Februari - Gemeente Schiedam

FEBRUARI 2013, JAARGANG 19 NO.2, CULTUREEL MAANDBLAD SCHIEDAM/VLAARDINGEN
e 5,-

Het Vlietland Ziekenhuis is er voor alle mensen in de regio Nieuwe Waterweg Noord en het Westland.
Wij bieden niet alleen de beste basiszorg dichtbij huis, maar staan u ook emotioneel bij, met
persoonlijke toewijding. Er is aandacht voor de mens achter de patiënt, en daarmee staan wij ook
open voor uw individuele zorgvragen. Kortom, voor persoonlijke medische zorg kunt u rekenen op
het Vlietland Ziekenhuis.
Vlietland 2 | 3118 JH Schiedam | 010 893 93 93 | www.vlietlandziekenhuis.nl

3 Musis
MUSIS februari 2013
jaargang 19
no 2
ISSN 1568.9751
Musis verschijnt 11 maal per jaar
en informeert en opinieert
onafhankelijk op het brede terrein
van cultuur en samenleving.
Musis is toegelaten als
Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI)
8049 60 057
Uitgever : Stichting Musis
Bestuur :
Jan Franken, Dick Jansen, Loe
Koppejan – voorzitter, Jos Poolman, Karin Visser
Redactie en administratie :
Broersvest 75-77
3111 ED Schiedam
Telefoon :010 473 55 18
E-mail : redactie@musis.info
Hoofdredacteur : Hans van der Sloot
Redactie :
Jeroen ter Brugge, Theo van Giezen,
Sjef Henderickx, Jack Tsang, Rikkert Wijk
Maarten Bijl ( voorzitter )
Tekstredactie : Laurens Priester
Eindredactie : Laurens Priester
Abonnement : minimaal € 35,jaarabonnement
2012
(een hogere bijdrage wordt zeer op prijs gesteld)
op rekeningnummer 81.33.79.555
MUSIS ONLINE OP
http://archief.schiedam.nl/
Van januari 2009 tot de maand voorafgaand aan
het laatste nummer (januari 2013) is Musis volledig
leesbaar op de website van het Gemeentearchief
Schiedam / publicaties.
Het Musisarchief is volledig doorzoekbaar.
Het onderwijs en educatieve instellingen kunnen
op Musis een beroep doen bij het geschikt maken
van onderwerpen voor lessen en projecten.
Druk : BGS Grafisch, Schiedam
Alle auteursrechten en datarecht berusten
bij Stichting Musis en de auteurs.
Omslag :
Ulrike Rehm,
Foto: Liesbeth Bouwens.
Koopmansbeurs, korenbeurs
Op omslag van deze Musis kijkt kunstenares Ulrike Rehm naar
buiten van de eerste verdieping van de Koopmanbeurs. Op het
moment van de foto werd in de Koopmansbeurs, die – nog niet
zolang geleden om onnaspeurbare redenen plots als ‘Korenbeurs’
verder moest - ‘De Nieuwe Rembrandt’ gepresenteerd. In dezelfde
ruimte was in de negentiende eeuw de Stadstekenschool gevestigd,
de stedelijke Academie van Beeldende kunsten. Ook het Schiedamse
telegraafkantoor was jarenlang in de beurs gevestigd, evenals de
Arbeidsbeurs, het kantoor van de gemeenteontvanger en tot ver na
de Tweede Wereldoorlog de Woningdienst. Daarbuiten fungeerde
de beurs tijdens de crisis in de jaren 1930 als stempellokaal en
werden later op de beursvloer massavaccinaties op schoolkinderen
uitgevoerd, we tentoonstellingen van volkstuinders, dahlia- en
kanariekwekers georganiseerd, presenteerden de bedrijfsscholen van
Wilton-Fijenoord en Gusto zich aan de Schiedamse bevolking, vonden
hearings plaats, werden feesten gevierd en kunstmarkten gehouden.
Tenslotte nog diende de beurs decennialang als vast onderkomen van
de Schiedamse tafeltennissers totdat Schiedam de beurs voor één euro
aan vormgever Jan des Bouvrie verkocht.
Momenteel is de Korenbeurs een centrum voor culturele manifestaties
en tentoonstellingen georganiseerd door het samenwerkingsverband
‘Korenbeurs-Schiedam in arts, creativity (creativiteit) and events’.
Dit collegium zoog voor dit aloude monument een geheel nieuwe
geschiedenis uit de duim. En even ver bezijden de waarheid als ‘Delft
tijdens Kerstmis 1850’ van Anton Pieck.
en verder
Cor Lamers gaat voor de stad, niet voor zichzelf 4 De Korenbeurs.
Tsja….je lult maar wat 8 Harm Jan Luth, stadsarchivaris Vlaardingen
12 De Kroepoekfabriek een jaar 16 Geen gegraai op SchiedamStad
21 In memoriam Guus van der Feijst 23 Marjo J.C. van Soest-
Verzijden in Paulus 24 Fonds Schiedam Vlaardingen en omstreken en
‘Jouw Idee’ 28 Museumvondsten 30
Foto: Massavaccinatie in de Koopmansbeurs, jaren 1950.
Foto: C. Breur, collectie Gemeentearchief Schiedam

Vlotjes carrière maken en telkens
een stukje hoger klimmen om
die ene glanzende toppositie te
bereiken mag het streven zijn van
veel ambtsdragers in het openbare
bestuur, het is zeker niet de stijl
van Cor Lamers. Hij besteedt zijn
aandacht liever aan het bestuurlijke handwerk, houdt ervan
de perikelen in zijn gemeente voortvarend te lijf te gaan. In
Bleiswijk wist hij met vastberaden maar behoedzame hand
te bereiken dat het HSL-tracé zodanig werd aangepast dat
het dorp er betrekkelijk weinig schade van ondervond.
In Houten, zijn vorige standplaats, elimineerde hij met
succes een integriteitkwestie die de gemeenteraad hopeloos
verdeeld hield en het functioneren van het stadsbestuur
bemoeilijkte.
In zijn nieuwe gemeente komt zijn probleemoplossend
vermogen Lamers meer van pas dan ooit. Om Schiedam
uit het door Wilma Verver nagelaten moeras te trekken,
de politieke en bestuurlijke culturen beter te laten
functioneren en niet in de laatste plaats de verziekte relatie
tussen stadhuis en bevolking te herstellen, schat Lamers
zeker vier tot zes jaar nodig te hebben. Hij gaat er vanuit
dat een groot deel van zijn eerste ambtsperiode door het
klaren van die megaklus in beslag zal worden genomen.
En dan? ,,Mijn ambitie is om van Schiedam een geslaagde
klus te maken. Over weggaan ga ik pas nadenken als die
Wat bezielt een burgemeester
van middelbare leeftijd om te
solliciteren naar een stad waar
het openbaar bestuur zich door
geldsmijterij en machtspolitiek
volslagen onmogelijk heeft
gemaakt? Waarom kiest
hij niet voor een gezellige
nietsaandehandgemeente
waar hij zijn carrière veilig kan
besluiten? Maar geroutineerd
besturen lijkt voor Cor Lamers
een schrikbeeld. ,,Ik hou niet
van op de winkel passen,’’
zegt de in december beëdigde
burgemeester van Schiedam.
Hij houdt juist van lastige
problemen . ,,Ik weet niet of ik
wel zou hebben gesolliciteerd
als deze uitdaging er niet had
gelegen.’’
tekst: Peter de Lange
foto’s: Jan van der Ploeg
Musis 4
VOOR
V

COR LAMERS GAAT
OR DE STAD, NIET
VOOR ZICHZELF
klus is voltooid.’’ Maar die opdracht
tot een goed einde brengen gaat tijd
kosten, beseft hij. Hij verwacht dat hij
na de eerste termijn van zes jaar nog niet
klaar zal zijn met Schiedam. Want er
staat nog een tweede tijdrovend karwei
op de rol: de stad ook in economisch
opzicht op de kaart zetten. De maritieme
mogelijkheden kunnen veel beter
worden benut, meent hij. Schiedam
heeft, stelt Lamers, veel meer te bieden
dan alleen jenever en een historische
binnenstad. ,,We hebben met koplopers
als Damen, Mammoet en Huisman
wereldberoemde bedrijven in huis. Dat
biedt mogelijkheden. Het zou zonde zijn
als we die niet uitbuiten.’’
Weinig burgemeesters zijn met zoveel
geestdrift door Schiedam verwelkomd
als Cor Lamers. De vele enthousiaste
reacties die volgden op zijn benoeming
hebben alles te maken met de boodschap
van hoop en vertrouwen die de
nieuwkomer verkondigt. Lamers maakt
de indruk dat hij voor de stad gaat en
niet voor zichzelf, zoals zijn egocentrische voorganger.
Het zwaar gehavende zelfbewustzijn van Schiedam kan
zo’n oppepper goed gebruiken en Lamers houdt niet op te
verklaren dat hij er alles aan zal doen om Schiedam er weer
bovenop te helpen. Dat kondigde hij al aan in zijn eerste
toespraak tot de gemeenteraad en herhaalt hij ook nu weer.
,,Ik vind het vervelend dat deze stad zoveel last heeft van
een imagodiscussie. Ik wil dingen graag beter maken. Dat is
voor mij een vanzelfsprekendheid. Ik ben niet iemand die
alleen op de winkel past.’’
Tegelijkertijd verbindt hij een voorwaarde aan zijn inzet.
De stad zal zelf ook stevige inspanningen moeten leveren.
Zonder die steun is het onbegonnen werk, waarschuwt
de nieuwe burgemeester. ,,Schiedam mag hulp van mij
verwachten, maar ik ben niet de wijze uit het Oosten. Ik
zie mijzelf vooral als procesbegeleider, als rangeerder. Als
regisseur, niet als schrijver van het toneelstuk. Schiedam,
de raad, moet zelf de beslissende keuzes maken.’’
De 56-jarige Cor Lamers lijkt zich zeer betrokken te voelen
bij zijn nieuwe standplaats. Maar waar is die begaanheid
eigenlijk op gestoeld? Heeft hij, van geboorte Rotterdammer
en opgegroeid in Charlois, eerst als wethouder van
Spijkenisse en later als burgemeester van Bleiswijk, wellicht
een bijzondere sympathie opgevat voor deze regio? Of
vormt zijn katholieke inborst misschien de emotionele link
met het van oorsprong zeer roomse Schiedam?
In zijn toespraak tot de raad zei Lamers daarover het
5 Musis
volgende: ,,Ik ben een gewone jongen uit Charlois, die
er trots op is dat hij na omzwervingen door Zeeland,
Spijkenisse, Bleiswijk en Houten, nu mag beginnen in
Schiedam. Die het geweldig vindt aan het werk te mogen
gaan op hemelsbreed minder dan vijf kilometer van
Charlois, maar dan precies aan de andere kant van de
Nieuwe Maas.’’
Maar er is meer. Zonder als actief katholiek (hij gaat nog
regelmatig naar de kerk) de religieuze invloed op zijn
bestuurlijke betrokkenheid te bagatelliseren, suggereert
hij zelf dat de genen van de familie Lamers wel mede
verantwoordelijk zullen zijn voor zijn behoefte om zich
in te zetten voor zijn medemensen. ,,Wij zitten allemaal
nog al dienstbaar in elkaar en ik ben daarvan misschien
wel de grootste exponent,’’ zegt hij. ,,Waarom wij dat
allemaal zo sterk in ons hebben, heb ik nooit geanalyseerd.
Ik constateer wel dat veel van mijn familieleden een grote
maatschappelijke betrokkenheid aan de dag leggen. Heel
veel Lamersen zitten in besturen van verenigingen en
instellingen. Wij zijn gewend verantwoordelijkheden te
nemen.’’
Die houding heeft hij thuis met de paplepel ingegoten
gekregen. Daarnaast blijkt de vaderlandse literatuur
een belangrijke inspiratiebron voor de bestuurder Cor
Lamers. De nieuwe burgemeester gaf bij zijn installatie
op verschillende momenten blijk van zijn liefde voor de
letteren door ondermeer Geert Mak en Godfried Bomans in
zijn toespraak aan te halen. Die keuze was niet willekeurig.
Het levensverhaal van Mak, zoon van een gereformeerd
predikant, is sterk verbonden met Schiedam. En Bomans
ligt hem na vanwege de overeenkomst in geloof en
wereldbeschouwing. De vader van de schrijver was in
Haarlem gemeenteraadslid voor de Roomsch Katholieke
Staatspartij en dat feit drukte een onuitwisbare stempel
op het gezinsleven. Van de boeken die een onvergetelijke
indruk op Lamers maakten, staat Bomans’ jeugdwerk Pieter
Bas met stip op de lijst. In dat boek is de vader van de
hoofdpersoon gemeentesecretaris in Dordrecht, een zeer
gewichtige functie in de ogen van Pieter, die, toen zijn
vader een keer met griep in bed lag, verbaasd opmerkte dat
het verkeer op straat gewoon doorreed.
Het werk van Bomans neemt een prominente plaats in in
de boekenkast van Cor Lamers. Maar voor zijn favoriete
boek tekende een andere Nederlandse auteur: Multatuli.
,,Zijn Max Havelaar lees ik zeker twee keer per jaar.’’ Ook
die voorkeur lijkt weer alles te maken te hebben met zijn
maatschappelijke engagement en de wil om ‘’dingen beter
te maken’’. Want behalve dat het boek zoals Lamers zegt
‘’realistisch geschreven is, zodat je het gevoel krijgt dat je
er middenin zit’’ legt Multatuli’s roman het sociale onrecht
bloot in het Nederlands Indië van de negentiende eeuw

