Grounded theory en onderzoek naar ... - Politieacademie

werkelijk op uit de data (waarvan literatuur volgens Glaser deel uitmaakt), en wat uit mijn
hoofd en mijn verzamelde ervaringen en ideeën?
De analyse van een omvangrijke en gevarieerde verzameling data zoals hier is ondernomen
levert onvermijdelijk veel meer codes op dan de paar dozijn die Barney Glaser hanteerbaar
acht (1978: 70-71), zodat nadere selectie onvermijdelijk lijkt. Ik put echter hoop uit het
gegeven dat Glaser zelf de inherente problemen van de oorspronkelijke grounded theorybenadering
onderkende en er oplossingen voor aanbood. Daarom ben ik er tamelijk zeker van
dat uitputtende codering geen wezenlijk ander beeld te zien zou hebben gegeven. Alle data
zijn immers meerdere malen bestudeerd, zodat ‘niet-passende’ concepten waarschijnlijk toch
op zouden zijn gevallen. De (bescheiden) doelstelling om concepten en hypothesen te
genereren is gehaald, en de waarde daarvan zal moeten blijken door nieuw onderzoek op basis
van andere casuïstiek.
De tweede kwestie, in hoeverre ik in feite het analytisch raamwerk al voor ogen had en het
slechts opvulde met bij elkaar gezochte literatuur, is van een andere aard. Het researchproject
is in zekere zin een compromis geworden tussen traditioneel criminologisch onderzoek,
voortbouwend op literatuur, en grounded theory. Enerzijds hechtten we grote waarde aan een
grondige verkenning van de literatuur, vooral om de gevoeligheid voor concepten te
ontwikkelen en relevante zaken in de data te kunnen ‘herkennen’. Ook leek zo’n
voorbereiding een noodzakelijke bescherming tegen het onwillekeurig beïnvloed worden door
de structuur en vooronderstellingen die de rechercheurs al in de datacollectie hadden
ingebracht. Anderzijds probeerden we wel degelijk het ontwikkelde gedachtegoed op de data
zelf te baseren. Data én literatuur (zelf immers zoveel mogelijk gecondenseerde data)
leverden zo de basis voor het analytische kader, waarbij onvermijdelijk de onderzoeker
accenten legt op basis van belangstelling en aanwezige kennis. Er zijn naar beste weten geen
zaken weggelaten die iets substantieels hadden kunnen bijdragen, met uitzondering van
gegevens die om redenen van privacybescherming of veiligheid bescherming behoefden. Wel
is achteraf te constateren dat er met name vanuit de economische analyse en de speltheorie
nog meer relevante inzichten te vinden waren geweest, als ik midden jaren negentig langer en
verder had gezocht of toen de contacten had gehad die ik inmiddels ontwikkeld heb. Dat is
echter op zichzelf geen verlies. Anderen zijn nu immers doende om georganiseerde
criminaliteit vanuit die economische invalshoek te bestuderen, ik heb alleen een andere visie
onder de aandacht gebracht.
Tot besluit
Een wezenlijke beperking van sociaal-wetenschappelijk onderzoek op basis van geheim
materiaal blijft de onmogelijkheid voor andere onderzoekers om de analyse te dupliceren en
zelf te verifiëren of een bepaalde weergave een feitelijke grondslag heeft in de dossiers. Ten
minste drie waarborgen zijn voorstelbaar. In de eerste plaats kan het materiaal door meerdere
onderzoekers geanalyseerd worden, wellicht deels overlappend, zodat een zekere
intersubjectiviteit ontstaat. Dat is in dit geval om redenen van budget niet gebeurd. In de
tweede plaats zijn er natuurlijk nogal wat mensen die ook toegang tot het materiaal hebben
gehad, in dit geval bijvoorbeeld opsporingsambtenaren en leden van het openbaar ministerie.
Zij nemen kennis van hetgeen de onderzoeker uiteindelijk beschrijft en concludeert, en zijn in
de gelegenheid daarop eventueel kritiek te leveren. Van dergelijke kritiek is in dit onderzoek
vrijwel niets gebleken. In de derde plaats wordt geheimhouding van dossiers in bepaalde
gevallen na verloop van tijd, bijvoorbeeld twintig jaar, opgeheven, zodat dan alsnog
verificatie zou kunnen plaatshebben. Strafrechtelijke dossiers worden echter doorgaans op
4