DE FACTORIJ TE BATAVIA

No. 9 (NIEUWE REEKS) AUGUSTUS 1941
REDACTEUR : W. C. VAN MEURS
mmm
DJOCJAWEG 97, BATAVIA-C. TELEFOON WL. 526
NEDERLANDSCHE HANDEL-MAATSCHAPPIJ, N.V.
HOOFDKANTOOR:
DE FACTORIJ TE BATAVIA
ALLE BANK- EN
EFFECTENZAKEN
o
SAFELOKETTEN EN
KOFFERKLUIZEN
•
CONSIGNATIE
VAN PRODUCTEN
•
EIGEN OPSLAG- EN
AFSCHEEPBEDRIJVEN

No. 9 (NIEUWE REEKS) AUGUSTUS 1941
REDACTEUR: W. C. VAN MEURS
jllllipiljlllj
DJOKJAWEG 97, BATAVIA-C. TELEFOON WL. 526
Inhoud : Gratie verleend. Persstemmen. — Zilveren Jubileum. Onze collega E. W. Ostreig. — Ledenvergadering.
— Bestuursmededeelingen. Ledenlijst. — Centrale registratie van vreemdelingen. — Uit bezet Nederland.
De dagblad-redacties. Printahs voor de pers. — Rechtsverkeer in oorlogstijd. — Militaire weerbaarheid en
inheemsche bevolking. — Het Nederlandsch Informatiebureau te New-York. — De Censuur.
Vrijdag 25 Juli bracht Aneta op de perstribune van
den Volksraad het bericht, dat aan collega Jansen
gratie was verleend en dadelijk werden verschillende
leden er mede in kennis gesteld, zoodat de beslissing
spoedig algemeen bekend was.
't Was hier, zooals 't elders moet geweest zijn: groote
voldoening over deze gunstige beslissing van den Gouverneur-Generaal.
Die voldoening willen wé ook op deze plaats zonder
eenig voorbehoud uitspreken.
Met erkentelijkheid jegens den Landvoogd, voor zijn
beslissing, welke voorkwam, dat een bekwaam journalist
als collega Jansen, die met zijn publicaties over de
Djembersche Mei-histories niets anders beoogde dan
het algemeen belang te dienen, het gevang in raakte.
Onze voldoening gaat in de eerste plaats uit naar
onzen collega zelf, die naar zijn overtuiging het landsbelang
diende en ons allen ten voorbeeld staat, in zijn
trouw aan de hooge beginselen van ons schoone vak.
Voldoening uitsprekend over de verleéning van gratie
denken we tevens aan de echtgenoote van onzen collega,
die hem in den moeilijken tijd van spannende
onzekerheid ter zijde heeft gestaan en voor wie de
beslissing van den Landvoogd — om 't eens heel gewoon
te zeggen — een „opluchting" moet zijn geweest.
Er is ook reden tot voldoening voor ons journalisten
in het algemeen, voor de pers en voor het publiek.
Het valt niet te verhelen, dat in juridisch-formeelen
zin het arrest van het Hooggerechtshof, dat behoudens
eenige wijziging in de kwalificatie het vonnis van den
Baad van Justitie te Soerabaia bekrachtigde, als onaanvechtbaar
moet worden beschouwd; in welk besef te
grooter onze waardeering is voor de beslissing door
den Gouverneur-Generaal genomen.
Hierdoor is immers de overtuiging verkregen, dat het
bekende Latijnsche adagium: "dura lex sed lex" hier
niet tot in alle harde gestrengheid zijn toepassing behoeft
te vinden.
Waarbij wij dit mogen bedenken, dat de gratie-verleening
het rechtsgevoel van duizenden en duizenden in
den lande bevrediging heeft geschonken.
Indien wij nu verklaren, ondanks alle reden tot vol­
GRATIE VERLEEND.
doening, door ons zonder eenige restrictie uitgesproken,
toch niet geheel en al voldaan te zijn, dan ga daaraan
de nadrukkelijke verzekering vooraf, dat die onvoldaanheid
geenerlei verband houdt met de beslissing van
den Gouverneur-Generaal.
De vervolging wegens een persdelict — waarbij de
veroordeeling wel niet altijd door een gratie-verleenlng
gevolgd zal kunnen worden — heeft nog anderen kanten,
m.n. het optreden van O.M. en rechterlijk colleges
betreffende.
Er is goede reden aan te nemen, dat het vervolgingsbeleid
van het O.M., i.e. wat persdelicten betreft, zich
door redelijkheid zal willen kenmerken; er is hierbij
trouwens de leiding en het toezicht van den procureurgeneraal.
Wat de rechtspraak betreft is de zaak-Jansen van
belang, omdat hierbij een beslissing in hoogste instantie
werd verkregen en men dus niet meer staat tegenover
de uitspraak van een Raad van Justitie, maar met de
beslissing en overwegingen van het hoogste rechtscollege
heeft te maken, waarnaar de jurisprudentie zich
zal vormen.
liet arrest van het Hooggerechtshof verdient daarom
de bijzondere aandacht van de dagbladpers; het
werd, met het vonnis van den Raad van Justitie te
Soerabaia, in het ..Indisch Tijdschrift
voor het Recht" opgenomen.
Voor de belangrijke overwegingen, welke direct de
journalistiek raken, zij verwezen naar het uitvoerige
gratie-rekest van het bestuur van den Ned. Journalisten
Kring, in het voorgaande nummer van ons orgaan.
Wij ontleenen er hier slechts de volgende overwegingen
aan:
dat ondergeteekenden (het Kringbestuur) het betreuren,
dat, waar het Hof meende de zaak ook
eenigermate van journalistiek standpunt te bezien
— wat h.i. op zich zelf niet anders dan waardeering
zou verdienen — zich, waar het Hof uiteraard daarmede
op minder bekend terrein kwam, niet door een
of meer deskundigen over die journalistieke ethiek
en wat men daartoe moge rekenen, heeft laten voorlichten,
dat dit te meer wenschelijk ware geweest, omdat,
naar uit het arrest blijkt, de journalistieke werkwijze
en opvatting een belangrijk element hebben gevormd
voor het Hof om zich een oordeel te vormen over
83

81
NEDERLANDSCH-INDISCHE
ESCOMPTO MIJ. N.V
ALLE BANKZAKEN

ekl. als journalist ten aanzien van zijn artikelen
van 16/9 en 26/9, mede in onderling verband beschouwd,
dat dit een aangelegenheid is, welke niet alleen
dezen bekl. en de onderhavige vervolging raakt,
maar van algemeen journalistiek belang is en daardoor
onvermijdelijk tevens van publiek belang.
Er bestaat zeer zeker voor het Kringbestuur aanleiding
om deze aangelegenheid in meer algemeen verband
nader te beschouwen en zich c.q. hiervoor tot
de bevoegde autoriteiten te wenden.
Er is nog een ander punt in het arrest, waarvoor we
hier speciaal de aandacht willen vragen; dat betreft
de overweging ten aanzien van de strafmaat, waaruit
blijkt, dat het Hof eigenlijk een hoogere straf had
willen opleggen.
Aan het slot van het arrest leest men nl.:
„dat het Hof dan ook alleen op grond van het feit,
dat het O.M. (bij den Raad van Justitie te Soerabaia)
in de straf (van twee maanden) heeft berust in verband
met de inmiddels tegen bekl. uitgesproken voorwaardelijke
veroordeeling (betreffende de bekende
Rijst-af f aire), zich bij de door den eersten rechter uitgesproken
straf neerlegt".
Deze wel zeer straffe en gestrenge opvatting van het
Hof maakt het te meer noodzakelijk, dunkt ons, aan
journalistieke opvattingen en inzichten ter zake ruimere
bekendheid te geven.
Op den zelfden dag als het gratie-besluit van den
Gouverneur-Generaal, verscheen het antwoord der
Regeering op de schriftelijke vragen van het Volksraadslid,
den heer Soangkoepon betreffende de strafzaak
der Djembersche Mei-histories. Genoemd Volksraadslid
stelde de vraag: of de Regeering bereid is bij
het vervolgingsbeleid van het O.M. rekening te doen
houden en bij haar hanteering van het gratie-recht in
aanmerking te willen nemen, dat een vrije pers ook in
dezen tijd als een groot landsbelang is te beschouwen.
Op deze tweeledige vraag antwoordde de Regeering:
het vervolgingsbeleid van het O.M. houdt terdege
rekening met het groote belang, dat de persvrijheid —
ook naar de overtuiging der Regeering — vertegenwoordigt,
bij de hanteering van het gratierecht is Zij uiteraard
eveneens bereid telkens wanneer zulks pas geeft, dit
belang in aanmerking te nemen.