Cor Lamers
Musis 6

en de bestuurlijke misstanden die dat onrecht mogelijk
maakten. ,,De Max Havelaar was het eerste boek dat eerlijk
berichtte over wat daar gebeurde. De manier waarop
Multatuli dat onder de aandacht bracht, spreekt mij zeer
aan. Ik lees sowieso graag over Indië, hoewel er in mijn
familie geen Indiëgangers zijn en ik er ook nog nooit ben
geweest. Het zal mijn belangstelling voor geschiedenis zijn.
Of de mystiek die zo kenmerkend is voor dat land. ’’
Overigens, voegt hij er haastig aan toe, moet men zijn
belezenheid vooral niet overschatten ‘’en ook niet denken
dat hij enkel en alleen over ellende leest’’. ,,Voor lezen
heb ik door mijn drukke baan maar weinig tijd. Eigenlijk
kom ik er alleen in vakantie toe. Dan neem je niet de
moeilijkste boeken mee. En de serieuze literatuur die ik lees,
compenseer ik met stripboeken.’’
Ook dat genre neemt in zijn boekenkast veel ruimte in
beslag. Schiedam had al eens een burgemeester die idolaat
was van heer Bommel en Tom Poes (Reinier Scheeres),
maar Lamers’ belangstelling reikt verder dan het werk
van Marten Toonder alleen. Hij groeide op met het
stripweekblad Pep en hield daar een levenslange voorliefde
voor helden als Blake en Mortimer, Astérix en Agent 327
voor over. Zijn interesse werd verder gevoed doordat in
Houten jarenlang de Nederlandse Stripdagen plaatsvonden.
Lamers mocht er als burgemeester verschillende malen de
Stripschapsprijs uitreiken. Hij sprak er met schrijvers en
tekenaars over hun werk en struinde als liefhebber langs de
kraampjes om zijn collectie uit te breiden, want hij is een
gepassioneerd verzamelaar. ,,Twee albums van Roodbaard
heb ik nog steeds niet. Het zal er vrees ik ook niet snel van
komen. Ze kosten 1000 tot 2000 euro per stuk. Dat heb ik er
niet voor over. Het moet wel leuk blijven.’’
Het kan nog wel even duren voordat zijn boekenkasten en
overige interieurstukken naar Schiedam zijn overgebracht.
De verhuizing wordt bemoeilijkt door de malaise op
de huizenmarkt. In Schiedam kan pas serieus naar een
onderkomen worden omgekeken als de woning in Houten
is verkocht en duidelijk is hoeveel het budget bedraagt.
Het echtpaar heeft geen uitgesproken voorkeur voor een
bepaald woningtype. Sinds de drie dochters de deur uit
zijn is de behoefte aan ruimte sterk afgenomen. ,,Mijn
medewerkers willen graag dat ik in Oranjeburgh (de
toekomstige wijk op het voormalig ziekenhuisterrein, red.)
ga wonen. We moeten nog even kijken of dat past in ons
budget. Misschien kopen of huren we iets voor twee jaar en
maken we daarna onze definitieve keuze. Ik denk dat het
iets zal worden in of rond het centrum.’’
De dagelijkse rit tussen Houten en Schiedam verschaft
Cor Lamers de gelegenheid na te denken over de manier
waarop hij het beste ter werk kan gaan om de uitdagingen
in zijn nieuwe gemeente te lijf te gaan. Het stroomlijnen
en moderniseren van de politieke en bestuurlijke cultuur
vraagt om een tactische en weloverwogen aanpak. Het
lijkt een kolfje naar de hand van de in troubleshooting
gespecialiseerde Cor Lamers. Dit is zoals hij zijn gewone
werkwijze omschrijft:
,,Net als Max Havelaar steek ik mijn vinger op als ik vind
dat dingen niet kloppen. Maar ik wil geen roepende in
de woestijn zijn. Uit de strijd die Havelaar leverde tegen
de Hollandse onderdrukking in Indië heb ik geleerd dat
dingen niet veranderen als je ze alleen maar benoemt. Als je
iets wilt veranderen, moet je beginnen met je te verzekeren
van steun. Je moet de juiste mensen om je heen verzamelen
en zorgen dat je aan de goede tafel komt te zitten. Nee,
daarvoor hoeft je geen dure adviseurs in te huren. Vaak
heeft een gemeente zelf al voldoende kwaliteit in huis. En
7 Musis
anders doe je een beroep op een andere gemeente. In de
strijd tegen de HSL in Bleiswijk haalden we mensen van
de Dienst Stedenbouw uit Rotterdam erbij. Hun adviezen
waren goud waard.’’
De Lamers-aanpak bestaat uit lobbyen, praten,
organiseren en op zoek gaan naar de juiste argumenten om
overtuigingskracht aan je betoog mee te geven. Geduld en
doorzettingsvermogen zijn de eerste vereisten. ,,Het is een
kwestie van slim opereren. Daar ben ik wel goed in, geloof
ik. Het is soms nodig om je buiten de gebaande wegen te
begeven en nonconformistisch te denken. Neem niet direct
aan dat de dingen zijn zoals ze zijn. Stel de waaromvraag.
Waarom is iets nodig? Kan het niet anders worden
geregeld?’’
Cor Lamers is gewend lange werkdagen te maken.
Zijn belangrijkste fysieke uitlaatklep voor die mentale
inspanning zijn de maandelijkse wedstrijden met het
voetbalelftal voor burgemeesters. Lamers staat in het doel.
Voor andere sportieve activiteiten heeft hij nauwelijks
tijd. Aan hardlopen doet hij niet. Fietsen was een tijdlang
een favoriete bezigheid. ,,Gewoon de polder inrijden en
m’n hoofd leegmaken.’’ Door nekklachten heeft hij die
bezigheid moeten staken. Aan judoën, wat hij vroeger
veel deed, komt hij ook niet meer toe. ,,Als je lid wilt zijn
van een vereniging, moet je een vaste middag of avond
in de week ter beschikking hebben. Dat is in mijn geval
ondenkbaar. Ik kan nooit iets vastleggen, vaak komt er een
vergadering of een bijeenkomst tussendoor. En werk gaat
bij mij altijd voor. Ik maak het mezelf nu eenmaal niet altijd
even gemakkelijk.’’
De 56-jarige Cor Lamers
lijkt zich zeer betrokken
te voelen bij zijn nieuwe
standplaats. Maar waar is
die begaanheid eigenlijk
op gestoeld? Heeft hij, van
geboorte Rotterdammer
en opgegroeid in Charlois,
eerst als wethouder van
Spijkenisse en later als
burgemeester van Bleiswijk,
wellicht een bijzondere
sympathie opgevat voor deze
regio? In zijn toespraak tot
de raad zei Lamers daarover
het volgende: ,,Ik ben een
gewone jongen uit Charlois,
die er trots op is dat hij na
omzwervingen door Zeeland,
Spijkenisse, Bleiswijk en
Houten, nu mag beginnen in
Schiedam. Die het geweldig
vindt aan het werk te mogen
gaan op hemelsbreed
minder dan vijf kilometer van
Charlois, maar dan precies
aan de andere kant van de
Nieuwe Maas.’’

DE KORENBEURS. TSJA….,
JE LULT MAAR WAT
Hoeveel slordigheden en fouten
kun je je permitteren als je een
website of verhaal schrijft dat
moet passen binnen het kader van
‘Schiedam molens en jenever’?.
‘Alle’.., mag het antwoord zijn.
Mits in de tekst – in willekeurige
volgorde - de woorden ‘graan,
molens, hout en jenever’ worden
gebruikt. Wie daarboven kans
ziet om ook het begrip ‘moutwijn’
te noemen krijgt extra punten.
Met het woord ‘spoeling’ klinkt
zelfs de bel van de Kop van Jut.
Dat in het verhaaltje de grootst
denkbare onzin wordt uitgekraamd
doet verder niet terzake. Lees,
ter lering en stichting, hoe op de
website van ‘Korenbeurs Schiedam
– arts, creativity and events’
klinkklare nonsens als serieuze
stadsgeschiedenis wordt verkocht.
‘De Korenbeurs is de voormalige koopmansbeurs, één van
de pronkstukken uit de Schiedamse jeneverindustrie’,
staat op de webstek van Korenbeurs Schiedam te lezen
onder het kopje: Geschiedenis. ‘. ‘Het gebouw is 225
jaar oud. De bouw startte in 1787 onder leiding van
de Rotterdamse architect, in Nederland bekend als Jan
Giudici, (1746 – 1819). In 1792 werd de beurs opgeleverd
en vanaf dat moment trokken dagelijks honderden
branders en distillateurs uit het hele land naar Schiedam.
Op de binnenplaats, die toen nog niet overdekt was, werd
luidruchtig gehandeld in moutwijn, granen en spoeling.
Er heerste een lichte chaos die vergelijkbaar is met de
beurs op Wall Street. Ruim 125 jaar bleef De Korenbeurs
in gebruik als handelscentrum. Door de opkomst van de
spiritusalcohol, die de moutwijn en granen overbodig
maakte, moest De Korenbeurs in 1918 haar deuren sluiten.
tekst: Hans van der Sloot
foto’s: Gemeentearchief Schiedam /
Jan van der Ploeg
Branders voor de Koopmansbeurs ca. 1905. Collectie Gemeenarchief Schie
In 1920 werd boven het atrium van de Korenbeurs een
glazen dakconstructie geplaatst. Sindsdien heeft het
gebouw zeer diverse bestemmingen gehad’.
Dit verhaal heeft evenveel met de historische werkelijkheid
te maken als de tekeningen van Anton Pieck. Wat klopt
is de leeftijd. Dat is het dan ook het enige. De architect
Jan Giudici was geen Rotterdammer. Integendeel. Hij was
zelfs geen Nederlander, maar een Italiaanse in Den Haag
woonachtige bouwmeester die in Rotterdam en Schiedam
een groot aantal bouwwerken heeft gerealiseerd. Zijn
Rotterdamse gebouwen zijn in het bombardement van
Rotterdam op 14 mei 1940 vernietigd. Hierdoor is Schiedam
de stad geworden die de herinnering aan hem levend houdt
in onder andere het Sint-Jacobs Gasthuis, het voormalige
kantongerecht en het woonhuis dat hij ontwierp voor
Musis 8

