Dichter op de Huid - O dubbel d

Man is surrounded by three layers: 

the skin, the clothes and the wall 

friedensreich hundertwasser 

Dichter op de huid is een verkenning van de vele 

betekenissen van de huid. Een beeldende en een 

beschrijvende studie, op de raakvlakken van vormgeving, 

filosofie, fysica, beeldende kunst en poëzie. 

Dichter op de huid is een samenwerkingsproject van Fort 

Asperen en het Nationaal Glasmuseum en vormt een 

tweeluik met het project Op het lijf geblazen. Op het lijf 

geblazen kan het best begrepen worden als een serie 

experimenten in de Glasblazerij Leerdam waarbij 

modeontwerpers en kunstenaars is gevraagd draagbare 

objecten in glas te maken. 

Skin Deep 

Op het lijf geblazen | Blowing Life 

Dichter 

op de 

huid 

Skin Deep is an exploration of the many meanings of 

skin, a visual, descriptive study touching on design, 

physics, philosophy, visual arts, design and poetry. 

Skin Deep is a collaborative project between Fort Asperen 

and the National Glass Museum forming a diptych with 

Blowing Life. Blowing Life can best be understood as a 

series of experiments in the Glasblazerij Leerdam in 

which fashion designers and artists have been asked 

to create wearable objects in glass. 

9 789078 034063 

Arnoud Odding & Tiziana Nespoli 

stichting glas – 2008

PREFACE 

Connecting the fragments 

Almost everything we see, we are used to seeing from the outside, 

be it a chair, a computer or a person. On the rare occasion that we 

do glimpse below the surface, it is surprising, confusing or shocking. 

Skin is perfectly normal and extraordinary at the same time, full of 

contradictions. 

Anyone wishing to research skin will find several exhibitions on 

Internet in which a different aspect of skin is highlighted each 

time: skin and fashion, architecture and skin, skin and identity, the 

physics of skin, design and skin; and yes even glass skin. Everybody 

views skin from their own perspective: the architect sees the larger 

form, the philosopher the world’s mask, the poet a metaphor and 

the trader a market. Skin confronts us with our fragmented views 

of the world. The exhibition Dichter op de Huid (Skin Deep) and this 

publication place some of these fragments next to each other, like 

pieces of a puzzle, colour by colour, the outside facing up, looking 

carefully to see what fits. Dichter op de Huid is merely scratching at 

the surface of a colossal project, a careful attempt at mapping the 

many ways we give meaning to the skin around us. The words, the 

formulas and the art that in turn create an image, ungraspable, 

ephemeral, inexpressible in words. This exhibition aims to overcome 

the fragmented meanings in our mind: unavailingly yet beautifully. 

VOORWOORD 

De samenhang der splinters 

Van vrijwel alles dat we zien zijn we gewend aan de buitenkant, of 

het nu een stoel, een computer of een mens is. De enkele keer dat 

we de binnenkant te zien krijgen is dat verrassend, verwarrend of 

shockerend. De huid is doodgewoon en bijzonder tegelijk, een vel 

vol tegenstrijdigheden. Wie zich een beetje verdiept in de huid 

komt op internet meerdere tentoonstellingen tegen waar telkens 

een ander aspect van de huid getoond werd: de huid in de mode; 

architectuur en huid; huid en identiteit, de fysica van de huid; 

design en huid; ja zelfs de huid van glas. Ieder kijkt vanuit zijn 

eigen perspectief naar de huid. De architect ziet de grote vorm, 

de filosoof het masker van de wereld, de dichter een metafoor en 

de ondernemer een markt. De huid confronteert ons met onze 

versplinterde wereldbeelden. De tentoonstelling Dichter op de Huid en 

deze publicatie leggen een aantal van die splinters naast elkaar, als 

puzzelstukjes. Kleur bij kleur, de buitenkant naar boven, voorzichtig 

kijken wat er past. Dichter op de Huid is niet meer dan ruiken aan een 

titanenproject, een aarzelende poging tot cartograferen van de vele 

manieren waarop wij betekenis geven aan de huid om ons heen. De 

woorden, de formules en de kunst die er eigen ongrijpbare, meestal 

niet in taal te vangen, verbeeldingen aan geven. Deze tentoonstelling 

wil de versplinterde betekenissen in ons hoofd doorbreken. 

Vergeefs, maar in schoonheid. 

PREFACE 

Voorwoord 

Juni 2008 

Tiziana Nespoli and Arnoud Odding 

Tiziana Nespoli en Arnoud Odding 

The curators of Dichter op de Huid (Skin Deep) are Arnoud Odding and Tiziana Nespoli. Tiziana Nespoli is a 

freelance exhibition producer in Amsterdam and has been Head of Exhibitions for The Zoological Museum 

Amsterdam of the University of Amsterdam since 1997. Arnoud Odding founded the production bureau O 

dubbel d in The Hague in 1990 and is Director of Stichting Glas: the museum umbrella organisation of the 

National Glass Museum and the Glasblazerij Leerdam. 