Waar de Regeering zelf Haar gratierecht ter sprake
brengt, mag men aannemen in dit deel van het antwoord
althans eenige aanwijzing te vinden voor de overwegingen,
welke de Gouverneur-Generaal hebben geleid bij de
gratieverleening aan collega Jansen.
In dit verband is dan ook vooral van beteekenis hetgeen
de Regeering in Haar antwoord aan den heer
Soangkoepon nog laat volgen.
Na verklaard te hebben, niet het blijkbare inzicht
van den steller van de vraag te deelen, als zoude de
zaak-Jansen zich als voorbeeld leenen tot toetsing
van den eerbied van het O.M. voor de vrijheid der
pers, verklaart de Regeering in Haar antwoord:
„Waar het O.M. stond voor een duidelijk geval van
smaadschrift in een dagblad aan een ambtenaar in de
uitoefening van zijn bediening aangedaan, nog wel
ondanks de van ambtelijke zijde ontvangen rechtzetting
van eerder in het zelfde blad geplaatste mededeelingen,
welke rechtzetting den hoofdredacteur tot waarschuwing
had moeten zijn, ware achterwege laten van ingrijpen
onjuist geweest".
De kwestie van de „rechtzetting", van de zijde van
den gouverneur van Oost-Java door collega Jansen
ontvangen, laten we hier buiten beschouwing, verwezen
zij naar de betreffende passage in het rekest van den
Kring. v. M.
PERSSTEMMEN.
Het overzicht over hetgeen de persschreef naar
aanleiding van de gratie door den G.G. aan collega
Jansen verleend, beginnen we met hetgeen deze op den
dag zelf in „De Indische Courant" schreef:
„Wij zijn den gouverneur-generaal erkentelijk voor
deze gunstige beschikking en zullen dankbaar blijven
gedenken den grooten moreelen steun, dien wij in den
strijd, welken wij met de sublieme medewerking van
onzen verdediger, mr. Sinninge Damsté, gevoerd en tot
dit alleszins bevredigend einde gebracht hebben, van
zoo talloos velen uit geheel Indië ondervonden hebben."
In het volgend nummer van „D e Indische
Courant" dd. 26 Juli schreef Jansen onder den titel
„De strijd gestreden" een hoofdartikel, waarin hij de
beslissing van den G.G. een in gunstigen zin noemt,
alleen reeds omdat wij de gevangenisdeuren niet achter
ons zullen hooren sluiten, een — laten wij eerlijk zijn!
— ietwat onaangename gedachte, waarmede wij ons
echter in de achter ons liggende maanden vertrouwd
hadden gemaakt. Dit viel ons gemakkelijk, omdat wij
wisten, onzen journalistieken plicht tegenover de gemeenschap
naar eer en geweten vervuld te hebben, in
overeenstemming met de goede zeden, welke in ons
beroep gelden, in overeenstemming evenzeer met de
voor ons schoone vak geldende usances en werkwijze.
Hoe zeer wij de mooie tradities, welke de gedragslijn
van den journalist bepalen, hebben hoog gehouden: wij
zouden de hierop betrekking hebbende passages uit het
verzoek om gratie, ingediend door het bestuur van den
Ned. Journalistenkring, waarin de vakkundige zijde van
het proces behandeld wordt, kunnen aanhalen, om onze
houding nader te adstrueeren. Wij zullen dit niet doen,
van pluimen steken op den eigen hoed houden wij niet.
Hetgeen dan niet wegneemt, dat wij voor den met tal
van argumenten onderstreepten, steun, gegeven in dit
gratierekest, onzen collega's zeer erkentelijk zijn, evenals
voor dien, welke ons reeds eerder in vele beschouwingen
hunnerzijds gewerd.
Een andere factor, welke er in hooge mate toe bijdroeg,
dat Jansen met de idee, geruimen tijd uit de
samenleving verwijderd te zullen worden, vertrouwd
geraakte, betrof het medeleven van deze samenleving
met het proces, waarbij zij zich voor het grootste deel
aan zijn zijde schaarde.
Deze algemeene reactie bereikte haar hoogtepunt,
zoo vervolgt collega Jansen, toen het Hof meende, het
vonnis van den Raad van Justitie te Soerabaia te moeten
bevestigen, teleurstelling barend aan ons, aan de
samenleving. Teleurstelling, die, wat de samenleving
betrof, drong tot de spontane daad: de indiening van
gratierekesten. Wij releveerden reeds dat van den Ned.
Journalistenkring. Maar er waren er nog van „Eenheid
door Democratie", van den Algemeen Democratischen
Bond, van den Kring Soerabaia van de Vaderlandsche
Club. Vele, vele duizenden, zetten hun handteekening
ter adhaesie-betuiging. Alweder niet om der wille van
onze persoon, die bijzaak was, doch omdat deze uitspraak
hun rechtsgevoel ten eenemale onbevredigd
liet, zij het dan, dat na het arrest van het
Hooggerechtshof aangenomen moest worden, dat
juridisch deze uitspraak in orde was.
Schr. constateert vervolgens: „ruime winst":
Het gratierekest, hetwelk wijzelven indienden, luidden
wij in met de, eerbiedig gegeven, verzekering, dat wij
dit verzoek niet deden „als berouwvol zondaar, doch
met de wetenschap, dat de gratie-procedure in wezen
een derde instantie is, welke correctie en mitigatie
van rechterlijke uitspraken toestaat".
85

Welnu, deze correctie en mitigatie hebben plaats gehad,
dank zij het in het geding brengen van elementen,
die de rechterlijke instanties bij hun beoordeeling niet
tot gelding vermochten te brengen, zoodat de Landvoogd
termen kon vinden voor slechts een voorwaardelijke
straf. Hieruit kunnen wij dit concludeeren: al
vindt ook de gouverneur-generaal schuld aan onze zijde
aanwezig, Z. E. acht haar klaarblijkelijk niet der
mate groot, dat wij, gelijk blijkens de uitspraken van
Raad van Justitie en Hooggerechtshof, deze rechterlijke
colleges wilden, hiervoor zonder meer zouden
moeten boeten.
Hier ligt dan een deel van de winst: wij zullen het
vonnis niet aan ons zien voltrekken. Wij zullen
ononderbroken onzen arbeid in het algemeen
belang kunnen voortzetten. Alleen om deze reden reeds
zijn wij den gouverneur-generaal dankbaar.
Er is echter nog winst van anderen aard. Wij geloofden
aanvankelijk, dat het welbeschouwd verstandiger
zou zijn geweest indien in eerste instantie van vervolging
zou zijn afgezien.
Wij zijn thans een andere meening toegedaan, want het
verloop van dit proces, met al hetgeen zich er om heen
heeft afgespeeld, heeft aangetoond, hoe groote bedachtzaamheid
gevorderd moet worden van hen, die geroepen
zijn tot het instellen van ambtshalve vervolgingen, zooals
het onderhavige er een was, bedachtzaamheid, die
dan niet alleen behoort te zijn afgestemd op het
persoon 1 ij k inzicht van de locale vervolgende
instantie. Het heeft mede aangetoond, hoe er als gevolg
van een geveld vonnis en de wijze, waarop het met
redenen omkleed is, een conflict met de openbare meening
kan ontstaan, zooals in stukken, welke in dagblad
en periodiek aan deze histories gewijd werden, en ze
zijn te vinden in de vragen en opmerkingen van Volksraadsleden
aan het adres der regeering.
Het „N i e u w s van den Dag" schreef
naar aanleiding van het gratie-besluit:
„Een zéér wijze beslissing. Zij zegt niet: het vonnis
was een fout. Zij zegt dit: de rechter kon met de wet
in de hand niet anders handelen dan hij gedaan heeft.
Desniettemin bevredigt het vonnis niet, omdat het niet
in overeenstemming is met het rechtsgevoel. Daarom
een voorwaardelijke straf.
Wij wenschen collega Jansen met deze beslissing van
harte geluk. Maar niet minder den Gouverneur-Generaal
en het Hof, die met dit besluit getoond hebben het
levend, het onbeschreven recht hooger te stellen dan het
beschreven, het formeele recht, dat naar het woord van
Multatuli slechts dorre harten erkennen."
Maar het „B at. N w s b 1." miste in deze beslissing
„het breede royale gebaar, dat de publieke opinie juist
in dezen tijd tegenover iemand die dagelijks zijn beste
krachten wijdt aan de nationale zaak, zoo op prijs zou
hebben gesteld."
Het gekwetste rechtsgevoel diende geheeld te worden
en dit is niet geschied door de straf te laten bestaan en
haar slechts voor zoover de uitvoering betreft te verzachten.
Het blad had volledige kwijtschelding van
straf verwacht:
„Wat wij, belangstellende burgers, zoo graag hadden
gezien is dat de gratie-verleening tevens zou hebben
getuigd van gevoel voor de roerselen van „Indië in
oorlogstijd". Dat bij deze gelegenheid het hart luider
gesproken zou hebben dan het hoofd, al is het gratierecht
dan ook een rechtsmiddel."
