J a a rverslag 2 0 0 6 - CBF

More documents

Recommendations

Info

48 Afb. 6. Exterieur zuidzijde in 2007. (foto HdK) enkele jaren gebruikt als gevangenis voor priesters die weiger- den de eed van trouw aan de Franse Republiek af te leggen. In 1822 vestigde het Burgerlijk Armbestuur een bank van lening in de Cellebroederskapel, die tot het jaar 1924 als de Maastrichtse L o m m e rd bleef bestaan. Daarna werd de kapel een tijd gebru i k t als garage van de eerste Maastrichtse autobusonderneming. In 1940 kochten de Broeders van de Beyart het Cellebro e d e r s- klooster aan. Het klooster werd in 1954 wegens bouwvalligheid g rotendeels gesloopt. Alleen de kapel en de aangrenzende vleugel met de façade van vakwerkbouw bleven gespaard (afb. 3-5). In 1960 hekelde p rofessor J.J.M. Timmers in het blad Heemschut de erbarmelijke toe- stand van de Cellebroederskapel, die van ellende in elkaar begon te zak- ken. Een jaar later werd een restauratieplan opgesteld door architect Jef B rouwers en in 1963-1965 volgde de uitvoering van dit re s t a u r a t i e p l a n . E x t e r i e u r Afb. 5. Opmetingstekening uit 1884 van r i j k s a rchitect Ad. Mulder. Afb. 7. Exterieur noordzijde in 2007. (foto HdK) De kapel is gebouwd met mergelblokken en uitgevoerd als een zaal- kerkje met een vijfhoekige koorsluiting op het oosten en een topgevel aan de westzijde. In deze topgevel verwijst een jaarsteen met het jaart a l 1-7-0-5 naar de herstellingen die dat jaar hebben plaats gevonden. Tijdens deze ingrijpende verbouwing is de topgevel aan de westzijde geheel vernieuwd en werd de dakruiter afgebroken. Deze topgevel was voor de verbouwing van 1705 minder hoog en het dak had voord i e n aan de westzijde een wolfseinde. Bovendien zijn tijdens deze bouwcam- pagne alle venstertraceringen uit de zuidelijke spitsboogramen verw i j- d e rd en vervangen door grote glasvlakken. Deze beglazing is aan het eind van de 19de eeuw gewijzigd toen er in de kapel een tussenvloer w e rd aangebracht, waarbij de ramen aan de zuidzijde met baksteenmu- ren zijn opgevuld. Enkele kleine fragmenten van de originele gebrand- s c h i l d e rde ramen zijn bij de restauratie in 1965 teruggevonden en herplaatst in het westelijke venster. Tijdens de restauratiecampagne van 1963-1965 zijn de dichtgezette vensters aan de zuidzijde weer open- g e b roken en vervolgens zijn er gotische venstertraceringen gere c o n s t r u- e e rd aan de hand van de blindnisbogen van de noordzijde van de kapel (afb. 8). Bij deze herstelwerkzaamheden kwam ook aan het licht dat de kerk oorspronkelijk aan de buitenzijde een rode kleurafwerking heeft gehad en die rode afwerklaag is in 1965 opnieuw aangebracht op de m e rgelstenen muurvelden (afb. 6). Het rood schilderen van merg e l s t e e n komt in Maastricht wel vaker voor bij middeleeuwse mergelstenen gebouwen en dit werd niet alleen uit esthetische overwegingen gedaan, D E C E L L E B R O E D E R S K A P E L T E M A A S T R I C H T J A A R V E R S L A G 2 0 0 6 maar vooral ter conservering van de mergel, die immers door uitwate- ring een dikke gipslaag vormt en dan gemakkelijk van de muur afschil- f e rt. Om dit verw e r i n g s p roces tegen te gaan werden merg e l m u ren inge- s t reken met ijzero e r. Deze kleurtoepassing is nog zichtbaar op tal van m e rgelstenen monumenten in Maastricht, zoals bij de toren van de St. Janskerk, de zijkapellen van de St. Servaaskerk, de oostgevel van de Dominicanenkerk, de voorgevel van Chateau Neercanne en de achterg e- vel van het Spaans Gouvernement. Op andere mergelstenen gevels is de kleurstof door verwering of ten gevolge van het afschaven van de muur- vlakken verloren gegaan. Tijdens de restauratie van 1963-1965 is het pannendak vervangen door een leiendekking en werd ook de zeshoekige t o re n b e k roning gere c o n s t r u e e rd. De plaats van de toren kon op basis van de plaats van het luigat bepaald worden. De constructie van het dak bestaat uit eiken balken die als een gordingenkap zijn samengesteld. V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R Afb. 8. Restauratieplan uit 1963 van architect J. Bro u w e r s . 49
