dansen. 

Om één uur draagt de bisschop van Astorga de mis op. Allen zijn verzameld voor de 

kleine kapel en op de anders zo kale steenhoop zitten nu meer dan honderd men- 

sen. Na de mis is er vuurwerk en weer muziek, maar wij moeten terug: er kunnen 

pelgrims komen. 

Bij thuiskomst zijn er al zes, onder wie een jonge Braziliaan. Nadien komen er nog 

drie. Vanwege het Santiagofeest nodigen we de aanwezigen uit voor een glas wijn. 

's Avonds, op het terras gezeten, drinken we met hen Ribeiro en eten eigengemaakte 

tapas. Er wordt over de camino gepraat en wat zo 'n tocht met een mens doet. De 

Braziliaan is van rijken huize en leert met weinig geld én met zichzelf omgaan. 

Met "la cena", het avondeten, wordt deze dag besloten. 

Anneke Bettonvil

We hebben geen voettocht gemaakt noch fietsend de camino afgelegd Nee, we 

hebben drie weken de refugio in Astorga beheerd. De Broeders van Dongen waren 

niet meer aan de scholengemeenschap verbonden en het was de gewoonte om in de 

vakantietijd de sporthal als refugio open te stellen. Een hal waar wel tweehonderd 

pelgrims in konden verblijven. Inmiddels is de refugio opgeheven en is in de stad zelf 

een kleinere refugio opgericht. 

Wij: Gor en Jos van Tongeren uit Voorhout en Cees van den Berg uit Noordwijk, 

hebben dit met veel plezier gedaan. 

We vertrokken op 6 augustus 's morgens en kwamen twee dagen later in Astorga 

aan. 

Rinie en Herman Hodes uit Den Haag hadden drie weken de gasten begeleid. Het 

was zo geregeld dat ik de gasten zou ontvangen. Taalkundig zou dit wel gaan, 

althans Frans, Duits en Engels. Alleen het Spaans zou een probleem geven We 

hebben het geweten! Een dag zou de familie Hodes ons wegwijs maken. 

's Morgens, als om 9 uur de pelgrims vertrokken waren, gingen de mannen met de 

steekwagen met emmers, dweilen, stoffer en blik en schoonmaakmiddelen richting 

sporthal. Daar konden ze hun hart ophalen. Ruim twee uur bleven ze weg Eerst de 

zaal vegen, daarna met de "mop" alles dweilen De zes douches en tien toiletten 

schoonmaken Een enorme vuilniszak vol lege blikjes, papier, fruitafval enzovoort, op 

de steekwagen naar de container brengen 

Voor mij lag bij de receptie een Spaans woordenboek en wat spiekbriefjes met de 

meest gebruikte woorden, onder andere: doucha fria en calda, zuma, mañana en 

todos. 

We gingen starten. Herman Hodes kon aardig Spaans, dus het was fijn. Als er iets 

was waar ik niet uit kon komen had ik iemand achter de hand die mij kon helpen 

Helaas was het maar voor één dag. Ze waren nog geen uur weg of de electriciteit

viel uit. De douches waren koud. Met handen en voeten aan de Spanjaarden verteld 

wat er aan de hand was, maar we verstonden elkaar niet. 

Tegen 1 uur kwamen de eerste pelgrims alweer binnen: eerst inschrijven bij mij, een 

"sello" op de "credencial"; hoe ze gekomen waren "par bi" of "pie". Een kleine 

vergoeding werd gevraagd voor de schoonmaakmiddelen. We hadden kannen met 

ijswater neergezet en glazen, dus konden de bezwete pelgrims eerst wat drinken. De 

temperatuur was 35-38 graden. Een koel glas water ging er wel in. 

Van de receptie vandaan was het nog wel driehonderd meter lopen naar de sporthal. 

Heen zagen de meesten eruit als stoffige landlopers. Na een paar uur slapen en na 

het douchen zagen we ze weer terug, keurig gekleed en fris, vooral de Fransen. Die 

gingen de stad in. De meesten waren jongelui. 

We hebben veel Spanjaarden gehad, een Australiër, Portugezen en Engelsen. Een 

van hen was al drie maanden onderweg. We hebben gemiddeld per dag twintig 

pelgrims gehad. Op 15 augustus waren het er wel vierenvijftig. Geen Nederlanders 

gezien. Die komen vroeger in het jaar. Augustus is veel te heet. Twee meisjes 

hadden een zwerfhond achter zich aan gekregen en die liep nu ook al dagen met 

hen mee. 

Twee Franse studentes, met eigen hond, kwamen er aan, gezeten op een paard, de 

slaapzakken op de nek van het paard gebonden. We hebben het paard tussen twee 

bomen, waar nog een beetje gras stond, gezet. De hond was aan het eind van zijn 

Latijn. Die heeft twee schalen water leeggedronken en viel languit op de koele tegels 

in slaap. Hij heeft er wel drie uren gelegen. De dames gingen een boer zoeken om 

hooi te halen voor het paard. 

Iedere avond kwam een politiewagen het terrein op. De agenten gingen, met een 

grote zaklantaarn in de zaal kijken wie er lag. En daarna gingen ze weer, even 

zwaaiend naar ons. Behalve die ene nacht. Bellen, vragen van wie het paard was, 

Cees met hen naar de hal, de meisjes wakker gemaakt en gevraagd naar de 

papieren. Na een hoop gerommel kwamen die gelukkig voor de dag en mocht het 

beest verder blijven grazen. De volgende morgen zagen we ze alweer gaan. Een 

bovenop het paard. De andere met de hond ernaast. 

We werden een keer 's morgens wakker en vonden wel vijftien mensen in het gras, 

slapend. Die waren 's avonds, door pech, laat aangekomen en durfden ons niet 

wakker te maken. Alles was al donker en buiten was het toch warm. 

We waren ook boodschappendienst. Mensen die vroegen of die en die al geweest 

was of niet. Dan lagen er briefjes klaar en of we die dan wilden geven. 

De taken waren goed verdeeld en we hadden alles prima geregeld. Ik zat wel de 

hele dag op mijn post maar het ging fantastisch. 

Drie weken hospitalero in Astorga: het was een leuke ervaring. 

Hospitaleros in 1992 

Jos en Cor van Tongeren

De weg loopt onder je voeten 

de tijd glijdt voorbij 

en het landschap ook 

Amelia Oosterveld

Op 23 september 1995 vertrok ik om 8 uur uit de refugio in O Cebreiro, het mu- 

seumdorp "hoog" in de bergen. 

Het was vrij koud en van de omgeving was niets te zien vanwege de dichte mist. Het 

was stil en nog niet helemaal licht. 

In de mist zocht ik naar mijn pad, dat rechts naast een asfaltweg op een verhoogd 

gedeelte bleek te liggen. Na een half uur lopen zag ik in de mist een gestalte staan 

aan de andere kant van de weg. 

Die gestalte leek op de pelgrim die ik ontmoet had twee weken geleden in San Juan 

de Ortega. Hij was verkleed als een middeleeuwse pelgrim. Ik riep wat naar die vage 

figuur maar kreeg geen antwoord. Dan er maar heen, dacht ik, eens kijken wat er 

aan de hand is. En ja, hoor, vaag zag ik de pelgrim staan, turend in de richting waar 

ik heen moest. 

Maar dichterbij gekomen wist ik waarom hij geen antwoord had gegeven: het bleek 

een prachtig, levensecht standbeeld van een pelgrim te zijn. 

Nadat ik een foto genomen had vervolgde ik mijn weg in de mist. Op naar Compos- 

tela. 

Fred Barella

Jesus Arias Jato alias de medico magico laat ons in zijn provisorische refugio 

vroeg opstaan voor het ontbijt. Het deert me niet. Vanwege het aanhoudende getik 

van de regendruppels op het plastic dak van zijn onderkomen heb ik die nacht 

nauwelijks een oog dicht gedaan. Alleen de echte pelgrims zitten aan tafel, de rest 

slaapt nog. 

Vanwege de gezelligheid en het slechte weer blijf ik plakken. Bovendien krijg ik de 

eer wat woorden in zijn libro de oro te mogen schrijven en daar ga ik uitgebreid voor 

zitten. Zonder al te veel kleerscheuren wil ik deze klus in mijn beste Spaans klaren. 

Pas om 11 .O0 uur neem ik als een van de laatsten afscheid van Jesus en zijn goede 

en gastvrije vrouw en stap op de fiets. 

Langzamerhand begin ik aan de beklimming via de oude weg naar de Puerto 

Pedrafita langs wonderbaarlijk mooie en welhaast uitgestorven bergdorpjes. Motre- 

gen wordt regen wordt harde regen en gaat over in pijpestelen. Ik heb honger. 

Vanmorgen vroeg gegeten en daarna niets meer en dat wreekt zich nu. Maar 

stoppen kan niet. Als je nu afstapt, kom je niet meer op de fiets; een ijzeren wet, 

bekend bij alle wielrenners. Afzien! 

Ik bereik moeizaam Pedrafita. Alle romantiek is verdwenen, want ik moet van hier 

nog vier kilometer doorklimmen naar Cebreiro. Wind, regenslierten met mist en kou 

en dan duurt het eindeloos. Niet zeuren. Ik ben pelgrim. Ik bijt op mijn tanden. Het 

vlees is zwak en ik verlang naar hogere sferen. Die bereik ik uiteindelijk na de 

zoveelste bocht bij een hostal aan de linkerkant van de weg. Cebreiro! 

Ik zet mijn fiets onder het afdak bij de voordeur en ga naar binnen. Rechts in de 

hoek brandt de open haard. Daar staat een half ontklede pelgrim zich te warmen. 

Zijn lekkende kledingstukken hangen, op stoelen gedrapeerd, in een kring rond het 

vuur. De vriendelijke señora zal dergelijke taferelen gewend zijn.

Wij, bondgenoten, raken aan de praat en ik volg zijn voorbeeld. Na de ontberingen is 

dit vuur als de hemel op aarde."Wim Verhoeven. Ik ben komen lopen vanuit Roncesvalles". 

"Joop van Gool, met de fiets vanuit Naarden. Aangenaam". We wisselen van 

alles uit en het blijkt dat we een gemeenschappelijke kwaal hebben: te veel bagage. 

We drinken koffie en eten veel brood. Na ruim een uur warmte voel ik me droog, 

gesterkt en gerecupereerd. We doen de nodige kleren aan en ik stap als eerste op. 

We wensen elkaar een goede camino. 

Buiten gekomen zie ik een camper met een Nederlands nummerbord. Ik zwaai en tot 

mijn verbazing stopt ie. Er komt een blonde vrouw uit. "Goedendag", zeg ik. Ze kijkt 

verbaasd en vraagt: "Meneer, u bent Nederlander? Mag ik u iets vragen? Bent u 

pelgrim"? "Jazeker Mevrouw!" Ze klaart helemaal op. "Wat een geluk meneer. Mijn 

man en ik hebben een reis gemaakt door Portugal en we hebben besloten via de 

westkust van Spanje langzamerhand huiswaarts te keren. We komen in Santiago 

aan, nooit van gehoord, en we worden geconfronteerd met pelgrims. Hier wisten we 

niets van, maar het fascineert ons nu geweldig. We hebben daarom besloten op de 

terugtocht een deel van de camino te doen. Bij elke pelgrim die we tegenkomen 

stoppen we. We hebben Denen ontmoet, Belgen, Duitsers, Spanjaarden, Fransen. U 

bent de eerste Nederlander en nog wel op de fiets. Waar komt u vandaan". "Uit 

Naarden mevrouw". "Mijn God, ik haal mijn man!" Even later staan we met zijn 

drieën. "Als u pelgrims wilt zien, dan heb ik er nog een voor u". Ik doe de deur open 

en roep: "Wim!" Die komt in vol ornaat met poncho, rugzak, hoed en stok in de hand 

naar buiten. Helemaal gelopen vanuit de Pyreneeën. Onvoorstelbaar. Ze zijn een 

moment sprakeloos. "Mogen we a.u.b. een foto nemen?" Natuurlijk, want dan zal 

onze lieve heer zich ons nog beter herinneren. We gaan min of meer pontificaal 

staan. "Mogen wij uw naam en uw adres noteren, want dan sturen wij de foto op. We 

hebben grote bewondering voor jullie!" 

Dit heet dus "pelgrimpje kijken". Het doet je op een bepaalde manier toch wel wat. 

We nemen roerend afscheid. De camper wordt gestart en ieder vervolgt zijn eigen 

camino. 

Twee weken na mijn thuiskomst zit er een brief bij de post. 

"Beste Joop. Hierbij dan de beloofde foto van jou en Wim Verhoeven. Zo te 

zien toch al aardig wat kilometers achter de kiezen. En wat was het toch steeds 

slecht weer! We hopen dat je het gehaald hebt en feliciteren je daarmee. Petje af! 

Vriendelijke groeten, Simon en Corrie". 

Wat een schatten! Ik heb ze uitbundig teruggeschreven. 