In 2004 they published the book Het Gedroomde Museum (The Dreamed Museum), a series of essays in 

which they describe the origins of museums as places where cultural and scientific insights were generated, 

presented and openly discussed. In this publication they attempted to re-define a museum as a think tank 

for scientists, artists, philosophers and of course the general public; a place where everybody was able to 

play a dubious role. Since then, they have jointly published various articles in which this method of doubt 

was tested on diverse subjects. 

De curatoren van Dichter op de Huid zijn Arnoud Odding en Tiziana Nespoli. Tiziana Nespoli is zelfstandig 

tentoonstellingsmaker te Amsterdam en sinds 1997 Hoofd Tentoonstellingen van het Zoölogisch Museum 

van de Universiteit van Amsterdam. Arnoud Odding begon in 1990 het organisatiebureau O dubbel d te Den 

Haag en is tevens directeur van de Stichting Glas: de museale koepel van het Nationaal Glasmuseum en de 

Glasblazerij Leerdam. 

In 2004 publiceerden zij het boek Het Gedroomde Museum, een serie essays waarin zij de oorsprong 

van musea beschrijven als plaatsen waar culturele en wetenschappelijke inzichten werden gegenereerd, 

gepresenteerd en publiekelijk ter discussie gesteld. Zij probeerden in deze publicatie het museum te 

herdefiniëren als een ‘denktank voor wetenschappers, kunstenaars, filosofen en natuurlijk het algemeen 

publiek; een plek waar iedereen een twijfelachtige rol kan spelen.’ Sinds 2004 publiceerden zij samen diverse 

artikelen waarin deze methode van de twijfel op uiteenlopende onderwerpen werd uitgetest. 

2 Nationaal Glasmuseum Leerdam / Fort Asperen Skin Deep / Dichter op de huid 3

Dit is mijn dag 

Vanochtend werd ik wakker in een droom 

van iemand die een huid van vlees bewoont. 

Ik kon niet vluchten, ik was geen Tsjwang Tse 

die had gedroomd dat hij een vlinder was 

en zich bij ochtendlicht afvroeg of hij, 

Tsjwang Tse, gedroomd had een vlinder te zijn 

of dat de vlinder droomde als Tsjwang Tse 

te ontwaken, nee, ik was een mens, 

een taai skelet met tweeëndertig tanden, 

twee handen en een tragisch intellect 

dat met een angst voor klokken was behept. 

Maar langzaam, bijna heilig stond ik op, 

gaf mijn gezicht een hand en ritste mijn 

gedachten dicht. Dit is mijn dag wist ik. 

Hier lonkt een spiegel naar verwonderd licht. 

Daar breekt een vlinder uit. En dat ben ik. 

Menno Wigman, Dit is mijn dag 

OVER DE HUID 

Billboard van onze identiteit 

Wie in zijn hart kijkt, 

voelt zich slecht op zijn gemak in zijn huid 

Johann Wolfgang von Goethe 

Er is geen ander dier dan de mens dat zijn 

oppervlakte vereert als sacraal ornament van 

het lichaam. Er is geen ander orgaan dat in 

de loop der tijden zo gemanipuleerd is als de 

huid. Geen deel van het menselijk lichaam is 

maakbaarder, kwetsbaarder of bedrieglijker. 

De huid is van nature eerlijk 

De huid is het omhulsel, dat het individu 

van de buitenwereld afgrenst. De huid is het zichtbare, is dat wat 

wij tonen. Het is niet vreemd dat juist ons vel symbool van onze 

vitaliteit is geworden. Een doffe vacht, groezelige veren of een vale 

fletse huid weerspiegelt onze slechte gezondheid. Het zijn tekenen 

van zwakte, ziekte, of ouderdom. Een zieke huid is afstotelijk, 

seksueel oninteressant. Maar ontbinding is ook mooi. De craquelé 

van een lemen huis in de zon, van een uitgedroogd schilderij, van 

een geglazuurde glazen vaas en zelfs – of misschien juist – van een 

uitgemergelde, zieke rug in barmhartig strijklicht. 

De huid weerspiegelt ons welzijn, ons genot of onze ziekte. 

De huid ruikt, stinkt en zweet, verkleurt en ontkleurt, tintelt of trekt 

samen. De huid zendt geursignalen uit die we kunnen vangen in een 

flesje. De huid is intiem en privé. Wie is bereid de bezwete huid van 

een vreemde te kussen, of zelfs in de eigen huid te snijden? 

Van onze huid lezen wij onze gezondheid af, onze 

jeugdigheid, onze identiteit en onze individualiteit. Via onze 

huid en onze haren communiceren wij ongewild en soms zelfs 

ongemerkt. Huid lijkt de reflectie te zijn geworden van ons diepste 

zelf. Misschien hebben wij juist daarom door de eeuwen heen 

gespeeld met de manipulatie van de huid. Misschien hebben wij 

telkens nieuwe manieren bedacht om de ander om de tuin te leiden 

omdat ons vel zo’n oprechte weergave is van ons innerlijk. Om de 

werkelijkheid te maskeren? 

