Grounded theory en onderzoek naar ... - Politieacademie

gevonden in het niet uitputtend blijven coderen van ieder volgend tekstonderdeel, maar op
den duur alleen van passages die iets nieuws of enigerlei verdieping van een bekend concept
opleverden. Op sommige zaken die rechtstreeks met de onderzoeksvragen in verband stonden
zoals afscherming, dreiging en geweldshantering werd daarentegen wel uitputtend gecodeerd.
Aangezet door mijn hoogleraar nam ik aldus eerst maandenlang uitsluitend literatuur door,
verzameld aan de hand van thema’s die door de onderzoeksvragen van de opdrachtgever
waren aangereikt: georganiseerde criminaliteit natuurlijk, maar daarnaast ook bijvoorbeeld
afscherming en geheimhouding, logistiek en infrastructuur in een geheime c.q. criminele
omgeving, en vertrouwen en verraad in kleine groepen. Daaruit kwamen begrippen en
categorieën voort op basis van zowel theoretisch/conceptuele inzichten (de
‘wetenschappelijke’ literatuur) als empirisch/anekdotisch materiaal (de ‘maffiabiografieën’ en
soortgelijk werk). Zo ontstond gaandeweg een coderingssysteem van circa vierhonderd
elementen, dat me vervolgens in staat stelde om een analyseschema samen te stellen en aan de
hand daarvan de empirische data (telefoontaps, observatieverslagen, informantendossiers et
cetera) systematisch te verwerken. Dat leverde (zoals verwacht) nog enige nieuwe concepten
op die niet uit de literatuur waren voortgekomen. De ‘open’ literatuur kon worden verwerkt in
een op Windows gebaseerde geheel geïndexeerde database, IdeaList, waarmee ik al jaren
ervaring had opgedaan. De geheime politie-informatie moest op een oude PC in een DOSomgeving
worden verwerkt, wat zeker beperkingen oplegde. Besloten werd hier met de ter
beschikking staande software te werken, namelijk WordPerfect en een door de politie op basis
van dBase ontwikkelde applicatie. Na ongeveer een jaar coderen werd het mogelijk gerichte
vragen aan de data te stellen over bijvoorbeeld de rol van vrouwen in het versterken van de
sociale samenhang, of de manieren waarop dreiging met geweld naar ‘collega-delinquenten’
en buitenstaanders werd aangewend.
Resultaten en praktische bruikbaarheid
Wat leverde dit alles nu op? Het proefschrift is ingericht volgens de systematiek van het
analyseschema, waarbij eerst in een hoofdstuk de inzichten per onderwerp uit de literatuur
worden behandeld, en vervolgens hetgeen op dat thema aan de data valt te ontlenen. De
conclusies worden in een afsluitend hoofdstuk getrokken. Het ontwikkelde analyseschema
lijkt goed bruikbaar. Door de verregaande detaillering is het te zwaar om in het dagelijks
(misdaad)analysewerk te gebruiken, maar het biedt wel een zinvolle checklist bij studies naar
criminele verbanden, en het ontsluit bovendien een groot deel van de relevante literatuur. In
theoretisch opzicht leverde de gebruikte analysetechniek een beeld op dat nogal verschilde
van de tot dusver gangbare piramide- of divisie-metafoor van criminele organisaties. Voor
zover er überhaupt al van een organisatie sprake is (het gaat meer om een voortdurend
organiseren dan om het in stand houden van stabiele organisaties) draait die veel meer om
improviseren en flexibel opereren dan tot dusver werd aangenomen. Latere studies van andere
onderzoekers (onder meer Kleemans et al. 1998; Moerland & Boerman 1999; Zaitch 2001)
bevestigen deze conclusie uit 1996. [NOOT 4] Dat dit praktische consequenties heeft voor de
organisatie en strategie van de opsporing spreekt voor zich.
Heeft het niet strikt hanteren van de aanwijzingen van Glaser & Strauss nu consequenties
gehad voor het resultaat? Zou een uitputtende codering van alle data andere inzichten hebben
opgeleverd? Hoe gaan andere onderzoekers, immers ook aan een budget en tijdslimieten
gebonden, hiermee om? En in hoeverre ben ik door mijn (onvermijdelijke) selectie van
literatuur zelf sturend geweest in het construeren van het analytisch raamwerk: wat borrelde
3