Op lemen voeten - Tekstbureau Vlijtigelies

Glibberen over ’n
wal uit de IJstijd
‘nog krakender dan chips.’ Die zin
uit een act van neerlands hoop
spookt hardnekkig door mijn hoofd
tijdens onze wandeling over de
bevroren sneeuw van de Utrechtse
heuvelrug. Dat dit het stilste plekje
van Utrecht is, zoals de website
meldt, nemen we voor het gemak
maar aan. De Randstad al dagen
vorst- en sneeuwvrij, hier gelden
andere wetten. Klimatologisch
gezien is nederland groot.
We starten onze tocht van twintig kilometer
bij de Groene Entree van het Nationale
Park ter hoogte van Kasteel Prattenberg,
even buiten Veenendaal. Vanaf de parkeerplaats
glibberen we het bos in, waar in het
strijklicht van de ochtendzon de talloze
waterdruppels aan de kale takken glinsterend
wedijveren met de sneeuwkristallen
op de grond. De dromerige nevel tussen
de bomen lost snel op. Bospaadjes wisselen
af met beukenlanen en percelen hei.
Het brekend ‘bomijs’ onder onze voeten
wekt herinneringen aan jeugdige overmoed.
Een tweespan kruist klingelend
ons pad, dampende wolkjes uit de neusgaten
van de paarden. Zo kan het dus ook.
Het blauwgrijs bevroren Egelmeer, even
verderop, geeft niets prijs van de bijzondere
flora die op het informatiebord staat
vermeld: de dopheide, zonnedauw en
bruine snavelbies om het meer houden we
tegoed.
Andere tijden
De Utrechtse Heuvelrug is een stuwwal,
hier neergelegd in de voorlaatste IJstijd.
Vanuit het noorden opgestuwd door een
gletsjer vormen zand en grind de basis
ervan, in later tijd werd de wal bedekt met
een metersdikke laag zand. Grafheuvels
wijzen op vroege bewoning, ongeveer
vijfduizend jaar geleden. De rug loopt van
Baarn tot Rhenen. Onze wandeling voert
over de Amerongse Berg en de Elster Berg,
bij elkaar is het zo’n 230 meter stijgen en
dalen. Het levert mooie doorkijkjes op:
eerst op Veenendaal (waar een hoge flat
het beeld ontsiert) en vlak bij Amerongen
18
Utrecht
op de Nederrijn, een fonkelend lint door
het landschap. De stuw bij Maurik is net
te zien.
Bovenop de Amerongse Berg is de Franse
invloed ten tijde van de herbebossing, als
remedie tegen het verstuiven van het zand,
nog zichtbaar in de stervormige aanplant.
Gefortuneerde mensen uit Utrecht en
omgeving lieten in de 19de eeuw bui-
Tekst: Fredy Blom
Foto’s: Aart Blom
tenplaatsen met grote parken op de wal
aanleggen.
hart voor natuur
Sinds 2003 is De Utrechtse Heuvelrug
tussen Driebergen en Rhenen Nationaal
Park. Meer dan tien Poorten en Groene
Entrees ontsluiten het gebied voor wandelaars
en fietsers en bieden informatie.
op lemen voeten
Statige beukenlaan
2011-1
Natuurverbindingen als ecoducten en
tunnels ‘ontsnipperen’ het gebied en
vergroten zo de leefgebieden van mens en
dier. Er wordt aan gewerkt om ecoducten
op grotere schaal zo in te richten, dat
recreanten deze ook kunnen gebruiken.
Als een ecopassage breed genoeg is en op
de juiste manier ingericht, levert dat voor
dieren geen probleem op.