OVER / OP / IN / VOORBIJ DE HUID 

Essay Billboard van onze identiteit 

Verleiding en misleiding 

We zijn van visueel georiënteerde dieren uitgegroeid tot visueel 

geobsedeerde dieren, die nieuwe lagen en nieuwe betekenissen 

Skin Deep / Dichter op de huid 

5

op de huid hebben aangebracht. De snelle visuele beoordeling 

van het uiterlijk van de ander en zijn intenties is van levensbelang. 

Vrienden en vijanden, seksueel gelijken of ongelijken. Woorden zijn 

mooi maar de huid, haar geur, haar status kan allesbepalend zijn. 

Mooie woorden vervagen bij de aanblik van een huid die ons niet 

past. De eerste indruk ontlenen we aan onze huid, aan de decoratie 

van onze huid, aan de kleren die wij over onze huid spannen. 

De huid wordt een doek dat wij wassen en baden, verhullen en 

onthullen, betekenen, doorboren, oprekken en besproeien met 

anti-zweetmiddelen. De huid is het billboard geworden van onze 

identiteit. 

Al zeker zo’n tienduizend jaar manipuleren wij onze 

oppervlakte. Met de toename van de technische mogelijkheden 

veranderen slechts de middelen, niet de intenties. Van het 

simpelweg aanbrengen van minerale kleurstoffen op de schaars 

geklede huid zoals rode oker, gele oker, witte as en klei die in 

archeologische opgravingen telkens teruggevonden worden in 

Afrikaanse grotten, tot de zuid Amerikaanse ukurù, een rode 

kleurstof die uit de zaden van het gelijknamige fruit wordt 

getrokken. Van de houtskool uit Egypte die gebruikt werd om de 

ogen sprekender mee te maken, tot het groene malachietpoeder 

dat zij op hun oogleden smeerden en het rode oker of de carmijn 

waarmee zij hun lippen voller maakten: het zijn de eco-varianten van 

onze moderne misleidingtechnieken. Technieken waar de mode nog 

dagelijks gebruik van maakt. 

Ook minder milde en meer permanente krassen, tatoeages 

en piercings ontstonden dankzij ons toenemend technisch vernuft. 

Zodra de techniek er is, wordt er dankbaar gebruik van gemaakt om 

het ook op ons eigen lijf toe te passen. Hoe gruwelijker de techniek 

waarmee wij onze huid manipuleren, hoe meer de techniek in 

oorsprong toegepast werd bij initiatieriten, riten die de overgang 

van de mens van de ene levensfase naar de andere begeleidden. 

Honderden krassen in de huid die van een jongen een man 

maakten, patronen van littekens op het gezicht van jonge meisjes 

die volwassen werden, Mandan-priesters die zich aan haken in borst 

en rug op lieten ophangen in de Okipa-ceremonie, de heiligste 

ceremonie van hun indianenstam. En dichterbij, kunstenaars die in 

hun eigen vel kerfden bij wijze van demonstratie. De hardhandige 

manipulatie van de huid, bracht ons dichter bij ons zelf, maakte dat 

wij innerlijke groei door konden maken en een hogere staat van 

bewustzijn bereikten, wat we daar ook onder verstonden. 

vermogen om meer mensen te zien dan je kunt kennen. Eerst op 

schilderijen, toen op foto’s, televisies, internet. Dagelijks zagen wij 

vele onbekende gezichten aan ons voorbij trekken, we konden onze 

obsessie met het zien niet meer beteugelen. Ons visuele perspectief 

nam toe, en daarmee ook de wens om op anderen te lijken. 

Anderen die er beter uit zagen, jonger, gezonder, gladder, strakker, 

glanzender, doffer, gekleurder, gepierceder, gehangener, gebutster, 

extremer, extremer, extremer. We zijn geobsedeerd geraakt. 

De cosmetica van de huid is de laatste tientallen jaren een 

integraal onderdeel geworden van ons modebeeld, van ons dagelijks 

ritueel, van de identiteit die wij willen uitdragen. Van die identiteit 

die wij wensen te zijn; en alles lijkt mogelijk. Als wij de vijftig 

gepasseerd zijn moeten we nog steeds seksueel aantrekkelijk zijn met 

een strak vel, ook al heeft dat in het geval van de meeste vrouwen 

weinig biologische zin. We moeten viriel zijn en onze onbedwingbare 

krachten manifesteren en daarom leggen wij een dwaalspoor aan 

met tatoeages, haken en hightech huiden. Maar wie is nou wie aan 

het misleiden, inmiddels? 

De eeuwigdurende jeugd wordt ons aangesmeerd in 

potjes die onze oppervlakte van twee kanten bestoken. Met extra 

gezonde bacteriën van binnen en met nanodeeltjes van buiten. De 

eeuwigdurende vitaliteit wordt ons door onze wassen neus geboord, 

want de huid blijft de huid met een eigen fysica en een eigen 

identiteit. Regenerist of degenerist. Vroeg of laat zal alles vergaan. 

Wie zijn huid kent, kent zichzelf. 


