'In mijn vierzittertje tussen de Boeings' - Openbaar Ministerie

8 OPPORTUUN Nummer 3 – 2008 Alles Afwegende
9
Doodgeslagen,
maar geen doodslag
Rienk Mud wilde ‘niet meehuilen met de wolven in het bos’
Na het schooldrama in Alkmaar realiseerde Rienk Mud zich dat
hij het, wat strafmaat betreft, nooit goed zou kunnen doen. Op
internet was er een waar volksgericht geweest: Barbertje moest
hangen. Maar het jeugdstrafrecht is er niet voor het bevredigen
van de onderbuikgevoelens in de samenleving, zegt de officier
van justitie. ‘Ik heb mijn rug recht gehouden.’
‘Het was op 23 april 2007, in de loop van de
middag, dat ik werd gebeld door de politie.
Er was een jongen in elkaar geslagen bij
de Alkmaarse scholengemeenschap Jan
Arentsz en het zag er slecht uit. De jongen
lag in coma in het ziekenhuis. Qua onderzoek
was het eigenlijk appeltje-eitje. Er
waren verschillende getuigen van de vechtpartij
en de verdachte was gewoon naar huis
gegaan. Hij werd binnen driekwartier na
het gebeurde aangehouden. Omdat de verdachte
minderjarig was, heb ik als jeugdofficier
de zaak gekregen. De volgende morgen
bleek dat het slachtoffer, de 16-jarige havoscholier
Gerd Nan van Wijk, ’s avonds in het
ziekenhuis was overleden.
De zaak kwam via internet heel snel en
vervelend in de publiciteit. Pepijn, de verdachte,
had een profiel op Hyves, compleet
met foto. In een mum van tijd was het met
naam en toenaam bekend om wie het ging.
Er werd druk gespeculeerd over het hoe en
het waarom van de vechtpartij. Ook werd er
gesuggereerd dat het een vooropgezet plan
was en dat de verdachte een boksbeugel had
gebruikt.
Het onderzoek door de politie leverde daarvoor
echter geen enkele aanwijzing op. Op
grond van verklaringen van ooggetuigen en
de videobeelden van de bewakingscamera’s
van de school, leek van een vooropgezet
plan geen sprake te zijn.
Pepijn werd ten laste gelegd: doodslag, subsidiair
zware mishandeling met de dood ten
gevolge en meer subsidiair mishandeling
met de dood ten gevolge.
Wat uiteindelijk bleek was het volgende.
Pepijn was geen leerling van de Jan Arentsz,
maar hij was op school om zijn vriendin op
te halen. Toevallig liep Gerd Nan voorbij
en Pepijn besloot verhaal te gaan halen
voor iets wat Gerd Nan over een vriend van
Pepijn zou hebben verteld. De ontmoeting
met Gerd Nan was dus geen vooropgezet
plan. Hij had ook geen boksbeugel gebruikt,
maar met zijn blote handen geslagen. Na
een woordenwisseling had hij klappen uitgedeeld
en was daarna rustig weggelopen,
naar huis. Hij had zich omgedraaid en niet
eens gezien dat Gerd Nan ineen stortte. Hij
had geen benul van wat hij op dat moment
had aangericht. Toen Pepijn thuis werd
aangehouden was hij zelf werkelijk totaal
verbijsterd.
Ik heb, rond de voorgeleiding bij de rechtercommissaris,
telefonisch contact opgenomen
met het NIFP (1) en gevraagd om
met spoedconsult. Dat is ook gebeurd. Het
advies van de geconsulteerde psychiater
was een psychologisch onderzoek te laten
verrichten. Dit onderzoek kon al vrij snel
worden gestart en afgerond. Wat wel lang
op zich liet wachten was het specialistisch
onderzoek van de neuro-patholoog.
Dergelijk onderzoek, nodig om aard,
omvang en ontstaan van het hersenletsel
te kunnen vaststellen, is kennelijk zeer tijdrovend.
Het streven was Pepijn zo spoedig
mogelijk voor de rechter te brengen, maar
door het forensisch onderzoek heeft het
bijna acht maanden geduurd. Gedurende
deze tijd zijn er vanuit de verdediging geen
schorsingsverzoeken geweest. Ik kan mij
voorstellen dat dit, gezien alle publiciteit
rond de zaak, als niet verstandig werd geoordeeld.
Pepijn was natuurlijk wel verantwoordelijk
voor de dood van iemand anders.
