Musis april 2009 nr. 4 - Gemeente Schiedam

Verschillen treden op in de vroege en
volle middeleeuwen. Vlaardingen heeft
daarin een, ook historisch aantoonbaar,
streepje voor. De recente ontdekkingen
van een grafelijke hof en het grafveld
aan de Markt, geven de in historisch
stedenschoon zo beperkte stad een
unieke positie. Maar waar Vlaardingen
door omstandigheden na de 12e eeuw
een veel lagere toon moet zingen, zien
we Schiedam juist in belang stijgen.
Vanaf de 13e eeuw is het Schiedam dat
zich een steeds profiel aanmeet, terwijl
Vlaardingen tot in de 17e eeuw meer
een dorp blijft. Kloosters, een kasteel,
stadswallen en –poorten, stedelijke
instellingen; Vlaardingen komt niet
verder dan een armzalig kloostertje aan
de Waal, waarvan een eerste lichting
zusters in de 15e eeuw uit armoede naar
elders vertrok. Op zich kan juist ook
zo’n bescheiden instelling interessant
zijn te bestuderen en daar komt met
de nieuwbouw van het stadhuis alle
gelegenheid voor. Maar Schiedam is
in de late middeleeuwen veel meer
allroundstad dan Vlaardingen, met de
archeologische relicten die deze daarvan
heeft achtergelaten. En wat voor de late
middeleeuwen geldt, doet zeker ook
opgeld voor de vroegmoderne tijd.
Al met al valt de balans redelijk
gelijk uit.
Werd begin jaren 1990
wel eens schamper
gelachen als in
Vlaardingen de vondst
van de ‘oudste haring,
luis of boemerang’
werd verkondigd,
inmiddels weten we
dat die aanpak een
enorm draagvlak bij
publiek en politiek heeft
opgeleverd.
Archeologische potentie dus, in beide
gevallen.
Maar wat betekent die? Voer voor
archeologen natuurlijk, maar dat
zal geen doel op zich zijn. Sinds de
amateurarcheologen van de afdeling
‘Helinium’ van de Archeolgische
Werkgemeenschap voor Nederland
(AWN) eind jaren vijftig actief zijn in
het Maasmondgebied is het streven er
steeds naar geweest het enthousiasme
over het (archeologisch) verleden
met de medeburgers te delen. En zo
hoort het natuurlijk ook; de sporen
van het verleden zijn niet van iemand
of groepen specifiek en gevoelsmatig
al helemaal niet van de toevallige
grondeigenaar. Ze zijn van ons allemaal
en de (gemeentelijke) overheid zorgt
ervoor dat deze of beschermd worden
of zorgvuldig opgegraven. In die zin
zetten de beide gemeenten hun beste
beentje voor. De nota ‘Archeologische
Monumentenzorg gemeente Schiedam
(2008-2011)’ en die van Vlaardingen
‘Blik op de toekomst, oog voor het
verleden; een nieuw archeologisch
beleid (Beleidsnota Archeologie
2009-2012)’ zijn voor een belangrijk
(niet letterlijk) deel gelijkluidend. Ze
kennen eenzelfde opbouw, afgeleid
van het ‘Voorbeeldbeleidsplan
Gemeentelijke Archeologische
Musis 22
Monumentenzorg‘ van het ‘Convent
van Gemeentelijk Archeologen’. Het
wettelijk kader wordt netjes, zoals dat
hoort, geschetst en dat is maar goed
ook want de Wet op de Archeologische
Monumentenzorg 2007 (WAMZ) is
nog maar net een feit, na jarenlang
getouwtrek tussen politici in de Tweede
en Eerste Kamer en een regiment
belanghebbenden onder bouwers,
projectontwikkelaars, archeologisch
ondernemers, universiteiten, provincies
en gemeenten. Kern van de nieuwe wet,
een gevolg van het ondertekenen van
het Verdrag inzake de Archeologische
Monumentenzorg door de Europese
cultuurministers in 1992 (het
Verdrag van Valetta/Malta) is dat de
gemeente veel meer bevoegdheden
en verantwoordelijkheden op het
gebied van de bescherming van het
archeologisch erfgoed heeft gekregen,
er een wettelijk streven bestaat zoveel
mogelijk erfgoed in de bodem (in
situ) te beschermen en in navolging
van de milieuwetgeving, de ‘vervuiler
(bodemverstoorder) betaalt’. De
provincie en een rijksinspectie zien er
op toe dat lagere overheden dit beleid
