Op lemen voeten - Tekstbureau Vlijtigelies

Friesland
Dwalen door Rottige Meente
en Brandemeer
hier geen Giethoorn-Friethoorn,
geen mensen op een zomerdag
in massa’s fluisterbootjes op het
water, in tegendeel. en waarom?
nou, het is vooral een geheim van
de eigen bewoners van de Stellingwerven.
Ook een beetje een geheim
van de Grachtengordel, ja. eigenlijk
moet dat ook gewoon zo blijven.
Rottige Meente. In de zomer is het hier
soms vergeven van muggen. De bewoners
zeggen dat het wel meevalt. Bij deze wandelingen
kraakt en kreunt het veenwater
onder onze voeten. Strakblauwe vorstlucht,
een aarzelend bleek zonnetje op één
van de kortste winterdagen, ellenlange
schaduwen op de volle middag, adem
wolkt wit uit de mond, geen mug in de
lucht. Hink-stap-sprongen makend van
pol naar pol met het geluid van barstend
ijs onder de zolen, weten we ons snel over
een anders veenmodderige poel te wagen.
Krakend ijs: je weet nooit hoe diep, diepte-
10
vrees vanwege het onpeilbare, ook al snap
je best dat het hooguit enkele centimeters
boven de verende laagveen ligt. Het ijs
kreunt door, ontsnapt vanuit het zwart
met een donker geluid: ‘doek ……doek’.
Kleine luiden
In het natte moerasbos over knuppelpaadjes
op het veen lopen we. Plots staan,
leunen en hangen kleine mensjes van
kunstenaar Sigrid Hamelink op ons pad.
Sprookjesachtig, iets van je kindertijd, een
reusachtig moerasbos zo lijkt het nu. En
ook heel treffend vooral voor dit gebied.
De mensen leefden hier aan de Scheene,
het hart van dit gebied, op het snijvlak van
water, veen en lucht. Dat is balanceren
geblazen. Dat was vroeger zo en nu niet
anders. De ‘tenten’ of ‘klinten’, schamele
woninkjes van de veenarbeiders, staan nu
echt en recht voor de happy few, die er enkele
weekenden per jaar vertoeven. Maar
eertijds hadden de huisjes hooguit halfsteens
muurtjes waar het vocht zich niet
door tegen liet houden. Het was hier toen
de wereld van de ‘kleine luiden’. Kunst
Tekst: Nicolette Hartong
Foto's: Sjoerd Kooiman en auteur
lijkt bij dit gebied te horen. De wereld
van daar & toen is vorige eeuw beeldend
beschreven in het boekje Wiend in et Riet
door Dirk Kerst Koopmans, voorzien van
zijn meesterlijke lino’s, houtsneden en
pentekeningen in zwart-wit, de ‘kleur’ die
het gebied op een warme manier past als
een jas.
Best bewaarde geheim
De naam ‘Rottige Meente ‘ associeer je
niet direct met het best bewaarde geheim.
Toch is het een waar paradijsje, een fantastisch
avontuur, een laagveenmoeras
dat nooit bekend zou mogen worden. De
grote vuurvlinder en visotter leven er in
toenemende weelde, ook de zwarte stern
en groene glazenmaker doen het hier
gewoon. Waterral, purperreiger, zilverreiger,
zeg het maar. Een inlands wetland
zou je het noemen, zeker met de Weerribben
en Wieden even verderop erbij. Maar
ook een fantastische cultuurhistorie van
laagveenderij-bewoners, ooit woonachtig
in scheefhangende ‘tenten’, aan en op het
water van de Scheene. Echt geen pretje,
op lemen voeten
Brandemeer
2011-1
alleen achteraf bezien was het een paradijsje,
zonder dat je het wist.
Paradise lost?
Nu is het Anton Piek als je er eenmaal
bent, onbereikbaar voor auto’s, alleen
voor fietser en wandelaar, laarzen aan en
over rottende knuppelpaden of schelpenpad.
De schaarse,bewoners en ‘tent’-bezitters
komen lopend of per fiets. En wat
te denken van de jaarlijkse openlucht-opera
van Nijetrijne voor fijnproevers, waar
je als bezoeker niet alleen opera krijgt
voorgeschoteld in het moeras, maar ook
een borrel en een gezamenlijk warm maal
aan lange tafels. Of Kunst aan de Scheene,
met beeldende kunst, gedichten of fado’s
van Nynke Laverman in de koude ochtendnevels.
