BUITEN WITTEVROUWEN - Belvedere

Caleidoscoop: drie weerspiegelingen van een veelvoudig verhaal
Verkeersingrepen en cityvorming
Park Tivoli was het offer dat gebracht werd voor een grote functieverandering in het gebied, die in de
eerste decennia van de twintigste eeuw plaatshad. Als antwoord op de toename van de verkeersstroom op
de Biltstraat werd tussen 1910 en 1913 de Nachtegaalstraat verbreed. Tezamen met de Burgemeester
Reigerstraat zou de weg de hoofdverbinding tussen het centrum en de wijken Oudwijk en
Wilhelminapark gaan vormen. Langs deze doorgaande routes, de Biltstraat, Nachtegaalstraat en
Burgemeester Reigerstraat werden winkelpanden gevestigd (Van Oudheusden, 1990, p. 26). De
commercialisering leidde met name in het Interbellum tot grootschalige transformaties in de bebouwde
ruimte. In het straatbeeld verschenen nieuwe gebouwtypologieën, die uitdrukking gaven aan de functie
van kantoor, winkelbedrijf of uitgaansgelegenheid. Dat in deze tijd van vooruitgang niet alleen de
toekomst lonkte, maar ook het verleden tot de verbeelding sprak, illustreert naaststaand kader.
De bovengeschetste verschuiving is in belangrijke mate toe te schrijven aan Joachimus Pieter Fockema
Andreae (1879-1949). Tussen 1914 tot 1933 bemoeide deze burgemeester van Utrecht, eerder in zijn
loopbaan wethouder van Openbare Werken, zich actief met de stadsontwikkeling. 13 Onder zijn gezag zou
de Biltstraat doorgetrokken worden door het Fort De Bilt, een ingreep die al jaren beschouwd werd als
een gewenste verbetering (Van Hulzen, 1980, p. 247). Niet alleen werd door deze verkeerskundige
ingreep de eeuwenoude functie van de Biltstraat bestendigd 14 , ook werd de basis gelegd voor
toekomstige transformaties. De opening van De Berekuil, zijnde het eerste verkeersplein van Nederland
(1944), en de aanleg van de HOV-busbaan naar universiteitscomplex De Uithof (2006) 15 kunnen
beschouwd worden als ingrepen die in het verlengde liggen van de verkeerskundige ingrepen die in de
jaren dertig plaatsvonden.
Links: Werkzaamheden ten behoeve van de doortrekking van de Biltstraat door het Fort De Bilt (1930)
Rechts: Dr. Fockema Andreae, burgemeester van Utrecht, bij de werkzaamheden aan de Biltstraat (1930)
De beslissing die rond 1910 werd genomen om de Nachtegaalstraat te verbreden heeft niet alleen sporen
nagelaten in de tastbare ruimtelijke orde, maar ook in denkbeelden. Het lijdt geen twijfel dat de Biltstraat
bij een herijking van Monopoly, het bordspel dat op 5 november 1935 voor het eerst in Nederland werd
verkocht, zijn vertrouwde positie zou verliezen. Vermoedelijk zou de Nachtegaalstraat een serieuze kans
maken om de oude winkelstraat van het bord te verdringen. In de Volkskrant van 10 maart 2007 wordt de
Nachtegaalstraat officieus uitgeroepen tot culinaire hoofdstraat van de Domstad, evenknie van de
Amsterdamse Haarlemmerstraat. Daarnaast maakt de weg onderdeel uit van de drukst bereden fietsroute
van Utrecht, in de volksmond bekend als de ‘fietssnelweg Centrum-Uithof’.
13 De Klerk (2008) wijst erop dat de komst van de jaarbeurs naar Utrecht de verdienste was van Fockema Andreae. Daarnaast heeft
hij Hedendaagsche Stedenbouw geschreven, een boek over planmatige stadsontwikkeling.
14 sinds 1909 reed de elektrische tram over de oude straatweg, die op zijn beurt de opvolger was van de paardetram.
15 Bij de aanleg van de busbaan hebben archeologen opgravingen uitgevoerd op delen van de Biltstraat, waarbij zij onder meer
stuitten op restanten van de middeleeuwse Gildbrug. De resultaten zijn beschreven in “Dwars door Utrecht – opgravingen langs de
HOV-busbaan” (René de Kam, 2003).