Daarom ziet het blad in dit gratie-besluit een gemiste
kans, om regeering en burgerij dichter bij elkaar
te brengen.
Volgens het „A. I. D g b 1." beoogt de wijze, waarop
de Landvoogd van zijn gratie-recht heeft gebruik gemaakt
„duidelijk te doen uitkomen, dat ook naar de
opvatting van den hoogsten gezagsdrager hier te lande
het vonnis over Jansen geveld in wezen juist was. De
verleende gratie beoogt genade voor recht te laten
gelden. Dat was het niet, waarvoor gepleit is door
duizenden in Indië in gratie-rekesten en in betoogen in
de krant. Er is gepleit voor herstel van wat men als
onrechtvaardig aanvoelde. Dat herstel is niet gekomen.
Het formeele recht heeft gezegevierd over de
rechtvaardigheid. In hoogste instantie.
Het blad deelt de voldoening, dat Jansen de gevangenis
niet in gaat, maar is „diep teleurgesteld" over het
feit, dat de rechtvaardigheid niet boven het formeele
recht werd gesteld en dat daarmede „de onaandoenlijkheid
van ambtelijk Indië ook hier weer heeft gezegevierd
over het levende rechtsbewustzijn der Indische
maatschappij."
Hiertegenover merkte „h et Nieuws" in een
polemiek met het „A. I. D g b 1." op:
„De wet verbiedt den Landvoogd zeer duidelijk het
recht van gratie te hanteeren als een middel om een
soort van hooger beroep uit te oefenen ten aanzien der
beslissing van, of de straftoemeting door den rechter.
Het recht van gratie heeft slechts ten doel om daar
waar de letter der wet tot onbillijkheid en onrecht zou
voeren, de gevolgen van de rechterlijke veroordeeling
geheel of ten deele buiten werking te stellen.
Dat is thans gebeurd.
Hoe kan het A. I. D. dan beweren, dat het formeele
recht heeft gezegevierd over de rechtvaardigheid? Het
is juist precies andersom. De rechtvaardigheid, juister:
het besef dat de zuivere toepassing van de wet tot
onrecht zou hebben geleid, heeft over het formeele recht
gezegevierd. En daar kunnen wij den Gouverneur-
Generaal niet dankbaar genoeg voor zijn."
De „Indië-Bode" is „niet bevredigd":
„Immers de bezwaren der Indische samenleving,
welke in de aan den Landvoogd aangeboden gratierekesten
zoo nadrukkelijk tot uiting zijn gekomen,
stoelden niet in medelijden met den hoofdredacteur van
de Indische Courant, hoewel men het natuurlijk uitermate
betreurde, dat deze de gevangenis in zou gaan,
maar zij hadden den veel dieperen ondergrond van beleedigd
rechtsgevoel."
„M a t a r a m" betoogt, dat met de gratie-rekesten
een beroep werd gedaan op de Jurisdictie van
den Gouverneur-Generaal en „hij heeft aan dit beroep
het oor geleend, niet alleen, doch hij heeft gesproken
en hij heeft goed gesproken."
De „D e 1 i Courant" verklaarde:
Het is met groote dankbaarheid dat wij thans vernemen
hoe de Landvoogd onzen collega wel heeft willen
gratieeren, zoodat hem het leed van een gevangenisstraf
bespaard blijft.
DE DRUKFOUT
The typographical error is a slippery thing and sly,
You can hunt till you are dizzy, but it somehow will
get by...
The boss, he stares with horror, then he grabs his
hair and groans;
The. copy reader drops his head upon his hands and
moans.
The remainder of the issue may be clean as clean can be,
But that typographical error is the only thing you see.
IRISH NEWS.

Per 1 September is het 25 jaar geleden, dat onze
collega, de heer E. W. Ostreig, besloot het beroep te
kiezen, dat hem sedert niet meer heeft losgelaten. De
heer Ostreig werd journalist en had daarmede zijn lot
voor altijd bezegeld, want, wie vrijwillig dit beroep kiest
en door innerlijken drang gedreven wordt, kan niet
meer terug. Tijdens de loopbaan van onzen collega werd
dit aan hem zelf overtuigend bewezen, toen hij — in
de beginjaren van den Volksraad — meende den z.g.
taehigrafischen dienst van deze instelling op zich te
kunnen nemen.
Hoewel het voor dezen dienst onmisbaar was, dat
daarbij personen met journalistieke gaven werden te
werk gesteld, bleek toch wel, dat zij wel hun bekwaamheid,
doch niet hun hart aan dit werk konden geven.
Want het moge dan een der belangrijkste en ook een
der moeillijkste opgaven zijn voor den journalist om
verslagen te maken van gebeurtenissen, vergaderingen,
debatten, het voornaamste element : de innerlijke
dicipline en de daardoor verkregen innerlijke vrijheid
mogen niet ontbreken.
Vrijheid is het essentieele kenmerk van den
journalist.
De journalist bestaat alleen, of liever, heeft alleen
bestaansrecht zoo lang de vrijheid van het woord
bestaat. Zonder deze is zijn werk van geen maatschappelijk
nut.
Men kan, zooals tegenwoordig trouwens veel gebeurt,
wel de vakkennis van een journalist benutten voor propaganda-
en andere doeleinden, doch het product, dat
de propagandist aflevert, verhoudt zich tot dat van den
vrijen journalist als een fotographie tot een schilderij.
Het zilveren jubileum van den heer Ostreig hier te
herdenken, is een bijzonder voorrecht. Vijf en twintig
jaar heeft deze collega voor Indië gewerkt. Hoevele
duizenden hebben zijn werk in den loop der jaren gelezen,
hoevelen — dikwijls zonder het te weten — door zijn
oogen alle belangrijke gebeurtenissen gezien.
Ostreig is, anders zou hij ook niet zulk een groot
succes hebben gehad, een persoonlijkheid.
Ik heb vandaag hel; voorrecht om dezen collega te
mogen herdenken in het orgaan van den Nederlandsehen
Journalisten Kring, een orgaan, dat nog niet zoo is, als
wij het gaarne zouden wenschen, maar dat niettemin
alleen reeds door het feit, dat het verschijnen kan, tot
een ieder zeggen wil: de traditie van de vrijheid blijft
ook onder deze oorlogsomstandigheden ons ideaal.
Ostreig was reeds in de journalistiek toen ik zelf een
kans kreeg om dit beroep practisch te mogen beoefenen.
Ik werkte ook onder zijn leiding aan het zelfde blad, zij
het voor korten tijd.
Wij hebben reeds in dien eersten tijd de conflicten deivrijheid
leeren kennen. In dien tijd vocht ik voor de
objectiviteit van het verslag en werd prompt voor de
keuze gesteld om vergiffenis te vragen, of zonder meer
op straat te worden gezet.
Dat was ruim 20 jaar geleden.
Ostreig en ik hebben samen sedertdien veel geleerd.
Maar wij zijn ook nu nog, met alle andere collega's, die
het vak liefhebben, bereid om — wanneer wij voor de
keuze worden gesteld om ons journalistieke geweten
geweld aan te doen, of de laan uit te gaan — met
vreugde het laatste te kiezen.
Er is niet altijd aanleiding in dit vak om elkaar iets
vriendelijks te zeggen. Wij, journalisten, zijn ook veelal
ZILVEREN JUBILEUM.
Onze collega E. W. Ostreig.
in debat en onderhouden op die wijze de vriendschap.
Wij willen duidelijk, wij moeten daardoor lastig zijn.
Daar zijn wij voor. Wij willen immers, juist door onze
taak zoo goed mogelijk te vervullen, mede helpen aan
den opbouw van de maatschappij, wij willen onze taak
zóó zien, dat vooral in een groeiende maatschappij als
de Indische en in een bewogen wereld als de huidige,
de resultaten van onze gedachten, van ons geloof, de
wensch om te d i e n e n, tot uiting komen.
Vrijheid is daarbij essentieel. Vrijheid, ook in dezen
tijd Zij is mogelijk, zij is belangrijk. Het is oorlogstijd.
Debat is ongewenscht. In ieder geval is het noodig,
om thans alles wat er op het gebied der vrije journalistiek
mankeert, op den achtergrond te stellen, omdat
er oorlog is, tot de strijd zal zijn gewonnen.
