1981-061 GESCHIEDENIS/HISTOIRE PHARMACIE - Kring voor de ...

Een ander argument vindt Van Mons in het volgende experiment (59). Twee dezelfde
gewichtshoeveelheden kwikkalk worden tot gloeihitte verhit. De eerste hoeveelheid
wordt verder gegloeid tot ontbinding: de tweede wordt nog warYn onder een
klok geplaatst, die geen lucht of zuurstofgas bevat. Bij het afkoelen zet deze niet
om in kwikkalk, en de reductie, nadien uitgevoerd, levert een zelfde volume zuurstofgas
als de eerste gewichtshoeveelheid. Het probleem dat Gren nu op te lossen
heeft, is de vraag welke rol de luchtvochtigheid hier kan spelen.
Door een nieuw experimenteel onderzoek over de reductie van kwikkalk, tracht
Van Mons argumenten te leveren ten gunste van de nieuwe leer, tegen hen die
deze blijven verdedigen (60). Hij concludeert hieruit dat:
— rode kwikkalk bij gloeiing steeds zuurstofgas geeft,
— zwarte kwikkalk met zuurstof rode kwikkalk vormt,
— de hoeveelheid zuurstofgas die wordt vrijgezet, niet bepaald wordt door de
hoeveelheid water die de kwikkalk heeft geabsorbeerd.
Van Mons kan er zich niet van onthouden Gren en zijn aanhangers te bestempelen
als zeer eigenzinnig. Beheerst door de juistheid van hun leer geven ze aan de
feiten telkens nieuwe, dikwijls tegengestelde interpretaties: hierin ligt hun zwakheid
(61). Zo heeft Westrumb eerst beweerd geen zuurstofgas te kunnen verkrijgen
uit kwikkalk en nu heeft hij dit wel verkregen (62). Al wat Gren, steeds volgens Van
Mons, kan doen is de experimenten herhalen (63). In zijn antwoord hierop deelt
Gren mee dat hij nu uit kwikkalk zuurstofgas heeft verkregen. Hij vindt Van Mons'
argumenten overtuigend genoeg om de nieuwe leer aan te hangen: Diess System,
das ich bisher in der Chemie zum Grunde legte, finde ich jetzt in seinem Grundfesten
so erschüttert, dass ich an der Wahrheit zum Hochverràther zu werden
fürchten müsste, wenn ich dasselbe langer zu vertheidigen suchen wollte
Ihr Brief verjagte meine letzte Zweifel, und die darin aufgestelte Erfahrungen
vollendeten meine Bekehrung (64). Hieruit mogen wij niet besluiten dat Gren een
echte Lavoiseriaan is geworden.
Men heeft Van Mons steeds voorgesteld als de heraut van Lavoisier's «nieuwe
leer», zich louter beroepend op zijn onderzoek over de reductie van kwikkalk,
gepubliceerd in de «Annales de Chimie» (65) en op deze brief van Gren (66).
Zonder twijfel is door Lavoisier's «chimie antiphlogistique» een nieuw tijdperk
ingeluid voor de scheikunde. Men heeft dit.echter meermalen onverbrekelijk verbonden
met de idee dat de scheikunde opnieuw begonnen is. Kenschetsend zijn
de uitspraken van de Franse scheikundige Wurtz: La chimie est une science
Française (67), en van J.B. Dumas over Lavoisier: ii fallait refaire une science qui
n'existait que de la chimie (68). In zijn publicaties over Lavoisier (69), en bijzonder
in zijn «Chemische Omwenteling» (70) heeft R. Hooykaas Lavoisier's toenemend
inzicht in de rol van de gassen bij chemische reacties en de ontwikkeling van zijn
verbrandingstheorie uiteengezet.
Zoals reeds vermeld deed Lavoisier zijn beroemde proef met kwik en lucht in
1777. Hij bewees dat verscheidene bekende zuren (zwavelzuur, fosforzuur, koolzuur,
salpeterzuur) zuurstof bevatten en concludeerde hieruit dat al de zuren het
zuurvormend beginsel bevatten.
In zijn «Mémoire sur la combustion» (71) bestreed Lavoisier de theorie van Stahl,
zij het met gematigheid. Zijn bezwaren betroffen dat de Stahlianen de vuurstof
laten ontwijken uit de brandende lichamen en dat zij de gewichtsvermeerdering
bij de verbranding niet duidelijk verklaren. Dit belet Lavoisier echter niet zelf te
38