download achtergronddocument Nederland van de kaart

20
In Nederland heeft voornamelijk de hand van de mens
bepaald wat zich in het landschap bevindt en in welke vorm. De
bossen, de heide, zelfs het waterpeil in vennen en moerassen:
alles is mensenwerk. Wanneer dit niet het geval was geweest,
zou het samenstellen van de Kaart vrij gemakkelijk geweest
zijn. Immers, bewoners van landen waar het landschap nog
grotendeels natuurlijk is, untouched or unspoiled zoals de
Engelsen zo treffend zeggen, rest slechts de persoonlijke smaak
of voorkeur. Een indiaan in het regenwoud vindt het woud dat
hem geborgenheid, voedsel en levensvreugde geeft, mooi. Een
Inuit vindt ijs en sneeuw helemaal zijn ding en de Mongolen
zweren bij de uitgestrekte boomloze vlakten waar hun kuddes
gedijen en roofdieren nauwelijks enige dekking hebben.
Even zo goed zijn er in ons geheel in cultuur gebrachte
landschap verhalen bekend over boeren die na de kerkgang aan
de rand van hun roggeakker de ‘rog’ omhoog keken en vervuld
waren van trots.
Lange landbouwtraditie
In ons land verdween de natuur in de zin van unspoiled en
untouched al zo’n 5000 jaar geleden, toen de eerste ‘boeren’
met gedomesticeerd vee het gebied van jagers en verzamelaars
binnentrokken. Ze begonnen met het kappen van de wouden
en het naar hun hand zetten van de vegetatie. In de begintijd
was iedereen nog boer en bestonden stad en stedeling nog
niet. Ook waren de eerste boeren nog niet in staat het land
goed te ontwateren en bovendien was mest schaars. Alles werd
afgeperkt met dood of levend hout, sloten of aarden wallen. Zo
ontstond gaandeweg een enorm labyrint van sloten, houtwallen
en heggen.
In het begin waren met name de akkers omheind om
rondtrekkende wilde dieren tegen te houden en werden de
gemeenschapsweides nog door iedereen gebruikt. Daar maakte
het opdelen van gemeenschappelijk bezit een einde aan.
Celtic fields, hier hersteld door het Geldersch Landschap,
zijn de vroegste houtwallen.
Verstedelijking en een rolverdeling in arbeid, de overgang van
een stamcultuur naar een feodale bestuurslaag van keizers,
koningen, graven en hertogen versterkten meer en meer
het verder opsplitsen van bezit. Er kwamen wetten om de
gemeenschappelijke gronden van zogenaamde boermarken te
verdelen. Dit gebeurde in vrijwel heel Europa omstreeks dezelfde
tijd (18e en 19e eeuw). Een onvoorstelbare extra lengte aan
sloten, wallen, heggen en singels was het directe gevolg van
deze wetgeving. Met name hierdoor namen de flora en fauna,
wat we nu met een plechtig woord biodiversiteit noemen, sterk
in omvang toe. Niet alleen de verscheidenheid in soorten,
maar ook de hoeveelheid individuen per soort. Natuurlijk geen
bruine beren, wolven, elanden en oerossen, maar wel alles wat
profiteerde van de gigantische lengtes aan nieuwe oevers en
bosranden (wat sloten, houtwallen en heggen in de ogen van
planten en dieren nu eenmaal zijn). Voor de boeren uit die tijd,
die met veel gezwoeg hun land bewerkten, was een akker of
veestapel iets om trots op te zijn.
Nostalgie met inhoud
Waarom noemen we oude agrarische cultuurlandschappen,
zoals afgebeeld op oude schoolplaten en in de Verkadealbums,
arcadische landschappen? Waarom zijn ze omgeven met
nostalgische gevoelens? Waarom dienen ze nog altijd als decor
voor speelfilms, voor commercials van vakantiebestemmingen
of van gezond voedsel, waarvoor soms zelfs voor het beeldmateriaal
uitgeweken moet worden naar het buitenland?
Dijkhelling met bloemen uit ‘onze grote rivieren’
(Verkade-albumreeks).