50 Afb. 9. Gewelfschildering na de restauratie door A. Volders in 1965. (foto HdK) Afb. 10. Blikfoliedecoratie met sterre n m o t i e f : detail van de gewelfschildering, in 1998 blootgelegd door Restauratie Atelier Limburg . (foto SRAL) Van het oorspronkelijke zestiende-eeuwse kloostercomplex is slechts een bescheiden gedeelte bewaard gebleven tegen de noordzijde van de kapel (afb. 7). Deze vleugel bezit een onderbouw van mergelsteen en een bovenbouw van vakwerk, dat met houten korbelen op hardstenen kraag- stenen rust. In de mergelstenen onderbouw zijn vier vensters met g e p ro f i l e e rde korfbogen hersteld aan de hand van teruggevonden bouw- s p o ren en aan de oostzijde werd in dezelfde stijl een deur gere c o n s t r u- e e rd. Bij de restauratie van 1963 is de vakwerkconstructie vrijwel geheel v e rnieuwd. De aangrenzende kloostergebouwen waren al in 1940 a f g e b roken. Alleen een gedenksteen aan de noordzijde van de kapel h e r i n n e r t nu nog aan de plaats waar deze gebouwen hebben gestaan. Op de steen staat de inscriptie: ‘Desen bouw heeft doen maecken Br. Henricus Kerckhoofs Pater deses conve(n)ts ende Diffinitor van het o rden der Cellebroeders int yaer 1706’. Deze steen is afkomstig uit de refter van het klooster. Een tweede gedenksteen in deze gevel toont de tekst: ‘B.H.K.H.P. 1709’. Deze letters staan waarschijnlijk voor ‘ B roeder Hendrik Kerkhoofs hunc possuit’ (= geplaatst door Bro e d e r Hendrik Kerkhoofs). I n t e r i e u r Tijdens de restauratie van 1963-1965 is de Cellebroederskapel hersteld in de stijl van de flamboyante gotiek. Het schip van de Cellebro e d e r s - kapel telt vier gewelfvakken en het priesterkoor heeft een samengesteld gewelf. De gewelven zijn door de ribben verdeeld in een decoratief net- w e r k p a t roon in de stijl van de Brabantse gotiek en de gewelfribben worden ondersteund door kleine kapitelen. Deze kapitelen zijn gedecore e rd met engelenfiguren die Christus’ lijdenswerktuigen dragen, zoals een gesel, martelzuil, doorn e n k roon en kruishout. Deze lijdenswerktuigen v e r wijzen naar de goede werken van de Cellebroeders, die als zieken- b roeders en grafdelvers ook dagelijks met het lijden werden geconfro n- t e e rd. Vrijwel identieke kapiteeltjes zijn bewaard gebleven in de ru ï n e van de kapel van St. Josaphat in de tuin van de Broeders van de Beyart . Deze kapel werd rond 1500 gebouwd in opdracht van de zusters Fran- ciscanessen uit Peer. Deze kapel heeft ongetwijfeld als inspiratiebron g e f u n g e e rd voor de kapitelen van de Cellebroederskapel. Op de gewelfvakken is de oorspronkelijke schildering bewaard gebleven. Deze schildering werd tijdens de restauratie van 1963-1965 ontdekt en blootgelegd door A. Volders. In de gewelfvakken zijn loofwerkversierin- gen aangebracht en engelenfiguren met de lijdenswerktuigen (afb. 9). Tegen de westgevel werden verschillende fragmenten teru g g e v o n d e n D E C E L L E B R O E D E R S K A P E L T E M A A S T R I C H T J A A R V E R S L A G 2 0 0 6 van een Laatste Oordeel, maar omdat die fragmenten uit twee verschillende fases dateren, heeft de restauratie niet tot een herkenbaar totaal- beeld geleid. In het jaar 1998 zijn de schilderingen opnieuw gere s t a u- re e rd door het Restauratie Atelier Limburg. Dankzij deze restauratie is het architecturale concept van de kapel weer in ere hersteld. Tijdens de werkzaamheden werden op de manchetten van de gewelfribben re s t e n van kleine zilveren sterretjes teruggevonden (afb. 10). De sterretjes waren met behulp van een houten mal opgebracht. In die houten mal werd een velletje tinfolie aangebracht en daarna een laagje hars of was, waar- mee de folie op het gewelf werd gelijmd. Daarna werd de folie met een dun laagje vernis