Ik wil daarover in dit artikel niet iets definitiefs
zeggen. Het is meer in den geest van dit jubileum om
hier te verklaren, dat Ostreig, na 25 jaren, nog meer
overtuigd is van de noodzaak eener geestelijke vrijheid,
gedragen door een innerlijke discipline, dan hij vroeger
was. En zijn meening is ook de onze. Ik wil hier alleen
maar de hoop uitspreken, dat men overal, waar men
met de pers te maken heeft, zal beseffen, dat het beperken
en belemmeren van bona fida journalisten schade
doet aan de maatschappij. En dat de hanteering van
bepalingen, van machtsmiddelen, de hanteering ook van
subtiele bevoegdheden als censuur, een zoo groote ruimte
van inzicht, een zoo groote wegcijfering van eigen
belangrijkheid bij de betrokkenen, die er ook vreemd
voor staan, vergt, dat het geen wonder is, als juist in
dezen tijd van spanning dikwijls onnoodige verbittering
wordt gewekt.
Onjuiste beslissingen worden genomen, die voor de
journalisten op zich zelf onaangenaam, doch voor het
vertrouwen in het werk van de pers eventueel fnuikend
kunnen zijn.
Wij bieden Ostreig onze gelukwenschen aan en wij
kunnen dit met te grooter overtuiging en hartelijkheid
doen, omdat wij in hem een collega bezitten, waarop
wij trotsch zijn en ook omdat hem door de omstandigheden
nu wederom een belangrijke post zal worden
toevertrouwd, waarbij hij de sympathie van ons allen
noodig zal hebben. Ostreig zal, van einde October af,
tijdens mijn afwezigheid gedurende een bezoek aan
Londen, optreden als leider van de redactie van het
persbureau „Aneta".
Ik wil natuurlijk het werk, dat daar gebeurt, niet
overschatten, maar ik mag er wel dit van zeggen, — dat
het alleen maar vraagt om 24 uren van den dag beschikbaar
te zijn, alleen maar vraagt om altijd weer berichten
te toetsen, alleen maar vraagt een toewijding, die niet
alleen hoofdzaken, maar ook détails betreft. Neen, wij
moeten dat werk niet overschatten, maar wij moeten
er ook niet misprijzend tegenover staan.
Want de journalistieke afdeeling van „Aneta" heeft
— ik kan dit werkelijk uit de eerste hand verzekeren —
vooral sedert het uitbreken van den tweeden wereldoorlog
geworsteld met problemen en ook wel met
instanties, waarbij ik persoonlijk dikwijls heb gehoopt
en gelukkig dikwijls ook heb mogen rekenen op de
volledige sympathie van mijn vaklievende collega's.
„Aneta" is een deel van de Indische pers geworden.
Aneta heeft geleerd dat dienen de grootste vreugde geeft.
Wij willen ter gelegenheid van het jubileum van E. W.
Ostreig nog eens bedenken, dat niet alleen voor en
87

NEDERLANDSCH INDISCHE
v
HANDELSBANK, N.V.
HOOFDKANTOOR: BATAVIA
KANTOREN IN NEDERLANDSCH-INDIË TE:
KANTOREN IN:
Ampenan
Bandjermasin
Bandoeng
Banjoewangi
Besoeki
Cheribon
Djambi
Gorontalo
Makassar
Malang
Medan
Menado
Palembang
Pasoeroean
Pekalongan
Pontianak
Probolinggo
Semarang
Soerabaia
Tandjong Balei
Tegal
Telok-Betong
Tjilatjap
Weltevreden
BRITSCH-INDIË - CHINA - JAPAN -
PHILIPPIJNEN - STRAITS SETTLEMENTS
EIGEN VERTEGENWOORDIGERS TE LONDEN EN NEW-YORK
SPECIALE AFDEELINGEN VOOR
OPSLAG EN AFSCHEEP VAN PRODUCTEN
INKLARING EN REGELING VAN ASSURANTIËN

na den oorlog, maar ook reeds t ij d e n s dezen oorlog
onze journalisten vechten voor een nieuwe en betere
maatschappij en voor de vrijheid, voor het geheel en
— juist daarom — voor de vrijheid van het woord.
Wij willen dit jubileum aangrijpen en aldus handelen
in den geest van onzen collega door een ieder toe te
roepen, die hiermede te maken heeft: tast de vrijheid
van de pers niet aan, denkt toch niet, dat de publieke
opinie aan banden kan worden gelegd, weest niet tevreden
met de afwezigheid van critiek, weest liever
ongerust, wanneer in tijden van spanning de publieke
opinie zoo zwijgzaam is. Want als in tijden van
spanning het publiek zich niet uiten wil, kan of durft,
dan is er iets verkeerd gegaan en dan moet men naarstig
zoeken naar de oorzaak ! —
Wij wenschen onzen collega Ostreig nog vele jaren
toe in het vak, dat ons aller liefde heeft. Wij wenschen
hem vooral de kracht toe en het idealisme, die noodig
zijn om te blijven vechten voor de erkenning van vakkennis,
de erkenning van de noodzaak der vrijheid en
voor een beter begrip van de taak, die de pers, vooral
in deze maatschappij juist nu heeft.
Batavia-C., 12 Augustus 1941.
LEDENVERGADERING.
G. A. van Bovene.
14 September.
Het ligt in de bedoeling van het bestuur op Zondag 14
September te Batavia een vergadering te beleggen voor
de gewone leden van den Ned. Journalisten Kring, welke
vergadering een huishoudelijk karakter zal dragen.
Het bestuur overweegt dien dag hierna de jaarvergadering
te houden.
Collega W. C. Hoenders is bereid gevonden een
inleiding te houden over de materieele positie van
den journalist en de wenschelijkheid van duurtetoeslag.
Een der punten, welke op deze vergadering in bespreking
komen, zal zeker ook zijn de beslissing over de
zaak-Jansen.
Het bestuur wil een proef er mede nemen deze vergadering
op Zondagochtend te stellen, zoodat dan ook
journalisten van elders, zelfs van verder dan Bandoeng,
tegenwoordig zullen kunnen zijn, en nog dien zelfden
dag naar hun woonplaats kunnen terugkeeren.
Na afloop zou men zich in Hotel des Indes aan de
aldaar vermaarde rijsttafel kunnen vereenigen.
De agenda voor deze vergadering zal tijdig aan de
gewone leden worden toegezonden.
Het bestuur vertrouwt, dat vele leden deze vergadering
zullen bijwonen en zich daarvoor eenige opofferingen
zullen willen getroosten.
Mogelijk zijn er Kringleden bereid om collega's van
elders nachtlogies te verstrekken; terwijl de buitenleden
aan de rijsttafel gast van den Kring zullen zijn.
BESTUURSMEDEDEELINGEN.
Het Kringbestuur ontving uittreksel uit het besluit
van den Gouverneur-Generaal van Ned.-Indië waarbij
is bevolen, dat aan E. Jansen, hoofdredacteur der
„Indische Couran t", bij wege van gratie de hem
opgelegde straf niet zal worden ten uitvoer gelegd,
tenzij hij voor den afloop van een proeftijd van een
jaar na dagteekening van dit besluit (23 Juli 1941) terzake
van eenig strafbaar feit zal worden vervolgd en
de vervolging met eene onherroepelijke veroordeeling
eindigt.
Het gratie-besluit bevat geenerlei motiveering.
Het Kringbestuur zond, mede namens de leden, een
collegialen gelukwensen aan coll. Jansen naar aanleiding
van de door den G.G. verleende gratie.
Ook de Journalisten van de perstribune in den Volksraad
('t zijn er slechts enkelen) zonden een telegram
van gelukwensch.
Op de cocktail-partij, het Australische Journalistengezelschap
door den R.P.D. in het receptie-paviljoen
van Hotel des Indes, op Woensdag 13 Augustus aangeboden,
was het Kringbestuur, bij verhindering van voorzitter
en secretaris, door den penningmeester, coll.
Doodeheefver, vertegenwoordigd.
LEDENLIJST.
Aanvragen lidmaatschap.
Gewoon lid.
H. W. Ledeboer, redacteur Bat. N w s b 1., Batavia-C.
Buitengewoon lid.
Dr. H. A. Colijn, directeur van „Aneta", Batavia-C.
Journalistieke Mutaties.
Met ingang van 1 September a.s. is aangesteld als
lste redacteur van het A. I. D g b 1., de Preangerbode
te Bandoeng de heer A. W. Colijn, thans als
eerste redacteur verbonden aan den redactie-staf van
De Locomotief te Semarang.
Met ingang van denzelfden datum is tot lsten redacteur
van De Locomotief aangesteld de heer
H. J. Tichelman, thans als eerste redacteur verbonden
aan den staf van de redactie van de Sumatra Post
te Medan.
CENTRALE REGISTRATIE VAN VREEMDELINGEN
Met verzoek hierop de aandacht te vestigen, ontvingen
wij van het Centrale Kantoor voor de Statistiek
een exemplaar van het rondschrijven van Juli 1941
No. 4536a/275, dat is toegezonden aan de diverse landsdiensten
en aan de particuliere ondernemingen, en
bedrijven voor zoover deze adressen op het Centraal
Kantoor voor de Statistiek bekend zijn.
