J a a rverslag 2 0 0 6 - CBF

60
Afb. 12. Restant van de galerij
van de tuinvleugel. (foto auteur)
Afb. 13. Preekstoel van de NH kerk te Wa t e r i n g e n ,
in 1646 door Pieter Post ontworpen voor de
Hofkapel van Honselaarsdijk. (foto auteur)
dacht gekregen. De beganegrond van het hoekpaviljoen naast de schil-
derijenzaal was als badappartement ingericht. In mei 1646 werden de
v l o e ren gelegd in twee vert rekken ‘aan het oosteind van de open galerij
tegen de nieuwe tuin’, waarmee mogelijk de schilderijenzaal en het bad-
a p p a rtement werden bedoeld.
De inrichting van deze beide ruimten is door Pieter Post ontworpen,
die in deze tijd immers in vaste dienst van het hof was en zelf ook bij de
aanbestedingen van de verschillende onderdelen aanwezig was. De kapel
w e rd voorzien van een preekstoel, twee banken en een orgel, aanbesteed
in de tweede helft van 1646 aan verschillende schrijnwerkers en beeld-
snijders (afb. 13). De kapel is met de sloop van het paleis in de vro e g e
19de eeuw verdwenen. Van de inrichting zijn de preekstoel en onder-
delen van de banken bewaard gebleven. Deze zijn in de 18de eeuw aan
de kerk in Wateringen geschonken.
Tegelijk met de preekstoel werd in juni 1646 ook het schrijnwerk voor
de grote zaal in de tuinvleugel aanbesteed. De bestekken voor het
schrijnwerk en het schilderwerk en de inventaris van Honselaarsdijk uit
1694 geven een indruk van de inrichting van deze bijzondere zaal, die
waarschijnlijk in de oostelijke helft van de nieuwe vleugel heeft gelegen,
in het bouwdeel dat tegenwoordig nog bestaat. De rechthoekige zaal in
de Nederhof had vier vensters die op de tuin uitkeken en aan de andere
zijde een wandbetimmering met schilderijen. Tegen de wanden werd e n
20 duim (circa 50 cm) brede houten panelen gemonteerd die van de
vloer tot aan het plafond reikten en die als muurdammen moesten ogen
(afb. 14). Hiertegen werden vervolgend houten pilasters geplaatst, vijf
aan elke van de beide lange zijden en twee aan de kopse zijden met
steeds twee kwartpilasters in de hoeken. Op deze manier werd de zaal
ingedeeld in zes bij drie traveeën. Aan elk van beide korte zijden ware n
twee deuren, waarvan er steeds slechts één functioneel was en één
schijn, omwille van de symmetrie.
Enkele maanden later, in november 1646, kon de houten betimmering
w o rden beschilderd. Hiervoor werd een beroep gedaan op de decoratie-
schilder Mathias du Bus, die toen ook in paleis Noordeinde werkzaam
was. De houten ‘muurdammen’, pilasters en lambrisering werden
g e m a rm e rd, evenals de lijsten van de panelen waarin putti en festoenen
w e rden geschilderd alsof zij van wit marmer of albast waren. De pilas-
ters bleven effen, hoewel er in eerste instantie festoenen op zouden
w o rden geschilderd. Het houten balkenplafond werd zo beschilderd
alsof het kostbaar palissanderhout was en werd voorzien van gesneden
houten rozetten. De wandvlakken waar geen vensters of (schijn)deure n
D E N E D E R H O F I N H O N S E L E R S D I J K J A A R V E R S L A G 2 0 0 6
w a ren, werden met schilderijen bespannen die speciaal daartoe in 1648
in Antwerpen waren besteld bij Gonzales Coques, ‘van soodanige gro o-
te historiën ende ordonnantie als hem sijn aengewesen’. Zoals ook in de
a n d e re paleizen van Frederik Hendrik zal het thema door de stadhouder
zelf zijn bepaald, waarschijnlijk met advies van Huygens. Het werd een
serie van tien schilderijen van de geschiedenis van Amor en Psyche. Va n
een beroemde kunstenaar als Coques verwachtte het hof ongetwijfeld
nieuwe, eigen composities maar blijkbaar leed de schilder onder tijdge-
b rek. Buiten medeweten van zijn opdrachtegevers had Coques verv o l-
gens de schetsen laten maken door zijn Antwerpse collega Abraham van
Diepenbeeck. Deze maakte zich er echter met een Jantje-van-Leiden
van af en baseerde zijn ontwerp grotendeels op een beroemd voorbeeld
in Italië. Coques had dit blijkbaar niet onmiddellijk door en ging ijverig
aan de slag volgens de aangeleverde schetsen. De presentatie van de
schilderijen in Den Haag was dan ook tamelijk onverkwikkelijk voor
Coques. De geleerde kunstkenner Huygens herkende het Romeinse
voorbeeld van Raphael onmiddellijk. De doeken werden desondanks
volgens plan in de tuinzaal geïnstalleerd. Deze blamage voor Coques
leidde uiteindelijk tot een hevige ruzie tussen hem en Diepenbeeck,
die uiteindelijk door het St.Lucasgilde in Antwerpen moest worden
beslecht.
Ve reniging Hendrick de Keyser is nu in het bezit van het oostelijk deel
van de Nederhof. Van de oorspronkelijke functies, de stallen in de zui-
delijke, de personeelsvert rekken in de oostelijke en de schilderijenzaal
en het badappartement in de noordelijke vleugels, is tegenwoordig niets
meer direct terug te vinden. Hoewel dit deel van het complex niet is
gesloopt, kende het een lange tijd van verwaarlozing waarbij ook de
kenmerkende hoge hoektorens zijn verdwenen. In 1977 is het gebouw
g e re s t a u re e rd en voor bewoning geschikt gemaakt. Bij deze gelegenheid
zijn de hoekpaviljoens weer tot halve hoogte opgemetseld zodat het
historische silhouet in de huidige situatie tenminste op bescheiden
schaal herkenbaar is. Ook in de aanblik van het huidige dorp tegenover
de oostvleugel van de Nederhof is de stedenbouwkundige ingreep van
F rederik Hendrik nog terug te zien. ■
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 14. Restant van de beschilderde
wandbetimmering van de tuinvleugel
van de Nederhof. (foto HdK)
Verdere literatuur over dit onderwerp:
• Th. Morren, Het Huis Honselaarsdijk, Leiden 1908.
Herdruk Alphen a/d Rijn 1990 (met belangrijke aanvullingen
van R. Meischke en H.W.M. van der Wijck).
• D.F. Slothouwer, De paleizen van Frederik Hendrik,
Leiden 1945.
• J.G. van Gelder, ‘De opdrachten van de Oranjes aan Thomas
Willeboirts Bosschaert en Gonzales Coques’, Oud Holland 64
(1949), pp. 41 ev.
• M. Keblusek, J. Zijlmans (red.), Vorstelijk Vertoon. Aan het
hof van Frederik Hendrik en Amalia, Den Haag/Zwolle
1997.
• V. Bezemer Sellers, Courtly Gardens in Holland 1600-1650.
The House of Orange and the Hortus Batavus, Amsterdam/
Woodbridge 2001.
61