Ontmoeting in Cebreiro - Camino 18/5/1994 

Joop van Gool

Via Palas del Rey naar Mellid. Gemakkelijk ging dat niet. Er lag slechts een smal, 

praktisch onbruikbaar fietsstrookje langs de secundaire weg. Gevaar dreigde aan alle 

kanten. Verkeer links, steile bergwanden rechts. Het gesteente dat van de rotswan- 

den was afgebrokkeld verschilde van gruis tot stukken zo groot als een theemuts. 

Het fietspaadje lag ermee bezaaid en dat dwong mij om uiterst voorzichtig, in een 

soort slalom, de obstakels te ontwijken. Vlak naast me was een diepe geul waarin 

het water dat uit tientallen plaatsen van de rotswand sijpelde werd opgevangen. Het 

leek een bijbelse omgeving, net alsof Mozes voor me uit was gegaan en met zijn staf 

op de rotsen had geslagen. 

Van Mellid naar Arzua was het slechts 18 kilometer. De rotsen hadden plaats 

gemaakt voor bijna donkerrode aarde. Al weken lang had de kleur van de verschil- 

lende grondsoorten mijn belangstelling. Nergens was de kleur dezelfde. Ze varieerde 

van lichtgeel tot oker en van roze tot donkerrood. Er zijn lieden die als vakantie- 

herinnering een potje grond mee naar huis nemen. Een exclusief souvenir omdat in 

elk land of streek de kleur en de structuur van de bodem weer anders is. Als je er 

oog en gevoel voor hebt is dat heel intrigerend. 

Arzua was een saai stoffig dorp. De camping daarentegen intiem en groen. Ik was de 

enige gast en zette de tent op een grasveldje tussen de druivenranken. Nadat ik me 

wat had verfrist bij het primitieve sanitair, verliet ik via een supersteile oprit vol 

glasscherven het terrein. Het was de laatste avond voordat ik in Santiago de Com- 

postela zou aankomen en ik wilde proberen er iets leuks van te maken. Helaas, er 

viel niets te beleven. Arzua was het meest kleurloze dorp van de hele reis. Eigenlijk 

kon het me niet schelen, ik voelde me wat verward. Aan de ene kant blij dat ik er 

bijna was en aan de andere kant triest omdat die fantastische tocht, met zoveel 

indrukken, avontuur en ontmoetingen ten einde liep. 

Ignace H.M. Vervaet

Mijn verlangen om naar Santiago te gaan kreeg vastere vorm toen ik Gerard en 

Nelia Ticheler in 1994 vanuit onze parochie in Alphen aan den Rijn de zegen heb 

meegegeven voor hun lange voettocht vanuit Nederland naar Santiago. Nadat ik hen 

op hun voettocht heb vergezeld van Ie Puy naar Conques (waar de pelgrim als gast 

en vorst wordt ontvangen), ben ik zelf in de vroege zomer van 1995 de camino gaan 

lopen vanuit Saint-Jean. Alleen ben ik eraan begonnen, op hoop van zegen. Die 

zegen heb ik ontvangen in Roncesvalles en die zegen heeft me vergezeld op de hele 

tocht: alles is goed verlopen, ik heb goed kunnen lopen, zonder blaren of andere 

ongemakken, zij het dat mijn rugzak toch wat zwaar was. "Alles wat je thuis laat is 

meegenomen" had iemand gezegd. Ik heb het een en ander naar huis gestuurd! 

Al gauw heb ik mede-pelgrims ontmoet met wie ik opgetrokken ben, met ruimte voor 

ieders eigenheid. Zo lopen we de goed gemarkeerde camino via Pamplona naar het 

mooie Puente la Reina. Op weg naar Estella hebben twee tochtgenoten mij, op mijn 

verzoek, wat op sleeptouw genomen bij mijn grote moeheid tengevolge van de grote 

warmte. Via Logroño en Nájera aangekomen in Santo Domingo de la Calzada, heb ik 

in Belorado de Nederlandse hospitalero Arnold Smits ontmoet. De prachtige kathe- 

dralen en kerken in Burgos en León maakten grote indruk op me: wat is de Spaanse 

kunst rijk! 

In Puente Orbigo heb ik mijn halstasje met paspoort, giromaat enz. onder het kussen 

laten liggen in de refugio. Dat ontdekte ik na tien kilometer. Een Spanjaard, aan wie 

ik dat vertelde en aan wie ik om raad vroeg, noemde me "stupido", maar hij was wel 

zo goed mij met zijn auto terug te brengen naar Orbigo, waar ik gelukkig alles 

terugvond; hij blijft voor mij een "amigo". 

Na O Cebreiro ben ik meegetrokken met een groep jongeren van het Lycée français 

uit Madrid: zij deden pratend, bezinnend en mediterend hun camino; ze namen mij in 

hun groep op. Op heel eenvoudige wijze vierden we, buiten of in de refugio, de 

Eucharistie, als een Emmauservaring. Enige dagen voor Santiago passeerde ik een 

monumentje met schoenen, ter gedachtenis aan een 68-jarige peregrino die door de 

dood is overvallen. 

Via Lavacolla en de Monte del Gozo ben ik op 10 juli rond het middaguur in Santiago 

aangekomen. Wat een ontroerende ervaring en wat een hartelijkheid bij het weerzien 

van de tochtgenoten die in die dagen aankwamen. Een grote vreugde was het ook 

om mee te mogen voorgaan als priester in de dagelijkse "mica de peregrinos" om 

12.00 uur. 

Alles is onvergetelijk gebleven: ik heb best zin om de camino nog eens te doen, 

maar ook om de dagelijkse camino van het leven met vreugde voort te zetten. 

Van SAINT-JEAN-(Pied-de-Port) naar SAINT JACQUES (de Compostelle) 

Pastor Ko de Graaff

Ver-trek-kend in de win-ter, 

10-pen wij de len-te te-ge - moet: 

bos - a-ne-mo-nen bloei-en, 

e , 

l 

,.: 

de bo-men 

I 

staan 

L+ 

!n knop 

en o-ver-al klinkt vriendrli jk "bon cou - ra-gen. 

Hoogtepunten uit de pelgrimstocht (op een melodie van Amancio Prada) 

Vertrekkend in de winter, 

lopen wij de lente tegemoet, 

bosanemonen bloeien, 

de bomen staan in knop, 

en overal klinkt vriendelijk "bon courage". 

We leren accepteren 

de gastvrijheid die ons wordt geboden, 

in huizen en in schuren, 

in caravans en kloosters. 

En gaandeweg leren wij pelgrimeren. 

De weg leidt door Bourgogne 

naar de eeuwige heuvel van Vézelay, 

naar de Sainte Madelehe. 

een harmonie in steen, 

een goddelijke waterval van licht. 

Le Chemin de Saint-Jacques: 

narcissen, brem, gentiaan en orchideeën, 

een bonte vlucht van vlinders, 

en op de warme stenen 

liggen de hagedissen stil te spragen'. 

t

In de abdij van Conques 

ontvangen we voor 't vertrek de pelgrimszegen: 

het brood voor onderweg, 

en 't evangelie van sint Jan 

om lijf en leden, geest en ziel te sterken. 

Monsieur curé van Navarrenx 

verrast ons met zijn pelgrimssoep, 

maar ook met deze tekst: 

"ontdekt nu nieuwe wegen, 

vindt nieuwe horizonten in je leven" 

Wij dalen in de diepten, 

beklimmen de bergen van het Massif Central, 

de hoogten van Aubrac, 

de groene Pyreneeën. 

En dan wacht ons de Camino de Santiago. 

Wij lopen negen dagen 

van Burgos naar León - 't is afzien - 

De zon brandt ongenadig. 

Het stof waait in de wind: 

een eindeloze vlakte, de meseta. 

Rabanal del Camino: 

wij trekken door verlaten lege dorpen, 

bestijgen 't Cruz de Ferro, 

de pas van O Cebreiro. 

En dan zien wij de heuvels van Galicië. 

Wij naderen Santiago. 

De torens verschijnen aan de einder. 

Maar is dit wel het eindpunt? 

Of is het een begin 

van nieuwe wegen die nu voor ons liggen? 

Piet en Jan Louter 

'spragen (Westfries): uitgespreid en ontspannen in de zon liggen.

Mijn vrouw Joke en ik zijn samen op de tandem naar Santiago gefietst en weer 

terug. Een maand heen en een maand terug. Wij vertrokken 7 mei 1995. 

Wij zijn 28 jaar getrouwd en U weet in een huwelijk kan er lief en leed zijn. Nou dat 

is er op de tandem ook. Toch kunnen wij de tandem van harte aanbevelen. Als de 

reis slaagt, is dat min of meer een garantie, dat het huwelijk ook verder plezierig 

verloopt, zegt St. Jacob. Want het huwelijk is teamwerk en de tandem ook. Is het 

terrein vlak, dan ga je harder dan de fiets. Ook bergafwaarts gaat harder. Stijgen kan 

problemen geven: U moet zelf aanzetten, doorzetten, en niet wachten tot de passa- 

gier begint, want dan valt het team om. 

Er is veel belangstelling onderweg van mensen, die er niet op zitten. De Spaanse 

kranten bij voorbeeld. Dat de mensen langs de weg toeteren en zwaaien is geen

zelzaamheid. Joke vond het gevaarlijk als ik terugzwaaide, omdat '/k dan met één 

hand stuurde. In België zei ze al: "Jan kijk voor je, ik zwaai wel". 

Aan het patatkraam in Geraardsbergen (België) zeiden we nog vol trots dat de 

* 

tandem zich goed hield en het fietspad langs het kanaal tot Geraardsbergen perfect 

was. "Da woor wel aanders, da zulde gij merken. Gij zijt hier bijna aan de taalgrens 

en daar wordt de weg wel wa minder". "Hoe zo!" vragen wij. "Liggen daar scherpe 

steentjes?" "Oh meneerke daar ligt van aales, van aales". En ze blijkt gelijk te 

hebben. Het fietspad wordt zeer slecht en als we aan een boer, die met bonenstaken 

bezig is, vragen waar we een geschikter fietspad vinden antwoordt hij: "Parlez 

français?" 

Als het op de weg stil is, kun je op de tandem elkaar goed verstaan, maar als er 

vrachtwagens langs snorren is dat wat minder. Toen Joke merkte, dat ik haar weer 

eens niet had verstaan, riep ze:"Jan, heb je me nou gehoord? Als ik ook doof word, 

verkopen wij de tandem". 

Soms word je van de tandem zo ontzettend moe. Vooral als er dan ook nog een 

spaak breekt of een band klapt. Op de heen- en terugweg totaal hebben we drie 

lekke banden gehad, achtmaal een spaak gebroken, zijn tweemaal de kogellagers 

vernieuwd, driemaal voor- en achterwiel gespoord, driemaal buitenband vervangen 

en liep op de terugweg vanaf Wijk bij Duurstede de ketting er om de haverklap af. 

Het is moeilijk de moed er dan in te houden. Dan kan het wel eens hoog oplopen. 

Op zo'n middag bezochten we dan het kerkje op de meseta, waar de pelgrims in de 

Middeleeuwen bij elkaar schurkten, dan maar eens niet. "We kennen die plekjes nou 

wel. Ze zijn toch allemaal hetzelfde". Helaas. dat is gebeurd. Daarom, ik zeg de 

pelgrimsrtocht op de tandem, is als het huwelijk, van alles wat. 

Wij hebben alles op eigen kracht afgelegd, behalve tweemaal het pontje in de 

Betuwe en de oversteek over de Gironde. Op de heenreis vragen we aan een visser 

aan de Gironde in tamelijk goed Frans. waar we met de tandem de Gironde kunnen 

oversteken. Hij antwoordt: "Traverser la Gironde avec Ie tandem?". "Oui" zeggen wij. 

"C'est impossible", zegt ie dan. 

En als we dan na veel lief en wat leed eindelijk weer thuis zijn, is Joke nog niet één 

kilo afgevallen en ik ben tien kilo afgevallen. Maar zij weet hoe dat komt. Ze zegt: " 

Jan, ik was altijd al gewend hard te werken". 

Santiago de Compostela, heen en terug per tandem. 

Joke en Jan Menne, Soest 20 oktober 1995.

Enkele jaren geleden wist ik niet eens precies waar Compostela lag. Daarbij komt 

ook nog dat er bij mij geen enkele interesse was om ooit naar Spanje te gaan. Maar 

er gebeuren in het leven wel vaker onvoorspelbare dingen: je oog valt op een artikel 

over lopen naar Spanje; je ontmoet een Limburger met een kunst-onderbeen die de 

hele tocht gefietst had. Ik dacht toen: als hij dat met een handicap kan moet ik dat 

toch zeker kunnen. Het is toch eens heel iets anders dan een week fietsen in 

Engeland, Duitsland en een rondje Nederland. 

Om kort te gaan, mijn besluit stond vast en binnen een paar maanden was alles 

geregeld. Het thuisfront begreep er niets van. Zo oud en alleen, waar begin je aan. 