chief Schiedam
Jacobus Johannes Nolet. Wat zijn betrokkenheid was (of
geweest kan zijn) bij het ontwerp van de Koopmansbeurs
(in de jaren 1960 om onduidelijke redenen plots
‘Korenbeurs’ geheten) is onduidelijk. De bronnen melden
dat hem om advies is gevraagd omdat het plan van de eerst
gevraagde architect , de Duitse Nederlander Friedrich
Ludwig Gunckel, de Schiedamse vroedschap niet beviel
en de stadsarchitect Rutger van Bol’Es volgens de regent
Dominicus Doom slechts in staat was tot het ontwerpen van
‘monsters van gebouwen’.
De plannen en aanbevelingen werden door de vroedschap
met welgevallen aangehoord, maar uiteindelijk toch niet
aanvaard. In de resolutie liet het stadsbestuur vastleggen
‘dat het plan en de tekening door den architect Judice
geformeerd, hoe zeer op zig zelfs voldoende, uit hoofde
van de desselfs uitgestrektheid en daaruijt voortvloeijende
meerdere kostbaarheid meede niet wel konde worden
aangepreezen’. Rutger van BolÉs werd daarom opgedragen
met kennisneming van de tekeningen van Giudici het
bouwplan op te stellen.
Periode van verval
Vanaf dat moment van opening trokken niet dagelijks
honderden branders en distillateurs uit het hele land
naar Schiedam. De Schiedamse Koopmansbeurs was een
instituut zoals elke stad van enige betekenis zich wenste
of reeds had, een ‘echte’ beurs dus ter bevordering van
de koophandel in het algemeen, gebouwd in ‘nette’
9 Musis
classicistische stijl als een arcade rondom de verlaagde
beursvloer. Dat de graanhandel deel uitmaakte van de
beursactiviteiten, is vanzelfsprekend, maar was lang niet
het enige. Daarbij was de graanhandel binnen en buiten de
beurs aan strikte wettelijke en fiscale regels gebonden welke
in 1822 – in de Wet op het Gemaal - nog extra werden
verscherpt. In het begin van de negentiende eeuw moest de
branderij in Schiedam en Delfshaven zelfs meerdere malen
stilgelegd vanwege tekort aan graan en een verbod om uit
het weinige alcohol te stoken. In grote lijnen luidde de inval
van Pichegru in 1794 voor de branderij een periode van
verval in dat pas tegen de tweede helft van de 19e eeuw
gekeerd werd. In dat tijdvak stegen de voedselprijzen en
daarmee hielden de graanprijzen gelijke tred. Herhaalde
misoogsten en het stagneren van de aanvoer van graan
uit de Oostzeelanden deden de rest. Een derde – voor
de branderij zeer nadelige factor – was het continentaal
stelsel dat Napoleon in 1806 invoerde en bedoeld was om
de (zee)grenzen voor Engeland af te sluiten. Hierdoor viel
de export gedurende enkele jaren geheel weg. Het herstel
hiervan zou vele jaren duren. Wie zich de vraag stelt
waar de grote Schiedamse (branders- en distillateurnamen
uit de achttiende eeuw gebleven zijn en hoe een nieuwe
generatie van Westfaalse branders uit onder andere de
families Jansen, Beukers, Blankenheym, Lechner, Meijer,
Cohn, Wittkampf Hoppe, Daalmeijer, Coebergh, Heiligers
en Melchers zich op de resten van de achttiende-eeuwse
Schiedamse jeneverstokerij van een nieuw jeneverimperium
konden bouwen, komt zonder mankeren uit bij deze
periode van verval.
‘Op de binnenplaats, die toen nog niet overdekt was, werd
luidruchtig gehandeld in moutwijn, granen en spoeling’,
schrijven de creatieve ondernemers achter de ‘Korenbeurs
Schiedam’. ‘Er heerste een lichte chaos die vergelijkbaar is
met de beurs op Wall Street’.
Al direct na het gereedkomen van het beursgebouw
bleek dat het stadsbestuur z’n hand had overspeeld. De
graanhandel die tot dat moment plaats had op de kade van
de Lange Haven tussen de Vismarkt en de hoek met de
Korte Haven, stelde nog maar weinig voor. Wat gemeld
werd vanaf de beurs waren hoofdzakelijk openbare
verkopingen van uiteenlopende aard, soms onroerend goed,
soms gingen er schepen onder de hamer en regelmatig
werden partijen graan geveild die door zeewater min of
meer waren beschadigd.
Vanaf 1847, zeven jaar nadat de beurs was afgebrand en
in vroegere staat herbouwd, vallen de activiteiten van de
beurs goed te volgen in Schiedamsche Courant. Hierin
beloofde de uitgever P.J. van Dijk (de latere burgemeester
van Schiedam Piet van Dijk van Mathenesse) veel aandacht
te schenken aan de zaken van de branderij, distilleerderij
en koophandel. En in de berichten dienaangaande blijkt
de beurs in dat jaar nog lang niet dat succes dat het
gemeentebestuur ervan verwachtte.
Wel bloei, weinig handel
Pas in 1864 werd de beurs van enige betekenis. De tweede
helft van de negentiende eeuw was ook de grootste bloeitijd
van de jeneverstokerij. Overigens waren de branders niet
verplicht om over de beurs te handelen. Graan dat elders in
het land was ingeklaard en binnenlandse oogsten behoefden
niet over de beurs te worden verhandeld. Evenzo werd het
grootste deel van de moutwijn niet op de beurs gebracht.
De beurshandel beperkte zich tot de handel in graan dat

Maak een
afspraak met uw
Beddenspecialist
voor uw SlaapID.
Neem daarna de
Slaap- Sensor 3
nachtjes mee naar
huis.
Met het Gemeenschapsfonds helpt u
Schiedam vooruit!
Marit wil een
stevig matras
maar is dat voor haar ook het beste?
Uw schenking aan het Gemeenschapsfonds Schiedam komt direct en voor de
volle honderd procent ten goede aan Schiedam. Bijvoorbeeld bij de inrichting van
kinderspeelplaatsen of andere kleine projecten die anders weinig kans zouden
maken. In haar korte bestaan heeft het Gemeenschapsfonds al vele tientallen
projecten mogelijk helpen maken. Waarbij elke geschonken euro ook direct en
volledig ten goede is gekomen aan de bevolking van Schiedam.
Het Gemeenschapsfonds Schiedam is blij met elke schenking. Zowel van
particulieren als bedrijven. Het gaat erom iets te willen doen voor Schiedam.
Juist daar waar het het hardst nodig is.
Bezoek onze website www.gemeenschapsfondsschiedam.nl.
Gemeenschapsfonds Schiedam. Helpt helpen
Stichting Gemeenschapsfonds Schiedam, Sonderdanckstraat 3, 3116 BS Schiedam.
Telefoon 010 – 4262196, e-mail: info@gemeenschapsfondsschiedam.nl
de SlaapID® scan
wijst het uit.
Ontdek wat uw
slaap-identiteit is bij:
ALLES IN DE
BOEKHANDEL
Boekhandel J.S. van Leeuwen
Broersvest 85
3111 ED Schiedam
Boekhandel Post Scriptum
Hof van Spaland 31
3121 CA Schiedam
MAAR OOK
COMPLEET OP
INTERNET
www.boekhandelvanleeuwen.nl
www.postscriptum.nl
Musis 10

door de (meest Rotterdamse) graanhandelaars voor eigen
risico op de beurs werd gebracht. Voor moutwijn en
spoeling melden de regelmatige beursberichten niet de
handel in moutwijn, spiritus, ruwe spiritus en spoeling,
maar het bereikte prijspeil ervan. Heinrich Schmitz stelt
in zijn proefschrift ‘Schiedam in de tweede helft van de
negentiende eeuw’ (1962) ook terecht dat de beursopgaven
over graan en moutwijnhandel slechts een deel van de
werkelijkheid laten zien.
Geen lichte wanorde
Met Wallstreet of welke andere effectenbeurs ook, had
de Schiedamse Koopmansbeurs niets te maken. Van
een lichte wanorde was geen sprake. Enkele malen per
week vervoegde de fine fleur van brandend Schiedam
(voor kleine
branders die met
enkele bakken
bescheiden
inkomsten
hadden uit de
branderij was op
de beurs geen
plaats) zich rond
het middaguur op
de Nieuwe Sluis.
Enkele foto’s uit
het begin van de
twintigste eeuw
weerspiegelen
het karakter van
de beursgang.
Behalve dat
branders en
distillateurs
kwamen kijken
of er nog wat
te halen viel
was het ook een
sociaal treffen
van branders
en distillateurs
die zowel door
een gezamenlijk
belang als door
familiebanden
nauw verknoopt
waren. Oorspronkelijk was de beursvloer een open
ruimte, omgeven door de galerij waarin de handel moest
plaatsvinden. Volgens dit model werden in Nederland
meerdere beursgebouwen opgetrokken, ook de Schiedamse
Koopmansbeurs werd op die manier ontworpen. Tot dan
had de handel in granen en andere partijgoederen immers
vrijwel altijd plaats gevonden in de open lucht. In 1871 –
en niet in 1920 zoals de webstek zegt - besloot Schiedam
tot overkapping van de binnenplaats met een glazen dak.
Hierin bewees het Schiedamse stadsbestuur helemaal bij
de tijd te zijn en tuk op koopjes precies de juist maat te
kunnen vinden. De architectuur uit de tweede helft van de
negentiende eeuw heeft prachtige glasdaken voortgebracht.
Schiedam kon putten uit voorbeelden te over in mondaine
steden als Amsterdam en Den Haag en buiten Nederland
natuurlijk in Berlijn, Brussel, Londen en Parijs. En gelukkig
beschikte Schiedam met de Koopmansbeurs over een
gebouw waarvan de overkapping van de binnenplaats niet
11 Musis
De ijzeren kapconstructie terug in het zicht, foto: Jan van der Ploeg
al teveel behoefde te kosten. Helemaal zonder problemen
was de uiteindelijke constructie echter niet. De opdracht
voor het maken en installeren van de kap werd gegund
aan de Utrechtse IJzergieterij. Betaald werd echter pas vele
maanden na de oplevering toen ook het laatste ‘lekkaadjen’
was verholpen en het gemeentebestuur grootmoedig besloot
dat aan de aannemer geen boete zou worden opgelegd .
Hoe fraai en grootstedelijk ook met de nieuwe glazen kap,
met de beursactiviteiten wilde het maar steeds niet vlotten.
Uit de regelmatige beursberichten in de Schiedamsche
Courant valt op te maken hoe de handel aan het eind van
de negentiende eeuw vrijwel geheel tot stilstand kwam.
De prijzen voor moutwijn en spiritus bleven maandenlang
onveranderd en van graannoteringen was in het geheel
geen sprake meer.
Weg ratelende karren
In 1918 was het moment aangebroken om de gehele beurs
te staken. Er was geen brander of distillateur die daartegen
protesteerde. De Koopmansbeurs was uitgewerkt zonder
ook maar één moment van echte bloei of grote betekenis
te hebben gekend. Laat staan de ratelende karren voor
de deur, de door de webstek van ‘Korenbeurs Schiedam’
veronderstelde handklap waarmee partijen moutwijn van
eigenaar wisselden, de branders en distillateurs die zich uit
geheel Nederland dagelijks naar Schiedam spoedden en de
levendige handel in dampende spoeling; het afvalproduct
van de branderij maar de centen nog altijd dik waard. Zo
wordt er geschiedenis bedreven binnen het kader van
‘Schiedam, molens en jenever’: Je lult maar wat.

Toen hij in september
2012 dertig jaar bij het
Vlaardingse Stadsarchief
werkte, twitterde Harm Jan
Luth dat zijn voorganger
Theo Poelstra (1935-2004)
een standbeeld verdiende.
Een eigenschap van een
tweet is dat die weinig
ruimte biedt voor het
onderbouwen van een
mening. Een gesprek
geeft die mogelijkheid
des te meer. In de kamer,
waar Poelstra in 1982
zijn sollicitatiegesprek
voerde met de toen
21-jarige Harm Jan Luth,
kreeg Henk Slechte die
uitleg van Poelstra’s
inhoudelijke erfgenaam als
stadsarchivaris.
Tekst: Henk Slechte
Harm Jan Luth is in 1961 als
zevende van negen kinderen
geboren in Hoogezand-
Sappemeer in een gereformeerd
vrijgemaakt gezin, waar over
alles werd gediscussieerd en niets
onbespreekbaar was. Zijn vader
oefende het in zijn kerkelijke omgeving niet zo gebruikelijk
beroep van wijnproever uit, en werd later hoofd reclame bij
Wijn Etten BV, onderdeel van het Engelse Allied Breweries,
in Breda. Harm Jan vertelde in 2005 aan het Reformatorisch
Dagblad dat hij rond zijn elfde al wist dat hij archivaris
wilde worden. Hij had een bureau met laden, en knipte
alles uit kranten en tijdschriften wat hij wetenswaardig
vond. Dat stopte hij thematisch in de laden van zijn bureau.
Zijn klasgenoten wisten waar ze moesten zijn als ze voor
een spreekbeurt over componisten of olifanten informatie
nodig hadden. Het woord archivaris kende de jonge
Harm Jan niet, maar moeder Luth had altijd de Elsevier
Beroepengids onder handbereik om te kijken welk beroep
paste bij de talenten van haar kinderen; zij ontdekte dat bij
de passie van Harm Jan het beroep van archivaris hoorde.
Hij deed op zijn zeventiende eindexamen Atheneum en
HARM JAN
LUTH
Harm Jan Luth, foto Jan van der Ploeg
had niet het geduld om eerst geschiedenis te studeren,
voordat hij aan de archiefopleiding begon. Dat wilde hij
direct, wat zijn ouders die meer kinderen hadden die een
opleiding moesten volgen, financieel goed uitkwam. De
Rijksarchiefschool was echter vol, maar Harm Jan kon als
onopgeleid studiezaalambtenaar bij het Gemeentearchief
Breda aan de slag. Een jaar later kon hij wel op de
Archiefschool terecht. Hij ervoer de archiefstudie als een
geluksmoment, en zijn beroep als een feest dat nog steeds
duurt. Hij geniet tot de dag van vandaag van al dat papier
waarin zoveel gegevens liggen opgeslagen, en van alle
andere dragers van informatie.
Na zijn opleiding solliciteerde hij op een vacature bij
het Stadsarchief van Vlaardingen, waar Theo Poelstra
- haast letterlijk - de scepter zwaaide. Die heeft de
benamingen Stadsarchief en stadsarchivaris in plaats van
Gemeentearchief en gemeentearchivaris ingevoerd, omdat
hij vond dat die meer statuur hadden. En dan legt Harm Jan
Luth uit waarom Theo Poelstra een standbeeld verdient.
Hij was een van de eerste archivarissen, die het archief uit
de gesloten en elitaire sfeer van de professionele historici
haalden, en de mogelijkheden van het archief als bron voor
het onderzoek naar de geschiedenis van ieders stad, huis
Musis 12

