IN 2, mei 2009 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

Volgens Hoffmann von Fallersleben was de oude literatuur wel de moeite
waard omdat die nog dicht bij de Duitse oorsprong zou staan terwijl de
moderne letterkunde onder Franse invloed stond. Ter Haar laat verder zien dat
Grimms opvattingen over Nederlandse letterkunde ook in de twintigste eeuw
nog dominant waren binnen de germanistiek.
Afgrenzing, het tweede element in Ter Haars artikel, komt in Nederland van
de zijde van de neerlandici en germanisten die weliswaar veel waardering voor
Grimms wetenschappelijke publicaties hadden, maar wel hun eigen vakgebied
afgrensden van de germanistiek. Ter Haar gaat in het bijzonder in op Jonckbloet
en De Vries, de neerlandici die deelnamen aan het eerste congres van
germanisten, dat in 1846 plaatshad. Dat de geringe status van de neerlandistiek
binnen de germanistiek verstrekkende gevolgen voor de positie van de neerlandistiek
wereldwijd heeft gehad, komt volgens hem ten slotte doordat men
außerhalb Deutschlands die germanistischen Abteilungen nach
deutschem Muster einrichtete und häufig auch mit deutschem
Personal versah, [en zodoende] wurde damit gleichzeitig die subalterne
Position der Niederlandistik institutionalisiert (Ter Haar 1998, 713f).
Het overzicht van de contacten tussen Nederlandse literatuur- en taalwetenschappers
in de negentiende eeuw is nog niet afgerond. De brieven tussen
Jacob Grimm en Belgische en Nederlandse wetenschappers zijn bijvoorbeeld
nog niet in het geheel gepubliceerd. Over Hoffmann von Fallerslebens relatie
met Nederland en Vlaanderen bestaan enkele oudere studies (o.a. Deprez 1963,
Nelde 1967 en 1972), de recentere zijn als samenvattingen daarvan te
beschouwen (Pre˛dota 2000, Urbańska 2002).
Opvallend is het grote aantal literatuurgeschiedenissen van germanisten aan
het eind van de negentiende en begin twintigste eeuw waarin de Nederlandstalige
literatuur een plaats krijgt. Hun betekenis gaat verder dan de reflectie op
het eigen vak want ze dienen ook de publieke representatie. Uit Ulrike Kloos’
imagologische studie naar Nederlandse literatuur in Duitse literatuurgeschiedenissen
blijkt dat de Duitse germanistiek het Nederlandstalige gebied in het
algemeen beschouwde als ‘zum deutschen Kulturraum gehörig und mehr oder
weniger als Verlängerung des niederdeutschen Gebietes […], mit der Konsequenz,
die niederländische Sprache als niederdeutschen Dialekt zu behandeln’
(Kloos 1992, 12). Tot ver in de twintigste eeuw leefde de opvatting dat het
Nederlands een soort ‘minderentwickelter Zweig des Deutschen [sei], der sich
zu irgend einem Zeitpunkt […] vom Deutschen abgesondert und seinen Status
als “Mundart” in den der “Schriftsprache” abgeändert habe’ (Kloos 1992, 15).
De belangstelling in Duitsland voor het Nederlandse taalgebied nam volgens
haar aan het eind van de negentiende eeuw toe: ‘Überheblicher Nationalismus,
militanter Anspruch auf deutsche Weltgeltung und Alldeutschtum sollten auch
in der Wissenschaft die Akzente anders setzen’ (Kloos 1992, 114). Zij betoogt
dat nieuwe irrationele stromingen invloed uitoefenden op het onderzoek van de
45