Haaksbergen, het Jeruzalem van Twente - Historische Kring ...

Hervormde kerk Haaksbergen (1853-1854)
In 1809 bracht de toenmalige koning van
ons land, Lodewijk Napoleon, een bezoek
aan Twente. Bij die gelegenheid gaf hij in een
aantal plaatsen, waar de katholieke geloofsgemeenschap
het overgrote deel van de bevolking
uitmaakte, de oude kerk aan haar terug
(b.v. in Oldenzaal, Ootmarsum en
Haaksbergen). De Hervormden in die plaatsen
waren gedwongen nieuwe kerken te bouwen.
Zij mochten — als een soort compensatie
voor het verlies van hun oude kerk - wél
rekenen op een financiële tegemoetkoming
van de kant van de koning. De Hervormde
gemeente van Haaksbergen ontving meer
dan de helft van de bouwkosten van de nieuwe
kerk (die ƒ 26.000 beliepen) in de vorm
van koninklijke subsidie terug. In de
Protestantse traditie is het een eis, dat de
predikant op de kansel goed verstaanbaar
dient te zijn. Daarom koos men bij voorkeur
een vorm van plattegrond, waarbij de lengte
en de breedte van het gebouw dezelfde afmetingen
hadden. Zo'n bouwwerk noemt men
in de vakliteratuur een centraalbouw: een
gebouw met een vanuit het middelpunt ontworpen,
gelijkmatige plattegrond, dus rond,
veelhoekig of met vier even lange armen. Eén
van de vormen is een regelmatige achthoek.
De in 1810-1811 gebouwde Hervormde
kerk van Haaksbergen had zo'n grondplan.
Dit geldt trouwens ook voor de eerste ten
dienste van de Protestantse eredienst
gebouwde kerk in ons land: de Hervormde
kerk van Willemstad (tussen Roosendaal en
Rotterdam; 1597-1607). Een voorbeeld uit
de 18de eeuw is de Herv. Kerk van
Boven-Leeuwen (bij Tiel, ca. 1753). De
Hervormde kerk van Haaksbergen ging bij
een brand in 1851 verloren. De nieuwbouw,
die op 5 april 1853 werd aanbesteed en die
eind 1854 gereed was, kreeg eveneens een
achthoekig grondplan.
8
De kerk is ontworpen door architect
H. Hana te Amsterdam. Van deze bouwmeester
is mij alleen bekend, dat hij een kleine
tien jaar later, in 1861, nog een
Hervormde kerk gebouwd heeft: dit keer in
Wolphaartsdijk (bij Goes in Zeeland).
Laatstgenoemde kerk is geen centraalbouw,
maar een in de lengte gericht gebouw.