of familie toegankelijk en aantrekkelijk maakten. Luth
wijst op Poelstra’s boek Een Hollands Stadsarchief (1969)
dat verscheen bij het Gemeentearchief Rotterdam, en op
het Historisch Jaarboek Vlaardingen dat Poelstra in 1977
met de Historische Vereniging begon. Een mooi voorbeeld
vindt hij ook Binnen deeser stede Vlaerdinghe - Schets van
de geschiedenis van Vlaardingen in beeld gebracht in het
Streekmuseum Jan Anderson. Daarmee bracht Poelstra,
net als Anderson met zijn museum, de geschiedenis van
Vlaardingen pas echt naar iedereen, die daarvoor toen
open stond. De ’archivistische Bourgondiër’ Poelstra
was overigens niet voor alle auteurs even gemakkelijk,
zoals Schiedammer Hans van der Sloot ervoer, toen hij in
1973 in opdracht van de gemeente Vlaardingen de lokale
geschiedenis voor een breed publiek opschreef in Vissen
bij de vleet. Poelstra controleerde dat toen scherp op
onjuistheden, en zei er 13 jaar later nog denigrerend over,
dat Van der Sloot wat krenten uit de pap had geplukt en
die ‘heel, werkelijk heel aardig [had] beschreven’. En ook
Vlaardinger Jeroen ter Brugge kijkt iets genuanceerder
terug op zijn ervaringen met Poelstra. Toen hij als
vijftienjarige geschiedenisliefhebber het archief bezocht,
liet archivaris Poelstra hem duidelijk merken dat een archief
niet bedoeld was voor zulke jonge snaken.
Poelstra’s beleid om mensen te prikkelen zelf met
geschiedenis bezig te zijn, werkt nog steeds door. In
Groot Vlaardingen van 3 december 2012 vertelt Arie van
der Hoek hoe hij er toe kwam om, met Frans Assenberg,
het Vlaardings Molenboek te schrijven. Hij kreeg 25 jaar
geleden van zijn grootvader ansichtkaarten van molens
en werd daardoor enthousiast voor dat onderwerp: “Het
schrijven van een Vlaardings Molenboek kwam toen nog
niet bij mij op, maar ik volgde toen wel op het archief een
cursus oud schrift. Toenmalig archivaris Theo Poelstra gaf
die cursus. Toen ik daarmee klaar was, vroeg ik mij af wat
ik nu kon gaan doen. Poelstra stelde voor een onderzoek
uit te voeren naar de specifieke Vlaardingse windmolens.”
Van der Hoek schreef daarna artikelen over Vlaardingse
windmolens en in 1990 een boekje over de korenmolen
Aeolus op de Kortedijk. Hij bleef informatie verzamelen
over windmolens in Vlaardingen en Vlaardinger-Ambacht,
en dat heeft nu geresulteerd in de publicatie van dit werk.
Harm Jan Luth heeft de lijn van Poelstra voortgezet, met
succes. Iedere bezoeker van de studiezaal wordt persoonlijk
geholpen, precies zoals dat onder Poelstra gebeurde,
en wordt zo ondervraagd dat hij niet alleen het goede
materiaal krijgt, maar ook alle gewenste begeleiding. Het
tastbare resultaat van deze aanpak is dat het Stadsarchief
Vlaardingen, dankzij de deskundige bezetting van de
studiezaal, volgens de tweejaarlijkse monitor van de
Branchevereniging Archief Instellingen Nederland (BRAIN),
voor de dienstverlening in 2007 op de eerste, in 2009 op
de tweede en in 2011 weer op de eerste plaats eindigde.
En wie denkt dat zo’n monitor weinig meer is dan een
tevredenheidsonderzoek op de studiezaal, doet er goed
aan het 55 pagina’s tellende rapport op de website van de
BRAIN te lezen.
Toen Harm Jan kennis maakte met de praktijk van het
archiefwerk, voelde hij het gemis van de wetenschappelijke
opleiding en ontdekte hij dat hij te haastig was geweest
met de Archiefschool. Hij wist veel en kon dat goed
verwoorden, maar hij miste wel enerzijds het vermogen
om alles in een groter verband te zetten en anderzijds
de verdieping en de analyse die een wetenschappelijke
13 Musis
opleiding de actieve historicus biedt. Daarom studeert
hij nu geschiedenis in Leiden. Zijn voorliefde, in de
geschiedenis, maar ook als gepassioneerd muziekliefhebber,
is alles wat te maken heeft met de middeleeuwen.
Vlaardingen heeft echter sinds de grote brand van 1574
weinig middeleeuws archief, en dat dwingt de student
Harm Jan Luth om de onderwerpen voor zijn scripties,
Theo Poelstra, foto Stadsarchief Vlaardingen
die natuurlijk over Vlaardingen moeten gaan, toch in de
Nieuwe Tijd te zoeken.
De relatief verse student liep in Leiden aan tegen een
onderwerp dat hem na het hart ligt: de verhouding
historicus - archivaris. Toen hij in het Universiteitsblad
Mare een azijnzure column over ‘de’ archivaris
las, gelardeerd met - overigens niet-Vlaardingse -
voorbeelden, schreef hij een reactie die zijn professionele
geloofsbelijdenis omvat. De columnist, die ook historicus
en promovendus is, noemt archivarissen ‘aangeboren
tegenwerkers’. Dat was tegen het zere been van
Harm Jan. In de Mare van januari 2013 kunnen de
aankomende historici lezen dat in Vlaardingen ‘con
amore [wordt] meegedacht en -gewerkt, dat studenten
desgevraagd onderwerpen aan de hand worden gedaan,
dat paleografische hulp geboden wordt, dat er geen
witte of anderskleurige handschoentjes te vinden zijn,
dat er nauwelijks restricties zijn als het om scannen gaat
en fotokopiëren in zeer veel gevallen wel mogelijk is,
dat er geen moeite teveel is om archieven en collecties
te ontsluiten voor de gebruiker (jazeker, ook en vooral
voor historisch gebruik), dat genealogie niet alleen een
monomane geriatrische hobby is, maar evenzeer een

De relatief verse student liep in
Leiden aan tegen een onderwerp
dat hem na het hart ligt: de
verhouding historicus - archivaris.
Toen hij in het Universiteitsblad
Mare een azijnzure column over
‘de’ archivaris las, gelardeerd
met - overigens niet-Vlaardingse
- voorbeelden, schreef hij een
reactie die zijn professionele
geloofsbelijdenis omvat. De
columnist, die ook historicus
en promovendus is, noemt
archivarissen ‘aangeboren
tegenwerkers’. Dat was tegen het
zere been van Harm Jan.
waardevolle hulpwetenschap van de historiografie, dat
aangevraagde stukken er binnen enkele minuten betast
en gelezen kunnen worden, dat lunchpauzes raadpleging
van de gewenste archivalia geen seconde in de weg staan,
etcetera.’ De methode Poelstra geactualiseerd en kort
samengevat!
Sinds Harm Jan in 1997 stadsarchivaris werd, is hij
betrokken bij projecten, waarvan sommige met ingrijpende
wetenschappelijke gevolgen. In dat jaar werd het taakveld
Archeologie weggehaald bij Stadswerk, wat Luth de
‘harde kant’ noemt, en ondergebracht bij de ‘zachte
foto Jan van der Ploeg
kant’, uiteraard het archief. Hij vindt dat logisch, omdat
ze hetzelfde doen: het vertellen van het verhaal van de
Vlaardingse geschiedenis, de een met voorwerpen uit
de grond en de ander met papier. Het samenbrengen
daarvan beschouwt hij als een opdracht waarvoor hij
zich met archivaris Tim de Ridder en anderen ten volle
inzet. De resultaten maakten ze met zoveel tromgeroffel
wereldkundig, dat ook hiervoor de wet van Poelstra
opging: iedereen in en zelfs ver buiten Vlaardingen moet
ervan weten! Jeroen Ter Brugge herinnert zich dat het de
gemeentelijke voorlichter Remus Aussen was, die hem in
1995, toen hij gemeentelijk archeoloog was stimuleerde om
met zijn vondsten van de oudste haring op het voormalige
landgoed Hoogstad van de alternatieve kankergenezer
dokter Moerman de publiciteit te zoeken. Hij is vol lof over
de manier waarop Harm Jan Luth die lijn heeft voortgezet.
Een prachtig voorbeeld is de opgraving in de Vergulde
Hand-West in 2005, uitgevoerd door de gemeente met
de grootste financiële steun die het Rijk tot nu toe aan
een archeologisch onderzoek heeft gegeven. Dit weiland
ten westen van Vlaardingen moest industriegebied
worden. Luth en De Ridder hebben voor de steun van
de gemeente moeten vechten, totdat de staatssecretaris
met ruim € 860.000 over de brug kwam. Het resultaat
was overweldigend. Zo is een kano uit 683 v. Chr. nu te
bewonderen in het Archeon in Alphen aan de Rijn, en
dragen bruidegommen hun bruiden over de oudste drempel
van Nederland (300 v. Chr.) de trouwzaal in het stadhuis
van Vlaardingen binnen. Van nationaal archeologisch
belang was dat hier de bewoningsgeschiedenis van de
middenbronstijd tot de late middeleeuwen zichtbaar
werd aan de hand van huisplattegronden en herkenbare
sporen van verhuizingen. Heel Nederland praatte over
Musis 14

Vlaardingen, dat steeds bekender werd als een plaats waar
de vroegste geschiedenis gaaf uit de grond kwam.
Een ander project, dat een opvallende uitkomst had en
nog op een wetenschappelijke afronding wacht, is dat
van de Zoektocht naar de Oer-Vlaardinger. De archivaris
vertelt bevlogen over dit multidisciplinaire project met
een uitkomst die niemand had kunnen voorspellen. In
2002 bleek bij archeologisch onderzoek van een locatie
aan de Markt, dat op vier meter diepte de resten lagen van
44 mensen die daar tussen 1000 en 1050 waren begraven.
Het waren volledige skeletten, wat Tim de Ridder op het
idee bracht te kijken of daarin nog DNA te vinden was,
en zo vast te stellen of er wellicht nog nakomelingen van
deze vroegmiddeleeuwse Vlaardingers rondliepen. In
tientallen kiezen werd bij het Forensisch Laboratorium
voor DNA Onderzoek in Leiden inderdaad DNA gevonden.
Nu kwamen archief en archeologie schitterend samen.
Het archief ging op zoek naar de oudste Vlaardingers.
Een prachtig voorbeeld, vindt Harm Jan Luth, van het
wetenschappelijk nut dat genealogisch onderzoek ook
kan hebben. De oudste Vlaardingers die het archief
kon traceren woonden daar eind 15de, begin 16de
eeuw. Vervolgens werden mannen die van die personen
afstamden, opgeroepen om in het archief wangslijm af te
geven. Toen bleek welke rol het toeval kan spelen. Een
bezoeker van de studiezaal mocht niet meedoen, omdat zijn
oudste voorvader niet in Vlaardingen, maar in Maasland
woonde. Toen de stadsarchivaris zijn hand over zijn hart
haalde, bleek uitgerekend deze man de enige treffer. Hij
had hetzelfde DNA als in een van de kiezen was gevonden.
Harm Jan grijnst dat het een ‘foutje’ was de man te
weigeren. De inwoners van Maasland uit de 11de eeuw
werden immers in Vlaardingen begraven, omdat daar sinds
de 8ste eeuw wel een kerk was en in Maasland nog niet…
In 2012 studeerde een Amsterdamse sociologe af op deze
zoektocht en haar context in het licht van de Vlaardingse
identiteit.
De archivaris en de archeoloog kregen in 2007 voor hun
zoektocht de Bob Verbiest Cultuurprijs van € 25.000. Die
bestemden zij voor verder onderzoek naar infectieziekten,
dat prof. dr. P. de Knijff en drs. Eveline Altena in Leiden
willen doen door het DNA van voor de pestepidemieën,
zoals dat nu in Vlaardingen is gevonden, te vergelijken
met later DNA. Archeologie is tot verdriet van Harm Jan
Luth bij een reorganisatie in 2012 weer terug naar de ‘harde
kant’ en ondergebracht bij de sectie Bouwen, Archeologie
en Milieu (BAM). Wat Luth betreft blijft samenwerking
uiteraard mogelijk.
Een ander wapenfeit waarover de stadsarchivaris graag
vertelt, is het Groot Vlaardings Prentenboek, naar
voorbeeld van het Schiedamse, dat inmiddels gevolgd is
door een eigen prentenboek van, jawel, het Streekmuseum
Jan Anderson… De burgemeester van Vlaardingen
kreeg het Groot Schiedams Prentenboek in 2007 van zijn
Schiedamse collega, en wilde voor Vlaardingen ook zo’n
boek. Maar ja, dat kost geld en tijd, en van beide is zelden
genoeg beschikbaar. Het plan bleef dus liggen, totdat
machinefabriek Fontijne in 2009 honderd jaar bestond,
en oud-directeur André Fontijne besloot Vlaardingen
een prentenboek naar Schiedams voorbeeld cadeau te
geven. Harm Jan Luth citeert: ‘jij maakt het, wij betalen.’
Zo eenvoudig was het ook niet. Omdat Fontijne van de
gelegenheid gebruik wilde maken om witte plekken in de
verbeelding van de stad op te vullen, kregen kunstenaars
15 Musis
Een prachtig voorbeeld is de
opgraving in de Vergulde Hand-
West in 2005, uitgevoerd door
de gemeente met de grootste
financiële steun die het Rijk tot
nu toe aan een archeologisch
onderzoek heeft gegeven.
Dit weiland ten westen van
Vlaardingen moest industriegebied
worden. Luth en De Ridder hebben
voor de steun van de gemeente
moeten vechten, totdat de
staatssecretaris met ruim € 860.000
over de brug kwam. Het resultaat
was overweldigend. Zo is een kano
uit 683 v. Chr. nu te bewonderen in
het Archeon in Alphen aan de Rijn,
en dragen bruidegommen hun
bruiden over de oudste drempel
van Nederland (300 v. Chr.) de
trouwzaal in het stadhuis van
Vlaardingen binnen.
opdracht die plekken af te beelden en kreeg het archief het
resultaat. Harm Jan Luth en Peter Zuydgeest maakten het
boek. Dankzij de generositeit van André Fontijne kostte het
boek minder dan de helft van het Schiedamse!
Praten met een stadsarchivaris die dienstverlening en het
naar het volk brengen van de geschiedenis huizenhoog
in zijn vaandel heeft staan, is natuurlijk vragen naar de
actuele staat van ‘zijn’ archief. Zoals overal is ook daar
de tijd van de klassieke inventaris grotendeels voorbij.
De meeste archieven zijn al geïnventariseerd en voor
nieuwe aanwinsten volstaat vaak een magazijnlijst.
De inventarissen staan online op de website van het
Stadsarchief. De onderzoeker vindt genealogische gegevens
op de website www.vlaardingen.nl/isis en informatie
over de geschiedenis van Vlaardingen en de collectie op
www.geschiedenisvanvlaardingen.nl. Op de vraag of de
studiezaal daarmee niet een essentiële functie verliest, is het
bevrijdende antwoord: ‘dat geeft de archivaris meer ruimte
om zelf actief met de geschiedenis bezig te zijn, en om de
bezoeker die steeds veeleisender wordt extra aandacht te
kunnen geven.’
Harm Jan Luth bemoeit zich niet alleen met het Stadsarchief
Vlaardingen. Hij is sinds 2004 ook gemeentearchivaris
van Maassluis, hij is lid van de straatnaamcommissies van
Vlaardingen en van zijn woonplaats Dordrecht, en hij
wordt samen met conservator Alex Poldervaart, archeoloog
Tim de Ridder, raad van bestuurlid Martine van Lier
en maritiem historicus Perry Moree, lid van een nieuwe
adviescommissie die de staf van het Museum Vlaardingen
inhoudelijk gaat adviseren over de inrichting en het
tentoonstellingsprogramma. Het archief bemoeit zich in
de naaste toekomst dus actief met de presentatie van de
geschiedenis van Vlaardingen. Theo Poelstra zou tevreden zijn.