Essay Billboard van onze identiteit 

Ons dagelijks ritueel 

In de afgelopen 150 jaar ontstond een ware industrie rondom de 

verleiding en misleiding, maar ook rondom de sacrale functie van 

de huid. Brandstof voor cosmetische fabrieken: een toename van het 

6 Nationaal Glasmuseum Leerdam / Fort Asperen 


7

About skin 

The billboard of our identity 

He, who looks into his heart, 

feels uncomfortable under his skin 

Johann Wolfgang von Goethe 

There is no animal other than man that 

reveres its surface as the body’s sacred 

ornament. There has been no other 

organ throughout history which has been 

manipulated to the same extent. No part 

of the human body heals as quickly, is 

more vulnerable or deceptive. 

Skin is honest by nature 

The skin is the casing that separates the individual from the 

outside world. The skin is visible, the part of ourselves that we show. 

It is not so strange then, that our skin has become the symbol of our 

vitality. A dull coat, soiled feathers or an ashen, pallid complexion 

reflects poor health. They are signs of weakness, ill health and old 

age. Unhealthy skin is repulsive, sexually uninteresting. However, 

decomposition can be beautiful too. Cracked mud huts in the sun, 

old dried-out paintings, a craquelé glass vase and even – or even 

particularly – an emaciated, sick-looking back in warm skim light. 

Skin reflects our wellbeing, our pleasure or our sickness. 

Skin smells, stinks and sweats, colours and fades, tingles and 

tightens. Skin emits smell signals we could catch in a bottle. Skin 

is intimate and private. Who would be prepared to kiss a stranger’s 

sweaty skin, or cut into his or her own with a knife? 

Our skin reveals how healthy and youthful we are, as 

well as revealing our individuality. We communicate through our 

skin and our hair, unintentionally and sometimes unnoticed. Skin 

seems to have become part of our innermost selves. Maybe this is 

why, through the ages, we have toyed with the manipulation of our 

skin. Maybe we have continuously thought up new ways to lead 

others down the garden path because our skin is such a genuine 

representation of our inner self, to mask the truth? 

About / On / IN / Under thE skin 

Essay The billboard of our identity 

Seduction and deceit 

From being visually oriented animals, we have developed into 

visually obsessed animals; we have added new layers and new 

meaning to skin. The quick visual judgement of appearances and 


9

intentions of others are of vital importance; friends and foes, sexual 

equals or opposites. Words are beautiful but the skin, its smell; its 

status is the determining factor. Beautiful words fade once the eyes 

see the skin and it is found wanting. We form our first impressions 

from the skin, from how our skin is decorated, from the clothes 

we cover our skin in. Skin becomes a cloth that we wash and 

bathe, cover and uncover, paint, pierce and stretch and spray with 

antiperspirants. Our skin has become the billboard for our identity. 

We have been manipulating our surface for at least ten 

thousand years. With the developments in technical possibilities 

merely the means and not the intentions have changed. From the 

simple application of mineral colorants on sparsely clothed skin 

such as red ochre, yellow ochre, white ash and clays continuously 

being discovered in archaeological sites from African caves to the 

American ukurùs. A red dye which is taken from the fruit with the 

same name or charcoal from Egypt which was used to make the eyes 

more striking, or the green powdered malachite that was used as 

eye shadow and the red ochre or carmine with which people made 

their lips look fuller; these are the organic varieties of our modern 

techniques of deceit. Techniques employed by the fashion industry 

on a daily basis. 

Less subtle and more permanent scratches, tattoos and 

piercings originated thanks to our increasing technical ingenuity. As 

soon as a technique becomes available, it is appreciatively made use 

of on our own bodies too. The more gruesome the technique with 

which we manipulate our skin, the more likely the technique was 

originally used in initiation rites; rites which marked the transition 

of a person from one phase of life to the next: hundreds of scratches 

on the skin turned a boy into a man, patterned scars on the faces of 

young girls made them women, Mandan priests allowing themselves 

to be hung from hooks on their chests and backs during the Okipa 

ceremony, the most holy of ceremonies for their Indian tribe. Closer 

to home, artists who gouge out their own skin to prove a point. 

The heavy-handed manipulation of the skin, brought us closer to 

ourselves, enabled us to undergo personal development and achieve 

a higher state of consciousness, whatever that may have meant to us. 

healthier, smoother, tighter, shinier, matter, more coloured, more 

pierced, gaunter, extremer contours, extremer extremes. We have 

become obsessed. 

The cosmetics of the skin have become an integral part of 

our fashion image over the last dozen or so years, of our daily ritual, 

of the identity we wish to portray, of the identity we wish to have. 

Furthermore, everything appears to be possible. If we have past the 

age of fifty we must still be sexually attractive, with tight skin. Even 

though for most women, there is no biological need for this. We 

have to be virile and our untameable forces have to manifest, which 

is why we leave a false scent using tattoos, hooks and high-tech skins. 

But who is misleading whom these days? 

We are being palmed off with eternal youth in pots that 

bombard our surface from two sides, extra healthy bacteria from the 

inside and nanoparticles from the outside. We are made to believe in 

eternal vitality, the skin remains skin with its own physics and its own 

identity, regenerating or degenerating. Sooner or later everything 

will perish. He who knows his skin knows himself. 


