1981-061 GESCHIEDENIS/HISTOIRE PHARMACIE - Kring voor de ...

LAVOISIER:
Metaal + zuurstofgas-> metaaloxide + warmtestof
[zuurstof + warmtestof] [Me + O]
GREN:
Metaal + zuurstofgas -> metaaloxide + licht
[grondstof + ] [zuurstof + warmtestof] [Me + O] [warmtestof + cp]
Gren aanvaardt niet dat zuurstof het zuurvormend beginsel is.
Aan Van Mons komt de verdienste toe dat door zijn onderzoek de meeste Duitse
chemici aanhangers zijn geworden van de nieuwe leer of hun theorie althans aan
pasten (77). Hiertegenover staat dat hij in feite nergens de nieuwe leer op ondubbelzinnige
wijze heeft verdedigd tegen de flogistonleer. Op de repliek van Gren dat
het bestaan van het flogiston niet vervalt met Lavoisier's vuurstof, is hij nooit ingegaan.
Welke zijn persoonlijke opvattingen waren blijkt pas uit latere publikaties.
Toen het Fourcroy niet mogelijk was een heruitgave te bezorgen van zijn «Philosophie
chimique ou vérités fondamentales de la chimie moderne disposées dans
un nouvel ordre», gaf Van Mons dit werk uit te Brussel (78). In zijn voorwoord (79)
beklemtoont hij dat hij de «nieuwe leer» kritisch heeft onderzocht en gecommentarieerd.
Bij het doorlezen van deze uitgave blijkt dat Van Mons volledig de leer
van Lavoisier onderschrijft. De flogistische denkbeelden, die Lavoisier ontleend
heeft aan Stahl, neemt hij kritiekloos over. Het enig belangrijke verschilpunt is dat
Van Mons de warmtestof en lichtstof houdt voor modificaties van elkaar (80).
Welke Van Mons' opvattingen waren, tijdens de eerste jaren van zijn hoogleraarschap
aan de centrale school te Brussel, kunnen wij afleiden uit een publikatie
«Théorie de la combustion» (81) van F. Gérard, student en later medewerker van
Van Mons. Steeds blijft hij de orthodoxe Lavoiseriaan. Ofschoon Lavoisier verkondigd
had «niets te concluderen dat uitgaat boven de feiten» (82), had hij zich
niet gehouden aan zijn streng empirisch standpunt.
A.L. Berthollet (1748-1822), aanhanger en verdediger van de leer van Lavoisier,
bracht kritiek uit op Lavoisier's zuurtheorie. Hij wees op het feit dat blauwzuur(83)
(HCN) en diwaterstofsulfide (84), ondanks hun zure eigenschappen geen zuurstof
bevatten. Hij vestigde er eveneens de aandacht op dat de aanwezigheid van zuurstof
in zoutzuur niet experimenteel bewezen was (85).
Uit de feiten bleek dat Lavoisier's leer gedeeltelijk op de helling kwam te staan.
Dit was voor Van Mons de aanleiding tot het opbouwen van een «Nouvelle Philosophie
de Chimie», waarvan wij de eerste kiemen vinden in zijn «Lettre à Bucholz»
(1812) (86), zijn vertaling van Davy's «Eléments of Chemical Philosophy» (1813)
(87), weergegeven in talrijke commentaren. Deze theorie werkte hij volledig uit
in zijn «Principes élémentaires de Philosophie Chimique» (1818) (88), toen hij
hoogleraar was te Leuven. In dit werk, waarop hij zich ten zeerste beroemt (89),
komt Van Mons als wetenschapsbeoefenaar teleurstellend en verward over. Het is
zelfs moeilijk om te zien welke zijn persoonlijke opvattingen zijn en waar hij die
van anderen weergeeft.
J.S. Stas, zijn oudstudent en vriend, schreef hierover: Confiné dans son cabinet,
livré à son imagination, dont Dieu seul connaissait les bornes, il ne faisait de la
chimie, que dans les écrits des autres. C'est assez dire que toute sa doctrine est le
fruit de son imagination (90).
40