Op een mooie zondagmorgen in mei ben ik vertrokken vanaf de Parade in 's Herto- 

genbosch, met een klein Mariabeeldje, gekregen van plebaan van der Camp (in- 

middels overleden) als extra bagage. Op weg richting Galder waar het eerste 

Jacobuskapelletje staat van mijn weg naar Santiago. Er zouden er nog vele komen. 

Op een gegeven moment overkomt je het gevoel: waarmee ben je toch bezig? Een 

eenzame fietser op weg naar een heilige die ik amper kende en naar een land wat 

niet mijn keus was. 

Het eerste probleem kwam al snel want bij de eerste negen boerderijen in België 

waar ik aanklopte, kon ik niet overnachten. In feite niets nieuws onder de zon dus: 

1996 jaar geleden was er ook al geen plaats in de herberg. Het werd uiteindelijk een 

trappistenklooster waar ik terecht kon. 

In België kwamen de eerste heuveltjes. In Frankrijk ontmoet je steeds meer mensen 

die vragen om vooral in Santiago aan hen te denken en om een kaarsje aan te 

steken. Heb dat later in Compostela gedaan, van die dikke, rode kaarsen. 

Spanje werd een bijzondere ervaring. Ik kwam ook alle weergoden en mezelf tegen, 

vooral op de Cebreiro. Of sint Jacob onderweg geholpen heeft is de vraag. Een ding 

is zeker, aangeroepen en wat dies meer zij heb ik hem wel. 

Ik was heel blij om in Santiago aan te komen maar zei toen: dit was apart maar te 

zwaar voor mij, dit nooit meer ... 

Intussen ben ik er vier keer naartoe gefietst, over de verschillende wegen. Het doet 

me denken aan een Franse campinghoudster die vertelde dat er iemand al twee jaar 

achter elkaar de weg gelopen had en zij begreep dat niet en zei "misschien is het 

wel een verslaving". Zij heeft gelijk. Want fietsen over de weg der sterren is met niets 

te vergelijken! 

Fietsen over de sterren 

Wim Dodemont

Als men mij vraagt: "waarom fietsen jullie naar Santiago de Compostela7" dan heb 

ik geen vlot antwoord paraat. Is het een religieuze behoefte tot pelgrimeren of is het 

het lokkende avontuur, prestatiezucht of nieuwsgierigheid naar oude tijden en verre 

landen wat mij zo deed verlangen naar juist deze fietstocht? Het heeft met al deze 

facetten te maken. Een omzwerving zonder einddoel kan misschien ook zijn charmes 

hebben, maar een grote tocht in groepsverband lijkt mij zonder een einddoel onmo- 

gelijk. 

Santiago de Compostela voel ik aan als een oud familieoord en familie wil je toch wel 

eens opzoeken! 

We hebben de fietstocht gemaakt in juni 1993. Ons groepje bestond uit vier man. [...l 

De route begon voor mij in Sint Jacobiparochie waar ik mijn stempelkaart heb laten 

behandelen op het hulppostkantoor en waar ik mijn kilometerteller op de beginstand 

nul heb gezet. In Santiago stond die teller op 2662,2 kilometer! De terugtocht is deels 

gefietst en voor de rest, namelijk van Santander tot Woerden met een slaap-fietsbus 

gemaakt. In totaal heb ik gedurende de heen- en terugreis 3315 kilometer gefietst. 

We zijn wat het fietsen betreft echt aan onze trekken gekomen met een daggemid- 

delde van circa 125 kilometer tot de Pyreneeën en van ongeveer 100 kilometer 

daarna, in Spanje. 

Fietspaden vindt men in het buitenland weinig' in België zijn ze er wel maar veelal in 

slechte staat en in Frankrijk en Spanje komen ze zeer sporadisch voor en voorzover 

ze er wel zijn, voor de trekker op de fiets onbruikbaar. Dat wil niet zeggen dat het er 

slecht of gevaarlijk fietsen is; in Frankrijk leidde de route over goed geasfalteerde, 

voornamelijk tertiaire wegen. In de bebouwde kom is het plaveisel er soms bar 

slecht. In Spanje zijn de nationale wegen goed geasfalteerd maar vaak erg druk met 

het daaraan verbonden hinderlijke lawaai en uitlaatgassen De binnenwegen zijn 

rustig en rustiek maar dikwijls met een ruw en oneffen wegdek. [...l 

De aankomst in Santiago was een moment om nooit te vergeten, een brok voldoe- 

ning. Met het verblijf in Santiago de Compostela ben ik nog niet klaar: het was voor 

mij persoonlijk deels imponerend door de diep geloof uitstralende bezoekers in de 

kathedraal, deels bijna ontluisterend door mijn nog te nuchtere kijk op het massale 

gebeuren rond het graf van de apostel Jacobus. 

Sint Jacobiparochie - Santiago de Cornpostela 

Siep Zeinstra

In de refugio in Santa Irena word ik opgewekt wakker. Vandaag de laatste etappe. 

De ramen staan wijd open. Het is koel. Ik zie dat er tussen de boomtoppen nevel 

hangt maar aan de grond is het helder. Prachtige paden door eucalyptusbossen en 

langs schilderachtige huizen.

Wanneer ik een groot vliegtuig zie opstijgen realiseer ik me dat ik er bijna ben. Ik 

begin onwillekeurig langzamer te lopen en de omgeving nog eens goed in me op te 

nemen Ik wil dit vasthouden. In een tuin zie ik hoge zonnebloemen staan De heide 

bloeit donkerpaars en een stekelig gewas dat op brem lijkt zit vol gele bloemetjes. 

Bramen zijn er in overvloed, nat en koel van de regen en ze smaken lekkerder dan 

ooit. Veel huizen hebben pergola's tegen de gevel met druivenranken en overal zie ik 

'maïs-huisjes' (hórreros). Ik pauzeer in een glooiend weitje onder een boom met 

uitzicht op een kapel van San Roque De weg blijft stijgen en dalen Op de Monte del 

Gozo staat een groot monument dat hier vorig jaar is geplaatst ter ere van het 

pausbezoek aan Santiago de Compostela. Het is meer groot dan mooi. Ik kan van 

hieraf een stukje van Santiago overzien en speur naar de kathedraal Ik kan hem niet 

vinden. Het afdalen naar de stad geeft een mooi gezicht op de in- en uitvalswegen 

met alle viaducten en wegkrullen die daar bij horen. 

Pas op het laatste moment zie ik de kathedraal boven de huizen uitsteken. Ik ben er 

vlakbij. Nu moet dus de ontroering komen. maar die is er niet Met mijn rugzak op 

loop ik door de kathedraal en over de Plaza del Obradoiro waar ik met laat fotogafe- 

ren. Dan ga ik naar hospedaje Fonseca naast de kathedraal. Ik heb voorlopig geen 

behoefte aan gezelschap. Ik laat mijn rugzak op de hotelkamer achter. Bij Don Jaime 

haal ik mijn pelgrimscertificaat ofwel 'Compostela'. Het is een fraai bedrukt papier 

waarop in het Latijn ongetwijfeld staat dat Gustavus Terwijn op 7 september 1994 de 

pelgrimstocht naar Santiago de Compostela heeft volbracht. 

Om 20.00 uur ga ik naar de kathedraal. Het is rustig op dit late uur en ik laat de 

schoonheid van het bouwwerk op me inwerken. Toch iets van ontroering? In de stilte 

probeer ik te denken aan allen die mij dierbaar zijn, aan de vriendelijke mensen die 

ik onderweg heb ontmoet en aan allen die me hebben gevraagd om bij Sint Jacobus 

voor hen te bidden. Ik loop het trapje achter het hoogaltaar op en sla op de gebruike- 

lijke wijze allebei mijn armen om het borstbeeld van Jacobus. Ik ben alleen. Ik hou 

Jacobus nog even vast en laat de rust en de stilte over me heen komen en kijk langs 

het beeld in de enorme al wat donker wordende kerkruimte. Dan duik ik de crypte in 

waar in een prachtig zilveren schrijn de stoffelijke resten van Sint Jacobus liggen. 

Ik blijf nog even door de kerk dwalen. Als ik weer buiten kom is het plein voor de 

kathedraal bijna leeg. De prachtige gevels van de gebouwen en vooral die van de 

kathedraal zijn schitterend verlicht. Ik ga op een stenen bank zitten en geniet. Het 

heet één van de mooiste pleinen van de wereld te zijn en ik geloof het graag. 

Aankomst in Santiago de Compostela, 7 september 1994, na een voettocht van 124 

dagen. 

Guus Terwijn

Vandaag zullen we ons einddoel bereiken en we voelen ons vreemd gespannen. 

Deels om het feit dat we onze droom tot voltooiing hebben gebracht, deels om het 

naderende afscheid van een tocht die voor ons heel veel betekend heeft. Het totale 

loskomen van een druk leven met veel verplichtingen heeft ons tijdens deze reis zo 

goed gedaan dat we ons net zo zorgeloos en blij hebben kunnen voelen als een 

kind. Onze kwaaltjes zijn verdwenen als sneeuw voor de zon en samen hebben we 

het gevoel de hele wereld aan te kunnen. 

Maar we zijn er nog niet. Ook deze laatste dag gaan we door bergachtig terrein. Het 

is druk op de route. We worden vergezeld door vele pelgrims. Groepen jongeren die 

alleen de laatste dag lopen. Eindelijk bereiken we dan de Monte del Gozo, de berg 

van het geluk, de plek waar de pelgrims vroeger een eerste blik konden werpen op 

de torens van de kathedraal van Santiago. Als wij daar aankomen, weten we niet wat 

we zien: horden mensen, bussen vol. Op de top is een heel groot monument dat een 

maand geleden is onthuld. Twee grote metalen cirkels, één heel roestig bruin, de 

ander glanzend roestvrij staal. Daaronder een vierkant granieten blok met op iedere 

zijde een levensgrote plaquette onder andere voorstellend Franciscus van Assisi als 

een van de eerste pelgrims en paus Johannes Paulus II als vertegenwoordiger van 

de moderne bedevaartganger. Bewakingsmannen houden de wacht. Het kleine, oude 

kapelletje staat er verlaten bij. 

Santiago is vanwege het heiige weer niet te zien en enigszins teleurgesteld gaan we 

verder. We hadden ons dit moment anders voorgesteld. Op de helling is een enorm 

gebouwencomplex verrezen als opvang voor de grote stroom mensen die er dit jaar 

verwacht worden. 

Zeven kilometer is het nog naar de kathedraal. We banen ons een weg door het 

drukke verkeer van de stad en als we eenmaal op het plein voor de enorme kathe- 

draal staan, temidden van vele dagjesmensen, voelen we ons wat verloren. Dat 

gevoel verdwijnt echter als we de kerk betreden en in een lange rij wachten om sint 

Jacobus te begroeten. Dit plechtige moment is als een thuiskomst. 

We hebben de Ware Jacob gevonden. Hij heeft er uiteindelijk voor gezorgd dat we 

aan deze onderneming begonnen zijn en tijdens onze tocht hebben we ons onder 

zijn bescherming gesteld. Hij heeft zich goed van zijn taak gekweten want we hebben 

zelfs niet een lekke band gehad onderweg. Als we achteraf terugzien hebben we het 

gevoel door hem gedragen te zijn. 

18 juni 1993 

Piet en Stans Ottenhof

Hoe warm het was, en hoe ver ... :Vaassen - Santiago de Compostela in de niet 

aflatende hete zomer van 1994. Maar op vrijdag 5 augustus bereik ik de Monte del 

Gozo, de berg van het genot, en ben ik heel even de laatste pelgrim uit eem reeks 

van miljoenen, die in de verre verte de torens van de kathedraal, het einddoel, mag 

t 

zien liggen. 

Veel gaat er in mij om, gedachtenflitsen en associaties, tegenstrijdige gevoelens ook 

waarin de ervaringen van een tocht van 2700 kilometer zich laten gelden. Totdat zich 

een aantal versregels opdringt, een strofe die mijn gedachtenstroom gaat overheersen 

en die tijdloosheid ademt: 

"Aan 't eind der pelgrimsreize 

zal voor mijn oog verrijzen 

uw grote eeuwigheid." 

Als een uitgestrekte eeuwigheid bieden de stad en de kathedraal zich aan mij aan en 

nodigen zij mij uit dichterbij te komen. Vol overgave en met een toenemend gevoel 

van voldoening stap ik weer op mijn fiets en zet aan voor de afdaling. Versmolten 

met mijn Batavus Cherokee, mijn slaapzak en 5 Quorumtassen met twintig kilo 

bagage glijd ik het zonovergoten Santiago de Compostela binnen, met als enige 

verwachting weldra te mogen rusten voor de kathedraal. Maar de afdaling heeft toch 

nog een verrassing voor mij in petto. 