Essay The billboard of our identity 

Our daily ritual 

Over the last 150 years, a true industry has developed around 

seduction and deceit, but also around the sacred function of skin. 

Fuel for cosmetics factories: an increase in the ability to see more 

people than you could know, first in paintings, then in photos, on 

television and Internet. On a daily basis we have seen many unknown 

faces pass us by, we were not able to curb our obsession with seeing 

any longer. Our visual perspective has increased, and with this 

our desire to resemble others. Others who look better, younger, 


Walter 

van Beirendonck 

Skin King Collection 

Naomi Filmer 

Shoulder Balls 

> pagina XVI 


Kunstenaars 

> pagina XIV 

Deze Vlaamse modeontwerper is geboren in Brecht, België in 1957. Hij 

studeerde in 1980 af aan de modeafdeling van de Koninklijke Academie 

voor Schone Kunsten in Antwerpen. Samen met Dirk van Saene, Dries van 

Noten, Ann Demeulemeester, Martin Margiela, Marina Yee (afgestudeerd in 

1981) en Dirk Bikkembergs (afgestudeerd in 1982) werd hij bekend als de 

Antwerpse Zes. Hij brengt sinds 1983 elk jaar een eigen collectie uit, elk met 

een eigen naam. De collectie van 2008 heet “Skin King” en is gebaseerd op 

de Azteken die hun overwonnen vijanden vilden en hun huid aantrokken... 

mode als second skin en als offer. 

Beirendonck is a Flemish designer, born in Brecht, Belgium in 1957. In 1980 

he studied at the fashion department of Koninklijke Academie voor Schone 

Kunsten in Antwerp, off and on, and became known as one of the Antwerpse 

Zes, along with Dirk van Saene, Dries van Noten, Ann Demeulemeester, 

Martin Margiela, Marina Yee (graduated 1981) and Dirk Bikkembergs 

(graduated 1982). Since 1983, he has brought out his own titled collection 

every year. The 2008 collection is called “Skin King” and is based on the 

Aztecs who skinned the enemies they had conquered and wore their skins... 

fashion as a second skin and as an offering. 

Naomi Filmer (1969) woont en werkt in Milaan en Londen als freelance 

sieraad ontwerper en is als senior onderzoeker verbonden aan Central Saint 

Martins in Londen. Gericht op op de relatie tussen object en lichaam, maakt 

ze werk dat prikt, omhelst, smelt en vervelt. Ze onderzoekt de lichaamsvorm 

door toevoegingen en verplaatsingen in plaats van door decoratie, waarmee 

ze het lichaam als een zelfstandig sieraad presenteert. Voor Dichter op de huid 

blaast ze glas op leer. Leer, eerst een dierenhuid, nu verwerkt tot een schoen 

om de voet van een ander dier te versieren en te beschermen. Het resultaat 

is een referentie naar de glazen muiltjes uit het sprookje, onvergankelijke 

voetafdrukken, de aanwezigheid van een lichaam, een mens, een dier, een 

verleden, maar wel in afwezigheid… 

Naomi Filmer (1969) lives and works in London and Milan, 

as a freelance designer and jewellery artist, and holds a 

Senior Research Fellowship at Central St Martins. Focussing 

on the relationship between object and body, she makes 

works that pinch, plug, hug and melt, exploring the body 

by placement and attachment, rather than decoration. In 

her recent works she selects details of physical form and 

expression, presenting the body as a jewel in its own right. 

For Skin Deep glass is blown onto leather. Leather, once the 

skin of an animal, is transformed into a shoe to decorate 

and protect the foot of another animal. The result is a 

reference to the glass slippers of the fairy tale, everlasting 

footprints, the presence of body, a person, an animal, a past, 

but in their absence. 


Artists 



13

Joanneke Meester 

Collage #29 

Berend Strik 

The Pardon Letters 

> pagina II 


Kunstenaars 

> pagina I 

Joanneke Meester (1966) heeft een bijzondere relatie tot het menselijk 

lichaam. Ze heeft in één klap bekendheid gekregen toen zij een pistooltje 

maakte uit de huid van haar buik. Meester is geïnteresseerd in de maakbaarheid 

en de kwetsbaarheid van de mens. Zij is zich scherp bewust van het 

geweld dat overal in de maatschappij onderhuids aanwezig is en probeert 

de donkere kant van de dingen, de kant die we zo vaak proberen weg te 

stoppen, juist aan het licht te brengen. In het woord ‘onderhuids’ zit een 

sleutel tot haar werk verborgen, namelijk het woord ‘huid’. De huid als 

spiegel van de binnenkant, als groot en gevoelig vel, waarop veel af te lezen 

valt, of juist niet. 

Joanneke Meester (1966) has a special relationship with the 

human body. She became instantly renowned when she fashioned 

a gun from the skin of her own stomach. Meester is 

interested in man’s ability to heal and in man’s vulnerability. 

She is keenly aware of the violence present under the surface 

in society and tries to bring to light the dark side, which we 

so often try to hide. In the phrase ‘under the skin’ there is a 

hidden key to her work, the word skin. The skin as a mirror 

of the inside, as a large and sensitive layer, reveals much or 

nothing at all. 

