Februari 2011 - Politieacademie

Woord van de Lector
Bundeling van kracht.
Recent is het onderzoek “bundeling van kracht: over
professionalisering, presterend vermogen en
(bovenregionale) samenwerking van de criminele
inlichtingen eenheid” afgesloten. Dit onderzoekstraject
toont (opnieuw) hoe waardevol een goede
verbinding tussen de politiepraktijk, het onderwijs en
ons lectoraat kan zijn. Het onderzoek is uitgevoerd in
opdracht van de Board Opsporing van de Raad van
Korpschefs, maar de initiatiefnemers zijn afkomstig
uit het CIE-veld. Het waren de voorzitters van het
landelijk platform van CIE-officieren van justitie én
het landelijk platform van CIE-chefs die ons lectoraat
in een vroeg stadium uitnodigden om mee te denken
over de nieuwe koers die de CIE de komende jaren
zou moeten inzetten. Na vaststelling van een
onderzoeksplan werd met de uitvoering van het
project gestart waarbij intensief is samengewerkt
tussen het lectoraat en de collega’s van de school
voor recherche, specifiek de teams bijzondere
opsporing en intelligence. Bij dergelijke
samenwerking snijdt het mes aan twee kanten.
Enerzijds zijn de kennis en de contacten van de
docenten (docent-onderzoekers) in het CIE-veld
waardevol voor het onderzoek. Anderzijds is het
interessant en relevant voor docenten om in het
kader van professionalisering te participeren in
onderzoek en ervaring op te doen met dergelijke
trajecten. Een bijkomend voordeel is dat door de
betrokkenheid van docenten, onderzoeksbevindingen
en vernieuwingen direct kunnen worden
geïmplementeerd in het onderwijs. Zo kunnen ze
direct weer worden ‘teruggegeven” aan de CIEpraktijk,
en is de cirkel weer rond. Op de expliciete
onderzoeksbevingen ga ik verder niet in, maar wat ik
wel graag met u wil delen is dat het (ook weer bij dit
onderzoek) mooi is de passie en bevlogenheid voor
het politievak van de mensen die meewerkten aan dit
onderzoek te mogen ervaren.
De resultaten van het onderzoek zullen -tezamen
met een actieplan van de CIE- op korte termijn
officieel worden aangeboden aan de opdrachtgever.
De rapportage zal overigens in beperkte oplage
worden verspreid.
Verder wil ik in het kader van ‘bundeling van kracht’
twee actuele ontwikkelingen noemen van potentiële
onderzoekstrajecten die in samenwerking met
anderen zijn ontwikkeld. Ten eerste het kennisprogramma
Veiligheid digitaal betalingsverkeer,
gericht op onder andere de versterking van detectie,
opsporing en vervolging van criminaliteit welke is
gericht op digitaal betalingsverkeer. Tevens wordt in
dit programma aandacht besteed aan
georganiseerde cybercrime. Dit is een
samenwerkingstraject van de NHL, Open Universiteit,
Politieacademie en banken. Ten tweede een
onderzoek naar lessen die geleerd kunnen worden
uit de casus Alphen aan den Rijn. Hierbij gaat het
niet om een reconstructie van de gebeurtenissen,
maar om een blik in de toekomst: hoe om te gaan
met vergelijkbare dilemma’s en keuzemomenten in
overeenkomstige kritische situaties. Eén van de
benoemde dilemma’s betreft bijvoorbeeld de
spanning tussen zorgvuldigheid en bezorgdheid als
het gaat om het weghalen van de lichamen van de
PD, een ander dilemma gaat over de rol van de
(sociale) media bij dergelijke afschuwelijke
incidenten. Dit traject is een samenwerkingsverband
van de Universiteit Tilburg en drie lectoraten van de
Politieacademie. Ik verwacht dat op korte termijn
duidelijk is of deze onderzoeken daadwerkelijk van
start kunnen gaan, in de volgende nieuwsbrief zal ik
u inhoudelijk bijpraten over deze belangrijke
initiatieven.
Tot slot, in deze nieuwsbrief maakt u kennis met
nieuwe collega’s in ons team, krijgt u een update van
nieuws op onderzoeks- & onderwijsgebied, wordt
ingegaan op de bezochte werkbezoeken en volgt een
overzicht van nieuwe boeken, publicaties en televisie
uitzendingen op het terrein van criminaliteitsbeheersing
& recherchekunde.
Nicolien Kop
mei 2011
Nieuwsbrief
Lectoraat Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde
1
Jaargang 6
2

Mededelingen
Even voorstellen…
José Lieferink
Mijn naam is José Lieferink, 40
jaar oud. Ik woon, werk en leef in
Apeldoorn en ben sinds mei
2010 in dienst bij de
Politieacademie. Ik werkte voor
de directieleden van OK&O (Onderzoek, Kennis &
Ontwikkeling) en per april 2011 heb ik het stokje
overgenomen van Halise Aydin als management
assistent bij o.a. het Lectoraat
Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde. Vóór de
academie was mijn secretariële carrière zo’n 13 jaar
binnen met name MKB bedrijven. Hobby’s (naast
mijn werk) zijn het bezoeken van live concerten. Dit
varieert sterk qua genre. Van Bløf tot de Red Hot
Chilli Peppers, Rammstein tot Combicrist. Allemaal
afhankelijk van stemming, locatie of gezelschap.
Andere hobby’s zijn motorrijden en de Formule 1.
Naast het volgen van het seizoen op de buis ben ik in
mei op het circuit van Barcelona te vinden. Gelukkig
kan ik naast deze ‘snelle’ bezigheden mij ook
uitstekend vermaken met een goed boek. Ik hoop als
ondersteuning voor het lectoraat een goede aan- en
invulling te zijn binnen deze enthousiaste club!
Sanne Boes
Mijn naam is Sanne Boes, ik ben 23 jaar oud en
woon in Oegstgeest. Sinds 1 maart ben ik als
onderzoeksassistente verbonden aan het lectoraat
Criminaliteitsbeheersing &
Recherchekunde. In april
2010 ben ik afgestudeerd als
criminologe aan de
Universiteit Leiden. Mijn
stageperiode heb ik
doorgebracht bij Stichting
Meld Misdaad Anoniem,
hetgeen ook het onderwerp
van mijn afstudeerscriptie
was. Op dit moment werk ik mee aan een onderzoek
naar de waarde van een anonieme melding,
afkomstig van M., in het opsporingsproces.