In genoemd rondschrijven wordt een exposé gegeven
van de richtlijnen welke gelden voor de centrale registratie
krachtens het G.B. van 28 Februari 1941 No. 8.
Uit het rondschrijven blijkt, dat ook vreemdelingen
worden geregistreerd. In dit verband wordt de aandacht
gevestigd op de aanvulling van evengenoemd G.B. bij
het G.B. van 21 Mei 1941 No. 2, waarbij is bepaald,
„dat van personen van vreemde nationaliteit geen
inlichtingen ten behoeve van de centrale registratie
zullen worden gevorderd". Naar aanleiding van deze
wijziging heeft het C.K.S. het standpunt ingenomen,
dat personen van vreemde nationaliteit zich v r ij -
willig kunnen laten registreeren.
8!)

De dagblad-redacties.
Aneta seinde dd. 26 Juli uit Londen:
De dagbladen zijn thans verplicht om de namen van
hoofdredacteur en van de redacteuren, die verantwoordelijk
zijn voor de hoofdpunten van hun blad, af te
drukken.
Uit opgaven is gebleken dat de staven van enkele
dagbladen ongewijzigd zijn gebleven, doch die van
andere bladen geheel vervangen zijn.
Handelsblad : Hoofdredacteur Von Balluseck,*
Redacteuren: Buitenland mr. J. van Galen,* Binnenland
J. de Jonge, Financieele Zaken J. Fahrenfort,* Landbouw
S. S. Hoogtelp, Sport J. Nyland,* Foto's A. J. Yardon
Millord.
De Telegraaf : Hoofdredacteur J. M. Goedemans,
Redacteuren: Buitenland J. Z. van den Berg,* Binnenland
3. J. F. Stokvis, Kunst L. M. G. Arntzenius, Literatuur
J. W. F. Werumeus Buning, Financieele Zaken dr.
S. K. D. Bosch, Sport H. J. Looman, Foto's C. Arnoldy,
Nederlandsch-Indië P. C. A. van Lith, Landbouw D. A.
Anema,* Onderwijs M. Fokkema.
Het Volk: Hoofdredacteur drs. W. Goedhuis,
Eerste Redacteur ir. A. H. de Haas van Dorsser. Redacteuren:
Binnenland R. Kampstra, Sociale Zaken C. J.
Roosenschoon, Buitenland M. Andrik Lindt,* Kunst M.
Wolters,* Sport J. J. Liber.*
Nationaal Dagblad: „Waarnemend Hoofdopsteller"
J. de Nobel," Assistent N. Zweirs. Redacteuren:
Buitenland 3. P. A. de Moyne, Binnenland J. B.
Broekhuis.
Haagse he Post: Hoofdredacteur D. C. M.
Bauduin." Eerste Redacteur Y. G. E. Foppema.
Nederlander : Hoofdredacteur Q. A. de Ridder.*
Redacteuren: Binnenland L. Claus,* Buitenland E. de
Lange.
Nieuwe Rotterdamse he Courant:
Hoofdredacteur Mr. S. Huyts. Redacteuren: Binnenland
H. Zalsrnan jr., Buitenland Dr. A. J. Tammes, 1 Financieele
Zaken B. Meyer,* Kunst T. Verdoes,* Sport
A. H. M. Meerum Terwogt,* Advertenties T. A. Niessing.
D e T ij d : Hoofdredacteur Mr. L. G. A. Schlichting.
Eerste Redacteur Mr. 3. Derks. Redacteuren: Buitenland
W. Severin, Binnenland W. Putman, Kunst A. van
Domburg, Financieele Zaken H. van der Waerden,
Citynews F. Thomas, Sport J. Contaar, Foto's G.
Geurtsen.
De Standaard: Hoofdredacteur T. C. Mossen,
Eerste Redacteur H. Burger.* Redacteuren: Binnenland
N. Bohlmeyer,* Buitenland J. K. Latter, Kerkelijke
Aangelegenheden A. P. Bongers,* Staf-Verslaggever
J. J. F. van den Bergh.*
UIT BEZET NEDERLAND.
Printahs voor de pers!
A. N. P. - A n e t a meldde dd. 1 Aug. jl. uit Londen:
In een op 23 Mei j.1. uit Amsterdam door de „Provinciale
Periodieke Pers" aan zijn leden verzonden rondschrijven
zijn de volgende instructies van de „Presse-
Abteilung" van Seyss Inquart's bureau vervat:
Ie. Niets mag worden gepubliceerd over de stakingen
in België.
2e. De periodieken moeten minstens eenmaal per
week aandacht besteden aan de Winterhulp, met foto's
welke het kantoor van de Winterhulp gaarne zal
verschaffen.
3e. Er mag geen letter worden gedrukt over het
gerucht, dat de loten van de Winterhulp-loterij zijn
gemerkt.
* Gewoon lid N.J.K.
° Buitengewoon lid N.J.K.
90
4e. Het fotobureau van Seyss Inquart's staf zal de
periodieke pers voorzien van een zeer geslaagde caricatuur
van Churchill. De „Presse-Abteilung" van het
departement van Volksvoorlichting zal een opvallende
plaatsing van deze caricatuur hoogelijk op prijs stellen.
5e. Geruchten over beperkingen van het passagiersen
goederenverkeer moeten van nu af aan worden verwezen
naar de „Presse-Abteilung" alvorens tot publicatie
ervan wordt overgegaan.
6e. De aandacht wordt gevestigd op de gecombineerde
marsenen van de Hitler-Jugend en den Nationalen
Jeugdstorm op 31 Mei en 1 Juni te Amsterdam en Den
Haag. De deelnemers zullen worden toegesproken door
Seyss Inquart en Van Geelkerken.
7e. De aandacht wordt gevestigd op de volgende
persconferentie waarop het vraagstuk van de behoeften
der bevolking zal worden besproken.
De hoofdredacteur van het „A 1 g e m e e n
Handelsblad" te Amsterdam, D. J. van
Balluseck, werd door de Duitschers gearresteerd.
Blijkens de „N ieuwe Rotterdamsche
Courant" van 23 Juli werd J. de Nobel,
wnd. hoofdredacteur van het Nationale Dagblad, benoemd
tot leider van den redactioneelen dienst van
het „A Igemeen Handelsbla d".
RECHTSVERKEER IN OORLOGSTIJD.
De Kring verg a deringen.
Bij haar besluit van 19 Mei 1941, No. I716/C.R.O. heeft
de Commissie voor het Rechtsverkeer in Oorlogstijd
bepaald:
„Artikel 14 van de „Verordening rechtsverkeer in
oorlogstijd," blijft, gerekend vanaf 10 Mei 1940, buiten
toepassing ten aanzien van:
Ie. rechtspersonen, andere dan vennootschappen
van koophandel en stichtingen, voor zoover op de te
houden vergadering geen besluiten worden genomen,
tengevolge waarvan rechten of verplichtingen van
personen in vijandelijk gebied ontstaan of worden
gewijzigd;
2e. vennootschappen, welker aandeelhouders of
leden, en welker aandeelbewijzen, zoo zij er zijn, zich
alle in Nederlandsche-Indië bevinden en voor zoover
op de te houden vergadering geen besluiten worden
genomen, tengevolge waarvan rechten of verplichtingen
van personen in vijandelijk gebied ontstaan of
worden gewijzigd;
3e. alle Inlandse he rechtspersonen
en alle organisaties welke
zich uitsluitend bewegen op
het gebied van weten schap, kunst,
politiek, sociale zorg, gezellig
verkeer en lichamelijke ontwikkeling;
een en ander, tenzij door de
Commissie ten aanzien van boven
bedoelde rechtspersonen
anders wordt bepaal d."
Uit een desbetreffende circulaire blijkt, dat onder sub
3 gerekend wordt de Ned. Journalisten Kring. Bovenvermeld
besluit geldt dus ook voor Kringvergaderingen.
Voor onze vergaderingen is derhalve geen toestemming
van de Commissie vereischt, „wanneer daarin geen besluiten
worden genomen, tengevolge waarvan rechten
of verplichtingen van personen in vijandelijk gebied
ontstaan of worden gewijzigd".

MILITAIRE WEERBAARHEID EN INHEEMSCHE BEVOLKING.
Voor leden en genoodigden van den Ned. Journalistenkring
heeft Maandagavond 21 Juli j.1. de majoor van
den Generalen Staf, R. B. van D ij k e n, in het receptiepaviljoen
van het Hotel des Indes te Batavia een voordracht
over de Inheemsche militie gehouden.
Tot de genoodigden behoorden de commandant der
lste Divisie, generaal-majoor Schilling, de commandant
van het 2de Regiment Infanterie, kolonel Toorop, het
hoofd van den R. P. D., de heer Ritman, en het hoofd
van den Marine-Voorlichtingsdienst, de heer Quispel,
alsmede eenige Inheemsche en Chineesche journalisten.
