1981-061 GESCHIEDENIS/HISTOIRE PHARMACIE - Kring voor de ...

medikamenten uit te vinden langs chemische weg. Hij was vooreerst niet ingenomen
met de polyfarmacie van de Arabieren (de lange recepten met de vele
ingrediënten); hij vond deze onzinnig, dat is geen «Kunst», zei hij, maar «Knoeiboel».
Uit de Arabische opvatting dat alle metalen uit zwavel en kwik bestaan bouwde
hij een nieuwe teorie op door toevoeging van een derde element: het zout. Zijn
Tria Prima-teone bestaat erin, dat elke materie (van mineraal tot mens) bestaat uit:
zwavel: spiritus, de ziel
kwik: anima, de geest
zout: corpus, het lichaam.
Daaraan voegde Paracelsus nog twee principes toe ni. de produkten van de destillatie:
flegma: het destillaat
dode natuur: het residu.
De Tria Prima en de 2 Principes stelde hij tegenover de vier elementen van de
oude Grieken.
Paracelsus schreef graag chemische preparaten voor; in zijn recepten verwerkt
hij antimoon-, arseen-, bismut-, goud-, ijzer-, kobalt-, kwikzilver-, lood- en zinkverbindingen.
Dat zijn voorschriften maar matig succes kenden is hoofdzakelijk te wijten aan twee
faktoren: primo, hij kon het niet laten andere mensen aan te vallen, die hem nochtans
van dienst hadden kunnen zijn, zoals bijvoorbeeld de Fuggers; hij beweert
dat syfilis met kwik moet behandeld worden en niet met guajakhout, dat was zijn
goed recht, maar hij kan niet nalaten erbij te voegen dat dit «mirakuleuze hout
alleen mirakuleus was voor de bankiers Fugger», die de grote importeurs waren
van dit hout. Komt daarbij dat zijn voorschriften meestal onnauwkeurig waren
opgesteld, hij verkeerde nog in het experimentele stadium. J.B. van Helmont had
dit ook spoedig door: «lek worde gewaer dat Paracelsus selve sijnen tarter niet te
vast en verstaet» (Dageraad, Twaelfde pael, p. 122).
Om alle misverstand te vermijden moeten wij hieraan toevoegen, dat Paracelsus
niet de eerste was om minerale produkten in de geneeskunde te gebruiken, zoals
wel eens ten onrechte wordt beweerd. Het blijkt bv. uit de tekst, die op de Tafel van
Nippoer (2100 v.K.) voorkomt, dat de stammen uit Mésopotamie reeds minerale
bestanddelen als geneesmiddelen gebruikten. Dit wordt bevestigd door de tafels
uit de biblioteek van koning Assurbanipal van Ninivé (7e eeuw v.K.), waarin naast
250 plantaardige en 180 dierlijke artsenijen er ook 120 anorganische voorkomen.
Ook de Indiërs kenden geneesmiddelen van minerale oorsprong: aluin, arseen-,
lood-, ijzer-, koper-, zink-, en vooral kwikverbindingen, kalk, potas, zwavel. Ook
de Egyptenaren waren op chemisch gebied zeer bedrijvig. Dus deed Paracelsus
in feite niets anders dan een traditie voortzetten.
En toch had Paracelsus bewonderaars en aanhangers; langzamerhand, natuurlijk
niet ineens, zo van de ene dag op de andere, maar geleidelijk ging de alchemie over
in chemie; eerst kwamen er mannen die half-alchemist half-chemist waren.
In deze kontekst komt op de eerste plaats J.B. van Helmont. Deze begon als fervent
volgeling van Paracelsus maar mettertijd begon hij diens onnauwkeurigheden en
verwaandheid te doorzien en werd zijn felle bestrijder. Als voorbeeld, hoe hij
Paracelsus niet spaarde, deze passus uit zijn Dageraad (Negentiende pael, p. 164) :
«Paracelsus, seer yverich om sich selven eenen grooten naem van Monarcha
arcanorum (die hy sich selven toeschrijft) te laeten, en om niette schijnen te volgen
28