Verder rest mij nog te vertellen dat ik in mijn vrije tijd
lees, cryptogrammen oplos (of niet), graag ga
hardlopen en mijn vakanties het liefst doorbreng in
Engeland.
Wellicht tot ziens!
Afscheid…
Halise Aydin
Per 1 april jongstleden heeft Halise Aydin afscheid
genomen als managementassistente van het
Lectoraat. Halise heeft een overstap gemaakt naar
de functie van Managementassistente Directie
Onderzoek, Kennis & Ontwikkeling. We wensen
Halise veel succes in haar nieuwe functie.
Sven Schreuders
Ook stagiair Sven Schreuders heeft per 1 april ons
Lectoraat verlaten. We wensen Sven succes bij het
afronden van zijn studie.
Kenniskring weer actief
Op 14 april is de kenniskring van het lectoraat in
hernieuwde vorm voor het eerst bij elkaar geweest.
De nieuwe opzet voorzag in een agenda die na de
onderlinge kennismaking in eerste instantie aandacht
besteedde aan het werkplan van het lectoraat en
daarna het thema ‘Recherchestrategieën’ centraal
stelde. Deze opzet was geslaagd, de deelnemers
waren enthousiast over het niveau van de
inhoudelijke discussie die zondermeer levendig te
noemen was. In het kader van het project dat moet
leiden tot een Handboek Recherchestrategieën heeft
de kenniskring uitgebreid gesproken over wat we ‘de
definitiekwestie’ hebben genoemd. Wanneer is een
recherchestrategie nou een recherchestrategie en
wat is dan het verschil met een opsporingsstrategie?
Zo zijn er nog meer kwesties die bij het samenstellen
van het handboek boven komen drijven die allemaal
met definities te maken hebben. De discussie leerde
ons in ieder geval dat het benoemen van de kwestie
terecht is, ook in de kenniskring kwamen we er niet
goed uit en het eenduidig definiëren van sommige
begrippen blijft lastig. Afsluitend nam Henk Jansen
ons mee in zijn reflectie op de Strategie Aanpak
Criminaliteit 2015. Een uitgebreid verslag van de
kenniskring bijeenkomst is verkrijgbaar bij het
secretariaat (Jose.lieferink@politieacademie.nl). De
volgende kenniskring bijeenkomst is op zes oktober
2011, dan zal ‘Sociale Media’ het thema zijn.
Gerard Snel

Onderzoeksnieuws
Nederlandse recherchegeschiedenis in
de steigers
Ooit werd er gesproken van de wetenschappelijke
speurkunst. Daarmee bedoelde men het
recherchevak dat in het begin van de vorige eeuw tot
volle wasdom kwam. Met de introductie van nieuwe
technieken zoals het afnemen en registreren van de
vingerafdruk en de fotografie werd de opsporing
verfijnd. Er kwamen vaste regels voor de eerste
handelingen op de plaats des misdrijfs. De opkomst
van criminologie als wetenschap waarbij tal van
theorieën over het misdadig gedrag van mensen het
politiewerk beïnvloedden, brachten het recherchevak
verder tot ontwikkeling. En ook in die beginperiode
vroeg men zich af hoe de recherche het best kon
worden ingebed in de Nederlandse politieorganisatie.
De vraag centraal of decentraal kwam toen ook al
aan de orde.
In de loop van de eeuw heeft de recherche zich
verder ontwikkeld. De constante wedloop met de
criminaliteit eist de nodige creativiteit en innovatie
van de mensen die hier werkzaam zijn. Dit alles
maakt het levensverhaal van de Nederlandse
recherche tot een boeiende maar ook leerzame
geschiedenis.
Over de geschiedenis is het één en ander
gepubliceerd. Prominente politiemensen als de
politiedeskundige Van Ledden Hulsebosch en
commissaris Voordewind hebben in de eerste helft
van de vorige eeuw hun memoires aan het papier
toevertrouwd. Zij geven een fraaie inkijk in het
speurwerk van die tijd. Hun verhalen betreffen vooral
moord- en zedenzaken waar zij zelf als deskundige
of rechercheur bij betrokken waren. Oud
hoofdcommissaris van Rotterdam Jan Blauw wijdde
zich na zijn pensioen aan het historisch onderzoek
naar geruchtmakende moordzaken in Nederland. Zijn
speurwerk in de archieven van politie en justitie
leverden gedetailleerde en boeiende reconstructies
van het recherchewerk in verschillende perioden op.
In de meerdelige Geschiedenis van de Nederlandse
politie komt vooral de institutionele geschiedenis aan
bod: de inrichting van de recherchetaak bij de
voormalige Rijks- en gemeentepolitie en de aandacht
voor het recherchevak in het politieonderwijs.
Behalve het historisch onderzoek is de meer recente
ontwikkeling van de recherche beschreven in
criminologische studies en journalistieke publicaties.
Een integrale geschiedenis van de recherche is
daarentegen tot op heden niet geschreven. Daarom
is het lectoraat begonnen met het schrijven van de
geschiedenis van de Nederlandse recherche. Het
historisch onderzoek is in handen van Ronald van
der Wal en Nicolien Kop.
Beschreven wordt de geschiedenis vanaf het einde
van de negentiende eeuw toen er onder invloed van
tal van wetenschappelijke vondsten voor het eerst
werd gesproken van het recherchevak en grote
korpsen aparte rechercheafdelingen begonnen te
ontwikkelen. Sindsdien is de aandacht voor de
opsporing nimmer verdwenen en heeft het vak vaak
stormachtige ontwikkelingen doorgemaakt,
waaronder de crises van de jaren negentig als gevolg
van de IRT-affaire en die van 2003 als gevolg van de
Schiedammer Parkmoord.
Aan de hand van de aanwezige (wetenschappelijke)
vakliteratuur in boeken en tijdschriften en het
beschikbare archiefmateriaal wordt het verhaal van
de Nederlandse recherche verteld. Voor de meer
recente geschiedenis zullen ook betrokkenen worden
geïnterviewd. Aan bod komen onder meer de
organisatorische ontwikkeling van de recherche, de
ontwikkeling van de criminaliteit in Nederland, de
ontwikkeling van nieuwe technieken en methoden, de
recherchepraktijk die met behulp van voorbeelden zal
worden geïllustreerd en de voortdurende externe
druk van politiek, bestuur en media.