uitvoeren. De beleidsnota’s, voor
Schiedam op gebied van de archeologie
de eerste, voor Vlaardingen de tweede,
bieden daarmee op formeel gebied
niet iets wezenlijks verschillends, los
van het feit dat het goed is dat ze er
zijn. Vlaardingen had met een eigen
gemeentelijke archeologische dienst
(sinds 1993) een kleine voorsprong,
hoewel Schiedam weer langer onder de
hoede van een professionele en goed
bekendstaande dienst van de gemeente
Rotterdam (Bureau Oudheidkundig
Onderzoek van Gemeentewerken
Rotterdam/BOOR) zijn eigen
archeologische bezemploeg had. Ik zal
hier nu niet ingaan op welke formule
nu de beste is; een eigen gemeentelijke
dienst of het inhuren van de expertise
bij de grotere broer Rotterdam. In
beide gevallen lijkt de archeologische
monumentenzorg, nu en in de toekomst,
in beide steden goed geborgd. Wel is
het goed de verschillen in benadering
te signaleren. Schiedam heeft duidelijk
gekozen voor een nuchter en haast
bescheiden aanpak; voldoen aan
wettelijke verplichtingen, gebruikmaken
van de diensten van het BOOR dat
dat al decennia lang uitstekend doet
en het borgen van het beleid in de
gemeentelijke organisatie. Of, om met
de woorden van de beleidsnota zelf
te spreken, ‘een sober en doelmatig
archeologisch beleid, waarbij aan de
wet- en regelgeving op het terrein van
de archeologische monumentenzorg
23 Musis
En zo hoort het
natuurlijk ook; de
sporen van het verleden
zijn niet van iemand
of groepen specifiek
en gevoelsmatig
al helemaal niet
van de toevallige
grondeigenaar. Ze zijn
van ons allemaal en
de (gemeentelijke)
overheid zorgt ervoor
dat deze of beschermd
worden of zorgvuldig
opgegraven.
wordt voldaan’. Prima, een flinke stap
vooruit, daar waar in het verleden
ook het BOOR verbaasd moet hebben
opgekeken als er onaangekondigd weer
een belangwekkend perceel op de schop
ging. Vlaardingen pakt het, in weerwil
van het vermeende calvinistische
verleden, veel bourgondischer aan.
Werd begin jaren 1990 wel eens
Heropvoering Slag bij Vlaardingen 15 juni 2008. Foto: Ellen Groen
schamper gelachen als in Vlaardingen
de vondst van de ‘oudste haring, luis of
boemerang’ werd verkondigd, inmiddels
weten we dat die aanpak een enorm
draagvlak bij publiek en politiek heeft
opgeleverd. Archeologie kan ‘hot’ zijn en
het heeft de afgelopen jaren Vlaardingen
in heel Nederland op de kaart gezet. De
stad met het bekende imagoprobleem
(ook al zullen B&W ontkennen dat daar
sprake van is) heeft met de archeologie
een tegenwicht gevonden en niet ten
onrechte. En het blijft maar doorgaan;
het wachten is nu op nieuw DNAbewijsmateriaal
uit de opgegraven
skeletten en de breed uitgezette
publieksparticipatie. Ook de nagespeelde
‘Slag bij Vlaardingen 1018’ in 2008, die
in Musis nog onlangs aanleiding gaf
tot een ‘Historikerstreit’, mocht zich in
zeer brede belangstelling verheugen.
Dat momenteel aan de planvorming
voor een archeologisch themapark in
de Broekpolder wordt gewerkt mag dan
geen verbazing meer wekken. Het vizier
van Vlaardingen reikt dus verder dan
alleen de (afgedwongen) archeologische
monumentenzorg. Vlaardingen wil
archeologiestad zijn en ontplooit in de
beleidsnota daartoe zijn veelbelovende
plannen. Publieksparticipatie en
–voorlichting is daarbij het belangrijkste
speerpunt. Een virtueel archeologisch
museum is het nieuwste doel, aangezien
het Vlaardings Museum nog maar
steeds niet van de grond lijkt te komen.
Schiedam kiest duidelijk voor het
conservatieve scenario. Niets mis mee,
maar het doet haast vrezen wat te doen
als er per ongeluk eens iets werkelijks
spectaculairs gevonden wordt. Lezen we
dat vijf jaar na dato in BOOR-Balans, de
publicatiereeks van het BOOR over de
voorliggende jaren?