Icekoud Hydroboys, foto’s Ron van Rutten
KROEPOEKFABRIEK
EEN JAAR. DAT SMAAKT
NAAR MEER!
Een jaar na de officiële opening
van het nieuwe Vlaardingse
jongerenpodium is het een
goed gebruik om terug te kijken
op wat er bereikt is en vooruit
te zien naar wat er goed gaat,
wat beter kan en waar het
brandpunt komt te liggen. So
far, so good! De diverse (jonge)
doelgroepen blijken goed de
weg naar de Kroepoekfabriek
te vinden, artiesten zijn lovend
over de locatie, het gebouw
blijkt supergeschikt voor het
beoogde doel, de vrijwillige Kroe
raakt meer en meer ingespeeld
en ook de sponsors zijn
enthousiast. Nieuwe bezoekers
blijven komen en de reacties
zijn overweldigend! Zijn er dan
geen zorgen? Natuurlijk! Stevige
culturele bezuinigingen liggen
op de loer. Maar er is vooral veel
geleerd en het team zit bomvol
plannen na hun ervaringen van
het eerste jaar.
tekst: Renee de Hartog
foto’s: Thijs Overdevest en Ron van Rutten
Musis 16

Talentontwikkeling en cultureel ondernemerschap vormen
de grote lijn in het programma en de bedrijfsvoering van
De Kroepoekfabriek. Achter de schermen worden de jonge
vrijwilligers en medewerkers opgeleid tot enthousiaste
professionals en op het podium krijgen de lokale helden
de kans hun kunsten te tonen en hun netwerk op te
bouwen, door in de voorprogramma’s te spelen van de
profs. Ondertussen ontwikkelt het publiek zijn smaak
door het diverse aanbod en ontdekt wat er leeft in de
wereld op het gebied van popmuziek en podiumkunsten.
Dit alles wordt mogelijk gemaakt door zeventig procent
eigen inkomsten door kaartverkoop, baromzet, verhuur
en sponsoring tegenover dertig procent gemeentelijke
subsidie. “Anders gezegd, van iedere gesubsidieerde euro,
maken wij er nu drie, waarmee we alle gewenste resultaten
kunnen bereiken. Daar zijn we best trots op”, aldus Renske
Verbeek, directeur van De Kroepoekfabriek.
Het eerste jaar zijn er al stevige resultaten geboekt. Concreet
organiseerde De Kroepoekfabriek 52 concerten, twaalf
unieke evenementen en 96 educatieve (school)projecten
en workshops. Op het podium hebben nu al 750 lokale
artiesten gestaan, in de vorm van jonge bands, rappers,
dansgroepen en singer-songwriters, waarvan een deel ook
coaching heeft gekregen. Dit alles werd mogelijk gemaakt
door de inzet van inmiddels 96 vrijwilligers (de Kroe),
49 maatschappelijke stagiaires (de masters), zes fulltime
stagiaires, vijf parttime vaste medewerkers, het bestuur, 32
betrokken sponsors, vier fondsen en natuurlijk de gemeente
Vlaardingen. “Voor al deze projecten en concerten kwamen
er dit seizoen ruim 26.000 bezoekers over de vloer en naar
de evenementen in de stad. Dat is beter dan verwacht!”.
Een aantal concerten sprongen er uit het afgelopen
jaar. Naast het openingsweekend met De Staat, Winne
en Lucky Fonz III, zetten ook namen als De Zware
Jongenz, Blaudzun, Lange Frans, Pien Feith, Anneke van
Giersbergen, Hausmagger, Sef, Gers Pardoel en Splendid
voet aan Kroepoek-grond. In de maandelijks terugkerende
„talent-van-eigen-bodem” avondjes als Tokoloko,
Onbeperkt, Sambal, Lekker Laag en de Jamfabriek zit ook
een stijgende lijn qua bezoekersaantal. Tim van Dorp, de
programmeur, legt uit: ”Naast dat we Vlaardingen ieder
kwartaal willen trakteren op een wat grotere naam, waar
Vlaardingers trots op kunnen zijn en met een lokaal talent
in het voorprogramma, willen we ons als poppodium
onderscheiden met een kwalitatief, stevig en divers
programma, waar professionele acts worden aangevuld door
regionale helden.” Ook voor komend seizoen staat er al veel
moois op de planning. De Kroepoekfabriek is trots op het
strikken van onder andere The Kik, The Deaf, Mr. Polska,
Drive Like Maria en de populaire rapper Keizer. Verder
maandelijks singer-songwriters, zoals Awkward I, en
gratis (beginnende) bandjes uit de buurt op iedere tweede
donderdag van de maand.
De Kroepoekfabriek is ondertussen ook gestart met een
aantrekkelijk workshopprogramma doordeweeks, onder
de noemer De Kroepoek Academie. Variërend van DJ
tot breakdance, van geluidstechniek tot vormgeving en
popfotografie, is het gehele aanbod zoveel als mogelijk
aanvullend op hetgeen al wordt aangeboden in de stad en
regio.
De komende tijd zijn er een aantal zaken waarop De
Kroepoekfabriek de aandacht wil vestigen.
17 Musis
De Kroepoekfabriek is een
professioneel podium voor live
muziek, dans en theater, waar
landelijke acts en regionale
helden elkaar afwisselen. Dit
podium is gevestigd in een
authentiek pakhuis en voormalige
kroepoekfabriek aan de Koningin
Wilhelminahaven in Vlaardingen.
Voorafgaand aan de opening in
september 2011 is het gebouw
volledig gestript, vervolgens
verbouwd en heringericht,
zodat het nu ruimte biedt aan
een podiumzaal, op de begane
grond en eerste verdieping,
waar zo’n 250 bezoekers terecht
kunnen. Op de tweede en deels
derde verdieping zijn creatieve
studio’s ingericht, waaronder
een multifunctionele dansstudio,
volledig geïsoleerde muziekstudio
en een mediastudio. Hier is
ruimte voor film, fotografie,
montage, design, cursussen,
workshops en exposities. Bij
De Kroepoekfabriek draait alles
om talentontwikkeling, voor én
achter de schermen, voor én
door ‘jongeren’. Een grote groep
vrijwilligers, ofwel de Kroe, werkt
hard mee om het geheel tot een
groot succes te maken.
Renske Verbeek: “Onze grootste uitdaging is de
aankomende bezuinigingsronde. Een grote klap kunnen
we simpelweg nog niet hebben na één jaar. We zitten in
de opbouwfase. Op dit moment halen we al zoveel uit de
samenwerking met het bedrijfsleven. Een kwart van de
organisatie wordt gefinancierd met behulp sponsoring,
dat is veel! We willen door samenwerking en nieuwe
initiatieven zoveel mogelijk kansen zoeken om de kosten
te drukken en extra geld te genereren. Die initiatieven
kosten tijd. Financieel willen en moeten we bouwen aan een
stabiele organisatie, die hun maatschappelijke, educatieve
en culturele doelstellingen behaalt, door zowel steun
van de gemeente als goed cultureel ondernemerschap.
De samenwerking met de stad, de gemeente en het
bedrijfsleven is hierin essentieel.”
Tot slot: “We gaan ons uiterste best doen om zowel het
publiek, als de vrijwillige Kroe en zowel de financiers
als artiesten te blijven boeien, prikkelen, vermaken en
ontwikkelen. We willen dat Vlaardingers trots op De
Kroepoekfabriek in hun stadje zijn en blijven!”
alles op www.kroepoekfabriek.nl, Twitter en Facebook

De komende tijd zijn er een aantal
zaken waarop De Kroepoekfabriek
de aandacht wil vestigen.
Renske Verbeek: “Onze grootste
uitdaging is de aankomende
bezuinigingsronde. Een grote klap
kunnen we simpelweg nog niet
hebben na één jaar. We zitten in de
opbouwfase. Op dit moment halen
we al zoveel uit de samenwerking
met het bedrijfsleven. Een
kwart van de organisatie
wordt gefinancierd met behulp
sponsoring, dat is veel! We willen
door samenwerking en nieuwe
initiatieven zoveel mogelijk kansen
zoeken om de kosten te drukken en
extra geld te genereren.
Naschrift redactie
Met de Kroepoekfabriek
neemt Vlaardingen in de regio
een unieke plaats in. Een
deel van het succes dankt de
Kroepoekfabriek zeker aan het
feit dat zoveel jongeren bij de
‘fabriek’ betrokken zijn. Hetzij
als vrijwilliger in ‘de Kroe’,
hetzij als stagiar(e), hetzij als
muzikant, artiest, deelnemer
aan workshops, publiek of een
combinatie hiervan. Het recept
voor succes schrijft verder een
overdosis aan enthousiasme
voor. En dit versterkt en
vernieuwt zichzelf omdat
niets zo enthousiasmeert als
publieke waardering.
Met de Kroepoekfabriek neemt Vlaardingen in de
regio een unieke plaats in. Een deel van het succes
dankt de Kroepoekfabriek zeker aan het feit dat zoveel
jongeren bij de ‘fabriek’ betrokken zijn. Hetzij als
vrijwilliger in ‘de Kroe’, hetzij als stagiair(e), hetzij als
muzikant, artiest, deelnemer aan workshops, publiek
of een combinatie hiervan. Het recept voor succes
schrijft verder een overdosis aan enthousiasme voor.
En dit versterkt en vernieuwt zichzelf, omdat niets zo
enthousiasmeert als publieke waardering.
Schiedam heeft in het verleden een vergelijkbaar
succes gekend. Daar bouwde in de late jaren 1970
een aantal leden van de christelijke jongerensociëteit
Quousque Tandem? (Hoe lang nog?) uit idealisme een
eigen theatertje op de zolder van het sociëteitsgebouw
in het Diaconiegebouw aan de Nieuwstraat. Dit theater
met een in eigen beheer ontworpen techniek en plastic
kuipstoeltjes voor de bezoekers zou als Zoldertheater
In den Teerstoof één van de toonaangevende kleine
zalen in de regio zou worden. Landelijk verwierf
het zelfs bekendheid kreeg als theater voor jong
cabarettalent. Hier stonden voor een publiek van
pakweg honderdvijftig mensen Freek de Jonge en
Bram Vermeulen met het snerpende Philicorda-orgeltje
en kanariegele DAF, trad Youp van ’t Hek op en
maakte Lurelei met Eric Herfst en Jasperina de Jong
enkele plaatopnamen vanwege de intieme sfeer.
Vele jaren later bouwde Schiedam, aangespoord door
de enthousiaste wethouder Menno Siljee op basis
van de herinneringen aan dit theatertje en grote
plannen voor de toekomst een nieuw cultuurcentrum
in het Wennekerpand. Hiermee werd een oplossing
gevonden voor de enkele jaren daarvoor aangekochte
Distilleerderij Wenneker, waarin oorspronkelijk
het Glasmuseum zou worden ondergebracht. In
een nagelnieuw – gedeeltelijk door de ontwerper
BertJan Pot ingericht – interieur zijn een theater,
annex bioscoop, de Wenneker Cinema, ruimten
voor workshops, dans- en muziekstudio’s en het
Centrum Beeldende Kunst, het CBK gerealiseerd. Het
Musis 18