Ronald van der Wal
LDM: Brug tussen deskundigen en
rechercheteams
Het onderzoek naar de inzet van gedragsdeskundigen
in het verhoor met behulp van de LDM is in
volle gang. Er is een analyse gemaakt van de
database en op dit moment worden er interviews
gehouden met deskundigen die worden ingezet door
de LDM, rechercheurs die aanvragen doen bij de
LDM en de adviseurs van de LDM. Tot op heden is al
gebleken dat er een groeiende vraag is naar
gedragsdeskundigen die toegevoegde waarde
kunnen hebben voor het opsporingsonderzoek. Wel
kan er nog winst behaald worden op het gebied van
evalueren en het moment van inzetten. De vraag is
nu in hoeverre de LDM hierin van betekenis kan zijn.
Wel zijn alle partijen het er over eens dat de LDM
zeker een toegevoegde waarde heeft voor
opsporingsonderzoeken en dat uitbreiding van haar
mogelijkheden dan ook zeer wordt aangemoedigd.
De komende tijd zal in het teken staan van meer
interviews, de analyse van 50 zaken en natuurlijk het
vinden van een compleet antwoord op de
onderzoeksvraag.
Renate Klein Haneveld

Onderzoek Joint Investigation Teams
Sinds begin dit jaar is het onderzoek naar de
praktijkwaarde van Joint Investigation Teams in volle
gang. De instelling van dit rechtshulpmiddel op de
Europese Top in Tampere in 1999 diende de
internationale politiële en justitiële samenwerking ten
aanzien van grensoverschrijdende criminaliteit te
vergemakkelijken. Rationale achter dit besluit is dat
door opsporingsfunctionarissen uit de betreffende
landen fysiek bij elkaar te brengen,
opsporingsonderzoeken effectiever en efficiënter
uitgevoerd kunnen worden. Immers, tijdrovende
rechtshulpverzoeken hoeven niet meer aangevraagd
te worden en lokale kennis en contacten zijn direct
beschikbaar waardoor snelle informatie-uitwisseling
kan plaatsvinden. Verder komt een
gemeenschappelijke doelstelling en een eenhoofdige
leiding de coördinatie en de transparantie van het
onderzoek ten goede.
In de praktijk bleek dit veelbelovende instrument
echter niet zo eenvoudig aangewend te kunnen
worden als gedacht. Zo werden er bij het opstarten
van JIT’s knelpunten ervaren op juridisch gebied en
bemoeilijkten culturele en organisatorische
verschillen evenals communicatieproblemen en tal
van praktische zaken de operationele samenwerking.
Dergelijke problemen zijn echter niet ongebruikelijk
bij beginnende internationale samenwerking en de
verwachting was dan ook dat deze in de loop der tijd
verdwijnen zouden als men meer ervaring opdeed
met dergelijke teams.
Hoewel sommige landen regelmatig gebruik maken
van JIT’s, bijvoorbeeld Frankrijk en Spanje, wordt dit
instrument in Nederland tot op heden weinig
toegepast bij de bestrijding van grensoverschrijdende
criminaliteit. Het doel van dit onderzoek is derhalve
om na te gaan waarom dit zo is waarbij de vraag zich
vooralsnog richt op Duits Nederlandse
samenwerking. Gezien de contacten die wij als
lectoraat hebben met de Duitse Politie-universiteit
Münster en wegens hun interesse in het thema JIT,
participeren ook twee Duitse onderzoekers in deze
studie. Zij hebben interviews afgenomen van Duitse
politie- en justitiemedewerkers die vanuit hun functie
betrokken zijn bij grensoverschrijdende
samenwerking tussen Nederland en Duitsland en/of
ervaring hebben met JITs. Aan Nederlandse zijde zijn
interviews afgenomen van Nederlandse recherche
divisiechefs, teamchefs operationele
opsporingsonderzoeken, (hoofd)officieren van
Justitie en de nationale expert JIT. Daarnaast zijn
gesprekken gevoerd met enkele wetenschappers die
op dit terrein onderzoek hebben uitgevoerd.
De opdrachtgever voor dit onderzoek is de
portefeuillehouder Duitsland van de Raad van
Korpschefs, mw. A. Roelofs. De resultaten van dit
onderzoek worden binnenkort aan haar
gepresenteerd. In de volgende nieuwsbrief gaan we
uitgebreider in op dit project en op de publicatie die
samen met de Duitse collega’s verzorgd wordt.
Henk Sollie
Onderzoeken met Bachelorstudenten
In de komende maanden zullen acht Bachelor
studenten van de School voor Hogere Politiekunde in
het kader van hun minor Opsporing onderzoek
verrichten onder verantwoordelijkheid van het
lectoraat. De acht, uit Brabant Zuid Oost afkomstige,
studenten zullen in twee groepen onderzoek gaan
doen. Tegelijkertijd volgens zij onderwijs aan de
School voor Recherche.
De onderzoeken die wij voor ze geselecteerd
hebben, zijn ‘co-creatie met burgers’ en ‘social media
en opsporing’. Het thema co-creatie met burgers
wordt ook benoemd in de Strategie Aanpak
Criminaliteit als een van de hefbomen voor
vernieuwing en verbetering van de opsporing. Naar
de rol van social media in de opsporing is voor zover
ons bekend nog relatief weinig onderzoek gedaan.
Kansen en bedreigingen lijken er echter genoeg te
zijn.
Voor de zomervakantie zullen de studenten hun
onderzoeksplannen vorm geven en beginnen met het
verzamelen van data en het bestuderen van
literatuur. Na de zomervakantie volgt dan de analyse
en het schrijven van de publicatie.
In de volgende nieuwsbrief zullen we meer aandacht
besteden aan deze groep. Wij wensen ze in ieder
geval een leuke en leerzame tijd toe.
