abstractie als taalkundig probleem voor dove kinderen

I
zware metalen plaat voor het beschermen van de borst tegen pijl en
zwaard. Toch was dat vroeger de enige betekenis. Totdat heel lang geleden,
toen ze die dingen nog volop droegen, een suikerbakker — vermoedelijk
in de goede oude Sinterklaasstad Amsterdam — de ronde
suikerkoek die hij op een rond bord uitgoot om te laten stollen gekscherend
een borstplaat noemde, omdat de ronde vorm de overeenkomst
was die hem in staat stelde om de disjuncte toepassing te maken. Nu is
er van een stijlfiguur en van een metafoor geen sprake meer, en geen
enkele winkeljuffrouw glimlacht, als een meneer binnenkomt, en zegt :
„Mag ik een ons borstplaat". Ze glimlacht misschien wel, maar niet om
dat rake, treffende woord. Dat woord is helemaal niet raak of treffend
meer. De metafoor is verdwenen. Zo volledig, dat het woord borstplaat
weer vrijgekomen is voor nieuw disjunct gebruik. Als die meneer die
juffrouw zo aardig vindt, dat hij haar mee uitneemt, en bij de derde of
vierde avond zegt : „Je bent mijn snoepje, mijn zoete babbeltje, mijn
suikeren borst plaatje", dan bewijst hij onder anderen dat borstplaat pas
dan en in zijn mond voor zijn lieve winkeljuffrouw betoverende beeldspraak
wordt. Dat kan alleen maar omdat de eerste beeldspraak helemaal
dood is.
Denk niet dat het woord borstplaat een uitzondering vormt. Duizenden
en duizenden woorden in onze taal hebben een dergelijke ontwikkeling
ondergaan, of zijn nog midden in dat proces. Het aanslagbiljet van een
droogpruim, een rolletje dropjes voor een krullebolletje, drukkend weer
bij een open hemel, een smeerlap, snotneus, ezel, witkiel, een vetzak, een
groene sufkop, een zwartgallige dwarskijker, een blauwe maandag, enzovoort
: allemaal nieuwvormingen die ooit en ergens van een bestaand
woord zijn afgesplitst in een speciale, disjuncte toepassing, en die nu hun
eigen bestaan leiden zonder dat we daar doorgaans bij nadenken. Tussen
haakjes, de voorbeelden vertegenwoordigen verschillende vormen van
metaforen, maar daar staan we hier en nu maar niet bij stil. In elk
geval : van de gegeven voorbeelden weten we de herkomst en de oorspronkelijke
betekenis nog, maar er zijn ook legio woorden, zoals boven
reeds werd gezegd, waar men een historische studie van moet maken,
om te weten waar ze vandaan komen. Men vindt deze woorden overal ;
één van de goede „vindplaatsen" is de wereld van de werktuignamen,
die ons — leken — nog als zeer raak en goed gekozen aandoen, maar
die voor de vakman allang evenzeer afgesleten zijn, als voor ons het
woord smeerlap of dropje. Neem boorklauw of boorlepel als onderdelen
van een bepaald soort boor. Neem de termen staartmolen, schavot, wind-