En afgelopen jaar kon je er de
internationale kunstmanifestatie Out Of
Space aandoen. Last but not least is hier
ook nog eens hét Verona van het Noorden:
Opera Spanga van Corina van Eijk.
Paradise regained?
Molenbiotoop
Het café van toen, De Laatste Stuiver, behoeft
geen uitleg, liggend bij de sluis, de
poort naar die andere wereld die ‘buiten’
was. Daar verrijst enkele passen verderop
molen De Rietvink, nu fier in een authentieke
‘molenbiotoop’. Na jaren van verval
en een zieltogend bestaan is de molen
in 2010 weer leven ingeblazen door de
nieuwe eigenaars. In de zomer is dit echt
de enige plek in het veenwatergebied zelf
om van een kop thee met appelgebak in de
natuur te kunnen genieten. Een gouden
greep, maar de eigenaars doen het voor
het plezier. Een aanrader is om samen met
deze gedreven molenaar Lia van der Mark
de watermolen nader te bekijken, waar je
en passant in de boeiende cultuurhistorie
wordt ingewijd door oude prentbriefkaarten
en foto’s. Ook dat is alleen hier te zien.
Goede kans dat je enkele uren later pas
weer vertrekt.
Water, ijs, riet riet, doek … doek
Zo niet wij. De wandeling voert ons op een
volgende vorstdag naar het aanliggende
Brandemeer, niet ver van de Laatste Stuiver
en De Rietvink. Rust overvalt je hier
met chocoladeletters. De vogelkijkhut
is haast een meditatieve plek en vast en
zeker voor je alleen. Het licht in de damp
boven het water tintelt. In de verte wolken
'Installatie 'Reflecties' landart van Sigrid Hamelink tijdens kunstproject Out of Space 2010, Rottige Meente'
'Anton Piek aan de Scheene in de onwerkelijke Rottige Meente'
Het is een fantastisch
avontuur, een laagveenmoeras
dat nooit bekend
zou mogen worden
ganzen. De Infoschuur van Staatsbosbeheer
geeft uitleg en beschutting. Het
zonlicht trekt echter en het schelpenpaadje
naar ginds doet de rest. Glibberend
over ijs op het pad bewegen we ons tussen
rietlanden en ijs of water door, over de
legakkers waar ooit de turf lag te drogen.
Een donker ’doek …. doek’-geluid ontsnapt
van onder het ijs, rillingen over de
rug. Verderop twee Amerikaanse motors
en het historische ‘veensluisje’, als verbinding
met de rivier de Kuunder (Tsjonger).
Zagen we daar nu een waterhoentje
wegschieten? Nee, deze vogel was wel
fijngebouwd maar anders. Een waterral
komt het dichtste bij, zo concluderen we
tevreden later thuis. Het gebied kent een
fenomenale rijkdom aan watervogels. Aan
water geen gebrek, ook nu er ijs is. Overal
schuifjes om water in en uit te laten. En
hadden we al sporen in de sneeuw van
de otter gezien? Even later horen we rietsnijders
aan het werk, vorst is de beste
conditie om te oogsten. Door het ijs bereik
je plekken waar je anders niet komt.
Manshoge rietlanden begeleiden ons. Het
ijs kraakt en kreunt onophoudelijk uit
de trekgaten, de rivier en van onder onze
voeten, als een roerdomp in de zomer,
nu vanuit voor ons donkere, onpeilbare
diepten.
pRAKTISChe InFORMATIe
Natuurgebied de Rottige Meente ligt vrijwel onder
handbereik vanuit de Randstad, net achter Emmeloord.
De Stellingwerven zijn een eigen gebied. De
Westhoek en Rottige Meente waren ooit Sallands
en dat kun je merken aan het gebied, de mensen en
de taal. De Stellingwervers zijn Nedersaksen, net
als Drenten en Twentenaren.
Staatsbosbeheer heeft onlangs een uitgave verzorgd
over deze natuurterreinen genaamd ‘Wat
West Is. De cultuurhistorische achtergrond van natuurgebieden
van Weststellingwerf’ door Karst A.
Berkenbosch. Een naslagwerk voor de lezer en de
bezoeker die meer wil weten.
Verdere (cultuur-)info:
www.staatsbosbeheer.nl/natuurgebieden/veenpolders.aspx
www.cultuurinderottigemeente.nl
www.kunstaandescheene.nl
www.grooteveenpolder.nl
www.operaspanga.nl
www.operanijetrijne.nl
2011-1 op lemen voeten 11