Mijn entree verloopt via de lange, brede Avenida Xoan XXIII. Opeens is daar die 

man. Hij loopt op het trottoir, begint naar mij te zwaaien en roept iets tegen mij. Het 

is gebeurd voor ik er erg in heb Ik zwaai maar wat terug en ben inmiddels al voorbij. 

Wat riep hij? Ik verstond het niet. 

Terwijl ik er nog over nadenk gebeurt het weer. Een oudere dame stapt van het 

trottoir de rijweg op, zwaait en roept mij lachend toe: " Felicitaciónes~". Deze keer 

versta ik het duidelijk en zwaai ik enthousiast lachend terug. Ik begrijp het, ben het 

met haar eens: ik mag van geluk spreken1 Nog eenmaal overkomt mij deze geluk- 

wens, iets verderop; ditmaal is het een jonge Galicische die in mij een verstofte 

pelgrim herkent. 

Als ik even later (niet te geloven; God lof; gezond en wel; wat was het mooi; wat is 

het hier mooi) diep dankbaar en met stille tranen, mijn pijp stop en een rookoffer 

breng, besef ik eens te meer de waarde van de traditie van het pelgrimeren naar 

Santiago de Compostela. 

En de bewoners van Compostela? 

Ik heb driemaal mogen ervaren dat ook zij kennelijk een traditie hebben in het 

begroeten van de pelgrims. Een prachtige en stimulerende traditie, waarvan ik tot 

dusverre geen weet had en die ik een even lang leven toewens als het gaan van de 

camino de Santiago. 

Felicitaciónes! 

Theo Somsen

Vanaf de camping gaan de renners per fiets en de lopers (elke dag vijf kilometer) 

te voet richting kathedraal. Op het grote plein is iedereen een beetje ontroerd. Dringt 

het misschien wat door dat de tocht volbracht is? Hiet was het ons toch allemaal om 

te doen? Om dit bouwwerk te kunnen aanschouwen en het graf van de H. Jacobus 

te bezoeken over wiens persoon zo vaak onderweg is gepraat. De beeltenis van 

Jacobus is zowel binnen als buiten de kathedraal alom tegenwoordig. 

Na het in ontvangst nemen van het bewijspapier lopen we nog wat in en rond de 

kerk. Prachtig staat hij daar in de avondzon; de torens gemarkeerd door een strak 

blauwe lucht. Iedereen is voldaan. 

Wat was nu de zin van de tocht? Misschien zegt deze dagopening die halverwege de 

tocht gemaakt werd iets. 

"Men gaat op stap met een pluriforme groep. leder individu stelt verschillende 

eisen of heeft verschillende verwachtingen. De een heeft de ene godservaring na de 

andere, de ander is al tevreden als: 'het et'n heel best veur mekoar is'. 

Het is belangrijk dat je wat betreft interesse-gebied elkaar niet opjaagt of beoordeelt. 

De tocht op zich heeft voor iedereen al voldoende effect. Ontbering is voor de mens 

wel goed of je je nu pelgrim noemt of niet. Ontbering; of het nu gaat om sportieve of 

geestelijke; of om het missen van comfort of om het opgescheept zitten met anderen 

(wat voor sommigen ook ontbering is). Vakantie daar wordt ook wel eens van gezegd 

dat het altijd effect heeft, omdat je eens in een andere situatie zit dan door het jaar 

heen. 

Ik wil afsluiten met een gezegde waar iedereen verplicht tot twaalf uur over moet 

nadenken: 

Wie het hardst schreeuwt heeft niet altijd gelijk. 

Je moet jezelf bewijzen, maar alleen voor jezelf en niet voor anderen." 

Santiago de Compostela, 17 augustus 1995 

J. C. A. M. Grijpma

Voor 07.00 uur sluip ik mijn hostal in Cée uit en volg tot voorbij Corcubión de 

rustige autoweg langs de baai, waarin zon, vissersbootjes en overkant worden 

weerspiegeld. Vang intussen de wereldomroep op en hoor wat er nu eigenlijk precies 

is gebeurd met dat vliegtuig in de Bijlmer, en daarna; afschuwelijk allemaal. Als de 

weg westwaarts draait en de slecht onderhouden gele strepen nergens meer zijn te 

zien, sla ik een voetpad in dat het uitzicht aanhoudt. Dwaal af naar een klif en 

ontwaar Cabo Fisterra in de verte. Struin vervolgens tussen brem en zeedennen door 

naar een volgend "uitgestorven" strand met echte duinen. Het is duidelijk naseizoen. 

Langs de vloedlijn van het grote strand voor het vissersplaatsje Finisterre liggen 

onverwachts Jacobsschelpen voor het oprapen; het wordt een hele verzameling. 

Na een keurige kamer bij de lesgevende nonnen te hebben geregeld, is het nog een 

uurtje naar het "middeleeuwse" einde van de wereld. Bij het Cruz da Costa da Morfe 

tref ik een handjevol toeristen en naast de vuurtoren twee Spaanse vogelaars, die 

met een telescoop kuifaalscholvers bestuderen. Over een rotsachtig paadje - met 

geiten - klauter ik naar de Atlantische oceaan en haal een paar natte voeten. Ook 

een fietser en een wandelaar met stok (!) laten zich nat spetteren. 

Tijdens een fraaie zonsondegang wisselen de pelgrim, een Duitser, en ik ervaringen 

uit. Een schip aan de horizon brengt het gesprek op de -volgens ons inmiddels- 

legendarische el capitano uit San Sebastian, die dit navigatiepunt tot aan zijn 

pensioen regelmatif voorbij is gevaren. Sindsdien is hij al zeven keer naar Santiago 

gelopen en in de drukste tijd in de zomer helpt hij padre Alfonso in San Juan de 

Ortega. Reinhard, de Duitse pelgrim, is een stuk met el capitano opgelopen; bij het 

gratis diner in Hotel de los Reyes Católicos was hij mijn tafelheer. 

Als de zon verdwijnt komen de door mij verwachte Jan van Genten aanwaaieren; ze 

zoeken rustiger wateren op voor de nacht, een mooi moment om "huiswaarts" te 

gaan. 

7 oktober 1992 

Mariette Gleichman

Om tien over half acht (veel te laat) op. We wassen ons allebei. Ik zorg voor koffie 

en ontbijt en sla sommige vliegen dood. Zon! De eerste pelgrims komen al langs, ze 

zien ons niet. 

Om tien voor tien op stap (ook veel te laat). De weg voert door bossen, met nu en 

dan wat stijgen en dalen. Omstreeks half elf laven we ons aan een bron. 'n Kwartier 

later bereiken we Villafranca de Montes de Oca. We drinken er koffie, kopen brood 

van een langsrijdende bakker. Verder om half twaalf. Het is heet, het land is glooiend, 

we lopen tussen de korenvelden, een landweg naar Espinosa del Camino. Daar 

nemen we de asfaltweg naar Tosantos omdat daar weer een bar wordt aangekondigd. 

In die bar blijven we een klein half uur. Er zijn wijndrinkende Spanjaarden, één 

ervan - met blote buik - biedt ons een plak gepeperde chorizo aan (die ik aanneem, 

Henny niet). De vlammen slaan uit m'n mond. Gelukkig is buiten een bron die 

overvloedig bluswater geeft. Tegen half drie zijn we in de refugio in Belorado, 

beheerd door een "Holandesa" die ons al vier keer is aanbevolen. Ze heet Ana 

Maria. Dat blijkt Annemieke van Rijckevorsel te zijn, die best eens over zichzelf wil 

praten, in plaats van altijd naar al die pelgrims te luisteren. We gaan eerst eten en 'n 

dut doen in 't park. Daarna laten we Annemieke haar verhaal vertellen. Dan boodschappen 

doen en verder om kwart voor zes. 

Onze weg voert nu langs de carretera en we maken gewoon vijf kilometer per uur. 

Een barlrestaurant langs de weg blijkt dicht, we behelpen ons met een cocacolaautomaat. 

Zo komen we tegen achten midden in 't dorpje Viloria de la Rioja, 'n 

kilometer van de grote weg. Naast de kerk is een grasveldje, daar zetten we, na 

goedkeuring van de dorpsbewoners te hebben gekregen, onze tent op. Drinkwater is 

vlakbij. Onweer dreigt. Om tien uur slapen we, het onweer barst los maar houdt ook 

weer op. Hondengeblaf! 

Achteraf: dit was de dag dat Henny's vader overleed. 

Voorbij San Juan de Ortega - Viloria de la Rioja. Terugweg. Vrijdag 18 juni 1993 

Bert Jutting 

Samen met Henny Bout maakte hij van 1 december 1992 tot 1 december 1993 een 

voettocht van Eindhoven naar Finisterra en Santiago en terug, 5649 kilometer.

ontmoetingen 

PAULUS CLEMENS 

COR DAM EN HENNY WILLEMSEN 

WIM BETTONVIL 

PAUL M. BOON 

GAB LANSBERGEN 

ELS VAN HELMOND 

FRANS KOLDER 

MAX DE HAAN 

RIA VAN DER MEER 

MIENEKE JAS

Het is 11 november 1995, een rustige herfstdag die vol geuren en kleuren is, een 

dag waarop je beseft dat de natuur gaat rusten maar zich tegelijk klaarmaakt voor de 

volgende lente. Vandaag staat het traject Ophemert - Alem op het programma, een 

tocht van zo 'n 30 kilometer. 

We gaan "en route", bestijgen de Waalbandijk en volgen deze vele kilometers, 

onderwijl genietend van het weids rivierlandschap. De route voert ons langs fraaie 

boerderijen en rustige dorpen. In Neerijnen, bij de witte protestantse kerk, hebben we 

een speciale ontmoeting. 

Op de wegkruising, waar we twijfelden over de te volgen route, staat een man in een 

zware monnikspij; achter zijn rug houdt hij een bidsnoer. We raken met hem in 

gesprek. Hij vertelt ons dat God hem deze plek heeft aangewezen en dat hij sinds- 

dien hier als kluizenaar leeít in een hutje tegenover de kerk, na eerst een tijdje in een 

fietsenstalling te hebben doorgebracht. Hij nodigt ons uit om bij zijn hutje een kop 

thee te drinken. Het hutje is gelegen aan de rand van een riante tuin en staat onder 

een kweeperenboom. 

We hebben met broeder Jozef een prettig gesprek over geestelijke en wereldse 

zaken. De tijd vliegt snel om en we nemen afscheid. Een uitspraak van broeder Jozef 

zal me bijblijven: "Ik kan de hele dag bidden, ook wanneer ik werk!". 

We gaan weer op pad. Via het kasteel van Waardenburg komen we bij de Waal- 

bruggen en belanden daarna in de Heerwensche Uiterwaarden, een natuurgebied 

waar in het najaar honderden vogel verblijven. 

De tijd dringt, dus we besluiten door het gebied te lopen, hetgeen eigenlijk niet is 

toegestaan. Bij onze nadering gaan er honderden ganzen op de wieken en strijken 

rechts van ons op het water neer. Via Rossum en Alem lopen we de snel vallende 

duisternis in. Het laatste stuk door de Alemsche en Drielsche Uiterwaard brengt ons 

bij het veerpontje van Alem over de Maas, waar de auto op ons wacht. 

Impressies van een pelgrimsetappe 

Paulus Clemens

Wat je de eerste week van de lange tocht naar Santiago leert, dat is: dat de weg 

naar Santiago de weg is van mensen. Mensen die je ontmoet; de opmerkingen die 

ze maken; de vaak ontroerende hartelijkeheid die tentoongespreid wordt als ze horen 

dat je onderweg bent naar Santiago de Compostela, met als opvallend aspect, dat ze 

zich meer zorgen maken om onze hond Max dan om ons. En daar ga je dan1 [...l 

De volgende morgen met wankelende schreden door de blubber naar het washok. 

Scheren met koud water gaat ook. Bij terugkeer bleek Max dolle vreugderondjes te 

maken over het terrein. Toen ie mij zag -en ik zag hem niet - sprong ie met enorme 

vaart tegen me op, en de lieve lezers zal het niet verbazen dat de Santiago-pelgrim 

in de blubber lag. Leve de natuur! Zo 'n beest heeft trouwens een harde kop Ik voel 

het na zes dagen nog! [...l 

Laat op de zaterdag ingepakt, de regen hield niet op. Op de veerpont in Tiel kwamen 

we in gesprek met een dame uit Dreumel, die naar een verzamelbeurs voor bidprent- 

jes was geweest Uiteraard wilde ze weten waar we heengingen. Een paar uur later 

zaten we in Dreumel bij haar thuis, met de familie aan de koffie, terwijl de regen 

tegen de ruiten plensde. [...j 

In Vessem de volgende ontmoeting. Ik had gelezen dat er in 1993 een Jacobus-ikoon 

was gewijd. Na enig navragen belandden we in de Jacobushoeve, een oude boerde- 

rij, omgetoverd in een vrijwilligerscentrum dat producten maakt voor projecten in 

Brazilië, onder andere. De "baas", broeder Fons, van de broeders van Dongen, liep 

drie jaar geleden naar Santiago. Nu promoot de Jacobushoeve ook de tochten naar 

Santiago. We werden daar allerhartelijkst ontvangen met koffie en vlaaien en er werd 

een haardvuur gemaakt. Een paar uur zitten kletsen. We werden uitgenodigd onze 

handtekening te zetten in het gouden Jacobusboek. 