Gerard Snel

Group Decision Room tbv Handboek
Recherchestrategieën
Zoals in de laatste nieuwsbrief van het vorig jaar al
werd gemeld, zijn we binnen het Lectoraat druk bezig
met het samenstellen van een Handboek
Recherchestrategieën. Naast de bijdragen die door
materiedeskundigen worden geleverd voor het eerste
deel van het boek, zal het tweede deel van het boek
bestaan uit een overzicht van diverse
opsporingsmethoden. De basis van de informatie van
dit deel wordt gevormd door informatie van Politie
Kennis Net (PKN). Dit wordt aangevuld met
praktische kennis en ervaring vanuit het
rechercheveld. Op basis van de op PKN beschikbare
informatie werd per opsporingsmethode een
overzicht samengesteld dat in een Group Decision
Room aan een aantal recherche-experts werd
voorgelegd. Met de GDR-methode kan via een geleid
vragensysteem veel informatie en ervaringskennis
van een groep mensen worden verkregen. Op 3
maart jongstleden kwamen voor deze bijeenkomst
zestien ervaren recherchemensen samen in het
gebouw van VTS te De Bilt. Onder leiding van Aad
van der Niet en Hans Mulder werden hen achttien
uitwerkingen van onderzoeksmethoden voorgelegd,
die zij op basis van hun kennis en vaak jarenlange
ervaring aanvulden. Het was al met al een intensieve
maar ook zeer waardevolle dag waar we alle
deelnemers uiteraard erg dankbaar voor zijn. De
enorme hoeveelheid materiaal die deze dag is
verzameld zal door leden van het Lectoraat verder
worden bewerkt en, alvorens in het boek te worden
opgenomen, nogmaals aan de deelnemers worden
voorgelegd.
Mariëtte van Kuik
Onderwijsnieuws
Accreditatie TLL/TLLR en REKU
Het lectoraat is betrokken geweest bij de visitaties die
in het kader van de accreditatie van de Master
opleidingen eens in de vijf jaar plaats vinden. De
Politieacademie en de Masteropleidingen worden als
instelling en opleidingen erkend door de Vlaamse
Nederlandse Accreditatie Organisatie. Een
mastertitel (EMTP of MCI) is daarmee een erkende
en waardevolle post-HBO master. De verbinding met
onderzoek is een thema waar de visitatie commissie
veel aandacht aan besteedt. Het is goed om te
kunnen vaststellen dat die verbinding er is door
middel van begeleiding van studenten, het geven van
gastcolleges en het uitvoeren van onderzoek met
docenten. Tegelijkertijd is duidelijk dat er op dit
terrein ook wel ruimte is voor verdieping.
De komende jaren zal er dan ook extra aandacht
worden besteed aan de onderzoekscomponent van
de REKU en TLL/TLLR. In de nabije toekomst zullen
wij u informeren over de rol die het lectoraat daar in
gaat vervullen.
Gerard Snel
Terugblik op werkbezoeken,
congressen en seminars
Conferentie SMVP – De politie en haar
opdracht
Op vrijdag 15 april 2011 organiseerde de Stichting
Maatschappij, Veiligheid en Politie (SMVP) op het
hoofdbureau van de politie Haaglanden een
conferentie met als thema ‘De politie en haar
opdracht: De kerntakendiscussie voorbij’. Deze
conferentie bouwde voort op de gelijknamige SMVP
bundel uit 2010 waarin tal van auteurs, onder
redactie van Bas van Stokkom, Jan Terpstra en
Lodewijk Gunther Moor, reflecteren op de rol van de
politie in de Nederlandse samenleving. Zowel op de
rol die de politie heeft als op de rol die ze zou moeten
ambiëren. Het doel van deze bundel was niet om een
eenduidig antwoord te geven op de vraag wat de
opdracht van de Nederlandse politie is, maar om ‘de
discussie over deze fundamentele problematiek
verder [te] brengen en los [te] maken uit het
bedrijfsmatige en instrumentele kader dat het denken
hierover in het afgelopen decennium te veel heeft
bepaald en belast’, aldus de redacteurs (p. 18).
De conferentie was evenzo opgezet als het boek: tal
van sprekers uit verschillende gremia (wetenschap,
politie, OM, ministerie Veiligheid en Justitie,
burgemeester) die ieder hun visie op de politie
gaven. Daarnaast zaten de auteurs van de SMVP
bundel ieder een workshop voor over hun
betreffende bijdrage. Ik heb de workshop van prof.
dr. Th. A. de Roos (Universiteit van Tilburg) gevolgd
over het thema ‘Burger, politie en de burger’. Aan de
hand van stellingen is daarover levendig
gediscussieerd. Deze wil ik u graag meegeven om te
overdenken: ‘Er bestaat een structurele en
onvermijdelijke spanning tussen: de politie is je beste
kameraad, en: de politie is je grootste vijand. De
mate waarin de politie met die spanning om kan gaan
is de graadmeter voor professionele kwaliteit.’
Voor wie meer wil weten over het thema ‘De opdracht
voor de politie’ of over de SMVP, zie: www.smvp.nl.
Henk Sollie

NIK Themadag
Op 14 april vond de jaarlijkse NIK themadag plaats in
de Reehorst te Ede. Het thema was ‘Het nieuwe
politiewerken: meer ruimte voor de praktijk, minder
achter het bureau’. Het congres werd geopend door
de minister van Veiligheid en Justitie, de heer
Opstelten. In zijn speech refereerde hij aan zijn
aanvalsplan, waarin hij zich tot doel heeft gesteld het
politiewerk te ontdoen van (te veel) administratieve
lasten. Hij beloofde zich er sterk voor te maken dat
politiemensen meer ruimte krijgen het ‘echte’ werk op
straat te verrichten.
In de daaropvolgende workshops kregen
verschillende politieregio’s de kans om hun
innovaties onder de aandacht te brengen. Korpsen
proberen op de meest uiteenlopende manieren de
administratieve lastendruk te verlichten. Zo
presenteerde Hollands Midden het
Frontoffice/Backoffice-concept, waardoor de agent
op straat ongeveer 20% minder administratieve
lastendruk heeft. De regio Midden en West Brabant
heeft het concept ‘productiestraat’ ontwikkeld, waar
met behulp van tot BOA opgeleide Hbo-studenten
het aantal plankzaken drastisch terug wordt
gebracht. Het korps Rotterdam Rijnmond heeft een
zogenaamde afhandelstraat gecreëerd. Hierin wordt
met behulp van de gehele justitiële keten getracht
zaken van op heterdaad gearresteerde verdachten
zo snel mogelijk af te doen.
Ondanks de variatie in innovaties hebben alle
korpsen één ding gemeen: er is meer tijd voor blauw
op straat!