cultureel experiment staat hierbij
centraal, waarbij een mengen van
theater, beeldende kunst, muziek,
wijkgebonden culturele experimenten,
film en dans mede een uitgangspunt is.
Een vliegende start was het
Wennekerpand niet gegeven.
Problemen met de voortzetting van
‘De Teerstoof’ als jeugdtheater deden
het theater strandden nog voordat
dit tot ontwikkeling kon worden
gebracht. Ook de dans kwam niet
goed uit de verf, terwijl het CBK
te maken heeft met de typische
problemen van elke professionele en
non-profit Kunstuitleen, namelijk een
achterblijvend aantal leners, tegenover
een enthousiast publiek dat in grote
getale openingen en presentaties
bezoekt.
Wennekerdirecteur Henk Kuipers
waakt voor een teveel aan zichtbaar
enthousiasme. ‘Maar’, zegt hij, ‘de
samenwerking tussen de gebruikers
van het pand, begint vorm te krijgen.
‘Daarbij trekken activiteiten zoals als
het Cultureel café en het dagelijkse
zzp-café waarbij het grote restaurant
‘ s morgens open staat voor wie er
wil werken, vergaderen of mensen
wil ontvangen inmiddels de aandacht
van een groeiend publiek. We
zullen het moeten hebben van een
gestaag groeiende bekendheid bij een
breed publiek. Wat mijzelf betreft
is iedereen uitgenodigd om aan te
kloppen met ideeën, op welk gebied
van ook. Weet dat het Wennekerpand
de faciliteiten in huis heeft voor elk
evenement, performance, uitvoering
of ontvangst. Waarbij over financiën
altijd te praten valt’.
Maar de samenwerking
tussen de gebruikers van het
Wennekerpand, begint vorm
te krijgen. Daarbij trekken
activiteiten zoals als het Cultureel
cefé en het dagelijkse ZZP-café
waarbij het grote restaurant
smorgens open staat voor wie
er wil werken, vergaderen of
mensen wil ontvangen inmiddels
de aandacht van een groeiend
publiek.
19 Musis
Naast dat we Vlaardingen ieder
kwartaal willen trakteren op
een wat grotere naam, waar
Vlaardingers trots op kunnen zijn
en met een lokaal talent in het
voorprogramma, willen we ons
als poppodium onderscheiden
met een kwalitatief, stevig
en divers programma, waar
professionele acts worden
aangevuld door regionale
helden.
Links: De Kroepoekfabriek, foto Ron van Rutten
Een jaar KF met The Kik en The Deaf,
foto Thijs Overdevest Onbeperkt Oud en Nieuw,
foto Thijs Overdevest

www.boekhandelvanleeuwen.nl
www.postscriptum.nl
Schiedam
Lange Haven 54-56
Tel. 010-4732751
Rotterdam-Centrum
Delftsevaart 26
Tel. 010-2132993
Rotterdam-H'berg
Bergse Dorpsstraat 25
Tel. 010-2180067
www.debontekoe.nl
Musis 16
Handling HACCP Cleanroom
Drukwerk Printen Mailing
Postbezorging Houtindustrie
Groen- en Milieuservices
Detachering Enquêtes
Tel. (010) 204 10 00
Musis 20

Graaien door bestuurders is een
favoriet onderwerp van de anonieme
helden op het Schiedamse forum,
die almaar verder schrijven aan hun
Verversoap, en een oud-wethouder
origineel en consequent Menno
Kroket noemen. Hun ‘postings’ (zo
heet dat in forumtaal) gaan over diepzinnige onderwerpen
als een illegale kachelpijp en ten onrechte gedeclareerd
veiligheidsglas voor de ‘bouwval’ van de ‘freule’ aan de
BK-Laan. Allemaal zaken die een jarenlange aandacht
rechtvaardigen. Zij maken slechts af en toe en meestal
onwennig een kort uitstapje naar een tramlijn, waarvan
de RET het traject heeft verlegd of ingekort, of een ander
gewichtig Schiedams onderwerp, toch eigenlijk het doel
van een dergelijk forum. Soms duikt zomaar een nieuwe
‘topic’( zo heet dat in forumtaal) op, die het wat langer
volhoudt, zoals alweer enkele weken geleden de schorsing
van de directeur van de BGS. Dat was genieten. Bekende
Schiedamse namen vlogen over het scherm, gelardeerd
met roddels over het liefdesleven van de geschorste
directeur. Recenter mochten de bezoekcijfers van het
Stedelijk Museum zich verheugen in de aandacht van de
deskundologen op het forum.
21 Musis
Misschien een idee
voor Tegellichter om
uit te zoeken wie het
zijn, en aan al deze
graaiers een mooie
persoonlijke soap te
wijden.
Die cijfers waren volgens hen gefaket, en ze struikelden
in één moeite door over de gemeentelijke subsidie aan het
museum. Zulke topics duren niet lang. In dit geval gaf een
‘newby’(zoals een nieuwkomer in goed Nederlands op het
forum heet), zulk deskundig weerwerk, dat de lol er gauw
af was. Soms roept ook Han van der Horst onder zijn eigen
naam zijn medeforumleden vriendelijk doch overtuigend
tot de orde. Tja, dan is het niet leuk meer, en richt alle
aandacht zich weer op Wilma Verver en haar gezin, het
enige onderwerp waarin de forumleden cum laude zijn
afgestudeerd, en dat de bestaansgrond van het forum en
hun aanwezigheid daarop lijkt te zijn. Gelukkig hebben
Tegellichter en de zijnen een nieuwe held, ene Onderste
GEEN GEGRAAI
OP
SCHIEDAMSTAD
tekst: Henk Slechte
Steen, die zowaar ook een gewone naam blijkt te hebben,
en wiens vrouw zelfs als hobby een Toyota MR 2 heeft, een
sportwagen uit de late jaren 1980 ... Jazeker,
heer Tegellichter ook de Musiskliek kan tegels lichten.
Onderste Steen verdient overigens het oprechte respect van
een ieder, ook buiten Schiedam, want hij heeft onder zijn
eigen naam en voor eigen rekening en risico bij het OM
een aanklacht ingediend tegen oud-burgemeester Verver
wegens een onterechte declaratie. Dat kan niet genoeg
gebeuren, ongeacht wie onterecht declareert. Dat is moedig
en consequent van Onderste Steen Overbeeke, iets wat
van de schrijverij van Tegellichter en zijn kompanen niet
gezegd kan worden.
Terug naar de kranten van 8 januari 2013. Misschien
kunnen de Tegellichters en Staafmixers van het forum
daarin ook inspiratie vinden om hun langzamerhand wel
erg benepen werkterrein wat uit te breiden. Het gaat in
die kranten om zakkenvullers, bij wie de Wilma’s van
deze wereld verbleken. Toegegeven hun declaratiegedrag
en taxigebruik staan er niet bij, maar hun ontslag- en
andere vergoedingen wel. De Musiskliek zou hieraan geen
aandacht besteden, als niet 31 van de ruim 2.500 publieke
graaiers hun inkomen in Schiedam genoten, nagenoeg
allemaal in de zorg en betaald uit de publieke middelen die
we volgens het principe van de solidariteit inleggen om de
zorg voor alle mensen te kunnen betalen. Deze 31 dames en
heren streken in 2011 samen ruim zes-en-een-half miljoen
euro belastinggeld aan salaris op, alleen salaris dus. Dat is
per persoon ver, soms heel ver boven de Balkenendenorm,
en bijna in alle gevallen ook ruim boven de nieuwe
Plasterknorm.
Misschien een idee voor Tegellichter om uit te zoeken wie
het zijn, en aan al deze graaiers een mooie persoonlijke
soap te wijden. Misschien een idee voor Onderste Steen om
via een WOB-procedure (Wet Openbaarheid van Bestuur)
uit te vinden hoe zulke salarissen in de publieke sector
mogelijk zijn, en dan meteen een blik te werpen op de
bonnetjes van deze mensen en die breeduit op het forum te
zetten. Misschien een idee voor Staafmixer om er dan mooie
diagrammen van te maken. Kenau kan dan, zoals ze gewend
is, zure bevestigingen achter hun bevindingen zetten. En
als een van de andere helden dan ook nog uitzoekt waarom
deze Schiedamse veelverdieners niet meteen aan de nieuwe
Plasterknorm gehouden kunnen worden, doet die ook iets
nuttigs. We geven vast een voorzet: dat zou wel eens met
dichtgetimmerde contracten te maken kunnen hebben.
Dat alles zal de leesbaarheid en de aantrekkingskracht
van het forum vergroten. Het zal bovendien de terechte
bezwaren tegen Wilma Verver in een bredere context
plaatsen en voor het juiste evenwicht zorgen. En tenslotte
is Wilma dan niet meer zo moederziel alleen op dit ijskoude
forum.

DE UITGAVE VAN MUSIS WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:
DE UITGAVE HERMAN VAN MUSIS JANSEN WORDT BEVERAGES MEDE MOGELIJK B.V., GEMAAKT SCHIEDAM DOOR:
BASTIAANS & VAN RIET ACCOUNTANTS, SCHIEDAM
BASTIAANS & VAN RIET ACCOUNTANTS, SCHIEDAM
BOKX VASTGOED BGS GRAFISCH, ONTWIKKELING SCHIEDAM B.V., ROTTERDAM
BOKX VASTGOED ONTWIKKELING B.V., ROTTERDAM
FACILICOM BEDRIJFSDIENSTEN, SCHIEDAM
FACILICOM BEDRIJFSDIENSTEN, SCHIEDAM
FONTIJNE BEHEER B.V., VLAARDINGEN
FONTIJNE BEHEER B.V., VLAARDINGEN
HATENBOER WATER – DRINKWATERBEHANDELING, SCHIEDAM
HATENBOER WATER – DRINKWATERBEHANDELING, SCHIEDAM
IRADO, AFVAL, REINIGING EN DIENSTVERLENING, SCHIEDAM
IRADO, AFVAL, REINIGING EN DIENSTVERLENING, SCHIEDAM
NICOVERKEN HOLLAND B.V., SCHIEDAM
NICOVERKEN HOLLAND B.V., SCHIEDAM
SNELWEG TRANSPORT, SCHIEDAM
SNELWEG TRANSPORT, SCHIEDAM
Musis 22