Van den pi. commandant van Batavia, Ltnt. Kol.
Milius, kwam bericht van verhindering.
Opening.
De voorzitter, de heer W. C. van M e u r s,
heette de aanwezigen welkom en wees er op, dat
blijkens de wijze van aankondiging in enkele bladen
eenig misverstand is ontstaan over deze lezing, als zou
het initiatief er voor van het departement van Oorlog
of de legerleiding afkomstig zijn. Het was daarom
wellicht goed tevoren te constateeren, dat het initiatief
voor deze voordracht is uitgegaan van het Kringbestuur.
Majoor Van Dijken gaf er echter — op het
moment dat hem de uitnoodiging bereikte — de voorkeur
aan dit onderwerp te bespreken na afloop van de
toen reeds in gang zijnde behandeling van het ontwerp
der Inheemsche militie in den Volksraad.
Voordracht maj. van D ij k e n.
Spr. ving aan met den voorzitter dank te zeggen voor
zijn inleiding. Hij wist, dat de leden van den Kring
onder den druk van elkaar snel opvolgende dagelijksche
gebeurtenissen vaak hun oordeel moeten vormen op
niet geheel volledige gegevens. In dit geval was bovendien
een samenloop van omstandigheden oorzaak, dat
vooraf geen bespreking met de pers over de Inheemsche
militie heeft plaats gehad.
Overgaand tot het onderwerp van dezen avond, geloofde
spr. niet, dat het van primair nut was om nog
eens alle bijzonderheden van de ordonnantie na te gaan.
In pers en periodiek is gedurende ongeveer een jaar dit
onderwerp van vele zijden bekeken; naar hij verder
moest aannemen heeft de uitvoerige behandeling in den
Volksraad op verschillende punten opheldering gebracht.
Wanneer hij dus sprak over de „Inheemsche Militie"
— en men zou hem ten goede houden dat hij deze populaire
en korte aanduiding gebruikte in plaats van het
correcte „dienstplicht voor onderdanen-niet-Nederlanders
— dan was dat om enkele aspecten van de uitvoering
van deze ordonnantie te belichten. De ordonnantie
zelve is met gunstig advies den Volksraad gepasseerd.
Enkele leden meenden aan dezen maatregel vervulling
van staatkundige wenschen te moeten koppelen; anderen
meenden aan dit ontwerp hun stem niet te kunnen
geven.
Doch niet alleen vond een overgroote meerderheid dit
onderwerp wel aanvaardbaar, het leek spr. bovendien
niet ondienstig ook te constateeren, dat in feite niemand
zich in beginsel tegen invoering van een inheemsche
militie kantte: óf men meende daar voorwaarden
aan te moeten verbinden, óf men had bezwaar tegen
bepaalde regelingen. Het behoorde niet tot zijn competentie
een oordeel over het gestelde staatkundige vraagpunt
te geven.
Toch meende hij te moeten aannemen, dat zelfs zij,
die dit vraagpunt opwierpen, niet blind zijn voor het
Voordracht maj. van D ij ken
De nieuwe legerfilm.
gevaar, dat in dezen onrustigen tijd uit het buitenland
dreigt; dat ook zij op loyale wijze zullen meewerken
aan de tenuitvoerlegging van deze wetgeving. Daardoor
zal immers beter dan voorheen kunnen worden verzekerd,
dat die dingen in onze wel steeds onvolmaakte
maatschappij, waarop nu en later voor een betere toekomst
kan worden gebouwd, behouden blijven. Zaken,
welke ook z ij immers niet zouden willen missen en die
zeer zeker verloren zouden gaan bij een slagen van een
buitenlandsehe agressie.
De uitvoering.
Over die uitvoering nu wilde hij spreken:
Reeds vroeger bij de invoering van den „Europeeschen
dienstplicht" — omstreeks 1920 — heeft men ondervonden,
dat vele ouders huiverig waren hun zoons, zij
het dan tijdelijk, af te staan aan het leger. In dien tijd
was er feitelijk alleen een beroepsleger; ook de inheemsche
hulpkorpsen telden slechts lang dienende „militaires
de carrière". Deze ouders zeiden: „In het leger
wordt ruwe taal gebruikt, gevloekt, er wordt behoorlijk
met Wijntje en Trijntje omgesprongen, wat moet er in
dat milieu van mijn zoon terecht komen?" Andere
ouders, vooral moeders, waren huiverig vanwege het
krijgsgevaar waaraan hun jongens zouden worden blootgesteld.
Wanneer men even deze laatste overweging bij den
kop neemt, dan ziet men. dat in dit opzicht wel veel
veranderd is: het gevaar voor den soldaat aan het front
of bij de achterland-verdediging is in dezen totalitairen
oorlog vaak niet grooter dan dat van den burger in
het achterland!
Ik herinner mij, aldus spr., op een van onze persconferenties
tegen een van U — die zich gaarne zag opgenomen
in de toen nog slechts gewenschte Inheemsche
militie — als een grapje te hebben opgemerkt, dat hij
zeker naar het front wenschte te gaan, om zich aan
het gevaar van luchtbombardementen in het achterland
te onttrekken; dat was in een tijd, dat de Britsche verliescijfers
onder de burgerbevolking grooter waren dan
onder de weermacht.
91

Het zou mij niet verwonderen, wanneer dit ook nu
nog zoo was, althans voor zoover betreft het aantal
dooden en gewonden. IJ kent waarschijnlijk ook wel het
plaatje, waarop een soldaat afscheid neemt van zijn
vrouw in Londen en constateert, dat hij aan het front
eindelijk weer rust zal kunnen vinden.
In het algemeen mag deze voorstelling een beetje
overdreven zijn, maar zeker is, dat bij de huidige wijze
van oorlogvoering geen moeder haar zoon voor het
oorlogsmonster zal kunnen veilig stellen, wanneer dit
over ons komt, door hem burger te doen zijn in het
"achterland: ook daar is hij niet buiten bereik van de
bommen, welke juist ook de burger-bevolking teisteren.
Daartegenover stelde spr., dat wel de zoon zijn
moeder zal kunnen beschermen door
een goed soldaat te zijn en mede te helpen
den v ij and te verslaan.
Wat nu de andere schrikbeelden betreft, spr. wist
niet, of men daar nu nog zoo over denkt. Zeker is wel,
dat voor onze Europeesche miliciens de zaken erg meegevallen
zijn. Daarmee wilde spr. niet zeggen, dat er
nooit iemand in het Leger onheusch zou worden bejegend
of dat de gemiddelde soldaat minder drinkt of
naar de meisjes kijkt dan een burger. Doch dat er in
dit opzicht zulke groote verschillen zouden bestaan,
moest hij beslist ontkennen. Hierbij komt nog, dat juist
de recruut, de soldaat in opleiding, of hij een lang of
een kort verband heeft, of milicien is, met een zekere
extra-zorg omringd wordt. Voor zoover dat mogelijk
is bij de vele thans bestaande opleidingen wordt het
kader speciaal op hun geschiktheid voor deze taak
uitgezocht; bij deze opleidingseenheden zijn afzonderlijke
officieren van gezondheid ingedeeld, die, naast de
gewone geneeskundige behandeling, tevens hygiënischen
arbeid verrichten, welke voor een niet gering deel
bestaat in voorlichting van deze jonge menschen, daarbij
rekening houdend met hun ontwikkeling en de gewoonten
in hun eigen milieu.
D e M. G. D.
Het is hier misschien de plaats te wijzen op het
werk van onzen M. G. D. Een dienst, die als zoovele
andere legerdiensten in stilte werk van groot belang
doet. Vóór de genezing van zieken staat de taak tot
voorkómen van ziekten; deze strijd voor de handhaving
van een goede hygiëne onder soms ongunstige omstandigheden,
die onze geneeskundige dienst in samenwerking
met de troepencommandanten voortdurend voert,
is van het allergrootst belang. Om dit met feiten te
staven herinner ik slechts aan de geschiedenis van de
beri-beri; toen de voornaamste oorzaken van deze ziekten
nog niet waren onderkend, kon men er op rekenen
dat zeker de helft van een troep te velde binnen korten
tijd niet in staat zou zijn te vechten. Was deze ziekte
niet onderdrukt, dan zouden wij dus tweemaal zooveel
troepen noodig hebben met nog het risico, deze troepen
op een kritiek oogenblik niet in staat te vinden tot
ver'hten. Ook andere voor de physieke en moreele
krachten van de weermacht funeste ziekten zijn met
uitstekend gevolg teruggedrongen.