De afgelopen twintig jaar heeft de 

Neder landse kunstenaar Berend Strik 

(1960) in verschillende disciplines 

gewerkt, variërend van beeldhouwen tot 

architectuur tot tweedimensionaal werk. 

Hij is echter het meest bekend om zijn 

borduurwerken waarmee hij eind jaren 

tachtig is begonnen. Het beginpunt 

ervan is altijd een foto, bijvoorbeeld oude 

familiefoto’s, foto’s uit tijdschriften of 

gemaakt tijdens zijn reizen. Strik naait over 

de foto’s heen en zet er stukken stof op 

vast. De reproduceerbaarheid van de foto’s 

wordt ondermijnt door het kwetsbare 

borduurwerk, waardoor de autonomie van 

het beeld terugkeert. Het onderwerp van 

de foto wordt een origineel, en krijgt het 

karakter van een vervormd schilderij. Hij 

transformeert de betekenis van het beeld 

en van het werk. Hij verandert het verhaal, 

speelt met stijl en sfeer en gebruikt 

autobiografische details om uit te drukken 

waarvan hij vindt dat het universeel is. 

Over the past twenty years, Dutch 

artist, Berend Strik (1960) has 

worked in various disciplines, 

ranging from sculpture and architecture 

to work in two dimensions. 

However, he is perhaps best known 

for the embroidered pieces he 

started working on at the end of 

the Eighties. The starting point for 

these were photographs, including 

old family pictures, photographs 

in magazines and his own travel 

pictures. Strik proceeds to stitch 

over these images adding patches 

of fabric. The photograph’s power 

of reproduction is undermined 

by the delicate stitching, 

returning the image into a more 

autonomous form. The subject of 

the photograph becomes original, 

taking on the character of a 

mutated painting. He intervenes 

in the meanings within an image 

and with the image itself. He alters 

the narrative, plays with historic 

atmospheres and historical 

art clichés as well as using 

autobiographical details to express 

something he feels is universal. 


Artists 



15

Hussein Chalayan 

Collection 2000 

> pagina XIII 

Alexander van 

Slobbe 

Collection 2008/2009 

> pagina XIV 


Kunstenaars 

Hussein Chalayan is een Turks-Cypriotische modeontwerper, geboren in 

1970. Hij studeerde aan het Central Saint Martins in Londen, en viel tijdens 

zijn eindexamen op doordat hij gebruik maakte van onconventionele 

materialen en onorthodoxe technieken. Hussein Chalayan behoort tot de 

meest vernieuwende, experimentele en conceptuele modeontwerpers van 

dit moment. Zijn inspiratie en concept haalt hij voornamelijk uit de filosofie 

en antropologie en maakt gebruik van niet eerder gebruikte technieken in 

de mode. Zo verwerkte hij zijn Airborne Collection uit 2007 LED lampjes in 

de kleding en straalde er laser-licht uit de jurken die getoond werden in zijn 

2008 collectie. 

Hussein Chalayan is a Turkish-Cypriot 

fashion designer, born in 1970. He studied 

at Central Saint Martins College, London, 

attracting attention with his use of both 

unconventional materials and unorthodox 

techniques. He is one of today’s most 

innovative and experimental conceptual 

fashion designers. Philosophy and 

anthropology being his main source 

of inspiration and he uses techniques that 

have not been used before in fashion. For 

instance, LED lighting was used in his 

Airborne Collection from 2007 and the 

dresses shown in his most recent 2008 

collection emit laser light. 

De Nederlandse mode-ontwerper Alexander van Slobbe (1959) 

kan gezien worden als de grondlegger van het minimalisme in 

de Nederlandse mode, sinds zijn “cum laude” afstuderen aan de 

Arnhemse kunstacademie. Hij streeft naar een eigen vormentaal 

die tot uiting komt in zijn vrouwenlabel Orson + Bodil (opgericht 

in 1989). Eén van de intenties van Orson + Bodil is de crossover 

met diverse andere disciplines, zoals fotografie en architectuur. 

Van Slobbe verwerkt zowel ambachtelijke technieken als nieuwe 

materialen in zijn ontwerpen: van nylon tot porseleinen knopen 

gemaakt door Koninklijke Tichelaar Makkum. Met Tichelaar heeft 

hij in 2006 de Parels van Makkum gemaakt van porselein, een 

modern alternatief voor een traditionele parelketting. 

The Dutch fashion designer Alexander van Slobbe (1959) is 

considered the founder of minimalism in Dutch fashion since 

he graduated with honours from the Arnhem Academy of Art 

and Design. He pursues a personal language of design, which 

is brought to life in his women’s clothes label, Orson + Bodil 

(founded in 1989). One of Orson + Bodil’s intentions is to cross 

over into diverse disciplines such as photography and architecture. 

Van Slobbe uses traditional techniques as well as new 

materials in his designs: from nylon to porcelain buttons created 

by Royal Tichelaar Makkum. He created the porcelain Makkum 

Pearls with Tichelaar in 2006, a modern alternative for the 

traditional string of pearls. 