IN MEMORIAM
GUUS VAN
DER FEIJST
Het overlijden op 15 december 2012 van oudgemeentearchivaris
Guus van der Feijst kwam voor zijn
naasten en vrienden niet onverwacht. Zijn ziekte zou hem
uiteindelijk op 86-jarige leeftijd slopen. Daarin had hij zich
geschikt en hij sprak er ook openlijk over en niet zelden
met de ironie en zelfspot die men van hem kende.
Guus van der Feijst – gemeentearchivaris van 1964 tot
1987 - behoorde in alle opzichten tot de inmiddels tot een
enkeling afgenomen categorie van erudiete archivarissen,
voor wie hun dienst meer dan een betrekking een habitat is
en een bron van kennis. Dat het gemeentearchief dient open
te staan voor iedereen die weten wil en onderzoek doet, was
voor hem geen uitvloeisel van een gekozen beleid maar de
persoonlijke overtuiging van een erudiet ambtenaar met
vreugde in het delen van kennis en wetenschap.
Oorspronkelijk was hij theoloog, maar twijfel aan zijn
capaciteiten als voorganger deden hem besluiten om zijn
carrière in de geschiedbeoefening en dan met name in de
archiefwereld te zoeken. Helemaal de punctuele archiefman
zou hij echter nooit worden. In de aanloop naar zijn
benoeming voorzag adviserend rijksarchivaris Van der
Gouw dit als een manco en ried de gemeente Scihiedam aan
om het bij een ander te zoeken. Wat de doorslag gaf waren
echter zijn karakter en vermogen om met anderen samen te
werken.
Zijn voorganger Piet Kuyer was een historicus van meer
dan brede belangstelling en zeer gezien in verschillende
besturen waaronder de invloedrijke Schiedamse
Gemeenschap. Samen met Pierre Janssen schreef hij zeer
lezenswaardige artikelen in het maandblad van de SG, en
zijn hand is zichtbaar in de historische tentoonstellingen die
Janssen maakte.
Al direct bij zijn aantreden werd echter duidelijk dat Van
der Feijst een andere lijn zou volgen. Op dat moment genoot
het Schiedams gemeentearchief de faam tot de gezelligste
archieven van Nederland te behoren. Niet ongewoon was
dat het hoofd van de studiezaal tussen de middag een tukje
deed op de schragentafels in het depot. Ook het bakken
van een eitje te midden van de stukken behoorde tot de
mogelijkheden evenals roken in en buiten het depot.
23 Musis
tekst: Hans van der Sloot
foto: Roel Dijkstra
Vanaf de eerste week na zijn benoeming, maakte de
nieuwe archivaris hier een einde aan. Maar er waren
meer veranderingen die hij in gang wist te zetten.
Met voorzichtig opereren wist hij toch de politieke en
ambtelijke belangstelling op het archief te vestigen en kon
hij het stadskantoor ervan doordringen om het belang van
het archief als geheugen van de stad en stadsbestuur serieus
te nemen.
Ook wekte hij op andere wijze dan zijn voorgangers de
publieke belangstelling voor het archief. Waar P. Kuyer en
diens voorganger A. van der Poest Clement onderbouwde,
maar populaire artikelen schreven in het Schiedams Parool
en de SG, koos Van der Feijst voor serieuze publicaties
waartoe het archief zelf het initiatief nam, zoals met de
bundel ‘Uit het verleden van Schiedam’, verschillende
publicaties die door het Stedelijk Museum werden
verspreid, de geschiedenis van de Stadstimmerwerf en van
de Schiedamse ziekenhuizen.
Tezelfdertijd wist hij het bestuur van de St.
Liduinastichting uit het hoofd te praten dat het Liduinaarchief
zou worden overgebracht naar de Frankelandkerk.
Daar stond tegenover dat hij van de kerkvoogden van
de Grote Kerk gedaan wist te krijgen dat de stoffelijke
resten van Liduina – als bezit van de Grote Kerk- aan de
katholieken werden teruggegeven.
Zijn invloed oefende hij in alle stilte uit. Kennis hebbend
van het plan om de Parkweg met sloop van de oostzijde van
de Grote Markt en de noordkant van de Lange Kerkstraat,
als brede verkeersweg door te trekken naar het station, wist
hij burgemeester Roelfsema ervan te overtuigen dat deze
schade onherstelbaar zou zijn. Met uiteindelijk succes. De
voorgenomen sloop werd afgeblazen.
Zijn belangrijkste publicatie zou hij enige jaren later tot
stand brengen: de ‘Geschiedenis van Schiedam’. Hiervoor
mobiliseerde hij zijn belangrijkste medewerkers die er
dagwerk aan hadden om al die gegevens te verzamelen
die nodig waren voor deze encyclopedie van de historie
van Schiedam tot 1795. Een weinig sprankelend, maar
gedegen werk, waarin hij vooral blijk gaf, van zijn in
1964 al genoemde vermogen om met iedereen te kunnen
samenwerken.

Soldaten en Akebia
Musis 24

Het getijdenboek in zijn oorspronkelijke
betekenis is het voor leken bestemde
brevier zoals dit in de middeleeuwen
door geestelijken gelezen werd.
Het begrip ‘getijden’ is een
vernederlandsing van het Latijnse
horarium, zoals het getijdenboek in het
Duits Stundenbuch wordt genoemd. In het brevier zijn de
vaste gebeden opgenomen waaraan priesters en monniken
zowat een dagtaak hadden. Te beginnen bij de metten om
vijf uur in de ochtend en te eindigen – via de lauden om zes
uur, de priem om zeven, de sext om twaalf uur, de none om
drie uur, de vespers rond een uur of vijf – bij de completen
om acht uur ‘s avonds.
In de loop van de veertiende eeuw ontstond onder de
allerrijksten de mode om voor zichzelf een brevier te laten
maken dat anders dan brevier een persoonlijker karakter
kreeg en allengs mooier en mooier verluchtigd werd totdat
de getijdenboeken ware kunstwerken werden. Behalve
met religieuze allegorieën bevatten de getijdenboek de
prachtigste schilderingen op miniatuurformaat bevatten.
Mede door de getijdenboeken kunnen we ons een beter
beeld vormen van het dagelijks leven in de middeleeuwen.
In het rijkversierde Belles heures du duc de Berry, later
gevolgd door Les tres riches heures du duc de Berry (1410)
geven de miniaturen van de gebroeders Van Limburg tal
van prachtige verbeeldingen van het stads- en landleven,
de jacht en de hoofse minne, die we beschreven kennen uit
de ruim anderhalve eeuw oudere Roman de la Rose van
Guillaume de Lorris en Jehan Chopinel.
Deze getijdenboeken waren niet alleen rijkversierde
gebedenboeken en bestemd voor het gebruik door leken.
Naast de kalender van heiligendagen, de acht getijden van
het kleine officium van de heilige maagd, de boetpsalmen,
werden ook de smeekbeden waarin steun van de heiligen
wordt ingeroepen opgenomen. Met vanzelfsprekend de
nadruk op de heiligen waarvan de gebruiker het meest te
verwachten had. Door de aard van de verluchtigingen,
de randversieringen en rijkgedecoreerde initialen – soms
miniaturen op zichzelf, kreeg het boek tevens een seculiere,
verhalende betekenis en diende mogelijk zelfs als bron van
overdenking.
Het is dit punt dat het Getijdenboek voor Leon van Marjo
van Soest inhaakt op de middeleeuwse traditie. In haar
getijdenboek verweeft zij impressies en herinneringen met
een mythe die in haar persoonlijk leven van grote betekenis
is.
KRANTENFOTO’S
Marjo van Soest: ‘Ik verzamel al jaren foto’s die mij
op de één of andere manier raken, meestal zijn dit
krantenfoto’s van oorlogssituaties. Al die tijd heb ik
deze in mappen gesorteerd in mijn ladekast liggen en
behalve in een serie collages heb ik de foto’s slechts
incidenteel in een schilderij verwerkt. Doordat in de
miniaturen vaak heiligen werden afgebeeld die de meest
verschrikkelijke martelingen ondergaan, kwam ik op het
idee om mijn krantenfoto’s op vergelijkbare wijze te gaan
gebruiken. De foto’s schilder ik frontaal in het midden op
fotorealistische wijze. Daaromheen schilder ik een ‘sierrand’
waarin ik de schilderhuid, de kleuren en de eindeloze
variatiemogelijkheden van motieven onderzoek’.
25 Musis
ROSEGARDEN
EN HET
GETIJDENBOEK
VOOR LEON
Met de tentoonstelling
Rosegarden van 10
februari tot en met 10
maart in Pand Paulus in
Schiedam, treedt Marjo
J.C. van Soest-Verzijden
voor het eerst naar buiten
met een eerste deel van en
serie van veertig werken
die later met elkaar het
‘Getijdenboek voor Leon’
zullen vormen.
tekst: Marleen Brusse
foto’s: Marjo J.C. van Soest-Verzijden
Deze rand vervult binnen de schilderijen die het
Getijdenboek van Leon zullen vormen, een vergelijkbare
functie als de randversieringen in de middeleeuwse
getijdenboeken waarin de kunstenaar tal van symbolen en
verwijzingen verwerkten op de tekst en hoofdillustraties.
Toen mijn verzameling krantenfoto’s gelijktijdig op
onverwachte wijze aangevuld werd met een verloren
familieverhaal, was dat voor mij het beroemde ontbrekende
stukje van de puzzel. Het gaf mij de legitimiteit om met de
lijn over oorlog binnen mijn werk door te gaan. Dat ook
oorlogshelden bij terugkeer maar ‘gewoon’ moesten doen
en niet de erkenning kregen die zij verdienden weet ik uit
deze persoonlijke familiegeschiedenis.
Mijn oom Leen van der Heijden, de broer van mijn moeder,
was de oorlogsheld uit het artikel. In Warschau ontmoette
hij zijn grote liefde Olga. Leen had zich als scherpschutter
aangesloten bij het verzet, het Armia Krajowa. Op 17
augustus 1944 trouwde hij met Olga terwijl de opstand
in Warschau in volle gang was. “Tijdens de plechtigheid
stond zijn geweer tegen het altaar” vertelde Olga later.
Olga is inmiddels zwanger als beiden in Duitse handen
vallen. Leen wordt afgevoerd naar Gross-Rosen en Olga
naar Ravensbrück. Daar wordt haar baby na de geboorte
direct naar de kinderbarak gebracht in de hoop dat het
daar ‘veilig’ is. Leen ontsnapt uit het concentratiekamp
en overleeft daarna onder andere het inferno na het
bombardement op Dresden. Hij wordt door de Canadezen
bevrijd. Olga weet in april 1945 haar vrijheid te herwinnen.

Redden Sarajevo
Twee jaar later vinden zij elkaar terug en vestigen zich in
Rotterdam.
Het zoontje dat Olga baarde en dat zij Leon noemde (naar
haar man Leen waarvan ze op dat moment niet wist of
hij nog in leven was) is mogelijk opgegroeid in een Duits
gezin, mogelijk is hij direct als baby al gestorven, mogelijk
heeft hij nog enige tijd geleefd. We zullen het nooit weten
omdat zijn geboorte niet werd geregistreerd.
HERNIEUWDE BRON VAN INSPIRATIE
Voor Marjo van Soest staat met ‘Rosegarden’ het onderzoek
centraal naar haar persoonlijke bronnen en uitgangspunten.
Ook in schildertechnisch en beeldend opzicht. Zij heeft de
behoefte om in haar werk steeds opnieuw een nulpunt op
te zoeken en zichzelf de vraag te stellen waar het allemaal
over gaat en zal moeten gaan. Na zo’n moment komt het
soms voor dat meerdere uitgangspunten in haar denken
en werken samenvallen en een hernieuwde bron van
inspiratie is. Zo vormen voor het Getijdenboek voor Leon
en Rosegarden drie elementen de basis: Van fascinatie voor
Middeleeuwse miniaturen en de schilders van de vroege
Renaissance, de krantenfoto’s van oorlogssituaties die
zij al heel lang verzamelt en een krantenartikel over een
familieverhaal dat haast een mythe lijkt.
Marjo van Soest: ‘Speciaal voor de schilders uit de vroege
Renaissance heb ik een zwak. Onder andere Masaccio,
Giotto en Piero della Francesca, bewonder ik zeer. Ik heb
in Italië veel van hun werk in ademloze bewondering
aanschouwd. De mooie kleuren van de fresco’s, de
prachtige dunne verfopdracht en Italiaanse lijnvoering, de
beeldopbouw van de schilderingen in veelal eenvoudige
grote kleurvlakken en de ‘nieuwe’ toepassing van het
perspectief. Mijn liefde voor Middeleeuwse miniaturen
komt daar uit voort. ‘Door mijn schilderijen op dezelfde
manier op te bouwen kan ik de schoonheid van de deze
techniek in de volle breedte laten zien. Voor mij betekent
dat het meest fascinerende dat ik kan bedenken; ‘met verf
aan de paar haartjes van een penseel een nieuwe entiteit
scheppen’.
Het Getijdenboek voor Leon wordt uiteindelijk een
veertigdelige serie schilderijen van ieder veertig bij zestig
centimeter, staand formaat, acryl en olieverf op linnen. In
de serie verbindt zij haar familieverhaal met de oorlogen
van de twintigste eeuw. Ook ‘letterschilderijen’ waarin
symboliek tot de uiterste grens is teruggebracht, vormen
een onderdeel van deze nieuwe serie.
Rosegarden van 10 februari tot en met 10 maart in Pand
Paulus, Korte Haven, elke vrijdag, zaterdag en zondag van
12.00 tot 17.00 uur
Musis 26

27 Musis
Westerbork

John Massaar
Met het programma
’Jouw idee’ spreekt
het Fonds Schiedam
Vlaardingen en
omstreken jongeren
in de leeftijd jongeren
tussen 13 en 25 jaar
aan om voor een
plan, een project of
een idee financiële
ondersteuning bij
het Fonds aan te
vragen. Dit nieuwe
initiatief verdient
brede aandacht. Juist
om jongeren de weg
te wijzen naar de
mogelijkheid om op
eigen gelegenheid
steun te zoeken bij het
realiseren van plannen
zonder verplichte
tussenkomst van
bestaande organisaties
of ouderen. Ze mogen
helpen. Dat wel. Maar
in het programma
‘Jouw idee’is het
woord aan de jeugd
zelf.
Tekst: Theo van Giezen
foto: Jan van der Ploeg
VOOR JOUW IDEE STAAT
DE DEUR VAN HET FONDS
SCHIEDAM VLAARDINGEN EO
WIJD OPEN
Musis 28