Uitgezwaaid door broeder Fons trokken we verder. Ultreia: verder! Deus adiuva nos 

God helpe ons! [...l 

Op weg naar Santiago 

Cor Dam en Henny Willemsen

Het is 20 juli 1985. Ruim een maand geleden vertrokken Anneke en ik te voet 

vanuit Den Bosch naar Santiago. Géén pelgrimspas, geen geloofsbrieven; van 

Jacobusgenootschappen hebben we geen weet. Vandaag lopen we naar Bénévent- 

I'Abbaye, omdat in het geplande St-Etienne-de-Fursac alles is volgeboekt. Het is een 

mooie tocht over stille "witte" weggetjes. 

In Bénévent, dat er schilderachtig bijligt, lopen we in de armen van een arts: dokter 

Conquet. Hij is kenner van de pelgrimsroute. Ware het niet dat onze hotelkamer 

besproken is, hij zou ons bed en maal hebben verschaft. Nu spreken we af hem om 

vijf uur te bezoeken. Ons hotel oogt als een Engels landhuis uit vervlogen tijden. De 

kamer is groot en ouderwets. We knappen ons op en wandelen naar huize Conquet. 

Met oma Conquet, diep in de tachtig, wandelen we door de fraaie tuin met klassieke 

beelden en het tuinhuisje dat als pelgrimsonderdak dienst doet. Binnen, onder het 

genot van witte wijn en amandeltaart, praten we met de dokter en zijn vrouw over 

saint Jacques, over echte en "luxe"pelgrims en over de te volgen route. We krijgen 

een ingetekend kaartfragment 1:50.000 voor morgen en het adres van "Les Amis de 

Saint-Jacques". Er is een korte onderbreking voor een patiënt met een afgerukte 

vinger. De doktersvrouw vertelt met enige nadruk dat het nog 1200 km is naar 

Compostelle! 

Met Jean Conquet en zijn nicht bezoeken we de romaanse abdijkerk waarvan hij 

restaurateur is. Uitgebreid krijgen we tal van bijzonderheden te horen. Hierna nemen 

we afscheid. 

Zes dagen later, in Périgueux, schrijven we een kaart naar mademoiselle Warcollier 

van "Les Amis de Saint-Jacques", melden onze tocht en vragen informatie. In Orthez, 

negen dagen en 250 km verder, ligt haar antwoord! Ze verwijst ons naar madame 

Debril in Saint-Jean-Pied-de-Port, correspondente van het Franse genootschap. Eenmaal 

daar, bezoeken we haar, worden lid van dit genootschap en krijgen een 

pelgrimspaspoort. Zij laat ons de pas verschenen Guia del Peregrino zien die wij ons 

in Roncesvalles aanschaffen. Wij zijn van toeristen naar Santiago op weg pelgrims te 

worden! 

Wim Bettonvil

In de heuvels van Auvergne 

op een hard en stenig pad 

kwam een rijzige man me tegemoet: 

bruine mantel omgeslagen, laarzen aan zijn voeten 

besmeurd met slijk en 

doornat van regen die eerder was gevallen 

die dag. 

Hij sprak me aan 

Ik verstond hem niet - zocht hij de herberg? 

We zagen elkaar in de ogen - wonderlijk bekend - 

en drukten elkaar de hand: zijn hand zwaar en warm 

leder ons pad vervolgend, zagen wij beiden nog eenmaal om: 

nu met brede wuivende gebaren! 

Bovenop een heuvel leek hij uit mijn zicht verdwenen 

Speurend in de leegte wist ik in wiens ogen ik had gezien: 

een blik zo raak en liefdevol als ik maar één kende: 

van mijn goede vriend - alreeds tien dagen dood. 

Haastig wilde ik terugkeren op mijn schreden 

maar hield stil. 

Wetend hem niet te zullen achterhalen 

ontmoette ik hem als in herinnering. 

Verdicht - Dierbare herinnering 

Pasen 1993, op weg van Le Puy naar Conques 

Paul M. Boon

Voor Harambelz moeten we even van de weg af. Even ten noorden van deze 

plaats zijn de drie routes van Parijs, Vézelay en Le Puy samengekomen. Wat is het 

hier stil onder die eeuwenoude eiken. We picknicken en wachten op een loper die nu 

zeker voorbij zal komen. Jawel, daar doemt ze plotseling op naast het kerkje, een 

kleine vrouw met rugzak en stok en een schelp om de hals. Ze schuift aan in onze 

lommerrijke eethoek. Ik herinner me plotseling dat vlak voor ons vertrek een vriendin 

belde om ons een goede reis te wensen en: "je kent haar niet, maar misschien kom 

je Ricky tegen, zij is onderweg ergens in Zuid-Frankrijk." Binnen tien minuten ben ik 

overtuigd dat zij Ricky is en ik zeg: 'We zitten hier eigenlijk op je te wachten om je de 

groeten te doen van L." Stomme verbazing. "Jij bent toch Ricky?" - "Wie zijn jullie 

dan?" Na een half uur denk je elkaar al jaren te kennen. 

Ricky loopt dit jaar van Le Puy naar Saint-Jean-Pied-de-Port. Ze is klein van stuk. 

"Je blaast haar omver" zegt Ria, maar zo zie je maar: de belangrijkste voorwaarde 

om de tocht naar Santiago te maken is dat je het echt wilt en dan kan iedereen het. 

Ricky maakt al vertellend bij ons enthousiasme los om misschien ook nog eens een 

keer te gaan lopen. We hebben mensen zien lopen met zestien kilo, zij heeft vijf kilo 

op haar nek. De lichamelijke inspanning is voor haar het voertuig van het spirituele, 

de gebeurtenissen onderweg hebben hun symbolische betekenis. Ze vertelt hoe ze 

op een dag verdwaalde, hoe ze zich in tranen een uitweg gevochten heeft door de 

doornen en hoe ze deze ervaring beleefde als een beeld van bepaalde perioden in 

haar leven. Zie in het toeval ook eens een wonder, ervaar je reisgenoot soms als 

een engel-en het breken van brood en kaas als het delen van elkaars belevenissen. 

Harambels is een half uurtje Emmaus. Ze zwaait nog even. Klein en met lichte tred 

verdwijnt ze onder de eeuwenoude eiken. 

Gab Lansbergen

Ontmoetingen zijn natuurlijk een belangrijk onderdeel tijdens de tocht. 

Onderweg van Saint-Jean-Pied-de-Port naar Roncevalles raakte ik de weg kwijt door 

de dikke mist De redding kwam van twee Baskische boeren en een 'Deux-Chevaux' 

die me weer terug brachten naar Saint Jean. Ondertussen me voor gek verklaarden 

en tevens informeerden of ik getrouwd was en zo niet of ik er niet voor voelde hun 

gezelschap (en dat van hun koeien en schapen) te delen daar hoog in de bergen. 

Ze zagen er nogal vriendelijk uit, maar ik heb ze aangeraden een annonce te zetten 

in de regionale krant. 

Het is niet altijd mistig in de Pyreneeën. 

Els van Helmond

Het is 3 juni 1991. Vroeg in de ochtend vertrek ik op mijn fiets vanuit Carrión de 

los Condes naar Mansila de las Mulas. Het is een eenzame en stille rit. Tegen het 

middaguur rijd ik Sahagun binnen. 

Het stadje doet me een beetje saai, stoffig en armoedig aan. Opeens zie ik op een 

pleintje bij de eerste kerk twee pelgrims staan met rugzak, stok en schelp, weifelend 

een nieuwe weg zoekend. Ik zwaai, ga naar hen toe en vraag of ze zin hebben met 

mij een kopje koffie te drinken. Zij nemen dat direct aan. Zij heet Joanna en hij 

Benjamin; het zijn echte pelgrims. 

Joanna is vroeger non geweest in Dachau. Zij is uitgetreden en werkt nu in een 

verzorgingshuis in Keulen bij mensen die totaal hun geheugen kwijt zijn. 

Een geweldig betrokken vrouw en ik vraag haar: "Joanna, waarom bent u nu op 

pelgrimstocht?" en ze zegt: "Luister, een aantal jaren probeer ik een huisje te krijgen 

met vier kamers. Ik wil aan stervensbegeleiding doen vooral voor mensen in de 

laatste fase. Vaak heb ik met deze mensen nog een goed contact en dat grijpt mij zo 

aan. Ik wil mij er helemaal aan wijden, maar ik krijg dat huisje niet. Nu heb ik het aan 

Caritas gevraagd en gezegd: ik ga drie maanden lopen naar Santiago de Compostela 

en dan moeten jullie zorgen dat ik dat huisje krijg." 

Benjamin, een Fransman uit Lyon, 72 jaar, loopt voor het geluk van zijn zes kinderen 

en veertien kleinkinderen. Een aimabele man en met Joanna een wonderlijke 

combinatie. 

De twee lopen nu al een week samen, maar het aardige is, zegt Joanna: "Ik spreek 

geen woord Frans en Benjamin geen woord Duits. Wij converseren met behulp van 

een woordenboek". Joanna heeft een Duits-Spaans en Benjamin een Spaans-Frans 

woordenboek. Joanna zoekt dus een Spaans woord op en Benjamin zoekt via het 

Spaans het Franse woord en vice versa. Aldus verloopt de conversatie. Het is vaak 

stil als ze lopen en dat vindt ze fijn, dan kan ze denken en bidden. 

Ik vond het een groot voorrecht dat ik anderhalf uur bij deze mensen tolk mocht zijn. 

Dan neem je weer afscheid. Ik zie ze later nog één keer lopen in de vlakte: Benjamin 

2 meter en Joanna 1,60 meter lang. We zwaaien nog één keer. 

Een bijzondere ontmoeting. 

Frans Kolder

Toen we in de buurt van Sarria uit het bos kwamen, zagen we iets wat op een 

kleine bar leek. Althans, iets waar je wel cola zou kunnen krijgen. Na de lange tocht 

door het bos zullen hier wel meer pelgrims binnengaan. En dan zullen ze misschien 

Nelida ontmoeten, het dochterje dat als doofstom werd beschouwd en waarvan men 

dacht dat het niet mogelijk was haar nog iets bij te brengen. Als zodanig werd ze dan 

ook behandeld. Ze had een simpel gehoorapparaat maar ze gebruikte het niet. Ze 

kon wel wat klanken uitbrengen. Een grappig kind dat tien jaar oud was. In alles 

wilde ze ons helpen: bestek brengen, want haar moeder had ons beloofd een tortilla 

te maken. 

We waren meteen vertederd door het kind. Met kleine tekeningetjes erbij lieten we 

haar woorden nazeggen totdat het ergens op leek. Zielsgelukkig was ze, elke keer 

dat het lukte. Op het laatst zat ze om de beurt bij ons op de knie en herhaalde ze de 

woordjes die ze geleerd had. Moeder werd erg emotioneel. Ze was bang dat ze het 

kind niet goed geholpen had om te leren praten. We hebben haar gezegd dat dat 

eigenlijk alleen door vakmensen kon gebeuren. Ook hebben we haar geleerd om 

letters te schrijven. Zelfs haar voornaam. Ze was zo aanhankelijk geworden dat we 

niet eens meer zelf de suiker in de koffie mochten doen. 

Julio, mijn Spaanse tochtgenoot op dat moment, heeft nog voor Nelida gezongen, 

kinderliedjes, waarvan moeder meer genoot dan Nelida. Het was voor haar ook niet 

zo gemakkelijk om het goed te volgen. 

1983 - Een jaar later kwam Henk van Woezik, ook uit Eindhoven, in het huisje van 

Nelida. Thuis kregen we contact over deze situatie. Nelida had geen vorderingen 

meer gemaakt. 

Dank zij een door Henk goed voorbereide bijeenkomst hebben we een vrij groot 

bedrag voor het gestelde doel ingezameld. Een bekend Eindhovens bedrijf met een 

vestiging in Spanje interesseerde zich voor het probleem Nelida. Een audio-ingenieur 

heeft de familie bezocht en er werd gezorgd voor een modern gehoorapparaat. Met 

het resterende geld kon er nog iets aan folow-up worden gedaan. 

1995 - In september van dit jaar heb ik de camino weer gelopen en bezocht de 

familie van Nelida. Het werd een zeer emotionele ontmoeting. Toevallig was ze thuis 

Ze studeerde namelijk voor apothekers-assistente op het doofstommeninstituut van 

Lugo! 

Geen wonder dat haar moeder Nelida beschouwt als het petekind van de Neder- 

landse pelgrims. 