Artists 



17

IJskristallen 

Zo koud werd het in huis, 

zo koud was de winter 

dat we vastvroren 

aan elkaar. 

Elke poging tot een gebaar 

ging verloren in 

splinters ijs op de huid. 

Elk geluid werd flinterdun. 

Toen de dooi inviel 

smolt ook de glasheldere pijn 

die ons zo omzichtig had aangeraakt. 

O, dat ijskoud liefhebben 

dat mijn samenzijn met jou 

mogelijk maakt, onmogelijk maakt. 

Maarten Doorman, Het gelijk van de vismarkt 

Op de huid 

De fysica van de oppervlakte 

Slangen die niet van huid kunnen verwisselen, gaan te gronde. 

Evenzo de geesten die men verhindert van mening te veranderen: 

zij houden op geest te zijn 

Friedrich Nietzsche 

De oppervlakte is één zijde maal de andere 

zijde – bij een vierkant of een rechthoek. 

Bij een driehoek is de oppervlakte de 

helft van de basis maal de hoogte. En 

bij een cirkel is de oppervlakte pi maal 

de straal (de helft van de diameter) in 

het kwadraat. De oppervlakte verhult 

en verraadt. En hoewel een abstract en 

nietszeggend vormloos vel, is de opper– 

vlakte bepalend voor de inhoud. De verhouding van de oppervlakte 

tot het volume dat zij verhult, kan – zoals we later zullen zien – zelfs 

levensbepalend zijn. 

De verhouding tussen de oppervlakte en het volume heeft een 

enorme impact op de biologische levenskwaliteit van organismen, 

of op het karakter van de materie. Als je bedenkt dat de oppervlakte 

van een kubus zes keer de zijde maal de zijde is geworden, in plaats 

van één keer de zijde maal de zijde, of in het geval van een cirkel 

vier pi maal de straal in het kwadraat, is er iets wezenlijks veranderd 

in de verhouding tussen oppervlakte en volume. Maar zegt volume 

wel iets over de inhoud? Of ontleent de inhoud juist betekenis aan 

de oppervlakte? 

Als de diameter van een ronde eencellige of een molecuul 

toeneemt, heeft hij in verhouding tot zijn inhoud uiteindelijk 

minder oppervlakte tot zijn beschikking aan de buitenkant. De 

oppervlakte-volume-verhouding is gewijzigd. Een toegenomen 

oppervlakte-volume verhouding heeft voor- en nadelen, die van 

invloed zijn op zowel de dode als de levende materie. 


Essay De fysica van de oppervlakte 

Span de huid van een ezel over een pispot 

en gij hebt een trommel 

Gustave Flaubert 

De oppervlakte zuigt zich vast aan het volume als een huid op de 

botten van een stervend lichaam. De oppervlakte verdeelt zich als 

het kant dat gespannen wordt over onze dijen. De oppervlakte lokt 


19

een reactie uit, stemt of ontstemt. De oppervlakte is de misleidende 

verrader van de inhoud. Maar ook weer niet. 

De oppervlakte van de moleculen waaruit de materie is opgebouwd 

beïnvloedt de reactiviteit; hoe groter de buitenkant is ten opzichte 

van de binnenkant, hoe groter de kans is op interactie met de 

omgeving. Simpelweg omdat er meer oppervlakte beschikbaar is 

om mee te reageren. Onze oppervlakte is ons reactiecentrum, ons 

communicatiekanaal, met de buitenwereld. Fijn gemalen zout lost 

sneller op dan grof gemalen zout. Een doorschijnend, fijnmazig 

kledingstuk dat slechts een enkel toont, is erotischer dan een naakte 

vrouw. Maar ook omgekeerd: hoe kleiner de oppervlakte van een 

levend wezen is, hoe minder schadelijk de invloed van de omgeving. 

Zoals het gladde oppervlak op een vaas minder stof vasthoudt dan 

een geribbelde. 

Net zoals oppervlakteverkleining handig kan zijn, is 

ook oppervlaktevergroting in de natuur een populair beginsel. 

Poriën, butsen, inhammen, deuken, stekels en punten – indien 

gewenst worden alle middelen toegepast. Vaak zien we dit beginsel 

van oppervlaktevergroting binnen in organismen, daar waar het 

veilig is en noodzakelijk om zo groot mogelijk te zijn binnen 

gestelde grenzen. Vertakkende longen, kieuwen, gerimpelde 

darmen, de plekken waar interactie en reactiviteit bron van het 

leven zijn. Maar in diezelfde organismen wordt net zo goed aan 

oppervlakteminimalisatie gedaan, als dat wenselijk is: lange dunne 

zenuwcellen die niets hoeven op te nemen, alleen iets door te geven. 

De oppervlakte is altijd het overgangsgebied tussen buiten en 

binnen. Een interface. De oppervlakte is de grens tussen vast en 

vloeibaar, tussen hemel en aarde. En daarom kan een mug landen 

op het water. Zelfs als atomen niet actief met elkaar reageren, of 

zich niet actief met elkaar kunnen verbinden, gebeuren er rare 

dingen. Moleculen kunnen elkaar heel zwakjes aantrekken als de 

atomen waaruit zij bestaan een dipool kunnen vormen of dat al zijn. 

