abstractie als taalkundig probleem voor dove kinderen

vleugel, vangstaart, halsklos, strijker, a/loper, klauwijzer, boezem, uit de
Hollandse molenaarswereld. Of de reeds genoemde kraaiebek, de schroefwang,
het hamer huis en de hamer tang. Al deze woorden zijn voor de
vakman beeldspraakloos geworden, evenzeer als ons woord maaltijd : wie
denkt daar nog aan de tijd van het malen, of breakfast, wie denkt dan
nog aan het breken van het vasten.
Wie het woord in de nieuwe disjuncte zin niet kent, kan de betekenis
soms zelf terugvinden : als hij de oude, conjuncte toepassing kent, en als
de band nog bestaat, met andere woorden : als de disjuncte toepassing
nog levend is. Bah, vies varkentje verstaat elk modder-kindje dat heerlijk
in de gootjes gespeeld heeft, en nu de keuken binnen komt wandelen.
Dat wil zeggen : elk horend kindje. We zouden een doof kindje zo ver
moeten krijgen, dat het dit gebruik op diezelfde leeftijd, op dezelfde
manier geholpen door de context en de situatie, herkent. Maar als de
disjuncte toepassing dood is, zoals in de meeste voorbeelden van de
vorige alinea, dan komen de zaken anders te liggen. Als ik geen Nederlander
ben, en ik leer dat in Holland het borstschild van de Grieken
borstplaat heet, dan weet ik daarmee niet dat er ook een borstplaat is
die je op kunt eten. Je kunt er wel achter komen : als het je maar uitgelegd
wordt, en dan ervaar je glimlachend het denkproces van die oude
suikerbakker die het woord uitvond. Zo glimlachen we allemaal wel eens :
als we beseffen wat maaltijd eigenlijk betekent, en smeerlap, of als
iemand zegt : het perron zag zwart van de witkielen. Maar als je het
niet weet, moet je die twee als twee aparte woorden leren : borstplaat en
borstplaat. En je hebt dan niet dóór dat er verband tussen bestaat. In
andere gevallen kun je dat verband nog wel zelf reconstrueren : we deden
dat zojuist, toen we de terminologie van de molenaar bekeken, b.v. Het
merkwaardige is zelfs, dat de regelmatige gebruiker dit soort woorden
niet meer als metaforen ervaart, en wij — die ze zelden of nooit horen —
wel. „Een vangstaart ... wat een leuk, kernachtig woord", zeggen wij
glimlachend, als de molenaar naar dat onderdeel wijst. En de molenaar
kijkt ons aan, en zegt : „Tja, nou U het zegt... 't is inderdaad een staart
die de wind moet vangen'. Hetzelfde komt voor bij de man die een taal
spreekt die zijn moedertaal niet is. Ik heb zelf een keer tegen een groep
Amerikanen gezegd dat breakfast het meest bescheiden woord is van hun
taal, als je ziet wat er allemaal voor het breken van die vasten op tafel
komt. Het duurde even voor dat ze het door hadden : ze hadden daar
zelf nog nooit over gedacht. Trouwens, hoeveel Nederlanders denken bij
maaltijd aan de maal-tijd ?
5