Musis maart 2010 nr. 3 - Gemeente Schiedam

tekst: Hans van der Sloot
foto's: uit besproken boek
Fontijne 100 jaar.
17 Musis
Vakmanschap in vorm.
‘Vakmanschap in vorm’ is de titel van het boek waarmee de Vlaardingse historicus Klaas
Kornaat het honderdjarig bestaan van Machinefabriek Fontijne, luister bijzet. En Kornaat zou
Kornaat niet zijn als hij niet meteen na de korte inleiding van Managing director Fred Jan
Weggen, het boek zou openen met een sfeerbeeld dat ‘staat’. Want terwijl Andries Fontijne
in 1909 zijn eerste voorzichtige schreden op het ondernemerspad zette werd in Friesland
de eerste Elfstedentocht verreden, stak de Fransman Bleriot in zijn monoplane het Kanaal
over, ontwikkelde de Belg Leo Baekeland het bakeliet en werd Prinses Juliana geboren.
Toevalligheden? Welzeker, maar tevens de smaakmakers voor Kornaats’ schets van een
wereld van techniek en ondernemerschap, zoals hij die in archieven en gesprekken aantrof.
De geschiedenis van Machinefabriek A. Fontijne is er één
van een Schiedams bedrijf dat vijftig jaar actief is geweest
in Schiedam en zich de laatste halve eeuw verder heeft
ontwikkeld als toonaangevende Vlaardingse onderneming.
Bijna vanzelfsprekend schetst Kornaat een beeld van het
Schiedam aan het begin van de twintigste eeuw als van een
stad waarin de gedistilleerdnijverheid in verval raakte en de
stad zich oriënteerde op nieuwe vormen van bedrijvigheid. Hij
citeert hierin een verslag van het Departement van Landbouw,
Nijverheid en Handel dat in 1909 stelde: ‘Fabrikanten in deze
tak van nijverheid (de ‘Metaal’) leggen zich zelden uitsluitend
toe op machinevervaardiging. Dit bedrijf, dat naast de handel
in machines en onderdelen, ook de uitvoering van reparaties
en de ketelmakerij omvat, wordt veelal uitgeoefend in
vereniging met… de gieterij, grofsmederij en vervaardiging van
ijzer- en staalconstructies’.
Kornaat houdt het erop dat de wording van Andries Fontijne
als ondernemer gezien moet worden als een combinatie
van toeval, behoefte aan zelfstandig handelen en een aantal
gunstige omstandigheden. Hij ziet hiervoor de basis in de
dienstbetrekking van Fontijne als monteur in dienst van
een bedrijf in Overschie, dat zich vooral bezighield met de
reparatie van motoren voor binnenschepen en zijn huwelijk
met de dochter van beurtschipper Jacob Bijloo, Catherine. De
leden van de familie Bijloo zaten allemaal in de beurtvaart
naar Leiden, Amsterdam en de Zaanstreek en de contacten
daarmee zullen hem er zeker toe hebben aangezet om in
1909 met een startkapitaal van 1250 gulden voor zichzelf te
beginnen.
Dit is ongetwijfeld juist, maar Kornaat werkt daarin één
factor van betekenis niet verder uit. In die jaren kwam de
scheepsbouw in Schiedam snel van de grond. De vestiging
van de werf Gusto op het Galgenveld was slechts een eerste
impuls. De beschikbaarheid van (goedkope) industriegronden
aan het diepe water van de Nieuwe Maas, was ook Rotterdamse