Sanne Boes
Sekseverschillen in criminaliteit
Al enige tijd geleden viel het me op dat ik in mijn
onderzoek naar de modi operandi en drijfveren van
fraudeurs weinig dossiers van frauderende vrouwen
tegenkwam. Dit terwijl in betrekkelijk veel
fraudezaken het juist de vrouwen in de omgeving van
de mannelijke fraudeur zijn die van de fraude
profiteren en toch meestal buiten schot blijven. Ik
vroeg me dan ook af of alleen mannen hun handen
vuil maken aan fraude of dat de vrouwen hun fraude
zo goed plegen dat ze niet ontdekt en gepakt
worden.
Tijdens de studiemiddag zijn “sekseverschillen in
criminaliteit” op 15 april zijn de verschillen tussen
vrouwen en mannen op het gebied van criminaliteit
en de reactie van beleid en wetenschap hierop
besproken. Dr. Annemarie Slotboom liet zien dat het
aandeel van vrouwen in criminaliteit ook in de
politieregisters en overige statistieken mogelijk geen
juiste weergave van de werkelijkheid is. Het aandeel
van vrouwen in criminaliteit wordt mogelijk
onderschat. Echter neemt de aandacht voor
seksespecifieke benaderingen en verklaringen
van/voor criminaliteit er steeds toe.
Dr. Janine Jansen lichtte in haar presentatie toe dat
de gangbare gedachte waarin bij eergerelateerd
geweld automatisch aan vrouwelijke slachtoffers en
mannelijks daders wordt gedacht niet altijd terecht is.
Ook in eerzaken wordt de rol van de vrouwen als
daders onderschat. Tot slot besteedde dr. Katy de
Kogel aandacht aan de biopsychologische aspecten
van vrouwencriminaliteit. Alhoewel de laatste jaren
de aandacht hiervoor toeneemt, gaat ook hier de
meeste aandacht naar de mannelijke
regelovertreders. Dit terwijl meisjesspecifieke
verklaringen voor bijvoorbeeld antisociaal gedrag wel
degelijk te vinden zijn. Zo blijkt bijvoorbeeld dat een
vroege puberteit bij meisjes tot het vertonen van
antisociaal gedrag op latere leeftijd kan leiden.
Maar wat is de relevantie van de thema voor mijn
onderzoek naar fraudeurs? Ik had eigenlijk een paar
weken terug tijdens een zaterdagmiddagwandeling
een zeer overtuigend antwoord gekregen van mijn
dochter die nog zes moet worden. Mijn dochter
merkte namelijk op dat het klopt dat mannen sterker
zijn dan vrouwen maar dat vrouwen eigenlijk véél
slimmer zijn dan mannen. Uiteraard deed ik alsof ik
niets had gehoord. En terwijl ik dit stuk aan het
schrijven was, las ik op internet het bericht over de
resultaten van een onderzoek naar vrouwelijke en
mannelijke honden door wetenschappers van
Universiteit van Wenen. Uit dat onderzoek is
gebleken dat mannelijke honden makkelijker voor de
gek te houden dan de vrouwelijke! Zou het ook voor
mijn mannelijke fraudeurs gelden?
Alan Kabki

Professionele ontmoeting aanpak
vastgoedfraude
Vastgoed wordt vaak genoemd als de sector waar
veel gefraudeerd wordt. Daarom was het thema voor
de tweede professionele ontmoeting, georganiseerd
door de Politieacademie, SSR en FIOD op 1 april,
aanpak vastgoedfraude. Op die dag zijn naast de
twee algemene presentaties over vastgoedfraude
ook een vijftal vastgoedfraudezaken gepresenteerd.
Waarom vastgoedsector zo berucht is, vragen
mensen zich af! Het antwoord is volgens prof. Tom
Berkhout te vinden in de financiële omvang én de
kenmerken van de sector. Allereerst bestaat het
leeuwendeel van de activa van BV Nederland uit
vastgoedobjecten. Zo bedraagt de omzet van de
bouwsector per jaar rond € 80 miljard. Bovendien
heeft vastgoed kenmerken waardoor het plegen van
fraude makkelijker en de bestrijding daarvan
moeilijker wordt. Voorbeelden zijn gebrek van
transparantie van de markt, geen eenduidige taxatie,
vele maskeringsmogelijkheden, “ons-kent-onscultuur”
enzovoort.
De toegenomen aandacht voor de fraude in
vastgoedsector heeft volgens prof. Petrus van Duyne
meer te maken met onze gewaarwording dan met de
toename van de misstanden in de sector zelf. Zo
betoogde hij dat fraude in vastgoed al eeuwen
bestaat, maar dat we nog steeds weinig zicht hebben
op wat er precies gaande is. Het ontbreekt
simpelweg aan gedegen statistieken en cijfers!
Naast deze interessante presentaties, waren er ook
workshops georganiseerd waarin een aantal
fraudezaken werden besproken. De verwevenheid
van vastgoed met andere sectoren was een
interessant punt dat tijdens de presentatie van een
van de vastgoedfraudezaken benadrukt werd. In
deze zaak was de verwevenheid van het vastgoed
met de zorg overduidelijk. Deze menging van
vastgoedsector met andere sectoren maakt de zaak
nog ingewikkelder. De conclusie was dan ook dat
voor de bestrijding van vastgoedfraude behoefte is
aan enerzijds meer samenwerking tussen
verschillende betrokken partijen en anderzijds een
creatievere manier van aanpak.
Alan Kabki
Organised Crime Network Meeting
Wiesbaden
(16 maart 2011)
Twee maal per jaar ontmoeten vertegenwoordigers
van onderzoeksinstituten uit Duitsland, Engeland,
Zweden en Nederland elkaar om ideeën te delen
over onderzoek dat gerelateerd is aan
georganiseerde criminaliteit. Het lectoraat maakt al
jaren deel uit van dit gezelschap en we hebben de
draad ook op dit terrein weer opgepakt. In het najaar
vindt in Wiesbaden de jaarlijkse conferentie plaats
die dit netwerk organiseert en in maart vond de
netwerkmeeting plaats. In kleine kring werden
presentaties verzorgd over lopende onderzoeken en
ideeën gedeeld over de inhoud van de conferentie.