Ontmoeting op de camino, september 1982 

Nelida, een petekind van Nederlandse pelgrims 

Max de Haan

Ik wil de aandacht vestigen op een bepaald aspect van het pelgrimeren. John uit 

Schotland, waarover later meer, duidde het aan met de term: the moving village, 

pelgrims onderweg naar Santiago die elkaar steeds weer ontmoeten. Ervaringen 

uitwisselen en informatie geven over mede-pelgrims. Ik zal het verduidelijken met wat 

voorbeelden. 

We ontmoetten de eerste pelgrim tijdens onze fietstocht op de camping van Accolay, 

niet ver van Vézelay. Hanny zat voor haar tent te genieten van een zonnetje dat we 

twee weken hadden moeten missen. We dronken samen koffie en Hanny vertelde 

ons dat een zekere Bob uit Amersfoort en een Joop uit Leusden ook op de fiets 

onderweg waren. Bob uit Amersfoort hebben we weken lang gevolgd, we lazen 

berichtjes van hem in gastenboeken, zagen hem zonder het te weten op de camping 

van St.-Jean en ontmoetten hem echt in de albergue van Astorga. Joop waren we 

bijna vergeten tot hij, toen we al op de terugweg waren, de camping van Lugo op 

kwam fietsen. De volgende dag sliepen en aten we gedrieën in de sympathieke 

albergue van Fonsagrada. 

Na Accolay verwachtten we zeker pelgrims te treffen in Vézelay en ja, twee Schotse 

fietsers met schelp, John en Jacky die van fietsen zo ongeveer hun beroep hadden 

gemaakt. We zagen hen weer in Nevers. Wij gingen over Le Puy, dus we verloren 

hen uit het oog, maar niet uit oor en hart. In St.-Jean hoorden we van Bob dat ze net 

's morgens waren vertrokken. In Spanje zaten ze steeds één of twee dagen voor 

ons. We hoorden regelmatig berichten. Pas in Santiago zagen we elkaar weer, een 

hartelijke ontmoeting als met oude vrienden. 

Het zijn een paar voorbeelden in een reeks ontmoetingen met mensen uit de groep 

die op weg is, een dorp dat zich voortbeweegt en waar niets verborgen blijft. 

In dit verband wil ik ook het wonderlijke verhaal vertellen van de regenjas. Na een 

buiige ochtend droogden we tijdens de maaltijd in Palas do Rei onze twee identieke 

regenjassen op een pleintje waar een groep lopers wachtte tot de albergue open zou 

gaan. 's Avonds hadden we nog maar één regenjas. In Santiago wandelden we in 

druilerig weer door de smalle straten toen uit een bar een Spanjaard ons achterna 

kwam rennen. Waren we zo'n regenjas kwijt? Ja! Verbazing. Nou, die regenjas had 

hij. Nog grotere verbazing. De wandelaars in Palas do Rei hadden aan hem als 

fietser de jas meegegeven. Pelgrims in blauwe jasjes, hadden ze gezegd. En zo 

hadden we weer twee regenjassen die we nog heel hard nodig hadden tijdens onze 

tocht naar Finisterre en later naar Santander. 

The moving village, pelgrims trekken langs een eeuwenoude weg en communiceren 

op een eeuwenoude manier. Nieuws wordt aan elkaar doorgegeven, mensen stellen 

belang in elkaar. Ontmoeting in de ware zin van het woord. Voor wie daar voor open 

staat, is dit een kostbaar aspect van het pelgrimeren naar Santiago. 

Ria van der Meer

Na een nacht onder de sterren bij San Nicolas vroeg opgestaan. Het is eerste- 

pinksterdag 1990 en we willen op tijd in Sahagun, 6 km. verder, zijn om de mis bij te 

wonen. 

Plotseling gepiep naast ons in het bouwland: een scharminkel van een hondje 

probeert mankend naar ons toe te komen. Dat lukt hem slecht, hij heeft een gebroken 

schouder blijkt later. Ik geef hem wat water in mijn mok, een maatje geeft een 

stukje boterhamworst. Het beestje is uitgedroogd en uitgehongerd. 

Is hij op de naburige carretera uit de auto gegooid of hebben die hond-onvriendelijke 

Spanjaarden hem met zijn gebroken poot aan het heil van de Virgen del Puente (die 

in een kapelletje langs de weg huist) toevertrouwd? In ieder geval gaat hij hier in het 

bouwland een wisse dood tegemoet. Hoe vaak had ik het onderweg niet gehoord: 

pas op trap niet op die rups, kijk wat een prachtige vlinder, zie je hoe mooi die 

bloemen zijn? Ik krijg problemen met mijn geweten als ik hem hier laat liggen, maak 

dus mijn katoenen broodtasje leeg en stop hem erin (drie dagen later weegt hij vier 

kilo). 

Hij ligt onder ons bankje als we op de markt in Sahagun ontbijten; hij gaat in het 

tasje mee naar de mis en slaapt achter in de kerk naast onze rugzakken. Hij gaat 

mee dineren na de mis en krijgt een flinke portie van mijn vlees. 

Een vrouw wil hem wel hebben maar ik vertrouw die Spaanse hondeliefde niet erg, 

desnoods is er thuis wel ruimte voor hem. De EHBO-post weet er geen weg mee; het 

nonnenklooster ter stede wil hem niet, de politie zegt gooi hem maar weer in het 

bouwland. Hij gaat mee in het tasje dat we om beurten of samen bungelend aan een 

stok dragen Hij vreet een dooie salemander en een paar bedorven eieren bij een 

huis. De volgende dag koop ik een paar eieren en wat gehakt voor hem. We noemen 

hem Jago! Hij is zwart met geschimmelde poten, net geiteharen sokken. Ofschoon hij 

eruit ziet als een oud mannetje, heeft hij baby-ogen. Jago is op dat moment circa 

acht weken oud. 

In León komen we moeilijk onderdak met hond maar sint Jacobus helpt ons weer 

eens. Helpt hij ook de eigenares van de kamers? Het is er geen vetpot. Dit deel van 

de camino zit erop. We staan op het perron in León om de thuistreis te aanvaarden, 

Jago doet nog even een plasje. Dat wekt de aandacht van de Guardia Civil. Ho, ho, 

een hond mag niet zomaar in de trein. Ik kies voor de hond en mijn maatjes reizen 

af. 

Om één uur 's nachts begin ik aan een langdurige thuisreis met Jago al dan niet in 

een doos. Jagoeis een grote hond geworden, model Duitse staander, een enthousiast 

pelgrim, kampeerder en wandelaar. 

Eerbied voor het leven langs de weg 

Mieneke Jas

FONSBROUNS 

IGNAAS BREKELMANS 

THEO VAN DER LINDEN 

IDA BLOK 

WIM SLEDDENS 

ANNIE GARCIA-BARNET 

JAC VAN AARSSEN 

JOKE DEN DULK 

ANNEMARIE ROEBERT 

JACQUES EN SOFIE VAN BEEK 

NICO ZIJP

VlrLl;?n c L w 

Lege meseta 

witte hitte eindeloos 

hemel ofwel hel? 

vaag blauw de hemel 

monotoon geel de velden 

tweekleurig landschap 

extreme leegte 

hitte teistert mijn leden 

vol bloeit de distel 

het werk is gedaan 

graanhopen op het grasveld 

levend verleden 

zon in het zenith 

je mond droog als bordkarton 

wrede camino 

zon op je schedel 

in de berm lege flessen 

agua, por favor 

Tijdens onze fietstocht naar Santiago de Compostela ontstonden op het mesetagedeelte, 

waarschijnlijk door een samenstel van factoren, hitte, uitputting, de overweldigende 

impressie van het landschap, bovenstaande haiku's. 

Fons Brouns

Op zondag 8 april 1990 vertrok ik met mijn ezelin Saartje naar Santiago. Ik 

arriveerde op 27 april via de Belgische Ardennen in het prachtige natuurgebied "De 

Berg Gods" in de Franse Ardennen. Hier werd in de Ilde eeuw een chartreuse 

gebouwd waar de monniken de stilte beleefden op hun domein van 1300 hectare 

Deze monniken magen in Abraham, de vader van alle gelovigen, hun voorbeeld op de 

pelgrimstocht van het leven. Zij brachten dit onder andere tot uitdrukking in hun 

klooster-stempel, waarop zij de woorden van Abraham vastlegden: "Op de berg zal 

de Heer erin voorzien". 

Dit stempel ontving ik van een boer, monsieur Milhau, die nu een 50 hectare bewerkt 

van het grote domein dat in de Franse revolutie in handen viel van de staat. Met zijn 

vrouw en vier kinderen ontving boer Milhau mij en Saartje buitengewoon gastvrij. We 

hadden er een zware dag op zitten en waren moe van het lopen over moeilijk 

begaanbare paden met grote kiezelstenen. De zoon van boer Milhau was ons 

tegemoetgekomen en had ons de laatste etappe begeleid. Zo kwamen wij thuis op 

deze berg Gods waar Hij voor ons zorgde in de gastvrijheid van het gezin Milhau. 

Op zondag 29 april bezocht ik met de boerin de hoogmis in La Chêne. We luisterden 

daar naar het, voor mij als pelgrim, toepasselijke evangelie over de leerlingen van 

Emmaus met wie Jezus wandelde, hun ogen opende en hun harten verwarmde 

Saartje ontving intussen alle troost, zorg en aandacht van de kinderen op de boerde- 

rij. Ze had namelijk hartverscheurend gebalkt toen ik met de boerin vertrok Een van 

de kinderen Milhau maakte bijgaande mooie tekening van Saartje. 

Door het stempel van "de berg Gods" werd ik opnieuw uitgenodigd om al mijn 

vertrouwen, ook voor deze pelgrimstocht, op de Heer te werpen, in geloof dat "Hij in 

alles zal voorzien". 

In monte Dominus videbit (Genesis 22,14) 

Op de berg zal de Heer erin voorzien 

Ignaas Brekelmans, Brabantse pelgrim

Rijdend van Sauveterre de Béarn naar Saint-Jean-Pied-de-Port kwamen wij al 

borden tegen met het opschrift "Chemin de Saint Jacques". Op een van die borden 

staat "Gibraltar". Dit heeft niets te maken met de bekende kaap. Het is Baskisch en 

verwijst naar het hospitium van Harambelz, in de burt van Ostabat. 

De weg is een slecht geplaveid pad, omhoog slingerend tussen de bossen. Dit 

eenzame pad lijkt langer dan het is. Aan het einde een klein ve~aHen kerkje: de 

chapelle Saint-Nicolas uit de 12de eeuw. Helaas is het kerkje gesloten en er is 

nergens een sleutel verkrijgbaar. We moeten ons tevreden stellen met de buitenkant. 

Op het piepkleine kerkhofje staan een paar bijzondere grafstenen. Omdat er een 

davidster op staat denken wij dat het joodse graven zijn. Het zijn Baskische graven; 

de stenen zijn onderaan trapeziumvormig en van boven rond. 

Een dag later Arnegue en de oversteek van de Pyreneeën. Lang is de weg naar 

Compostela: 805 km. De hoogte van deze pas is lager, vergeleken met de toppen 

die nog moeten komen. 

Zon, weinig schaduw, zomerhitte. De weg eindeloos. Elke slag van de pedalen 

overspant enkele meters. 

Zo zijn we voort gegaan tot bij de heilige poort van Compostela. Het "waarom" doet 

denken aan de ijverige mieren even voorbij Nájera. Onze broodkruimels werden 

weggevoerd door vele mieren. Kruimels, veel groter dan deze beestjes groot zijn, 

gingen omhoog tegen zeer steile wanden. een inspanning groter dan de onze. 

Gebeurt dit om de voedselvoorziening van het mierenvolk in stand te houden3 

Misschien onbegrijpelijk voor deze diertjes? 

Voor ons is het onbegrijpelijk dat we deze weg gaan naar sint Jacob, zoon van. 

Zebedeus en Maria Salome, al 2000 jaar dood. 

Praten kunnen we niet met hem. We weten niet eens met zekerheid of de beenderen 

in Compostela eens tot zijn lichaam behoorden! Toch gingen wij verder, evenals de 

mieren, zon, hitte en dorst overwinnend. 

Want "iets" dat we niet begrijpen zette ons verder op weg. 

Onderweg - juli 1990 

Theo van der Linden

Er zijn wat wolken gekomen, waar de zon achter schuil gaat. Het geeft de vuurtjes 

op de meseta iets sinisters, alsof het al bijna avond is. Het eerst nogal stenige pad 

wordt een graspad. Het loopt vrijwel vlak. Heerlijk om door te stappen en na te 

denken. 

Ik geloof dat ik nu weet, voor mezelf tenminste, wat het verschil is tussen een 

bedevaart en een pelgrimstocht. Het is me een paar keer gebeurd dat ik Nederlandse 

toeristen uitlegde waarmee ik bezig was. Dan zeiden ze: "eigenlijk een bedevaart 

dus?" Ik had sterk de neiging om te zeggen: "nee, geen bedevaart". Maar wat het 

verschil dan zou zijn met een pelgrimstocht kon ik zo een, twee, drie niet uitleggen. 