“Jouw idee”, dat klinkt binnen de cultuur van ‘Het Fonds’
jeugdiger en directer dan bijvoorbeeld “De projectaanvraag
van uw stichting of uw vereniging” en dat is dan ook
precies de bedoeling! De directeur van het Fonds Schiedam
Vlaardingen, John Massaar, vertelt over het experiment
om jongeren, die niet een stichting of vereniging hoeven te
vertegenwoordigen, een aanvraag voor een project te laten
doen. Sterker nog, het Fonds nodigt jongeren tussen de 13
en 25 jaar van harte uit om met een goed idee een aanvraag
voor een donatie in te dienen. De deur van Het Fonds
mag dan voor deze jongeren open staan, maar heeft die
imposante deur voor hen geen te hoge drempel? Het statige
pand aan de Schiedamseweg in Vlaardingen dat het Fonds
huisvest, is niet bepaald een makkelijke ‘binnenkomer’ voor
jongeren. Dat realiseert John Massaar zich maar al te goed.
Toch zouden enthousiaste jongeren die bereid zijn zich in
te zetten voor een ’project met meerwaarde’ zich door deze
‘façade’ niet moeten laten weerhouden. Ook voor hen staat
de deur van het Fonds open. Op de Schiedamseweg is het
bovendien iedere dinsdag open spreekuur. Dit maakt het
leggen van een contact en bespreken van de plannen in een
vroeg stadium mogelijk. Daarnaast is – voor de doelgroep
wellicht sneller – het Fonds heel goed te bereiken via de
digitale snelweg .
Een aantal jongeren heeft inmiddels de weg naar Het
Fonds gevonden en de eerste aanvragen zijn binnen.
Het gaat hierbij onder meer om het kunnen organiseren
van sportactiviteiten voor kinderen in de buurt die
gewoonlijk niet aan sport doen en het kunnen houden
van ‘verwendagen’ voor bijvoorbeeld mantelzorgers.
Deze voorbeelden illustreren wat Het Fonds bedoelt
met ‘projecten met meerwaarde’ namelijk projecten
-weliswaar georganiseerd door jongeren - maar niet alleen
voor ‘de eigen kring’. Niet-sporters laten sporten, iets
‘nieuws’ organiseren in het buurthuis of voor de wijk. Of
ouderen helpen in het leren omgaan met de sociale media.
Kortom projecten waarbij jongeren zich actief en op
‘overzichtelijke schaal’ inzetten voor de samenleving.
29 Musis
Bij “Jouw idee” is het
nadrukkelijk de bedoeling
dat jongeren zelf en niet in
opdracht van bijvoorbeeld
school of vereniging projecten
of plannen ontwikkelen en
deze te realiseren.
Wie kunnen een donatie
aanvragen en waar moet de
aanvraag aan voldoen?Op
www.fondssv.nl staat alle
informatie. Ook worden
onder “Jouw idee” de criteria
genoemd waaraan een
aanvraag moet voldoen en is
er een aanvraagformulier te
downloaden.
Voor wie de vraag stelt of het Fonds met ‘Jouw idee’
Het Fonds een koerswijziging inzet mag het antwoord
ontkennend zijn. John Massaar noemt het eerder een
accentverschuiving en vernieuwing binnen de bestaande
doelstellingen. Het Fonds wil ‘toegankelijker’ zijn voor
alle mensen die iets willen betekenen voor de regio. Een
vernieuwde website, het open spreekuur op dinsdag
(aangekondigd in de lokale pers) en “Jouw idee” zijn daar
voorbeelden van.

Museumvondsten
tekst : Jeroen ter Brugge
©Los Angeles County Museum of Art
KONSTIG EN VERMAAKELYK
‘Het water ruist, en bruist, en stuift, gelyk een reegen.
De zilv’re beek bevogt de dalen, stroomd een zeegen
Van Vrugtbaarheid hun toe: het half verwelkte groen
Schept leven, groeit, en bloeit, in ’t edelste saizoen’
Aan het woord is de 17e eeuwse dichter Pieter Verhoek
die in een uitvoerig ererijm de verdiensten van schilder
en tijdgenoot Adam Christiaenszn Pijnacker (Schiedam
1620-Amsterdam 1673) bezingt. De aangehaalde dichtregels
typeren de kracht van Pijnackers schilderkunst: rustieke
landschappen, liefst met bos en een kabbelend beekje
zoals hier zo beeldend beschreven. Let wel: de beek
wordt niet bejubeld maar de wijze waarop Pijnacker deze
dikwijls vereeuwigde. Dergelijke landschappen waren
in de 17e en 18e eeuw zeer populair en vonden gretig
aftrek. Menig paneel en doek sierde de huiskamer van
degenen die zich een Pijnacker konden veroorloven. Een
respectabel aantal van zijn schilderijen is overgeleverd
en bevindt zich nu in bijvoorbeeld het Rijsmuseum en
Museum Boijmans Van Beuningen. Veel minder bekend
zijn de wand-/ behangselschilderingen. Door Verhoek en
Arnold Houbraken, de bekende biograaf van 17e en 18e
eeuwse Nederlandse schilders, als specialiteit van Pijnacker
geroemd. Verhoek over een, helaas thans niet meer bekende,
beschilderde ruimte: ‘… nu alle wanden, Der zaale, staen
bemaald met konstige waranden, en groene bosschen, van
een morgenzon bestraalt…’. Binnen het landschapsgenre
leverde zijn Italiaanse plattelandsgezichten hem echter de
meeste waardering op. Zoals zovele generatiegenoten reisde
Pijnacker rond 1646 een aantal jaren door het land van de
Romeinse oudheid waar hij inspiratie voor het leven opdeed.
Houbraken verhaalt: ‘Hy heeft drie jaren in Italien geweest
… welke tyd hy yverig [besteedde] zoo met naar het leven
te teekenen als te schilderen…’. Aanvankelijk was hij hier
mogelijk als vertegenwoordiger van zijn vaders wijnhandel,
maar deze carrière liet hij aan zich voorbijgaan ten gunste
van de schilderkunst. Gelukkig voor ons, want één werk
leverde hem de eeuwigdurende waardering van historie
minnend Schiedam op: een stadsgezicht met de Korte en
Lange Haven dat hij rond 1650 geschilderd moet hebben.
We zien centraal de Korte Havenbrug, toen nog een houten
ophaalbrug, met op de achtergrond de gevelwand van
de Lange Haven. Pijnacker moet ter plekke van de latere
koopmansbeurs gestaan hebben en het tafereel zeker niet
vanuit een zolderkamer van zijn ouderlijk huis hebben
geschilderd (zoals vaak wordt beweerd). Opvallend zijn de
staande masten met drogende zeilen van schepen die in de
Lange Haven liggen. Een wat onwerkelijk beeld waar de
verhoudingen met hem op de loop lijken te zijn gegaan.
Het illustreert echter fraai hoe Schiedam in deze periode
verbonden was met visserij en koopvaardij. Het schilderij
heeft ook op een ander vlak een wat vervreemdend effect.
De afgebeelde personen zijn vrij schetsmatig weergegeven
en lijken nog op een final touch te wachten. Een
Unvollendete?
Zoals zo vele Hollandse meesters verdween het schilderij
naar de nieuwe wereld. De Stuers ‘Holland op zijn smalst’
(1873) hekelde de overvloedige export van de doeken uit
de Gouden Eeuw naar de Verenigde Staten. Misschien
een verlies maar ook een ontwikkeling die in niet te
onderschatten mate heeft bijgedragen aan de popularisering
van de schilderkunst van de Lage Landen. Wie het schilderij
wil bekijken, moet naar Los Angeles waar het als geschenk
van het echtpaar Edward William Carter in het County
Museum of Art hangt. Een museum zoals het Grierson
Museum waar Mr. Bean ‘Whistler’s mother’ onderhanden
nam. Maar dan zonder de toegedichte Amerikaanse
oppervlakkigheid en met een vaste presentatie over de
Dutch Golden Age. Schiedam ontbeert een werk van zijn
artistieke zoon, maar besteedt wel degelijk aandacht aan
hem. Nog onlangs vereeuwigde Mathijs Gootjes de meester
postuum, naar een contemporain portret dat Wybrand de
Geest van zijn schoonzoon maakte.
Musis 30

31 Musis
Iedere Musis worden twee museale objecten uit niet-Schiedamse en niet-Vlaardingse collecties
gepresenteerd, soms onbekende stukken, soms in de vergetelheid geraakte.
‘In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie
voor de toekomst.’ Een zo snel en vaak uitgesproken
waarschuwing in commercials dat je je kunt afvragen of
iemand zich nog realiseert wat er eigenlijk gezegd wordt. De
plichtmatige waarschuwing is nog steeds te beluisteren ook
al zullen de banken met hun optreden zelf wel het meeste
effect in die zin bereikt hebben. Niets nieuws onder de zon
echter. Ondernemen en beleggen in de voorbije eeuwen
was vaak even risicovol en misschien nog wel meer omdat
informatievoorziening en communicatie snel handelen vaak
onmogelijk maakte. Zo ook in de handelsvaart.
Inspelen op vraag en aanbod vergde net zoals heden ten
dage inzicht en lef, maar veel variabelen lieten zich minder
eenvoudig voorspellen. Oorlogen, embargo’s, misoogsten
en ook de risico’s van de zee drukten een stevig stempel
op de koopman en belegger in de vroegmoderne tijd. Een
zeldzaam fraai voorbeeld van wat roet in het eten kon
gooien, zijn de lotgevallen van het galjootschip Gouden
Roos. De Vlaardingse reder Assendelft de Coningh (zijn
eigenaardige voornaam ontleende hij aan de achternaam
van zijn in het kraambed overleden moeder) was in het
laatste kwart van de 18e eeuw met zijn vader eigenaar
van dit koopvaardijschip dat vooral in de West-Europese
kustwateren opereerde. De Coningh was een ondernemer
die in het voetspoor van zijn voorouders het risico zoveel
mogelijk probeerde te spreiden. Naast zijn activiteiten
op gebied van de handelsvaart was hij als Vlaardinger
welhaast vanzelfsprekend ook betrokken bij de visserij,
mede-eigenaar van een touwslagerij en bezat hij het
nodige onroerend goed en aandelen/obligaties. Hoewel in
de bewaard gebleven correspondentie de zorgen over het
bedrijf doorklinken, zijn hij en zijn vader over het geheel
genomen succesvol geweest. De toch al niet onbemiddelde
familie was vermogend geworden. Rijk genoeg om zich
de Ambachtsheerlijkheid van Mijnheerenland aan te
© Particuliere Collectie Italië
DE GOUDEN ROOS
schaffen met het bijbehorende en de nog steeds bestaande
buitenplaats. Onder de Vlaardingse reders was hij de
primus inter pares, met ook nog eens een groot, rijk
gedecoreerd, huis aan de Brede Havenstraat. Op de gravures
van Pronk (circa 1745) torent dit huis opvallend boven zijn
omgeving uit.
Maar het ging niet altijd voor de wind. In 1779 liet hij
een partij masthout, touw, ankers en ander scheepsgerei
vanuit Hamburg naar Tenerife verschepen. De Nederlandse
koopvaardij speelde een dominante rol in de Europese
kustvaart, soms op de rand van het geoorloofde. Aan de
vooravond van de Vierde Engelse Oorlog (1780-1784)
tussen de Republiek (‘Nederland’) en Engeland had de
laatste het al aan de stok gekregen met de Fransen over
de steun die deze aan de opstandelingen in het Engelse
Noord-Amerika verleenden. Wie niet aan de Engelse kant
stond, was hun vijand en omdat Nederlanders sympathie
voor de Amerikanen hadden en grof geld verdienden aan
de handel met hen en de Fransen moest het wel in oorlog
resulteren. De Engelsen verboden levering van scheepstuig
aan hun vijanden en vonden in 1779 daarin reden, voor
uitbreken van de oorlog, de Gouden Roos op te brengen.
Inmiddels getooid met Engelse vlag trof het schip op volle
zee echter een Amerikaanse kaper, die zoveel mogelijk
Engelse schepen trachtte buit te maken. In plaats van een
Engelse haven wachtte nu Philadelphia. Een juridische
strijd volgde. De Gouden Roos had weliswaar een Engelse
gezagvoerder en ging onder Engelse vlag, maar Assendelft
de Coningh en zijn schipper Willem van der Windt maakten
uiteraard aanspraken op hun schip.
Na veel procederen en natuurlijk in het besef dat Amerika
en de Republiek bondgenoten waren, werd het schip in
1780 eindelijk vrij gegeven. Het zeer fraai gegraveerde
en contemporaine glas herinnert aan het schip en de
gebeurtenis.