Een kleine selectie uit de gepresenteerde
onderzoeken:
Een van de meest opvallende onderzoeken die
werden gepresenteerd was een initiatief van het
Zweedse BRA dat een studie doet naar een nieuw
sturingsmodel waarin regionale Intelligence centra
het hart gaan vormen van de Zweedse opsporing.
Samenwerking op alle niveaus en operationele
sturing komen daarin samen. Met de komst van de
Nationale Politie in eigen land voor de boeg een
onderzoek dat we met meer dan gemiddelde
belangstelling zullen volgen.
In de zomer van 2011 zal de Engelse Home Office
haar nieuwe Organised Crime Strategy presenteren
en tevens zal in de loop van dit jaar een onderzoek
verschijnen naar de relatie tussen moord en
georganiseerde criminaliteit. Dat laatste sluit mooi
aan bij een initiatief waar het lectoraat bij betrokken
is in Europees verband met o.a. de University of
Canterbury en Europol, waarover later dit jaar meer.
Tenslotte presenteerde de Duitse collegae een
opmerkelijk onderzoeksinitiatief naar ‘drug supply
networks’. Interessant hieraan is dat dit onderzoek in
kaart brengt hoeveel mensen er betrokken zijn bij het
vermarkten van verdovende middelen van de import
in kilo’s tot de straathandel in halve grammen.
In de volgende nieuwsbrief zal het programma voor
de najaarsconferentie van het Organised Crime
Network worden vermeld.
Gerard Snel

Seminar Raadsman bij het
Politieverhoor
Afgelopen 24 februari werd aan de Erasmus
universiteit het seminar Raadsman bij het
Politieverhoor georganiseerd. Aanleiding was het
verschijnen van het rapport Raadsman bij
politieverhoor, dat werd gepresenteerd door de
onderzoekers Lonneke Stevens en Willem-Jan
Verhoeven. In deze rapportage doet men verslag van
een tweejarig experiment waarbij de advocaat tot de
eerste politieverhoren werd toegelaten in moord- en
doodslagzaken in Amsterdam en Rotterdam. Doel
hiervan was te bezien of de raadsman kon bijdragen
aan het voorkomen van het uitoefenen van
ongeoorloofde druk op de verdachte. De
belangrijkste conclusies van dit rapport zijn dat de
raadsman niet alleen invloed lijkt te hebben op de
proceshouding van de verdachte, maar ook op het
gebruik van verhoortechnieken door de politie. Zo
blijkt namelijk dat de kans dat een verdachte gebruik
maakt van zijn zwijgrecht groter is tijdens verhoren
waarbij een raadsman aanwezig is. Verder lijkt de
politie geneigd te zijn de verdachte te intimideren
wanneer hij gebruik maakt van zijn zwijgrecht. Vooral
dit laatste riep tijdens het seminar de nodige vragen
en discussie op.
Vervolgens was het woord aan Prof. Cyrill Fijnaut,
hoogleraar criminologie en strafrecht van de
Universiteit van Tilburg. Hij concludeerde dat de
negatieve connotatie de omschrijving van
verhoortechnieken als “intimidatie” en “manipulatie”
niet sterk maakt.
Verder loopt men met de aanwezigheid van de
raadsman bij het verhoor het risico het verhoor als
onderzoeksmethode te verliezen, waardoor andere,
bijzondere, opsporingsmethoden meer toegepast
zullen gaan worden. Als laatste is de aanwezigheid
van de raadsman in Nederland onnodig wanneer
politie en openbaar ministerie hun
verantwoordelijkheid in de verhoorkamer nemen.
Drs. Frank Pauw, korpschef politie Rotterdam-
Rijnmond onderschreef het door Prof. Fijnaut
genoemde risico van de verschuiving van
opsporingsmethoden. Daarnaast concludeerde hij
dat naar mening van de politie de aanwezigheid van
de raadsman bij het verhoor ongewenst en onnodig
is. Ongewenst omdat de aanwezigheid niet past in de
voorgenomen administratieve lastenverlichting,
verhoorruimtes voor deze aanwezigheid niet geschikt
zijn en afhandelingssnelheid van zaken wordt
vertraagd. Overbodig vindt hij de aanwezigheid
omdat er reeds voldoende is geïnvesteerd in
transparantie en een integere werkwijze in de
verhoorkamer. Ook acht hij de aanwezigheid van de
raadsman overbodig omdat het verhoor een
opsporingsmiddel is waarop door het OM wordt
gestuurd en waarvan de inzet achteraf door de
rechterlijke macht wordt getoetst. Ook vreest Dhr.
Pauw voor rechtsongelijkheid omdat niet alle
verdachten van een advocaat kunnen worden
voorzien.
In reactie op de eerdere sprekers liet Mr. Harm
Brouwer, Voorzitter van het college van procureursgeneraal,
weten dat zijn inziens de aanwezigheid van
de raadsman bij het politieverhoor al realiteit is. De
vraag moet zijn hoe de rol van de raadsman ingevuld
gaat worden. Nagedacht moet worden over de
omvang van het recht, de financiële gevolgen die het
zal hebben en de mogelijkheden tot het doen van
afstand van dit recht. De rol van de raadsman moet
in samenspraak met de advocatuur tot stand komen,
meent hij.
Mr. van der Kruijs, voorzitter van de Nederlandse
Vereniging van Strafrechtadvocaten vulde aan dat er
een protocol komt over de aanwezigheid van de
raadsman bij het verhoor. Ook gaf hij aan dat de
advocatuur graag vragen wil kunnen stellen tijdens
het verhoor, wil kunnen overleggen met de verdachte
en de mogelijkheid wil zaken te laten opnemen in het
Proces Verbaal.
Uit de afsluitende discussie bleek dat de meningen
verdeeld zijn over de vraag in hoeverre de
aanwezigheid van de raadsman bij het verhoor nu
werkelijkheid wordt, waarbij ook de vraag rees of dit
bijdraagt aan het waarheidsgehalte van een
verklaring.
Kortom: het was een veelbewogen seminar was
waarbij een stevige discussie niet werd geschuwd.
Stevens, L., & Verhoeven, W.-J. (2010).
Raadsman bij het politieverhoor; invloed van
voorafgaande consultatie en aanwezigheid
van raadslieden op de organisatie en de
wijze van verhoren en de proceshouding van
verdachten. Den Haag: Boom Juridische
uitgevers.
