Op lemen voeten - Tekstbureau Vlijtigelies

Het derde eiland en de haven
van Lagos Tekst en foto’s: Hans Farjon en Bert Stok
'Dat wordt Schokland,' zegt bijna iedereen
als we vertellen dat we in de
noordoostpolder gaan wandelen.
Ook de naam van het andere voormalige
eiland, bekend van visserij
en occultisme, valt regelmatig. nee,
zeggen we dan. 'Wij gaan naar het
Waterloopbos en het derde eiland
op het droge, Oud Kraggenburg.'
Je kunt in dat Waterloopbos havens uit
alle windstreken vinden. Wij zijn vooral
geïnteresseerd in die van Lagos. Het chaotische
leven in die Nigeriaanse miljoenenstad
maakte diepe indruk. Voor één van
ons het begin van een langdurig verblijf
in Afrika, voor de ander niet meer dan
een tussenstop, een nachtmerrie van een
hele dag. Allebei willen we er heen, naar
de haven van Lagos in die oh zo veilige
Noordoostpolder.
In Amsterdam miezert het. De weerman
sombert; de hele dag stevige regen.
Het openbaar vervoer is sneller dan het
regenfront. Als we aan een polderweg bij
een eenzaam geel bordje uitstappen is het
14
noordoostpolder
nog droog. We lopen over een langgerekt
fietspad de Hollandse steppe in. Geen
huis te zien, wel plukken groen met wat
herfstkleuren. Vandaag is de weidsheid
niet leeg. Het is oogsttijd. Lange bruingele
strepen uien liggen op het zwarte land te
drogen. Verderop schuift een mechanisch
monster, met een glazen hokje op zijn rug,
langzaam door de klei. De bestuurder is
dichtbij maar onbereikbaar. Vaag horen we
het gedreun van zijn radio. Achter zijn rug
spuit een lange stroom aardappelen in de
laadbak. Achterin het veld gooien mannen
witte dingen op een lopende band. Bloemkolen
zijn het. Waar eens de golven het land
bedolven, golft zelfs allang geen halmenzee
meer. Niet alleen de Zuiderzee, ook de
Zuiderzeeballade is verleden tijd.
Basaltblokken
Verderop tussen de bloemkolen ligt een
soort terp, begroeid met bomen. Uit het
groen steekt een felrood kapje, het vuurtorentje
van Oud Kraggenburg. Als we
dichterbij komen blijkt het bovenop een
woonhuis te staan. De zijkanten van de
terp zijn bekleed met basaltblokken. Ooit
beukten daar de golven van de Zuiderzee
tegenaan. Het huis lag aan de punt
Sluisje Deltapoel, Noordoostpolder
van een kilometerslange strekdam die
moest voorkomen dat de monding van het
Zwarte Water verzandde. Ernaast moet
nog een haventje te zien zijn. Een bordje
maakt duidelijk dat we niet welkom zijn.
Teleurgesteld druipen we af en lopen via
een graspad, dat de oude strekdam volgt,
naar de ringdijk.
Na een paar kilometer komen we bij een
bijzonder gemaal. Het pompt geen water
de polder uit, maar juist erin. De bestemming
van dat water ligt aan de voet van
de dijk, zo’n zes meter lager, het Waterloopbos.
Daar kabbelt overal water, door
kanalen, stuwen en plassen. Een plek die
uitnodigt om even weer kind te zijn: stuwdammen
bouwen zoals vroeger in bergbeken
ergens in het buitenland. Roestige
apparaten en met gras begroeide muurtjes
geven het geheel een mysterieuze uitstraling.
Vandaag weerspiegelt het water de
prachtige herfstkleuren van het bos. In
die plassen werden dertig jaar lang proeven
gedaan met stromend water. 'Na de
oorlog was er grote vraag naar kennis van
de waterstroming in havens en de golfslag
tegen dijken,' vertelt ingenieur Ton van
der Meulen, die hier vroeger werkte. 'De
op lemen voeten
2011-1
Denkend aan Lagos zien
wij scheepswrakken in de
havenmond en rijen schepen
eindeloos wachtend op
de rede
vernielde Nederlandse havens moesten
immers hersteld worden en men maakte
zich grote zorgen over de kwaliteit van de
zeedijken'.
