Grounded theory en onderzoek naar ... - Politieacademie

waargenomen. Anderzijds lijken sommige maffia-etnografen zich onvoldoende rekenschap te
geven van de wel degelijk bestaande internationaal opererende en strikt gedisciplineerde
handelsorganisaties van bijvoorbeeld Latijns-Amerikaanse oorsprong, die vrijwel alleen door
heimelijke methoden als afluisteren en infiltreren zijn bloot te leggen.
Glaser & Strauss: uitkomst of desillusie?
In de afwezigheid van een theorie die voldoende verklaringskracht biedt om ‘het hele plaatje’
in te kaderen, werd besloten aan de hand van de grounded theory-benadering ‘werkendewijs’
de theorie uit de data te laten ontstaan. Verscheidene problemen deden zich hier echter bij
voor. Allereerst valt het niet mee een eenduidige weergave te vinden van wat de grounded
theory-werkwijze eigenlijk inhoudt. We zitten klaar met de data (13 strekkende meter dossiers
+ een PC vol met 25.000 tapgesprekken, kentekenregistraties en wat al niet). We hebben
daarnaast in vier landen zo’n vijfhonderd boeken, rapporten en artikelen verzameld, maar hoe
vertalen we dat in een solide weergave van wat er ‘echt’ in deze casus aan de hand is geweest,
en hoe vertalen we dat vervolgens in hypothesen of zelfs aanzetten tot nieuwe
theorievorming? Daar komt bij dat één gemotiveerde onderzoeker in twee jaar tijd weliswaar
veel kan doen, maar er zijn toch fysieke grenzen aan diens mogelijkheden om informatie te
verwerken. Voor een methodologische handreiking werd begonnen met de standaard
vakliteratuur. Bekende criminologische handboeken besteden aan de grounded theorybenadering
echter hooguit één kritische pagina (Jupp 1989) of noemen het zelfs helemaal niet
(Champion 1993). Gelukkig studeerde ik sociologie en politieke wetenschappen, zodat ik
vertrouwd was met meer sociologisch georiënteerde handboeken die het werk van Glaser &
Strauss wel weten te waarderen (Hutjes & Van Buuren 1992; Wester 1987). [NOOT 1]
Uiteindelijk ontkom je er echter niet aan het werk van Glaser & Strauss zelf te raadplegen, en
dat werd een merkwaardige gewaarwording: In plaats van een goed beschreven en beproefd
instrument vond ik een boeiend, maar enigszins onsamenhangend en impressionistisch boek
(Glaser & Strauss 1976, een vertaling van ‘The Discovery of Grounded Theory: Strategies for
Qualitative Research’ uit 1967). Nog wat verder spitten in de universiteitsbibliotheek wees uit
dat de heren nadien gebrouilleerd waren geraakt. Glaser was doorgegaan met het schrijven
van methodologische boeken, uitgegeven via een veredelde stencilmachine (Glaser 1978,
1992), terwijl Strauss de grounded theory had omgevormd tot een werkwijze die voor mijn
doel niet hanteerbaar was. [NOOT 2] Glaser & Strauss’ veelgeciteerde basiswerk uit 1967
bleek een dermate arbeidsintensieve coderingswijze voor te schrijven dat toepassing ervan in
mijn geval feitelijk onmogelijk was, omdat ik over zoveel verschillende begrippen en
aspecten iets wilde zeggen. [NOOT 3] Een enkel telefoongesprek kon gemakkelijk vijftien
verschillende gecodeerde passages opleveren, waarbij in principe het onderscheid tussen
relevant en niet-relevant tijdens het coderen nog niet gemaakt mocht worden. Daardoor zou
mijn empirisch materiaal tienduizenden elementen opleveren, en de literatuur nog eens zeker
zoveel, met voor de hand liggende problemen bij de verwerking en analyse. Desalniettemin
wilde ik dicht bij de data blijven en mijn observaties en concepten daaruit afleiden. Het latere
werk van Strauss & Corbin (1990, 1998) bepleit eveneens een zeer gedetailleerde en
tijdrovende manier van incidenten coderen. Glaser (1978: 45 ff.) komt in zijn boek
‘Theoretical Sensitivity’ echter wel met een bruikbare werkwijze. Zijn methode van selectief
coderen, en het vergelijken van incidenten en concepten met elkaar en onderling om zo op
basis van vastgestelde patronen tot een ‘verzadigde conceptuele categorie’ te komen (waarin
hij voortbouwt op de methode van voortdurende vergelijking uit hoofdstuk 5 van Glaser &
Strauss 1967), bleek realistisch te zijn. Bovendien sluit Glaser niet uit dat men rekening houdt
met bestaande theorieën, zolang deze maar op data zijn gebaseerd. Het compromis werd
2