ONZE GOD IS EEN ARBEIDER - Anarchist Studies Network

ervaringen, ( 65 ) meende te moeten trokken, gingen de christen-anarchisten te
ver.( 66 ) De Nederlandse christen-anarchisten leenden bij de Russische schrijver wat
hun van pas kwam. Hun Nederlandse, hervormde achtergrond blijft echter
overheersen, zelfs in literair opzicht. Het belangrijkste dat hen met Tolstoi verbond
was het beroep op de bergrede als het belangrijkste onderdeel van het
Evangelie.( 67 )
Als een soort middelaar tussen de orthodoxe Tolstoi en de Nederlandshervormde
christen-anarchisten zou de katheder-anarchist van lutherse achtergrond
Eugen Heinrich Schmitt uit Boedapest beschouwd kunnen worden. Bähler heeft zijn
best gedaan deze nu volkomen vergeten denker in Nederland te introduceren.
Schmitt ziet anarchie als antwoord op het geweld in staat en samenleving, als de
noodzakelijke huidige fase in de evolutie ( 68 ), het anarchisme kan niet materialistisch
zijn maar moet een geestelijke wereldbeschouwing van broederliefde zijn.( 69) Hij
weigert evenwel zogenaamde terroristische anarchisten te veroordelen: terreur, dat
is de huidige staat en maatschappij.( 70 ) Hierin bijvoorbeeld verschilt hij opvallend van
Tolstoi, die als uitsluitend geweldloos anarchist te kwalificeren valt, en als zodanig
ook Gandhi heeft beïnvloed.( 71 ) Tolstoi veroordeelt gemakkelijk, in tegenstelling ook
tot de Nederlandse christen-anarchisten.
Zijn religieuze gedachten bundelde Schmitt onder de naam "geestelijke
godsdienst", die uit een getuigenis over de zedelijke Waarheid bestond. God
omschrijft hij als "(h)et oorwezen van het zedelijk bewustzijn en van het heelal, de
oorspronkelijke eenheid die in het verhevenste zelfbewustzijn eener
allesvereenigende liefde zich geestelijk en waarachtig in alles en boven alles
openbaart.( 72 ) Jezus is voor hem het symbool van de zelfopofferende liefde die lijden
en dood overwint. De laatste vraag van zijn korte catechismus :Hoe brengen wij
onze grondbeginselen tot verwezenlijking en overwinning? wordt aldus beantwoord:
" Hierdoor, dat deze grondbeginselen tot het leven van ons leven worden. En gelijk
het licht zich enkel openbaart, door in de wereld te schijnen, zoo brengen ook wij
onze grondbeginselen slechts hierdoor in praktijk, dat wij der Waarheid getuigenis
geven bij elke voorkomende gelegenheid, en hierdoor dat wij, in alle kringen
aanhangers wervende voor onze grondbeginselen, de heerschappijvoerende
leugen, hoe hoog zij ook staan moge, zonder genade zedelijk verpletteren. Alleen
zoo zullen wij der slang den kop vermorzelen, want het in zijn gemeenheid en
bedrog ontmaskerde geweld stort ineen als een huis, dat geen fondamenten meer
heeft. Dan, het is alleen door het licht der waarheid, waarvan ook Christus getuigt,
dat het ons zal vrijmaken, en de wereld van broederschap, eenheid en vrijheid, tot
Godsrijk op aarde verwezenlijken."( 73 )
De inspiratie van Tolstoi tot de leer van het niet-wederstaan, als geleerd in de
bergrede, werd geleverd door de Doechoboren, een broedergemeente uit de
Kaukasus, die alle geweld afwees en geen wapens droeg -in die streken wel als
afwijkend gedrag te beschouwen- en wegens het weigeren van dienst door de
keizerlijke overheid en haar kozakken wreed onderdrukt werd. In eigen kring
brachten ze ook het communisme in praktijk.De Doechoboren worden door de
christen-anarchisten als voorlopers genoemd, zij kennen de groep waarschijnlijk via
Tolstoi. De Doechoboren, Kampers des Geestes, zijn voor de eeuwwisseling
geëmigreerd naar Canada. In het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
bevindt zich hun papieren nalatenschap, grotendeels in het Russisch. De
Nederlandse christen-anarchisten hebben bijna alles wat ze van Tolstoi hebben
uitgegeven uit een andere taal dan het Russisch vertaald. Voorzover de
13