Op lemen voeten - Tekstbureau Vlijtigelies

Verborgen eiland in
het Alkmaardermeer
DAGWAnDeLInG
Westwouderpolder 7,5 km
Tekst en foto's: Wouter van de Vegt
een dorpje van 160 zielen op een verscholen
eiland in het Alkmaardermeer.
Slechts dertig meter water
scheidt hen van de buitenwereld.
Drie doodlopende straatjes met
Zaanse huisjes en statige stolpboerderijen.
en na 11 uur ’s avonds gaat
het eiland op slot: er vaart dan geen
pont meer.
Dertig seconden doet het pontje erover om
het dorpje de Woude aan de andere kant
van de Markervaart te bereiken. En dat is
precies het verschil tussen de hectiek van
de drukke provinciale weg en een weldadige
rust. Het is er prettig toeven. Ruisende
populieren, een leuk klein kerkje,
ophaalbruggen en verrassende doorkijkjes
naar de Westwouderpolder. Een paar
op het land getrokken roeiboten liggen
vol gegroeid met planten te dromen over
vergane tijden.
vervoer over water
Woest en ontoegankelijk was midden
Noord-Holland in de Middeleeuwen. Een
in meren gesmoord land, slechts geschikt
voor jacht, visvangst en rietteelt. Dorpen
als De Rijp, Graft en Purmerend klampten
zich vast aan de hoger gelegen delen van
hun eilanden en in de winter hadden de
bewoners er met hoogwater en storm-
46
vloeden de grootste moeite droge voeten
te houden. Wegen waren er nog niet; alle
vervoer ging over water.
De Woude komt in beeld als we een oude
kaart anno 1280 raadplegen. We zien het
daarop als een klein eilandje aan de rand
van het immense Schermermeer.
Met de komst van grotere windmolens
eind 16e eeuw begon voor dit verdronken
land een nieuw hoofdstuk. Nu kon de
chaos van de wispelturige natuur eindelijk
door de menselijke wil beteugeld worden.
Wat hebben die toenmalige bewoners hun
leefomgeving zien veranderen. In luttele
jaren tijd verdween het ene meer na het
andere: De Beemster, de Purmer, de Wormer,
de Heerhugowaard, de Schermer,
het Starnmeer. Vruchtbaar, rechtgetrokken
grasland kwam ervoor in de plaats.
Voortaan kon je van De Rijp naar Purmerend
lopen. En van Graft naar Alkmaar.
Met droge voeten. Eiland De Woude werd
aan de oostkant vastgeklonken aan de het
nieuwe land van de Starnmeerpolder.
Zoetwatervisserij
Met het verdwijnen van bijna alle grote
meren was goed viswater in Noord-
Holland schaars geworden. Slechts het
Langemeer, het huidige Alkmaardermeer,
had weten te ontsnappen aan de inpolderingsdrift
van de 17de-eeuwse waterbouwkundigen.
De zoetwatervisserij - tot
Smienten op ijschotsen in het Alkmaardermeer
dan een zeer florerende bedrijfstak- kwam
in zwaar weer. Overbevissing en maatregelen
daartegen door de Staten van Holland
dreigden. Het is veelzeggend dat na
1645 dorpen in de verre omgeving van het
Alkmaardermeer in het geweer kwamen
en er bij de Staten op aandrongen vrije visvangst
op het meer te garanderen.
Af en toe liep het uit de hand. Zo rept
een Haarlems rechtbankverslag uit 1654
van een vechtpartij tussen Akersloter en
Uitgeester vissers, waarbij een van hen in
het water belandde en 'met stocken ende
haecken soo seer geslagen werd', dat hij
'drie ofte vier daegen daer nae platt te
bedde heeft moeten leggen sonder handen,
ofte voeten te kunnen reppen ofte
roeren.'
Aanvankelijk zag het er voor de zoetwatervissers
niet eens zo zorgelijk uit.
De toenemende schaarste aan vis dreef
de prijzen op de markten van de Noord-
Hollandse steden flink op. Maar toen de
consumenten het aanbod aan goedkope
zeevis zagen groeien, lieten ze de karpers,
witvissen en snoeken vol graten al gauw
links liggen. Voortaan was het schelvis of
schol op vrijdag.
De Schermer bleek veel last te hebben van
hoog water, vooral in de winter. Men besloot
rond 1630 een kanaal te graven naar
de zuidelijker gelegen Zaan, waarlangs
het overtollige water uit de nieuwe polder
afgevoerd kon worden. De Woude werd
op lemen voeten
2011-1
door deze dertig meter brede Markervaart van zijn nieuw verworven
status als stukje vasteland beroofd en werd weer het geïsoleerde
eiland van vissers en boeren. Tot op de dag van vandaag.
Wel heeft menig boer er de laatste jaren de brui aan gegeven en
plaats gemaakt voor forensen uit de grote stad. Dat is duidelijk te
zien, als het ijverige pontje laat in de middag af en aan vaart om
de van hun werk terugkerende bewoners over te zetten.
Smienten en goudplevieren
We lopen in noordelijke richting het dorpje uit. Langs een in
onbruik geraakte scheepswerf gaan we de grasdijk op en al
spoedig verdrijven storm en ganzengegak het geruis van de
provinciale weg. Rechts het witgekuifde woelige water van
het Alkmaardermeer en links de prachtige, zeer vogelrijke
Westwouderpolder met kronkelende slootjes en verre
horizonten. De eerste smienten en goudplevieren hebben de
plaats ingenomen van de naar het zuiden vertrokken grutto’s.
Pikzwarte luchten met gaten, waar de zon doorheen prikt, jagen
over de open polder. De zeilen van een eenzame zeilboot steken
er spierwit tegen af.
In elk jaargetijde heeft de grasdijk verrassingen in petto:
buitelende kieviten en baltsende grutto’s in lente en
voorzomer. Waakzame ganzen in de winter. Het diepe water
van het Alkmaardermeer vriest ’s winters niet snel dicht en
smienten en ganzen uit de verre bevroren omtrek vinden er een
toevluchtsoord. 50.000 smienten op het meer is in koude tijden
geen uitzondering.
Bij een kluitje boerderijen, de Stierop, gaat de grasdijk over in
asfalt. En na in totaal 7.5 km. zijn we weer bij het pontje.
pRAKTISChe InFORMATIe
De Westwouderpolder vanaf de grasdijk
Bereikbaarheid
Eiland De Woude is te bereiken via de veerpont (7 dagen per week tot 23.00 uur). Er is
geen openbaar vervoer. De dichtstbijzijnde bushalte is in West Graftdijk. (3 km lopen
langs een drukke weg).
Een alternatief is het huren van een fiets bij NS-station Castricum. Dan 12 km fietsen.
Horeca
Restaurant-eetcafé De Woude (zomer: hele week vanaf 10 uur, winter tot de Kerst en
vanaf maart: vr vanaf 17 uur, za-zo vanaf 10.00 uur). Restaurant 't Kombof (zomer
vanaf 12.00, di gesl., winter vanaf 16:00 uur, zo vanaf 12:00 uur, ma-di gesl.)
Literatuur
A.Th.van Deursen, Een dorp in de polder. Graft in de 17e eeuw. Uitgave: Aula.
Jaarboek 1997. Uitgave: Historische Vereniging Oud Uitgeest.
Reis,
beleef
en ontdek
SNP Natuurreizen: de specialist in
actieve en avontuurlijke reizen over
de hele wereld www.snp.nl
ad SNP Op lemen voeten ALT.indd 1 07-02-11 16:26
2011-1 op lemen voeten 47