Mariëtte van Kuik

CIROC seminar “preventie van
georganiseerde misdaad”
Preventie van georganiseerde misdaad was het
thema van het CIROC-seminar op 20 april
jongstleden. Onder de deelnemers bevonden zich
zowel wetenschappers als mensen uit het veld zoals
politie, beleidsmakers en gemeenteambtenaren. Niet
alleen deelnemers maar ook de onderwerpen waren
divers. Zo zijn mensenhandel, kwetsbaarheid van
sectoren voor georganiseerde misdaad, XTC en de
Italiaanse maffia één voor één besproken.
Prof. Savona presenteerde zijn onderzoek naar de
infiltratie van de Siciliaanse maffia in de openbare
aanbestedingen in de bouw. Aan de hand van
gevalstudies heeft hij gekeken naar
interventiemogelijkheden om de infiltratie te
bemoeilijken. In zijn presentatie over de
kwetsbaarheid van economische sectoren
benadrukte prof. Vander Beken dat de aandacht niet
volledig moet gaan naar “georganiseerde” misdaad,
maar ook naar de ernst en de omvang van schade
van de criminele activiteiten zelf. Het in kaart kunnen
brengen van enerzijds de schade als gevolg van
criminele activiteiten en anderzijds de kwetsbaarheid
van sectoren stelt ons in staat de juiste prioriteiten te
stellen.
De conclusie was dat georganiseerde misdaad op
verschillende manier kan worden benaderd. Welke
benadering men ook kiest, er is voor het tegengaan
van georganiseerde misdaad behalve een
repressieve ook een preventieve aanpak nodig. Bij
een dergelijke aanpak dienen veel meer partijen
betrokken te zijn dan alleen de politie en justitie. Te
denken valt aan lokale bestuurders, het bedrijfsleven
en belangenorganisaties.
Alan Kabki
Media
Uitzending gemist
Knap crimineel
De week van 7 tot 14 april stond bij de VPRO in het
teken van Knap crimineel. Iedere avond zond de
omroep een documentaire uit over criminaliteit. Een
aantal van deze zijn zeker de moeite van het kijken
waard. Deze hebben wij er hier uitgelicht. Het hele
programma is terug te vinden op
http://weblogs.vpro.nl/nieuws/2011/03/23/themaweek
-knap-crimineel-bij-de-vpro
VPRO Thema: Daders, verhalen uit het hoofd en
het hart
Donderdag 14 april, ca. 20.45 uur, Nederland 2
In een tijd waarin criminelen alleen nog maar worden
beschouwd als mensen die niet streng genoeg
kunnen worden gestraft, gaat de VPRO dwars tegen
de tijdgeest in door hen zelf aan het woord te laten.
Aandacht voor criminaliteit is er alom, maar meestal
wordt het onderwerp belicht vanuit het standpunt van
politie en justitie en de slachtoffers. Er wordt weinig
stilgestaan bij de motieven, gedachten en ervaringen
van de dader zelf. In deze aflevering van VPRO
Thema komen ze allemaal aan het woord: van
fraudeurs tot kruimeldieven, van professionele
overvallers tot drugshandelaren. Hoe begonnen ze?
Kennen ze angst, loont de misdaad of overheerst de
wroeging, wat deed de straf met hen en wat voor
leven is er na de detentie? Allemaal hebben ze een
verhaal. De meesterkraker die na een kraak of
zeventig verbaasd was dat de politie in de straat
verscheen. De drugssmokkelaar die een lesje
bolletjes slikken geeft, maar desondanks werd
opgepakt en in de Argentijnse gevangenis belandde.
De ex-TBS-er die in zijn leven zo is gepest dat hij zijn
kwelgeest moedwillig met een auto aanreed. De
vrouw uit een keurig milieu, die onder invloed van
een verstikkend huwelijk meer dan een ton van haar
werkgever verduisterde. Rapper Dope D, die rapt
over hoe hij na het smokkelen van een kilo cocaïne
in Zweden werd opgepakt en kwaad is op alles en
iedereen, inclusief zichzelf.
Wie zijn deze mensen en hoe kwamen zij tot deze
delicten? In VPRO Thema: Daders trekt als een
rollercoaster langs de heroïek, de tragiek, de
slechtheid, het geweld en de passie en de pijn van
Daders, mensen waarmee we ons in onze moderne
samenleving eigenlijk geen raad weten.
Labyrint: Zonder geweten
Dinsdag 12 april, ca. 21.15 uur, Nederland 2
‘Not all psychopaths are in jail, some are in the
boardroom’. De bekende Canadese psychiater
Robert Hare doet al sinds de jaren ‘70 onderzoek
naar psychopathie en adviseerde onder anderen
Nicole Kidman hoe ze het best een psychopaat kon
spelen. Nu heeft hij zich gericht op onderzoek naar
‘corporate psychopaths’, slangen in pakken zoals hij
ze noemt. Uit het eerste onderzoek van Hare onder
200 CEO’s van grote Amerikaanse bedrijven blijkt dat
deze groep hoog scoort op de psychopathie
checklist. De psychiater is ervan overtuigd dat
fraudeur Bernie Madoff ook psychopate trekken
heeft.

Ondertussen stort men zich in de wetenschap op de
neurobiologie achter psychopathie.
Hersenonderzoekers willen deze inzichten gebruiken
om deze stoornis te voorkomen en te behandelen.
Inti Brazil deed hersenonderzoek bij psychopaten in
de Pompe kliniek in Nijmegen. Hij ontdekte dat zij
niet reageren op de fouten van anderen, iets wat
gezonde mensen wel doen. Bovendien leren ze niet
van negatieve feedback, ze veranderen hun strategie
niet. Kortom: het ‘oepsgebied’ in de hersenen van de
psychopaat werkt slecht. Hierdoor heeft straffen en
groepstherapie geen zin.
Sietse de Boer doet onderzoek naar psychopate
ratten. Deze dieren gaan regelmatig door het lint
maar vertonen daar lichamelijk vrij weinig opwinding
bij, zo vond De Boer. Dit lijkt op het gewetenloze
gedrag dat mensen met een psychopate
hersenstoornis vertonen. De Boer kijkt op
hersencelniveau wat er zich afspeelt bij deze
onderkoelde ratten.
Nederwiet
De NCRV zond op 25 april de documentaire
Nederwiet uit. Hierin werd de Nederlandse
coffeeshop als een ‘potsierlijk fenomeen’
geportretteerd. De film gaat in op het schimmige
achterdeurbeleid waar angst en criminaliteit heerst.