Twee boswachters van Staatsbosbeheer
stappen uit hun auto en houden ons
staande. Een eerste publieksactie van een
groot aantal natuur- en milieuorganisaties
onder de naam ‘Hart voor natuur’
blijkt gepland op deze eerste zondag in
het nieuwe jaar. Een reactie op de Haagse
bezuinigingsplannen. Het is de start voor
een estafetteactie richting de Provinciale
Statenverkiezing begin maart. Even komt
op: hoezo flyeren per auto?
piraatjes zo van de tak
Een enkele tabaksschuur bij Amerongen
herinnert aan een rijk verleden, dat begon
nadat Columbus in 1492 het zaad van de
Nicotiana Tabacum meebracht uit Zuid
Amerika. Er werd een geneeskundige werking
aan toegeschreven, maar al snel ging
Hei bij Nieuw Amerongen
het nog slechts over de heilzame werking
op de gemoedsgesteldheid. In Veere werd
een eerste poging gedaan tot verbouw,
maar de zanderige ondergrond en de
bescherming van de stuwwal in Utrecht
en de Betuwe maakten die plek beter geschikt,
al bleef het aanvankelijk een groot
avontuur. De 17de en de 18de eeuw waren
de bloeitijd van de tabaksteelt. Die was
arbeidsintensief: toppen, handmatige
pluk, het droogproces in de schuren, en
na het fermenteren het op smaak brengen
met bijvoorbeeld honing of chocola. Later
kwam tabak vaak van Sumatra om in Nederland
verwerkt te worden tot sigaretten.
De beide wereldoorlogen veroorzaakten
een revival. In 1942 ging tabak op de
bon, de Duitsers hielden er ook wel van.
Op grote schaal begonnen degenen met
afkickverschijnselen op eigen terrein
Nicotiana te verbouwen om er puntig
toelopende sigaretten van te draaien,
Piraatjes. ’k heb een tuintje met Havanna
en Virginia-tabak, ‘k rook sigaren van de
koude grond en Piraatjes zo van de tak,’
zong Willy Derby in 1943.
Een schimmelziekte maakte in 1957
een definitief einde aan de verbouw. In
Publieksactie Staatsbosbeheer
Het blauwgrijs bevroren
Egelmeer, even verderop,
geeft niets prijs van de
bijzondere flora die op
het informatiebord
staat vermeld
Amerongen weet het Tabaksmuseum er
alles van. Een van de tabaksschuren aan
de rand van de plaats is sinds kort ingericht
als informatiecentrum. Van buiten
authentiek, maar het interieur is een soort
glazen schoenendoos.
Spoken
Time flies in het Amerongse etablissement,
de zon spoedt zich razendsnel naar
de einder. Het rondje Kasteel laten we
voor wat het is. Vanaf Amerongen voert de
wandeling door de Bovenpolder langs de
Nederrijn om tenslotte het bos weer in te
draaien. Via de Elsterberg lopen we terug
naar de parkeerplaats. Schemer verandert
de sneeuwplekken in nevelige spookverschijningen.
Door de sneeuw hebben we
de grafheuvels gemist.
Zie ook: de rubrieken Wat zien ik?! Stuwwallen
en droogdalen en de serie Natuurparken in
Europa: de Veluwezoom.
pRAKTISChe InFORMATIe
Wandeling
Leden van OnTrack kunnen de wandeling Toppunt
van de Heuvelrug gratis downloaden via www.ontrack.nl.
Anders bestellen voor ¤ 2,50. Print ook het
kaartje uit, dit is soms als ondersteuning van de
beschrijving wel nodig. De lengte van 20 km is in te
korten tot 11 km.
Bereikbaarheid
Het start- en eindpunt van de route ligt vlak buiten
Veenendaal, richting Rhenen: Cuneraweg 440. Bus
81 vanaf NS-station Veenendaal brengt je op 1,5
km afstand van het startpunt: halte Rhenendaal:
www.ov9292.nl.
Horeca
Bosrestaurant 't Berghuis Veenseweg 28 3958
ET Amerongen (halverwege de wandeling) en in
Amerongen.
Aanvullende informatie
Voor info over het Park: www.np-utrechtseheuvelrug.nl;
voor Hart voor natuur: www.hartvoornatuur.nu;
Historisch- en Tabaksmuseum:
www.tabaksmuseum-amerongen.nl.
2011-1 op lemen voeten 19