Uiteindelijk kwam de zaak op 13 december
op zitting. Twee deskundigen van het NIFP
werden als getuigen gehoord. Uit het forensisch
onderzoek was naar voren gekomen
dat er eigenlijk niet zo bijster veel voor nodig
is om dit hersenletsel te veroorzaken. Al bij
“moderate impact” kan dit letsel ontstaan.
De deskundigen beaamden desgevraagd dat
de gebeurtenis als pure pech kon worden
gezien. Zo kan men bijvoorbeeld bij kroegruzies
elkaar stevig op het gezicht slaan en
gebeurt in veruit de meeste gevallen niks
ernstigs. Hier waren drie klappen genoeg om
de dood te veroorzaken.
In de meest letterlijke zin van het woord
was er het slachtoffer doodgeslagen door
de verdachte, maar in het juridische begrip
doodslag zit de component opzet. Was er
in juridische zin wel sprake van doodslag?
Uit alle omstandigheden was komen vast te
staan dat Pepijn nooit de opzet had gehad
om Gerd Nan te doden of zelfs maar ern-
Rienk Munk: ‘Ik heb mijn rug recht gehouden.’
stig te verwonden. De enige manier om te
komen tot doodslag of zware mishandeling
met de dood ten gevolge is via de weg van
het voorwaardelijke opzet. Maar dan moeten
de eventuele gevolgen voorzienbaar
zijn en op de koop toe worden genomen. Je
kunt hier verschillend over denken, maar
ik houd staande dat weinig mensen hadden
kunnen bedenken, dat het geven van
een paar klappen zo zou kunnen aflopen.
Zeker in dit geval, waar Gerd Nan een kop
groter was dan Pepijn en de laatste allesbehalve
een getrainde vechtsporter was. Dus
concludeerde ik tot vrijspraak van doodslag
en zware mishandeling met de dood ten
gevolge. Wat overbleef was de mishandeling
met de dood als gevolg. Pepijn had immers
Gerd Nan wel een lesje willen leren en hem
pijn willen doen.
De vraag of deze zaak volgens het jeugdstrafrecht
moest worden behandeld was eigenlijk
niet zo lastig te beantwoorden. De verdachte
was minderjarig, dus was in beginsel het
jeugdstrafrecht van toepassing. Om daarvan
af te wijken, moet er sprake zijn van bijzon-
dere omstandigheden. Hoewel het gevolg
van de mishandeling natuurlijk verschrikkelijk
was, kon ik verder eigenlijk geen enkele
reden vinden die toepassing van het strafrecht
voor volwassenen zou rechtvaardigen.
Het psychologisch onderzoek wees ook alles
behalve in die richting.
Het jeugdstrafrecht kent voor jongeren van
16 en 17 jaar een maximumstraf van twee
jaar jeugddetentie. Er is dus wat strafmaat
betreft niet veel variatie mogelijk. In het
jeugdstrafrecht speelt bovendien het aspect
vergelding een veel kleinere rol. Centraal
staat nog altijd de pedagogische notie. Ik
realiseerde mij dat, gelet op de strafmaat,
ik het toch nooit goed zou kunnen doen.
Op internet was er een waar volksgericht
geweest. Barbertje moest hangen. Maar het
jeugdstrafrecht is er niet voor het bevredigen
van de onderbuikgevoelens in de samenleving.
In het contact met de ouders van
Gerd Nan heb ik duidelijk kunnen maken
dat het recht in deze alleen maar tekort kon
schieten. Wat er ook bewezen zou worden
verklaard, welke straf ook zou worden opge-
legd, Gerd Nan kregen ze er niet mee terug.
De ouders konden dat heel goed begrijpen.
Ik heb mijn rug recht gehouden en niet
meegehuild met de wolven in het bos. De eis
was tien maanden jeugddetentie, waarvan
twee maanden voorwaardelijk. Gezien de
omstandigheden in deze zaak kon er qua
eis niet veel anders uitkomen. De rechtbank
legde “om uitdrukking te geven aan de ernst
van het feit” twaalf maanden jeugddetentie,
waarvan vier maanden voorwaardelijk op.
Een wat groter voorwaardelijk deel, maar
voor wat betreft het onvoorwaardelijk deel
gelijk aan de eis en de tijd die Pepijn in voorlopige
hechtenis had doorgebracht.’
Tekst: Leo Maat
(1) Het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie
en Psychologie (NIFP) is het kennisinstituut voor
forensische psychiatrie en psychologie. Deze nieuwe
organisatie is een samenvoeging van de Forensisch
Psychiatrische Dienst en het Pieter Baan Centrum.
Het is een landelijke dienst van het Ministerie van
Justitie en valt onder de Dienst Justitiële Inrichtingen.