Op lemen voeten - Tekstbureau Vlijtigelies

Groningen/Drenthe
Hannekemaaiers:
de eerste gastarbeiders pRAKTISChe
niet de Zuid-europeanen in de zestiger
jaren maar de hannekemaaiers
waren de eerste gastarbeiders. het
hannekemaaierspad loopt door
Groningen/Drenthe, eindigt bij het
Friese Bakkeveen en is een reconstructie
van de route die de hollandgänger
op weg naar wat geluk vanaf
de zeventiende eeuw volgden.
De dag dat Sinterklaas zijn hielen lichtte
is Nederland de winter ingedoken. In de
Oost-Groningse landerijen liggen nog
restanten van de overvloedige sneeuw. Het
is rond het vriespunt. Op het terras van de
familie Husmann aan de Hauptstrasse in
Neurhede, even over de grens bij Bourtange,
staat in een hoekje een stenen poepenkruis,
dat het beginpunt vormt van het
Hannekemaaierspad, een 94 kilometer
lange trekroute naar Bakkeveen in Fries-
8
land. Op de plek van het kruis heeft een
poep het leven gelaten, zo valt er te lezen.
verdienst und Brot
Poep, pikmaaier, grasmof, knoet, mier,
spekvreter: het zijn enkele van de bijnamen
van de eerste gastarbeiders, ook wel
hannekemaaiers: Duitsers uit Westfalen,
die tussen de zeventiende en negentiende
eeuw emplooi vonden bij Friese, Groningse
en Noord-Hollandse boeren. Ze
zochten hun heil in Nederland omdat de
landbouw in eigen land onvoldoende in
hun armoedige bestaan kon voorzien. Het
Nederlandse platteland, dat gaandeweg
ontvolkte vanwege de industrialisatie
en de trek van arbeiders naar steden en
fabrieken, zat verlegen om handarbeiders.
Onder het motto War in der Heimat bittere
Not, in Holland gabs Verdienst und Brot vulden
Duitse keuterboeren die leemte maar al
te graag op. Met een zeis over de schouder
en een plunjezak met mondvoorraad
trokken ze tegen de zomer in groepjes
naar Nederland om zich voor enkele
Leegte en monotonie van Noordoost-Nederland
Tekst: Hans Cuppen
Foto’s: Joke Apswoude
War in der Heimat bittere
Not, in Holland gabs
Verdienst und Brot
maanden als maaier of hooier te melden.
In de bloeiperiode, halverwege de negentiende
eeuw, migreerden er jaarlijks zo’n
dertigduizend van die seizoenarbeiders.
Na een voettocht van meerdere dagen
boden ze zich aan op de ‘poepenmarkt’,
een hoekje van de veemarkt. Eenmaal bij
de boeren leidden de Hollandgänger een
karig en hardwerkend bestaan, maar geld
compenseerde veel. Bedreven maaiers verdienden
twee à drie gulden per dag.
Textielopslag
Niet alleen op het land, ook bij het aanleggen
van dijken, als turfsteker, bij blekerijen,
steenbakkerijen, zelfs op de walvis- of
koopvaardijvaart kwamen de oosterburen
aan de bak. In later jaren volgden de
‘kiepkerels’, die op Nederlandse bodem
hun waren sleten. Van deze marskramers
op lemen voeten
2011-1
zijn de Westfaalse textielhandelaren het
bekendst. Enkelen van hen wisten het ver
te schoppen, zoals de gebroeders Clemens
en August Brenninkmeijer, die zich met
een textielopslag vestigden in Sneek. Hun
handeltje in ‘todden’ zou later uitgroeien
tot de wereldwijde kledinggigant C&A.
Aan het einde van de negentiende eeuw
nam de behoefte aan de gastarbeid geleidelijk
af. Oorzaak daarvan was de teruggang
in de landbouw en de toenemende
welvaart in het geïndustrialiseerde eigen
land. Rond 1920 vertrok de laatste hannekemaaier.
Maar niet iedereen keerde terug
naar de Heimat. Een deel slaagde erin een
Nederlandse vrouw aan de haak te slaan.
Zo hebben naar schatting 140.000 hannekemaaiers
zich blijvend in Nederland
gevestigd.