Ik denk dat het bij een bedevaart om het einddoel gaat, een voor jou heilige plaats 

waar je heengaat om te bidden. Het doet er niet toe op welke manier je er heen gaat. 

Terwijl het juist bij een pelgrimstocht om de tocht zelf gaat. Het is geen vakantiereis, 

hoewel het er soms even op lijkt. Het betekent doorlopen, ondanks zere voeten, ook 

als het regent of heet weer is. Het kan betekenen een dag lang geen café tegenko- 

men om op adem te komen, slapen op een kale vloer omdat er geen gite is, dood- 

vermoeiende stukken langs de grote weg met langsrazend verkeer. Of je naar je 

einddoel gaat om daar te bidden is dan minder belangrijk. Dat heb je onderweg al 

gedaan, bij de tekenen van vroomheid van vorige generaties, bij kruisen en in 

kerken, misschien ook bij bruggen en hospitalen. 

Ik schrik op uit mijn gepeins als er ineens twee fietsers achter me aankomen. De 

meseta lijkt eindeloos, toch kan Hontanas niet zo ver meer zijn. De lage zon komt 

nog even door, recht voor me. Ineens is het dal daar. Bijna tegelijkertijd zie ik een 

kerktoren, dan de rest van het dorp, dicht opeen gepakt in een zijdal. 

3 oktober 1994 

Ida Blok

Ik had me altijd voorgesteld dat ik van mijn eigen huis af zou vertrekken. En zo 

liep ik met mijn rugzak de wijk uit, richting Veghel. Daar zou ik de eerste nacht 

kunnen slapen. Van daar verder, steeds verder weg van huis en van mijn vertrouwde 

omgeving. 

Mooie zonnige dagen werden afgewisseld met kou en regen. De route langs de 

Maas was heel anders dan ik me had voorgesteld. Ik liep stevig door, ik voelde me 

goed. In gedachten had ik de hele tocht ingedeeld in stukken van 30 kilometer en op 

basis daarvan ook afspraken gemaakt. Op 20 maart zou ik in Vézelay zijn. 

Vrijheid houdt een aantal factoren in, ook een factor waar ik niet aan gedacht had: 

mezelf. In de loop van de tweede week merkte ik dat ik mezelf allerminst vrij liet. Ik 

had haast en die haast ging als een last op me drukken. Op een morgen kon ik 

nauwelijks echt meer op pad. Ik begreep niet waarom maar het was gewoon zo. Ik 

besloot om een paar dagen te rusten. Dat zou inhouden dat ik een stuk met de trein 

zou moeten inhalen. Maar het was een goed besluit. De weg biedt zijn eigen mogelijkheden 

maar vraagt ook zijn eigen ritme. Ik voelde dat ik me daarnaar te richten 

had. En toen ik dat kon maakte dat mijn gevoel van vrijheid een stuk echter. [...l 

De camino de Santiago geeft een kader aan waarbinnen je op pad kunt gaan. De 

camino draagt je. Ik heb er vaak over nagedacht waarom dat zo is. Voor een deel 

zijn het de andere pelgrims die je ontmoet en met wie je, in alle vrijheid tegenover 

elkaar, samen optrekt. Je herkent elkaar, je ziet de rustige maar zekere doelgericht- 

heid. Ik voelde ook de kracht van de weg, van de camino zelf. Vele eeuwen hebben 

mensen die tot een weg gemaakt. Ik voelde het ook aan de gastvrijheid van de 

mensen onderweg en in de refugios en aan de manier waarop mensen je ontvangen 

en verder helpen. 

In het kader van elkaar regelmatig tegenkomen op de rustpunten en slaapplaatsen 

onderweg heb ik me helemaal thuis gevoeld. Binnen dit kader kon de stilte van elke 

dag heel diep in me doordringen, samen met het weidse landschap en de hemel. De 

wilde bloemen die overal bloeiden werden mijn vrienden. De ruimte van het land- 

schap gaf mij ruimte van binnen. De hartelijkheid en gastvrijheid gaven me vertrou- 

wen. En binnen dit geheel is de stilte me het meest dierbaar geworden. 

Op weg gaan 

Wim Sleddens

Op 2 mei 1993 zette ik in Vézelay mijn eerste stappen op weg naar Santiago,de 

Compostela. Daar kreeg ik ook mijn eerste stempel met de volgende zegen van een 

pater franciscaan: "Que sainte Marie-Madeleine vous protege sur la route de saint 

Jacques". 

De eerste dagen liep ik niet zo veel, gemiddeld zo 'n 18 kilometer per dag. Mijn 

rugzak bleek te zwaar te zijn en mijn schouders deden pijn. Bovendien had ik van te 

voren niet getraind en had me tot doel gesteld om elke dag ergens aan te kloppen 

voor onderdak en eten. Ik probeerde daarom elke dag om ongeveer twee uur 's 

middags op de plaats van bestemming te zijn en dat is mij gelukt. 

Aan mijn staf en mijn schelp zag men dat ik een pelgrim was. Mijn staf werd voor mij 

op maat door mijn vader gemaakt. Omdat mijn vader nogal mager is en eigenlijk 

graag met mij mee was gegaan, zag ik hem in deze staf als mijn reisgezel. I...] 

Het Franse deel van mijn route was zeer waardevol voor mij vanwege de vele 

gevarieerde ontmoetingen. Deze confronteerden me dikwijls met de vragen die ik 

mezelf stelde. Elke dag en elk moment had ik het gevoel dat ik moest zijn waar ik 

was. [...l 

In Roncesvalles begon voor mijn gevoel een geheel nieuw gedeelte van mijn 

pelgrimstocht, als gevolg van het feit dat de tocht een meer georganiseerd karakter 

kreeg. Daardoor werd het voor mij een stuk gemakkelijker en kon ik wel tot 44 

kilometer per dag afleggen. 

Omdat ik steeds meer pelgrims ontmoette, werd het voor mij wel moeilijker om alleen 

te lopen. Dat wilde ik graag, omdat ik de eenzaamheid en stilte nodig had tijdens de 

momenten van meditatie en gebed Tijdens deze momenten realiseerde ik me dat ik 

enerzijds klein en zwak was ten opzichte van de grootsheid van alles om me heen. 

Anderzijds voelde ik me ook groot en sterk omdat ik daar deel van uitmaakte. Juist 

daarin lag de essentie van mijn tocht. 

Met mijn man en kinderen en mijn moeder had ik afgesproken hen op 20 juli op de 

Monte del Gozo te ontmoeten om de laatste vier kilometer naar Santiago de Compostela 

samen af te leggen. Op 21 juli heb ik mijn rugzak aan de voeten van saint 

Jacques neergelegd Vanwege het massale gebeuren voelde ik me leeg en verloren 

en wilde direct de stad verlaten. 

Twee maanden later kreeg ik de gelegenheid om terug te gaan naar saint Jacques. 

Toen pas kreeg ik het gevoel dat ik mijn pelgrimstocht in alle rust had voltooid 

Met mijn staf op stap 

Annie Garcia-Barnet

Om half zes al op weg na 'n slechte nacht. Te lang bleven groepjes Spaanse 

vrouwen kwebbelen in de overvolle slaapruimte en ik vraag me af wanneer die 

mensen wél slapen. 

Kom maar moeilijk op gang, er zit oweer in de lucht en soms vallen er regendruppels. 

Ik tast naar mijn poncho maar even later breekt de koperen ploert even 

vriendelijk als beslist opnieuw door de wolken. Het voetpad is oud en smal en als 

een riviertje in de grond uitgeslepen. De onvolprezen gele markering voert ons door 

dorpjes waar je, als je de armen strekt, met elke hand een boerderijtje kunt aanraken. 

Over heuvels gaat het en langs velden die zo groen zijn als in Galicië maar kan. 

Ze zijn afgezet met plakken steen die soms als grafstenen lijken. Soms is de grond 

erg drassig maar dan is er altijd weer een steen om je verder te helpen. Hier een 

verweerd kapelletje, daar 'n machtig stenen kruis dat al zoveel eeuwen de camino 

markeert, als een van de vele bakens. Soms ook 'n aandoenlijk zelfgetimmerd en 

bekwast wegwijzertje, ingeklemd tussen 'n paar stenen. 

Weer word ik er fel door geraakt, door het beleven van deze dingen, en door de 

herinnering aan wat ooit was op deze weg en nooit meer terug zal kunnen komen. 

Woorden en regels zoals ik ze ooit las woelen rond in mijn hoofd. Zoals ik ze nu 

onderga lijken ze mij van alle tijden: 

"Er zijn van die momenten ... 

ik weet niet wat het is, 

maar het vibreert als een tak 

die terug slaat in mijn gezicht. 

En daarachter opnieuw dat landschap waarvoor ik kwam 

en dat me broodnodige onverschilligheid leert; 

zichzelf zien als iets dat passeert, en 't besef: 

al een heel eind van huis, en ik ga steeds méér 

over die onzichtbare brug die achter mij afbreekt ..." 

Ik versta de zangvogels boven onze hoofden niet, maar misschien zingen zij wel 

dezelfde woorden in het onbeschrijfelijke licht van deze zomerdag dat me godsblij en 

warm maakt van buiten en van binnen. 

Vrijdag 7 augustus 1994 

Van Portomarin naar Palas del Rey 

Jac van den Aarssen

We (Michel en Joke) gingen in de vastentijd van 1990 op weg om pelgrimerend 

aan te komen. Aankomen, waar? 

We gingen op reis na een moeilijke periode, waarbij wrevel zich in ons had genesteld 

en als een steen op ons hart lag. We beseften dat we afstand moesten nemen van 

de voorbije periode en wrevel kwijtraken, wilden we ons bezinnen op de komende 

tijd. Juist daarom kozen we de veertigdagentijd. 

Pelgrimeren, zei eens een pater tegen ons, is het leven spelen. Het leven van 

ontberen, doorzetten, in je opnemen en verstaan. Dat hebben we ervaren. De 

negatieve elementen waarmee we geconfronteerd werden, zoals angst, teleurstelling, 

meningsverschil en vermoeidheid zijn nu, na zes jaren, wegge-ebd. De goede 

ervaringen van voldoening, blij zijn met de hartelijkheid onderweg en je laten vinden, 

werken nog altijd door. De stilte, de grootheid van de natuur konden ons opgetogen 

maken. 

We bezochten veel kerken en kathedralen. We werden erdoor geraakt en aange- 

moedigd om naar binnen te gaan vanuit een zekere nieuwsgierigheid maar ook 

vanuit een verlangen de vindplaats te benaderen van God en van je diepste zelf; om 

iets te ondergaan van de grootheid, de schoonheid en het mysterie. Het vraagt een 

intense aandacht om alles in je op te nemen. 

We voelden ons vereend met de pelgrims die ons vóór gingen door de stad, langs de 

autowegen, door de natuur. Op wegen waar mensen verloren lopen en waar zwer- 

vers hun weg gaan zonder doel, zonder uitzicht. De pelgrim weet het doel en heeft 

uitzicht. Eenmaal het doel bereikt weet hij dat dit zich heeft verlegd naar binnen in de 

mens, in relatie met God, met het mysterie. 

We liepen vaak in stilte om het beleven een grotere en diepere kans te geven. Het 

bracht ons nader tot elkaar. Juist het woordeloos bij elkaar zijn deed ons elkaar 

verstaan. De wrevel, de steen vergruisde wel op de weg naar Santiago de Compos- 

tela. De kaarsen op een koude dag aangestoken in Lourdes, onder het uitspreken 

van namen van mensen waarmee we verzoend dienden te worden, deden ons 

verlicht terugkeren naar huis. 

We waren weggetrokken uit de verwarring en mochten in die vrijheid komen, waar 

barmhartigheid en vergeving levenskrachten zijn. 

Vragen zullen blijven komen: Wie ben ik? Wat ben ik? Waar woon ik? Waar hoor ik 

thuis? 

Mijn antwoord is: ik ben een mensenkind, en pelgrim, thuisgekomen bij de start, 

maar anders: meer bij mezelf en toch steeds op weg. 

Aankomen, waar? 

Joke den Dulk

Een drukke, volle dag: emotioneel. Om te beginnen ging ik naar de kathedraal. 

Mario Clavell, iemand van het bestuur van het genootschap in Santiago, had mij 

zondag op straat herkend van uit de processie tijdens de feestdag van sint Jacob. Ik 

denk, voornamelijk via die prachtige schelp van mij. Ik vroeg hem of ik de Codex 

Calixtinus zou mogen zien. Hij stuurde mij naar Don José Maria Diaz Fernández. 

Vóór het koorgebed van halftien zat ik des anderendaags bij de sacristie. Een van de 

kanunniken, Don Celestino, was heel behulpzaam: hij zou Don José Maria wel 

opvangen. Na een tijdje kwamen beide heren pratend naar mij toe. 