Misschien wil men mij tegenwerpen: „Het is gemakkelijk
genoeg iets uit te voeren wat een ander heeft
ontdekt". Maar dan moet ik opmerken, dat zelfs het
doorzetten van een juiste uitvoering niet altijd een
even eenvoudige zaak is. En dat juist uit ons korps
Officieren van Gezondheid niet weinigen zijn voorgekomen,
die op dit gebied baanbrekend werk hebben
verricht; ik noem alleen maar de professoren Eijckman,
die den grondslag voor de beri-beri-bestrijding legde, Flu,
de hygiënist, Koolemans Beijnen, de specialist in tropische
ziekten. Het is aan een korps artsen, dat deze
92
eervolle tradities op het gebied van gezondheidszorg
heeft op te houden, dat wij onze recruten en straks dus
ook onze Inheemsche miliciens toevertrouwen.
Daarmede is natuurlijk heelemaal niet gezegd, dat
er nooit iemand ziek zou worden, doch alleen dat het
mogelijke wordt gedaan om ziekten te voorkomen. Dit
is ongetwijfeld ook een algemeen legerbelang, zoodat
hier, als zoo vaak het persoonlijk en het algemeen
belang' hand in hand gaan.
In dit verband verdient de keuze van de garnizoenen,
waar de eerste oefening zal plaats hebben, de aandacht.
Op practische gronden is men hiervoor min of meer
aangewezen op militaire centra, doch, waar dit mogelijk
was, zijn de h e e 1 groote steden, die in bepaalde opzichten
nu eenmaal in een slechten reuk staan, vermeden.
De individueele zorg.
Spr. wilde ook nog een enkele opmerking maken over
het menschelijk element in de opleiding. Dit element
wordt in ons leger niet verwaarloosd. Een ieder, die
daarin wel eens de waarlijk mooie taak van compagniesof
batterij-commandant heeft vervuld, of de vervulling
van die taak van nabij heeft kunnen observeeren, weet,
dat de tijd van dien kapitein niet uitsluitend gevuld
is met de militaire oefeningen en het administratief
beheer van zijn troep. Een belangrijk deel van zijn dag
wordt gevuld met de zorg voor en over de moeilijkheden
van zijn menschen, waarin zij soms door eigen schuld,
soms door omstandigheden, zijn geraakt. De meest
uiteenloopende kwesties worden hem voorgelegd en het
is een soort traditie, dat de kapitein er wel raad op
zal weten.
De populaire voorstelling van den „op het rapport"
alleen maar „stevige douwen" uitdeelenden commandant
is dan ook een fictie. Zeker vallen er wel eens spaanders
als dat noodig is, maar daarmee houdt de zorg
niet op. Het is geen ijdele praat, dat de sergeant-majoor
de moeder en de kapitein de vader van de compagnie is.
Ook onze Inheemsche miliciens zullen deze traditie,
welke meer is dan een holle phrase, onderkennen en
leeren waardeeren en, wanneer dat noodig is, een willig
oor vinden bij hun commandant.
Reeds eerder zal hij de noodige inlichtingen van zijn
hoofden kunnen krijgen. Gedurende eenige maanden
hebben officieren de in aanmerking komende gebieden
bezocht en de Bestuurshoofden over de werking van de
toekomstige ordonnantie ingelicht; uiteraard moest deze
voorlichting, toen nog niets vaststond, vertrouwelijk
worden gegeven, doch wanneer men thans in desa en
kampong de hoofden bij elkaar steekt om over „milisie"
te praten, moeten wij aannemen, dat daaraan ook deze
vorm van voorlichting debet is, welke nu dus in het
openbaar vrucht kan gaan dragen.
Het Indische leger.
Welke plaats gaat overigens de Inheemsche milicien
in het leger innemen?
Om het nu eens sterk te zeggen — aldus spr. — het
beroepsleger bestaat al gedurende jaren niet meer.
Wanneer wij spreken van het „beroepsleger" bedoelen
wij in feite een verzameling beroepsmilitairen, die wij
in vredestijd bij elkaar zien in bepaalde leger-onderdeelen.
Doch deze en andere onderdeelen worden pas
een echt leger, wanneer zij al hun reservisten hebben
ontvangen en dat zijn er heel wat en van verschillende
soorten: daar zijn de kort-verbanders (de vliegers en
grond-soldaten), de Inheemsche hulpkorpsen met langen
kortverband-personeel, de Nederlandsche dienstplichtigen,
de reserve-officieren van verschillende
landaarden, de vrijwilligers-oud-militairen in de reservekorpsen,
de vrijwillige Stads- en Landwachters en

daarbij komen nu ook nog de niet-Nederlaiiders-dienstplichtigen.
Elk van deze categorieën neemt in het oorlogsleger
zijn plaats in, niet in dien zin dat er onderdeden bestaan
van uitsluitend beroepspersoneel of uitsluitend miliciens,
enz. Dit soort onderdeelen bestaat practisch niet meer;
misschien alleen nog op sommige plaatsen in de Buitengewesten.
Doch de samenstelling van deze onderdeelen
varieert sterk met de taak: er zijn bijv. zeer mobiele
eenheden, welke voor het meerendeel beroepspersoneel
tellen; andere onderdeelen met een weinig mobiele taak
worden vrijwel geheel zonder beroepspersoneel samengesteld;
als uiterste vindt men bijv. bepaalde landstormeenheden
en stads- en landwachten, waarbij het beroepspersoneel
geheel of vrijwel geheel mankeert.
In de meeste gevallen echter zijn meer soorten personeel
in elk der onderdeelen vertegenwoordigd. Zoo
dienen bij de Militaire Luchtvaart beroepspersoneel,
reserve-officieren, dienstplichtigen en kort-verbanders
nog van verschillende soort, ieder in een voor hem
geëigende taak. Ook de nieuwe dienstplichtigen zullen
op dergelijke wijze worden ingedeeld.
Evenmin als er dus sprake is van een eigenlijk
beroepsleger, kan er sprake zijn van een militie-leger.
Sedert de invoering van de Europeesche militie is het
leger uitgegroeid tot een z.g. kaderleger, zijnde als het
ware een kader van beroepspersoneel, opgevuld met
reservisten.
Onder reservisten verstaan wij dus hier een ieder, die
in vredestijd slechts voor oefening onder de wapenen
komt. Dat zijn, behalve de reserve-officieren, de dienstplichtigen,
de kort-verbanders, de oud-militairen en de
stads- en landwachters.
Nu het leger vrijwel de geheele maatschappij bestrijkt,
is het voor den burger van Indië niet meer een leger
of het leger, maar met recht z ij n leger, waaraan hij
rechtstreeks deel heeft.
Indeeling en milieu.
In den loop der tijden is gebleken, dat de geest van
dit leger een krachtig bindmiddel is voor alle landaarden:
wie eens daardoor gegrepen is, laat hij gewoonlijk
niet meer los; al deze heterogene soorten militairen
groeien samen tot één leger.
Dat neemt niet weg, dat aanvankelijk gedurende de
eerste opleiding elk „soort" zooveel mogelijk bij elkaar
gehouden wordt. Dit heeft ook zijn practische redenen:
de overgang uit de burgermaatschappij naar de militaire
sfeer is voor den recruut ook psychisch een niet geringe
overgang. Eerst als hij in dit nieuwe milieu gewend is,
kan zijn oorlogsindeeling tezamen met andere categorieën
volgen. Daarmee wordt hij opgenomen in het
groote geheel, op die plaats in de organisatie waar hij
zijn taak het best zal kunnen vervullen, en hij is onderworpen
aan dezelfde bepalingen wat betreft zijn
gebruik.
Buiten Indië.
Het heeft hierbij de aandacht getrokken, dat onze
Inheemsche miliciens ook buiten Nederlandsch-Indië
zullen kunnen worden gebruikt. De bedoeling van deze
bepaling is door den regeeringsgemachtigde, generaal
Berenschot, duidelijk uiteengezet en ook door de hoorders
wel goed begrepen. Minder heeft de aandacht
getrokken, hoewel ook door den regeeringsgemachtigde
genoemd, dat eenzelfde bepaling voor de Nederlandsche
dienstplichtigen zal gelden; het ontwerp voor invoering
van deze bepalingen is reeds ingediend, doch werd
slechts niet tegelijk met het ontwerp van de inheemsche
militie behandeld.
Ook in dit opzicht dus een gelijke lijn.
Spr. was overtuigd, dat meer nog dan welke staatkundige
hervorming, deze militie het gevoel van saamhoorigheid
zal opwekken en versterken. Hij vroeg zich
zelfs af, of niet juist deze militie een van de elementen
zal blijken te zijn waardoor een goed begrip, voor
hetgeen in de toekomst noodig is, zal ontstaan: niet het
minst ook: verband tusschen weermacht en bevolking,
begrip dat onze eigen weermacht er is, ter bescherming
van ons eigen lijf en goed!