Zompige ondergrond
De eerste etappes van het Hannekemaaierspad
gaan door het Groningse
landschap. Over de Liniedijk, een oud
soldatenpad ten tijde van de Tachtigjarige
Oorlog, bereiken we het vestingdorp
Bourtange, waar op het Marktplein een
kerstmarkt gaande is. In middeleeuwse
kledij gestoken marskramers venten er
ambachtelijke creaties uit. Wij houden het
bij warme chocolademelk, snuiven even
de sfeer op maar verlaten dan de toeristische
attractie, op weg naar Stadskanaal.
De oost-westroute volgt zo veel mogelijk
onverharde wegen. Onze Lowa’s met
hun profiel kunnen de winterse zompige
ondergrond eenvoudig aan. Onze
waxcoats houden de schrale noordenwind
probleemloos tegen. We realiseren ons
hoeveel zwaarder het de hannekemaaiers
op hun klompen moet zijn vergaan. Hoe
beschermden die arme sloebers zich destijds
tegen nattigheid en kou?
Zij moesten zich een weg banen door de
uitgestrekte veen- en moerasgebieden.
Niet zelden stierf er een de verdrinkingsdood.
Door schade en schande ontdekte
men de uitwegen, die de hoger gelegen
zandruggen boden. Zodoende ontstond
er door de eeuwen heen een netwerk van
paden, die door de trekarbeiders werden
gebruikt.
De wandeling van vandaag over uitstekend
begaanbare paden verliep voor ons
zonder enige tegenspoed. Voor de schemering
lopen we op droge voeten Stadskanaal
binnen, op weg naar behaaglijk
hotelcomfort.
Stiltes en vertes
De volgende dag laten we Stadskanaal
achter ons. We passeren de provincie-
Voor de schemering lopen we op droge voeten Stadskanaal
binnen, op weg naar behaaglijk hotelcomfort
Bourtange
grens van Groningen en Drenthe. De
routegids stelt ons kilometers aan voormalige
spoordijk in het vooruitzicht. Op
15 juni 1905 opende de NOLS (Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij)
een
spoorlijn tussen Stadskanaal en Assen,
deels tot stand gekomen door de inzet
van arbeiders in het kader van werkgelegenheids-
en resocialiseringsprojecten.
De lijn was onderdeel van het lijnennet,
dat zich uitstrekte van Zwolle tot Delfzijl.
Lang reden er echter geen treinen. Vlak na
de Tweede Wereldoorlog, op 5 mei 1947,
werd het personenvervoer tussen Stadskanaal
en Assen gestaakt. Treinreizigers
waren nadien aangewezen op de bus.
Rails liggen er niet meer, maar gelukkig
is het overgrote deel van de spoordijk
bewaard gebleven, nu in gebruik als voetpad.
Links van de kaarsrechte spoordijk
ligt de provinciale weg richting Assen.
Zo nu en dan passeert er een auto. De
eentonigheid van de stiltes en vertes kan
ons niet lang genoeg duren. Hoe zullen
de hannekemaaiers de eindeloos rechte
wegen door dit weidse landschap hebben
ervaren?
Ruim voor Assen houden wij het voor
gezien. Veel hannekemaaiers hadden
vanaf hier nog een lange weg te gaan. Wij
hebben genoten van de leegte en monotonie
van Noordoost-Nederland, voor de
eerste gastarbeiders zorgde deze ‘barre en
woeste’ uithoek ooit voor ware beproevingen
op weg naar Verdienst und Brot.
InFORMATIe
Gids met wandelroute
De stichting Hannekemaaierspad is opgericht om
cultuurhistorisch waardevolle paden te behouden.
Een van die paden is het Hannekemaaierspad, een
94 km lange LAW van Neurhede (vlak over de Duitse
grens bij het Groningse Bourtange) via Drenthe
naar het Friese Bakkeveen. Van de wandelroute
heeft de stichting een handzame gids samengesteld.
Elke etappe bestaat uit een routebeschrijving
en een kaartje 1:25.000. De routegids kost ¤ 9,50 en
is te koop in de boekhandel (ISBN 90-9016891-5) of
te bestellen via de website www.stichtinghannekemaaierspad.nl.
Accommodatie
De gids bevat een overzichtje met wat horeca en
overnachtingsmogelijkheden langs de route. Overigens
is het aantal overnachtingsmogelijkheden
er beperkt.
Openbaar vervoer
Op de kaartjes in de gids zijn buslijnen ingetekend.
In de beschreven regio is het openbaar vervoer ondergebracht
bij verschillende vervoerders. Het vinden
van de meest adequate busverbinding vereist
enig speurwerk (www.9292ov.nl).
2011-1 op lemen voeten 9