De film is terug te zien op
http://www.ncrv.nl/ncrvgemist/25-4-2011/teledocnederwiet
Boekverslag: Hoe temmen we het
zevenkoppig monster?
Kirsten Snijders studeerde in 2005 af aan de
Politieacademie met een onderzoek naar
besluitvorming en strategieopbouw binnen
rechercheonderzoeken. De scriptie van Kirsten wordt
sinds die tijd gebruikt in zowel de TLLR als in de
REKU opleidingen en geldt als maatgevend voor het
denken over recherchestrategieën. In de studiereeks
recherche van Stapel en de Koning heeft Kirsten nu
een boek gepubliceerd onder de titel ’Hoe temmen
we het zeven koppig monster’, waarmee het
gedachtegoed van haar scriptie prima is uitgediept
en vastgelegd.
In een prettige stijl neemt Kirsten de lezer mee in
wereld van het strategie denken. Daarbij schuwt ze
interessante uitstapjes niet. Niet alleen koppelt ze
recherchestrategieën aan procesoriëntatie als
integraal onderdeel van het opsporingsproces, ook
gunt ze de lezer een blik in de Engelse
recherchekeuken. Dat is prettig want daarmee maakt
ze duidelijk dat besluitvorming, of met een mooi
Engels woord decisionmaking, een key factor is als
het gaat over recherchestrategieën. Het vastleggen
van beslissingen met als doel het transparant kunnen
verantwoorden van de gemaakte keuzes dient ook
als hulpmiddel bij het structureren en vormgeven van
het rechercheonderzoek. Aan dit element zou in de
praktijk nog veel meer aandacht mogen worden
geschonken. Kirsten maakt in haar boek duidelijk wat
het belang is van dit zogenaamde record-keeping.
Het rationele proces, dat het maken van keuzes
feitelijk is, wordt door Kirsten haarfijn ontrafeld en
daarmee verschaft ze een waardevol inzicht in de
psychologie die achter het besluitvormingsproces zit.
Empirisch onderzoek met behulp van een Group
Decision Room ligt ten grondslag aan het hoofdstuk
‘Recherchestrategieën in de praktijk’. Vanuit haar rol
als docente in de REKU en TLLR heeft Kirsten een
rijke hoeveelheid materiaal kunnen gebruiken om
een actuele schets van de praktijk neer te zetten.
Thema’s als leiderschap, tunnelvisie, het benoemen
van doelstellingen, structuuropbouw en dergelijke
worden met praktische voorbeelden beschreven. De
feitelijke toepasbaarheid van deze kennis wordt in
het hoofdstuk ’Wat kunnen we er mee’ nog
duidelijker gemaakt waarbij de ‘definitiekwestie’ aan
de orde komt. Kirsten heeft een bruikbare definitie
geformuleerd van wat een recherchestrategie is,
maar ontkomt zelf ook niet helemaal aan het feit dat
begrippen door elkaar blijven lopen.
Door van Grand Strategy, zoals bijvoorbeeld
Tegenhouden, naar operationele strategie te werken
maakt ze duidelijk dat het begrip strategie vele
dimensies kent en alleen al daardoor moeilijk te
duiden is.
Tenslotte staat Kirsten uitgebreid stil bij Hypotheses
en scenariodenken. Op basis van een goed
theoretisch kader schetst ze hoe deze materie van
nut kan zijn in de praktijk. Aan de hand van concrete
voorbeelden maakt ze duidelijk hoe werken met
hypotheses en scenario’s past in de opbouw van een
recherchestrategie. Het gebruik van mindmaps maakt
een belangrijk onderdeel uit van de kennis en kunde
op dit terrein.
Het is goed dat acht jaar na dato de scriptie is
uitgebreid tot een boek waar de hele Nederlandse
opsporingswereld profijt van kan hebben. Dit boek
mag op de literatuurlijst van opleidingen als de
OLLR/TLLR en REKU niet ontbreken wat ons betreft.
De inmiddels bejaarde scriptie kan in de open haard,
er is een veel completer boek voor in de plaats
gekomen. Chapeau!
Gerard Snel

Aanvullende literatuur
Snijders, K. (2011). Hoe temmen we het
zevenkoppige monster? Besluitvorming en
strategieopbouw binnen
rechercheonderzoeken. Amsterdam: Reed
Business bv.
Publicaties
Kop, N. (2011) IntelligenceGestuurd Politiewerk.
Recht, Bestuur en Organisatie van Hulpdiensten,
jaargang 8, 1, 24-27.
Kop, N. & Giels, B. v. (2011). Bundeling van kracht:
over professionalisering, presterend vermogen en
(bovenregionale) samenwerking van de CIE.
Vertrouwelijk. Apeldoorn: Politieacademie.
Kuik, M.C. van., Schreuders, S., & Kop, N. (2011).
Voor M. in actie; verkenning van de communicatie
tussen politie en stichting M. Apeldoorn:
Politieacademie.
Contactgegevens
Lectoraat
Nicolien.Kop@politieacademie.nl (Lector)
Gerard.Snel@politieacademie.nl (Programma Man.)
Jose.Lieferink@politieacademie.nl (Man.Assistente)
Alan.Kabki@politieacademie.nl (Prom.onderzoeker)
Walter.Hilhorts@politieacademie.nl (Projectleider)
Mariette.van.Kuik@politieacademie (Onderzoeker)
Henk.Sollie@politieacademie.nl (Onderzoeker)
Ronald.van.der.Wal@politieacademie.nl
(Onderzoeker)
Sanne.Boes@politieacademie.nl
(Onderzoeksassistente)
Renate.Klein.Haneveld@politieacademie.nl (Stagiair)
Vicky.de.Weese@politieacademie.nl (Stagiair)
Hugo.de.Gooijer@politieacademie.nl (stagiair)
Voor vragen en opmerkingen over de Nieuwsbrief
kunt u contact opnemen met José Lieferink.
Mediatheek
Mediatheek Politieacademie,
Arnhemseweg 348,
7334 AC Apeldoorn
(055) 539 71 33
E-mail apeldoorn.mediatheek@politieacademie.nl
Contactpersoon:
Anouk Eimers-Nijland, Mediathecaris,
anouk.eimers-nijland@politieacademie.nl