Ik mocht mee naar het archief. Een sleutel als die van Petrus voor de hemelpoort 

kwam tevoorschijn. Nog even moest ik wachten in een hal met een prachtige uit hout 

gesneden Jacobus Matamoros. 

Boven gekomen gingen we een kamer binnen, vol perkamenten banden. Een 

prachtige houten doos met ivoor ingelegd werd op tafel gezet. Zittend aan die tafel - 

staande was ik misschien wel gevallen! - zag ik daar die Codex: een rijkdom. Ja, ik 

mocht hem zien, ik mocht hem aanraken: de perkamenten bladen, zo helder beschreven. 

Wat een initialen! Zo verschillend van stijl. De hele geïllustreerde bladzijde 

van Karel de Grote, meen ik. Het rood was mooier dan ik ooit gezien had. Kan grijs 

zo glanzend zijn? Tranen van ontroering liepen zo maar uit mijn ogen. Dit was weer 

een hoogtepunt. Wat mooi, wat mooi. 

De tijd dat ik de codex mocht bekijken leek me veel te kort. 

Een beetje verdwaasd en nog steeds met tranen in de ogen, keerde ik via het 

kloosterpand naar de kathedraal terug. 

Wat een geluk ... 

Santiago, maandag 27 juli 1992 

Annemarie Roebert

Wij liepen naar de kathedraal 

met allen, die in het verleden 

omhoog klommen naar zijn portaal 

en aan zijn voet hebben gebeden; 

hun hand spreekt duidelijke taal. 

'Wij liepen naar de kathedraal, 

al hadden wij niet zo geleden 

(als pelgrims, doodmoe en versleten, 

wij legden onze hand ditmaal 

in Jesses stenen stamverhaal. 

Rust daalde over onze leden. 

Zo hebben wij even gebeden 

iln Jacobeo's kathedraal. 

Hun hand spreekt 

Jacques en Sofie van Beek

EL CAMINO, die voor mij begon in Den Helder, waar ik, ondanks de zwakke mo- 

menten van mijn kant, trots op ben die gelopen te hebben. 

EL CAMINO, waar ik voor het eerst sinds jaren weer met meerdere vlooien kennis- 

maak. 

EL CAMINO, waar meerdere refugio's aan een verwende Nederlander een goed en 

volgens tradities een gratis onderdak geven. 

EL CAMINO, die dank zij gele verfstrepen en gele linten, goed is aangegeven. 

EL CAMINO, waar je niet het lef hebt vanaf te wijken, want er zijn altijd Spanjaarden 

op weg, die je dan terug roepen en je op de traditionele weg terugzetten. 

EL CAMINO, in het land waar de stamgasten 's ochtends voor hun werk al hun borrel 

komen halen. 

EL CAMINO, in het land waar je opmerkelijk veel jonge kinderen op straat ziet. 

EL CAMINO, in het land waar de kerken erg gastvrij zijn voor ooievaars op het dak, 

mogelijk om zo vergroting van het kindertal te stimuleren. 

EL CAMINO, in het land, waar vaak de teléfono publico ten onrechte wel de munten 

inslikt, maar je geen seconde contact met thuis oplevert. 

EL CAMINO, in het land waar, als je de weg vraagt, mensen twee, drie straten 

meelopen om je de goede richting in te sturen. 

SANTIAGO, de stad waar je als rijke Nederlander en nederige pelgrim om een gratis 

maaltijd komt vragen aan de achterdeur van het vijf-sterren-hotel van Los Reyes 

Católicos. 

SANTIAGO, met een kathedraal, waar als het ware een wandelstraat doorheen loopt 

met babbelende mensen, de ene hoofdpoort in, langs het hoofdaltaar en de andere 

hoofdpoort weer uit. 

SANTIAGO, waar ik in de kathedraal zeven kaarsjes heb opgestoken: 

- voor alle vriendelijke mensen onderweg die me gedag zeiden, met wie ik een 

praatje maakte, die mij iets toeriepen zoals "priez pour nous a Compostelle"; 

- voor alle mensen die mij onderdak gaven of een plekje voor mijn tent, ook voor 

diegenen die mij de juiste weg wezen en soms een paar straten meeliepen; 

- voor diegenen, die niet zoals ik de vrijheid en de rijkdom hebben om zich meer dan 

tweeduizend kilometer voort te bewegen door meerdere landen; 

- voor al mijn vroegere collega's uit het onderwijs, vooral tientallen waar ik met veel 

plezier dertig jaar verkering mee gehad heb; 

- voor mijn twee zussen, tien schoonzussen en elf zwagers, dat we het met ons allen 

samen nog lang mogen volhouden; 

- voor mijn zes zonen en lieve schoondochters, dat ze veel geluk en plezier mogen 

hebben, thuis en bij hun werk; 

- voor mijn allerliefste in onze volgende levensfase. 

Jacobuslitanie 

Nico Zijp

epiloog 

HANNY POUDEROYEN 

BOB DUIJVESTIJN

Wanneer een mens na het babystadium gaat lopen wordt hij "groot". Maar lopen 

kunnen we altijd blijven doen. Lopen is de manier om de dingen om ons heen rustig 

en intens te verkennen. Toch verandert ook dan de wereld, al is het langzaam. Tot er 

ineens de grens is van de eigen woonplaats. Een beetje vreemdeling word je d an al. 

Een snelweg over, boerenland in, de mensen gaan omkijken. "Wie ben je?", "Wat 

doe je met die rugzak?", "Waar ga je heen?". Maar nog steeds kan je in een 

I jouw 

vertrouwde taal antwoord geven. 

Rivieren over, hier wordt het Nederlands veel zachter uitgesproken, maar me !er en 

meer wordt de schelp herkend en de vreemdeling goede reis gewenst en ster1 cte op

ijn verre tocht. Ineens de eerste officiële landsgrens. De taal wordt Vlaams, moei- 

liijker verstaanbaar maar de schelp is het paspoort van de vreemdeling. Hij brengt 

een plekje in een privé-tuin voor de tent als er geen camping blijkt te zijn. Mensen 

raken geinteresseerd in belevenissen. 

Dan letterlijk van de ene voet op de andere een taalgrens. Hier voel je je echt 

wreemdeling, de Franse taal niet direct paraat, andere gewoontes, de weg onduide- 

lijk Vreemdeling, je weet waarheen je wil maar zonder hulp kom je er niet Vragen 

dus, en weer wordt de schelp herkend, een processie gestopt en de vreemdeling 

onderdak en voedsel geboden, een kortere, mooiere route over een privé-terrein 

gewezen. De schelp zal de volgende dag de boze boswachter in een glimlachende 

engel doen veranderen. 

Voort gaat de vreemdeling, de volgende landsgrens over, de taal komt vloeiender 

over de lippen, communiceren met de lokale bevolking wordt gemakkelijker, 

"Vreemdeling, we weten waar je heengaat!", "Steek een kaars voor ons op!", "Bon 

courage!". 

Dan de grote steden Zonder rugzak ben je kwetsbaar, een "gewone toerist". Niets is 

meer vanzelfsprekend. Naakt ben je zonder schelp. 

Langzaam verandert het landschap, seizoenen wisselen, voorjaar wordt zomer, 

romer wordt herfst. Fruit rijpt, graan wordt geoogst, velden geploegd. En weer volgt 

een taalgrens, een die onzeker maakt. Echt vreemdeling ben je nu, Baskisch is met 

niets te vergelijken. Maar je paspoort hangt op je rug. Pelgrim, wat moest je zonder 

die schelp. Vreemdeling ben je, vreemdeling zou je blijven. Nu ben je een beetje 

vriend: "Ongi ibil!". 

Dan een heuse hoge grens, de Pyreneeën. Je voeten merken deze grens, de 

schoenen gaan slijten, ze worden zelfs een beetje vreemdeling voor jou De Spaanse 

taal onvoldoende machtig, er kan geen gesprek gevoerd worden met de plaatselijke 

bevolking. Toch is daar weer je paspoort: de schelp. Er wordt meegelopen om de 

weg te wijzen, onderdak spontaan aangeboden, een handvol druiven. Pelgrim word 

je langzamerhand op de Camino de Santiago. "Ultreia!". 

Strompelend ga je nu verder, hoe krijg je een blaar verzorgd. Maar dan is er de 

bemande refugio, de hospitalero begrijpt de omhooggstoken voet. 

En verder kan de vreemdeling de laatste grenzen over de Galicische taalgrens, de 

stadsgrens van Santiago, de drempel van de kathedraal Met zijn hand op de pilaar, 

waar miljoenen hem voorgingen, verdwijnt de vreemdeling Hier spreekt iedereen 

dezelfde taal, luistert met dezelfde ademloze spanning naar het voorlezen van de 

plaatsen van vertrek, kijkt uit naar het zwaaien van de botafumeiro En of hij nu 

kwam voor sint Jacobus, saint James, saint Jacques of Santiago, pelgrim is hij nu 

onder andere pelgrims. "Thuisgekomen!". 

Het is een vreemdeling zeker.. 

Hanny Pouderoyen

Als in de 9de eeuw in het uiterste westen van Spanje het (vermeende) graf van de 

apostel Jacobus wordt ontdekt, brengt dat een gigantische volksverhuizing op de 

been, die de hele middeleeuwen door geduurd heeft. Via de camino de Santiago 

liepen of reden jaar in jaar uit honderden, ja duizenden pelgrims, voorzien van staf 

en Jacobsschelp naar Santiago, de meesten haveloos, bedreigd door het klimaat, 

door roofdieren of - nog erger - de roofzuchtige medemens, zich voedende met wat 

zij onderweg vonden of wat hun als gave werd geboden. 

Na een tocht van maanden, soms jaren, kwamen ze in de stad aan, huilend van 

emoties over het volbrengen van hun pelgrimage, die velen als boete was opgelegd. 

Als ik na drie weken comfortabel fietsen in de stad aankom - nou ja, wegen en 

bergen maakten dit toch niet altijd even comfortabel - stel ik vast dat ik helemaal niet 

door emoties geraakt word: ik ben niet trots, niet opgelucht dat het einddoel bereikt 

is, niet verdrietig dat de tocht voorbij is, ik ben er gewoon.

Vlak voor Santiago ligt de Monte del Gozo, de berg der vreugde, van waaruit de 

pelgrims van weleer de heilige stad met haar kathedraal voor het eerst konden zien; 

zij huilden dan van vreugde. Als ik boven op de heuvel sta, blijken mijn emoties niet 

te zijn meegereisd. Door de ochtendnevel kan ik aan de stad onder me geen 

bijzonderheden ontdekken. Het bouwwerk dat mij het eerst in het oog springt is het 

voetbalstadion. 

Ik ken ook geen emoties als ik de kathedraal binnenkom en mijn hand leg op of in de 

zuil van de Pórtico de la Gloria; ik voel me ook niet verbonden met al diegenen die 

me in dit ritueel eeuwenlang zijn voorgegaan. Ik geloof dat het hem hierin zit: voor 

mij was de reis niet de echte pelgrimage, vol ontberingen en gevaren. Het weer, mijn 

conditie en per saldo ook de fiets droegen ertoe bij dat mijn tocht wellicht wat te 

gesmeerd is verlopen. 

Toen op de dag van aankomst 's middags de zon scheen ben ik op de fiets terug- 

gekeerd naar de berg der vreugde, in de hoop dat ik mij nu wel kon inleven in de 

vreugde die de vroegere pelgrims vervulde bij het zien van stad en kathedraal. 

Tevergeefs. De stad lag gehuld in een mede door CO-2-output veroorzaakte hard- 

nekkige sluiernevel en weer was het het stadion dat ik het eerst en het meest 

prominent ontwaarde. 

Wat mij toen gebeurde is zuivere ironie. 

Boven op de Monte del Gozo staat een modern monument, geplaatst naar aanleiding 

van het bezoek van paus Juan Pablo Dos in 1993 aan Santiago. Als ik bij dat 

monument sta, komt er net een bus met Japanners aangereden. De reisleider stapt 

als eerste uit en vraagt naar mijn herkomst: 

"From Holland" 

"From Holland, Amsterdam?" 

"Yes, from Amsterdam", ik wou niet provoceren met Philips Eindhoven. 

"Your bike?" 

"Yes, I came by bike." 

"Ooooh, by bike! How far from Amsterdam?" 

Ik zeg: "two thousand four hundred kilometers." 

"Ooooh, two thousand four hundred kilometers! How old are you?" 

Ik zeg: "fifty" en loog dus nog een paar jaartjes. 

"Ooooh fifty!" 

Het gevolg laat zich raden. In no time waren op gezag van de reisleider fiets en 

berijder het middelpunt van een heel reisgezelschap, dat door zo 'n dozijn fototoe- 

stellen werd gefocust. Dat nu was het lot van de sterke en eenzame fietser die 

pelgrim wilde zijn: een toeristische attractie. 

Column 

Bob Duijvestijn

NEDERLANDS GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB

Lustrumnummer Pelgrimsparade - Santiago

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?