J a a rverslag 2 0 0 6 - CBF

16
Makkum, Garages bij Turfmarkt 5 en 7 V a n u i t
kunst- of bouwhistorisch oogpunt behoeven deze twee garageboxen,
uit de jaren ’70 van de vorige eeuw, geen nadere beschrijving.
Als verkrijging zijn zij evenwel de moeite waard, omdat de
garages direct grenzen aan het achterterrein van onze panden Turfkade
5 en 7 te Makkum. De heer P.J. Tichelaar schonk deze panden
in 1999 aan onze Vereniging en het eigendom van de twee garages
vergroot de verhuurbaarheid van de twee huizen. Wij zijn dan ook
dankbaar dat de heer Tichelaar de garages aan zijn eerdere schenking
heeft toegevoegd.
Naaldwijk, Heilige Geesthofje 1-12 De stichting
van dit hofje in de dorpskern van Naaldwijk, iets ten zuiden van de
Hervormde Kerk en de Kerkring, gaat terug tot de late middeleeuwen.
Het hofje behoort daarmee tot de vroegste instellingen van
liefdadigheid die in ons land bewaard zijn. In 1496 overleed
Hendrik IV, heer van Naaldwijk. Hij liet een bedrag na aan de
‘Heilige Geest’, het kerkelijk armenbestuur, tot huisvesting van vijf
arme mannen. Van dit bedrag werden, op een erf dat voorheen
behoorde bij de pastorie, vijf woningen gebouwd. Later is deze
bebouwing uitgebreid met nog eens vijf woningen voor mannen en
tien woningen voor vrouwen, zodat een complex van twintig
woningen ontstond. De woningen liggen in rijen aan weerszijden
van een grote binnenhof die wordt afgesloten door een éénbeukige
kapel met een driezijdige sluiting, gewijd aan de Heilige Geest. Na
Naaldwijk, Heilige Geesthofje. (foto HdK)
de reformatie werden de huisjes beheerd door een stichting met de
naam het ‘Domaniale Oude Mannen- en Vrouwenhuis’. Nadat
Prins Frederik Hendrik, die in de omgeving van Naaldwijk zijn
jachtslot Honselaarsdijk liet bouwen, in 1612 eigenaar werd van de
heerlijkheid Naaldwijk, trad hij op als beschermheer van het hofje.
In 1627 en 1631 werden door hem stichtingsbrieven afgegeven en
het financiële beheer kwam onder toezicht van een rentmeester die
door de Prins van Oranje zelf werd benoemd. In 1641 werd het wapen
van Frederik Hendrik geplaatst boven de ingang van de kapel,
waarschijnlijk bij gelegenheid van een gedeeltelijke vernieuwing van
het gebouw. De kapel werd in 1807 door Koning Lodewijk Napoleon
in gebruik gegeven aan de Nederlands Israëlitische
gemeente te Naaldwijk, die het gebouw als synagoge gebruikte tot
circa 1920. Vanaf 1935 was het streekmuseum er in ondergebracht.
Momenteel wordt de kapel verhuurd voor concerten en exposities
en wordt zij door de gemeente Westland gebruikt als trouwlocatie.
De huisjes bleven altijd in gebruik als woningen voor oude van
dagen, die er tot op de dag van vandaag kosteloos mogen wonen.
De huidige bebouwing gaat waarschijnlijk geheel terug tot de eerste
helft van de 17de eeuw. De gevels zijn opgetrokken in gele ijsselsteen
onder toepassing van fel rode baksteen voor de bogen boven
de vensters. De woningen liggen onder een doorlopend zadeldak
waaruit om de twee vensters een met een topgevel beëindigde aankapping
naar voren steekt. Verschillen tussen de noord- en de zuidvleugel
geven aan dat het complex niet in één bouwfase tot stand
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 6
kwam. De noordvleugel bestaat uit en reeks van elf woningen met
in totaal 5 topgevels. De middelste is uitgevoerd als tuitgevel en
wordt bekroond door een overhoeks geplaatste toppilaster. De
overige vier hebben eenvoudige puntgevels met vlechtingen. Deze
woningen kunnen nog dateren van omstreeks 1600. De woningen
aan de overzijde zijn wat kloeker in uitvoering en ook ontbreekt
daar het afwijkend uitgevoerde middentopje. Waarschijnlijk werd
deze reeks gebouwd of herbouwd in de tijd van Frederik Hendrik,
rond 1630.