(applaus).
Hierna werd gepauzeerd.
Van de gelegenheid tot het stellen van vragen werd
geen gebruik gemaakt; alleen wenschte een der Inheemsche
journalisten door tusschenkomst van den voorzitter
op een tweetal punten nog nadere inlichtingen,
nl. wat betreft de individueele positie van den Inheemschen
milicien in het leger en de verdeeling der Inheemsche
miliciens over de verschillende leger-onderdeelen.
In aansluiting met hetgeen door hem hierover reeds
was medegedeeld, gaf maj. Van Dijken omtrent beide
punten nog nadere bijzonderheden.
Hierna vroeg de heer Hadji A. Salim nog een nadere
preciseering omtrent het feit, dat de Inheemsche miliciens
ook buiten Ned.-Indtë zullen kunnen worden
gebruikt, welk punt de spreker ook in bevestigenden
zin nog nader toelichtte.
Vervolgens werd de film „Het nieuwe Leger" vertoond,
welke met merkbare belangstelling werd gevolgd;
de film geeft in haar groote verscheidenheid een goed
beeld van ons leger in zijn vele onderdeelen.
Sluiting.
De voorzitter ging hierna tot sluiting der bijeenkomst
over, allereerst maj. Van Dijken dank zeggend
voor zijn interessante en duidelijke uiteenzetting, welke
speciaal op twee zoo belangrijke punten als de positie
van den Inheemschen milicien en de verdeeling over de
verschillende legeronderdeelen verhelderend heeft
gewerkt.
Spr. wees voorts op de eensgezindheid en eenheid,
welke de zoo uiteenloopende onderdeelen van het leger,
in hun onderlingen samenhang beschouwd, beheerschen,
waarin zich uit het besef van een wilskrachtig samengaan,
zoowel voor de passieve als bij de actieve paraatheid
van Ned.-Indië. In haar afwachtende taak met
eigen weerbaarheid heeft Indië mede een aandeel in
den grooten strijd, waarvan het uiteindelijk resultaat
zal zijn, dat Nederland zal herrijzen!
(a p p 1 a ii s.)
BEWAKINGSDIENST, DETECTIVE- EN INFORMATIE-BUREAU
HERMANDAD Efi
LEVERT BEWAKING ONDER VOLLE GARANTIE. VOLVOERT ALLE OPDRACHTEN OP BIJ K A N T O O R
DETECTIVE-GEBIED. GEHEIMHOUDING VERZEKERD. DIRECTEUR J. F. J. WANDERS PRIOK - TEL. PRIOK 36
98

Begin Juli gaven de bladen een uitvoerig verslag van
de officieele opening van het nieuwe Nederlandsche
Informatiebureau, tevens informatiebureau voor Ned.
Oost- en West-Indië, gevestigd Rockefeller Plaza 10,
kamer 419, te New-York.
We ontleenen er hier de zakelijke bijzonderheden aan.
Tal van persoonlijkheden, zoo schreef Aneta-New-York,
uit de New-Yorksche perswereld en dé Nederlandsche
kolonie' $iraréu opgekomen om deze opening bij te wonen
en tevens den eeregast te begroeten, den.minister van
Buiterilandsche Zaken mr. E. N. van Klef f ens. O.a
waren aanwezig de Nederlandsche zaakgelastigde
Baron van Boetzelaer van Oosterhout en Baronesse van
Boetzelaer, de Consul-generaal der Nederlanden te New-
York, dr. J. A. Schuurman, en de hahdelscommissaris
voor Nederlaridsch-ïndië, de heer E. C. Zimmerman;
voorts de nieuwe leider van de Britsche Informatieorganisaties,
sir Gerald Campbell, eii de heefen Dudley
Bij verordening Nr. 7 van het Militair Gezag van
11 Mei 1940 werd een censuur op alle postzendingen,
telegrammen en telefonische berichten ingesteld.
Deze verordening is blijkens persbericht van ï'1 juli
jl. — bij verordening Nr. 84 — verduidelijkt in dien
zin, dat de werking en de bevoegdheden der censuur in
haar vollen omvang nauwkeurig zijn vastgelegd. Dit
is geschied om eiken twijfel, welke dienaangaande nog
mocht bestaan, uit den weg te ruimen.
Bovendien is in de nieuwe verordening bepaald, dat
hij, die het door de censuur-organisatie uitgeoefend toezicht
tracht te beletten, te bemoeilijken, te belemmeren
of té verijdelen, zich schuldig maakt aan een overtreding,
waarop hechtenis van ten hoogste drie maanden
of geldboete van ten hoogste vijfhonderd gulden is
gesteld. .'."'.••'.'•.•".'.'...'
Dé volledige tekst der verordening volgt hieronder:
De Legercommandant heeft, met intrekking van
verordening Nr* 7/DvO/VIIA-8 (Ja ïasche C o-u rant
van 14 Mei 1940 Nr, 39a.),'de volgende verordening
vastgesteld:
Artikel 1.
Gerekend van 11 Mei 1940 is era toezicht ingesteld
Ie. a. alle aan de post of andere instelling van vervoer
toevertrouwde brieven en andere zendingen, alsK*
mede wissels en quitanties en de daarvoor gestorte,
of geïnde bedragen;
b. alle aan de telegrafie toevertrouwde telegrammen;
c-alle aan de telefonie -toevertrouwde berichten en
gesprekken;
d. het gebruik van codes, geheimschrift, geheimspraak,
stenografisch schrift, teekeningen, bijzondere
teekens, zoomede op het gebruik van andere
talen dan de Nederlandsche;
2e. alle particuliere telegrafen en telefonen, waaronder
begrepen alle radio-ontvang- en zendinrichtingen;
Se. het drukken, uitgeven, aankondigen,
aan bieden, verspreiden, aan-
94
HET NEDERLANDSCH INFORMATIEBUREAU
TE NEW-YORK.
DE CENSUUR.
en Wheeler Bennett, die hem in deze taak terzijde staan.
Ook het Inter-AUied comité, dat de propaganda voor
de algemeene zaak der geallieerden behartigt, was door
verschillende leden vertegenwoordigd. De leden van de
Nederlandsche Aankoop Commissie en leiders van vele
andere Nederlandsche 'instellingen in de Vereenigde
Staten deden eveneens persoonlijk van hunne belangstelling
blijken.
Nadat de gasten zich in de „Nieuw-Amsterdam"-zaal
van Holland Huis verzameld hadden, hield de directeur
van het Informatie Bureau, dr. N. A. C...S to tem aker
dé Bruïne, de openingsrede.
Tot onder-directeur werd benoemd de heer J. H.
Hui z in ga, die tot aan den Duitschen inval in Nederland
Londensch-correspondent van een der voornaamste
Nederlandsche dagbladen was. De bibliotheek zal onder
leiding staan van dr. B. Landheer en den heer
J. v a n S-t a p p e n.
.:.••• • " ' . «4fc .- '•;'•-'• . ' ••-• •••'•
Ge wijz i gd e v e r o r d en i n g.
plakken, in den handel brengen
of in het bezit hebben van ge-
, schriften, teekeningen, clichê's
en afbeeldingen;
4e. alle analoge zendingen als bedoeld onder ten Ie, sub
a, b en c en ten 3e, welke dooi' anderen (onder wie
begrepen zoowel physieke als rechtspersonen) dan
de daar bedoelde instellingen van vervoer binnen het
rechtsgebied van Nederlandsch-Indië worden overgebracht;
5e. alle analoge zendingen als bedoeld onder ten Ie, sub
' a, b en c en ten 3e, welke het rechtsgebied van
Nederlandsch-Indië worden binnengebracht of daaruit
verzonden door personen en instellingen als bedoeld
onder ten Ie, ten 2e, én ten 4e.
Artikel 2.
(1) De uitoefening van het in artikel 1 bedoeld toezicht
is opgedragen aan de „censuur.".
(2) Door of vanwege den Legercommandant worden
de personen aangewezen, die belast zijn met een gedeeltelijke
of geheelé uitoefening van het in alinea (1) bedoeld
toezicht.
Artikel 3.
Uitsluitend ten behoeve van de uitoefening van het
in artikel 1 omschreven toezicht beschikt de censuur
over dé bevoegdheden als omschreven in de artikelen
11, 12, 18 en 37 van den Staat van Oorlog en van Beleg.
Artikel 4.
(1) Hij, die het door de censuurorganisatie uitoefenend
toezicht tracht te beletten, te bemoeilijken, te
belemmeren of te verijdelen, wordt gestraft met hechtenis
van ten hoogste drie maanden of geldboete van
ten hoogste vijfhonderd gulden.
(2) Het in lid (1) strafbaar gestelde feit wordt beschouwd
als overtreding.
Artikel 5.
De verordening werkt terug tot 11 Mei 1940.

tea**