Snippers en lijntjes
'Hier staan we op de plek waar vroeger een
schaalmodel van de haven van Lagos lag.'
Boswachter Klaas Althuis heeft ons eerder
in het informatiecentrum een prachtige
oude foto laten zien. Een groepje blanke
en zwarte mannen in pak staat met glimmende
schoenen op een mini-strandje.
Midden in het gezelschap staat een voorname
man in traditionele Afrikaanse kleding.
Op het oog reusachtige golven omspoelen
pieren van Madurodam-formaat.
'Vanuit een hoge toren namen we foto’s
om te zien hoe golven werden afgebogen,'
vertelt Van der Meulen enthousiast. 'Ook
gooiden we papiersnippers in het stromende
water. We belichtten zolang dat de
wegstromende snippers lijntjes werden
op onze foto’s. Hoe sneller de stroming,
hoe langer de streepjes.' Denkend aan
Lagos zien wij scheepswrakken in de
havenmond en rijen schepen eindeloos
wachtend op de rede. Of hun onderzoek
deze haven verder heeft gebracht vragen
we Van der Meulen. Veel wil hij er niet over
kwijt. Duidelijk is wel dat zijn adviezen
daar vaak op rotsige bodem vielen.
In het bos is de haven van Lagos niet meer
te herkennen. Toen eind jaren zeventig de
proeven alleen nog maar overdekt werden
uitgevoerd, zijn de schaalmodellen in het
bos aan hun lot overgelaten. Bomen en
struiken zijn opgeschoten, gemetselde
muurtjes ingezakt. De tand des tijds heeft
hier zijn werk gedaan. Slechts een verroest
sluisje en wat muurtjes verraden dat hier
mensen hebben gerommeld. 'Kijk,' wijst
Althuis, 'daar bij dat muurtje groeit de
tongvaren'. Later, in 1995, werden bijna
alle experimenten verplaatst naar Delft.
Van der Meulen bleef in de polder wonen.
Lang beschermden hoge hekken en nachtwakers
de kostbare meetapparatuur in
het bos tegen avontuurlijke jongelui en
koperdieven. In deze beslotenheid kon hij
ongestoord tussen de overwoekerde dijkjes
naar paling peuren en wandelen met
zijn hond. ‘Het werk en later dat zwerven
door het bos, allebei was mooi,’ zegt Van
der Meulen. In 2002 was het daarmee gedaan.
Natuurmonumenten kocht het bos
om huizenbouw te voorkomen en slechtte
de hekken.
27 Turkse havens
Op andere plekken in het bos is beter te
zien wat hier gebeurde. Daar heeft Natuurmonumenten
de oude proefopstellingen
weer blootgelegd en hersteld. Mooie
voorbeelden zijn de pieren van IJmuiden
en de Maasvlakte. Maar al die buitenland-
Hoog bezoek aan de haven van Lagos omstreeks 1960
in het Waterloop. Foto: Deltares
se havens hier in de Noordoostpolder,
dat maak dit bos toch wel heel speciaal.
‘We hebben alle 27 Turkse havens langs
de Zwarte Zee onderzocht,’ zegt Van der
Meulen trots. De dubbelzijdige informatiepanelen
maken duidelijk dat het bos
twee 'gezichten' kent. Aan de ene kant
lezen we de uitleg van de modellen door
Van der Meulen. Als je het paneel omkeert
zie je zeldzame planten en dieren in en
rond de plassen hun plek hebben gevonden.
Natuur- en cultuurbehoud gaan hier
hand in hand.
pRAKTISChe InFORMATIe
We wandelden in twee dagen van Kraggenburg via
Vollenhove naar Genemuiden. De routebeschrijving
(16 km) en informatie over achtergronden,
vervoer en horeca tussen Kraggenburg en
Vollenhove staat op: http://home.kpn.nl/~farjo001/
nop-i.htm . We volgden het bewijzerde LAW
Zuiderzeepad van Vollenhove tot aan de pont
naar Genemuiden.
Schaalmodel van de Havenmonding van IJmuiden, Waterloopbos Noordoostpolder
2011-1 op lemen voeten 15