bestreken zodat het een zachte gouden gloed kreeg. Omdat de mal bovendien van een aantal parallelle inkervingen was voor- zien, hebben de sterretjes het aanzien van goudbrokaat gekregen. Dezelfde decoratietechniek is ook bekend van de Pieterskerk te Leiden, de St. Lebuïnus in Deventer en de Onze Lieve Vrouwe van Breda. Bij kaarslicht fonkelen deze gouden sterretjes als een echte sterre n h e m e l . In de Cellebroederskapel bevindt zich een zeer bijzonder kabinetorg e l , dat toegeschreven wordt aan de beroemde Franse orgelbouwer Joseph Binvignat, die zich omstreeks 1776 als orgelbouwer vestigde in Maas- tricht (afb. 11). Joseph Binvignat werkte gedurende lange tijd als com- pagnon samen met Maastrichtenaar Lambertus Houtappel, wiens doch- ter hij in 1781 huwde. De firma Binvignat-Houtappel verv a a rdigde in Maastricht ondermeer de orgels van de St. Janskerk, de St. Matthiaskerk en de St. Servaaskerk. Deze orgels zijn sterk verwant met de Franse 18e eeuwse org e l b o u w, zoals blijkt uit de samenstelling en de intonatie van het orgelpijpwerk. Het orgel van de Cellebroeders werd in 1794 gebouwd voor de kerk van Berg en Terblijt. In 1936 werd het orgel verplaatst naar d e kerk van Scharn en in 1969 werd het orgel gere s t a u r e e rd door de firm a Ve r s c h u e ren, waarna het opgesteld werd in de Cellebroederskapel. Bij gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de congregatie van de b roeders van de Beyart en tevens ter gelegenheid van de voltooiing van de restauratie heeft het stadsbestuur in 1965 een luidklok aangeboden voor de sierlijke dakruiter van de kapel. Deze luidklok komt uit de kerk van het Overijsselse Albergen en ze is in 1796 gegoten door de Rijn- landse klokkengieter Johan Rutger Voigt. Op de klokkenstoel werd in 1965 het chronogram uitgesneden: ‘LaVDeM traIeCtI fratIbVs hInC ConCIno’ (Vanaf deze plaats laat ik de lof van Maastricht voor de bro e- ders weerklinken) en hoewel de klok niet meer vaak wordt geluid, blijft die wens ons wel herinneren aan de goede werken van de Maastrichtse b ro e d e r s . ■ V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R Afb. 11. Overzicht kapel naar het westen met k a b i n e t o rgel van Joseph Binvignat. (foto auteur) L i t e r a t u u r v e r w i j z i n g • De Monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Limburg. De monumenten in de gemeente Maastricht, ’s-Gravenhage 1926-1953, pp 159-163 • J.L.A. Brouwers, Cellebroederkapel te Maastricht. Restauratieplan, Maastricht 1961 • E. Kreuwels, Inventaris van het archief van de Bank van lening te Maastricht, Maastricht 1987 • P.J.H., Ubachs & S. Tagage, De Maastrichtse Cellebroeders met een beschrijving van hun kapel, Maastricht 1977 • P.J.H. Ubachs, De Cellebroederskapel, Maastrichts Silhouet 3, Maastricht 1980 • A.A.H. Friedrichs, ‘De verfdwarsdoorsnede bij het onderzoek van de historische binnenruimte. Persbrokaat op steen’, in: Bulletin van de KNOB, 99 (2000) pp 166-172 51
Page 1 and 2: Ve reniging Hendrick de Keyser J a
Page 3 and 4: Voorzijde omslag: ‘Heilige Geesth
Page 5 and 6: 6 Verslag van de V e r e n i g i n
Page 7 and 8: 10 grotendeels verloren gegaan. De
Page 9 and 10: 14 Dordrecht, Bolwerk 2 / Merwekade
Page 11 and 12: 18 Rouveen, Oude Rijksweg 264, inte
Page 13 and 14: 22 Vierpolders, ‘Esterenburgh’,
Page 15 and 16: 26 F i n a n c i ë n De huuropbren
Page 17 and 18: 30 Balans per 31 december 2006 na b
Page 19 and 20: 34 Toelichting op de b a l a n s pe
Page 21 and 22: 38 Afb. 2. Tussenvloer met expositi
Page 23 and 24: 42 Afb. 5. Exterieur Wa t e r t o r
Page 25: 46 Afb 2. Cellebroedersgang omstree
Page 29 and 30: 54 Afb. 5. Uitsnede van de kaart va
Page 31 and 32: 58 Afb. 8. Overzicht van kasteel en
Page 33 and 34: 62 Alfabetische lijst v a n plaatse
Page 35 and 36: 66 M e d e m b l i k 1 Vooreiland 1
Page 37: C o l o f o n O n t w e r p Studio

J a a rverslag 2 0 0 6 - CBF

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?