Een merkwaardigheid die zich aan beide zijden van de binnenhof
voordoet, is dat de indeling van de gevels niet synchroon loopt met
de indeling van de woningen daarachter. Ieder huisje bestond uit
een woonkamer met een deur en een raam en een stookplaats tegen
de zijgevel. De achterwand werd ingenomen door een bedstede en
een kast waarin de trap naar de zolder was opgenomen. De voordeuren
van twee woningen zijn steeds bij elkaar gezet onder een
geveldeel met een topgevel. De scheiding tussen twee woningen
bevindt zich daardoor midden achter de topgevels en sluit op
zolderniveau aan op de middenstijl van het centraal geplaatste kruiskozijn.
Deze kruiskozijnen werden om die reden niet gewijzigd bij
een modernisering van de vensters in het midden van de 19de
eeuw. Bij een restauratie in de jaren ‘60 van de vorige eeuw werden
de woningen twee aan twee samengevoegd, waarbij één van de kamers
als keuken in gebruik werd genomen. De huisjes bezitten nog
belangrijke resten van hun 17de-eeuwse interieur. Bij de genoemde
restauratie werden de schouwen uit de 19de eeuw vervangen door
stookplaatsen met houten rookkappen naar 17de-eeuws model.
Rouveen, Oude Rijksweg 264 De Vereniging is eigenaar
geworden van een kleine 19de-eeuwse boerderij in de plattelandsgemeente
Staphorst-Rouveen. Boerderijen worden door de
Vereniging slechts mondjesmaat aangekocht. De reden is vooral dat
één van onze belangrijkste uitgangspunten voor restauraties – het
herbestemmen van een gebouw zoveel mogelijk in overeenstemming
met het oorspronkelijke gebruik – hier bijna niet te verwezenlijken
is. Het bedrijfsgedeelte van een boerderij is doorgaans drie of
vier maal zo groot als het woongedeelte en als de Vereniging benaderd
wordt voor een verwerving is de boer over het algemeen reeds
lang uit het gebouw vertrokken.
Uitzonderingen worden gemaakt voor boerderijen die in de oorspronkelijke
staat verkeren en daardoor een sprekend voorbeeld zijn
van het boeren en wonen in een bepaalde periode. Omdat boerderijen
per regio zeer verschillend zijn, wordt gestreefd naar spreiding.
Deze boerderij ligt in de arme landbouwgebieden op de grens van
het waterrijke veengebied rond Vollenhove en Zwartsluis en de hoger
gelegen delen van Overijssel en Drenthe. Het betreft een dwars-
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Rouveen, Oude Rijksweg 264. (foto RACM)
deelboerderij met het woongedeelte en de schuur onder één doorlopend
rieten dak. De woning bestaat uit één kamer, waarin werd
geleefd, gekookt en geslapen. De constructie bestaat uit een driebeuk
met ankerbalkgebinten. De hoge middenbeuk werd gebruikt
voor het optasten van de oogst. In de lage zijbeuken, tussen de stijlen
van het gebint en de buitenwanden, zijn in het woongedeelte de
bedsteden getimmerd en in de schuur de hokken voor varkens en
kleinvee. Dergelijke boerderijen werden volgens een vast schema,
waaraan in de 18de en 19de eeuw nagenoeg niets veranderde, opgetrokken
onder leiding van de dorpstimmerman. Bij de bouw werd
door de opdrachtgevers, samen met buren en familie meegetimmerd
om de kosten te drukken. Bij de rijkere voorbeelden werd
voor de in Staphorst geliefde bonte beschildering van het interieur
een schilder van buiten ingehuurd. Bij de meer eenvoudige hoeves
werd de beschildering door de vrouw des huizes zelf uitgevoerd.
Aanvankelijk lagen zowel Rouveen als Staphorst meer naar het westen
in de ontgonnen veengebieden aan de oostzijde van het Zwarte
Rouveen, Oude Rijksweg 264. Bedstede grenzend aan het woonvertrek.
(foto RACM)
17