Een dipool is simpelweg een object met twee polen, twee uiteinden 

met tegengestelde elektrische of magnetische polariteit. In feite is 

elke magneet een dipool. Elektrische dipolen zijn objecten die als 

geheel weliswaar neutraal zijn, maar gepolariseerd doordat de 

electrische ladingen niet evenwichtig verdeeld zijn over het atoom: 

de ene kant is positief en de andere negatief. Het watermolecuul is 

daarvan een voorbeeld. Dankzij deze dipool wordt onze voorgekookte 

maaltijd heet in de magnetische magnetron. Dankzij deze dipool 

verandert water aan de oppervlakte in een elektrisch elastiekje; 

de watermoleculen aan de oppervlakte grijpen elkaar aan, richten 

zich als magneten naar elkaar toe omdat er boven niets meer is. 

Behalve misschien een kever als het Schrijvertje dat dankzij de 

oppervlakteverbredingen aan zijn voeten vaste grond voelt. Liggend 

op een verend rubber vel voelen wij de spanning van de oppervlakte. 

De toekomst is ons hemd, 

maar het heden is onze huid 

Eugène Ionesco 


Essay BDe fysica van de oppervlakte 

Spanningen 

De oppervlakte is mysterieus. En zelfs als buiten en binnen van 

hetzelfde materiaal gemaakt zijn, gedraagt buiten zich altijd 

anders dan binnen. Als je kijkt naar een klomp goud, of naar de 

oppervlakte van een parel, dan gedragen dezelfde atomen binnen 

in een kristal zich anders dan de atomen die zich aan de oppervlakte 

bevinden. Een klomp goud kan een mooie ring worden, maar op 

nano niveau, als er maar een paar duizend atomen bij elkaar zitten, 

verraadt de oppervlakte zich als reactief katalysator. 

De chemische kracht in bijvoorbeeld een goudkristal, hangt 

af van het aantal chemische verbindingen dat de atomen onderling 

kunnen maken en dat hangt weer af van de vrije elektronen die in 

een vage mist om het atoom heen zweven. Atomen die zich aan de 

oppervlakte van een kristal bevinden kunnen minder verbindingen 

leggen dan degenen die diep binnen in de goudklomp liggen; 

zij zijn omgeven door talloze aantrekkelijke buren. Het gevolg 

van deze oneerlijke verdeling tussen buiten en binnen is dat de 

elektronenmist van de oppervlakteatomen samengetrokken wordt, 

naar binnen gezogen, naar vrij beschikbare buurnevels. 


On the skin 

The physics of the surface 

The snake that cannot shed its skin perishes. So do the spirits who 

are prevented from changing their opinions; they cease to be spirits 

Friedrich Nietzsche 

Surface area is one side times the other side – 

for a square or a rectangle. For a triangle, the 

surface area is half the base times the height. 

For a circle, the surface area is pi times the 

radius (half the diameter) squared. The surface 

conceals and betrays. Even though it may be 

an abstract, meaningless, formless sheet, the 

surface determines the content. The relation of 

the surface area to the volume which it conceals 

can even be – as we will see later – a matter of life and death. 

The relation between the surface area and the volume has 

a huge impact on the biological life quality of an organism, or on the 

nature of matter. If you consider that the surface area of a cube has 

become six times the side times the side instead of one side times 

the side, or in the case of a circle, four pi times the radius squared, 

something essential has changed between the surface area and the 

volume. However, does the volume say anything about the content? 

Or is it in fact the content that is provided meaning by the surface 

area? 

If the diameter of a round single-celled organism, or a 

molecule, increases in relation to its content, eventually it has less 

surface area available on the outside. The ratio of surface area to 

volume has changed. An increase in the ratio of surface to volume 

has advantages and disadvantages, which affects dead as well as living 

matter. 


Essay The physics of the surface 

If you span the skin of a donkey over a piss pot 

you shall have a drum 

Gustave Flaubert 

The surface draws a vacuum around the volume as the skin does 

around the bones of a dying body. The surface spreads, as the sides 

stretched over our thighs. The surface entices a reaction, agreeable 

or disagreeable. The surface is the misleading betrayer of the 

content. But then again it is not. 

The surface of the molecules of which the matter is built 


23

up affects the reactivity; the larger the outside is in relation to the 

inside, the greater the chance for interaction with the surroundings, 

simply because there is more surface available to react to. Our 

surface is a reaction centre, our communication channel with the 

outside world. Finely ground salt dissolves quicker than roughly 

ground salt. A translucent, fine-meshed material that only reveils 

an ankle is more erotic than a naked woman. The opposite is true 

as well: the smaller the surface area of a living organism, the less 

detrimental the influence of the surroundings. As the smooth 

surface on a vase holds less dust than a ribbed one would. 

Language is a glove pulled tightly around the skin of the content 

Godfried Bomans 

A reduction in surface area can be equally usefull as an increase 

in surface area. It is a popular principle in nature: pores, dents, 

indentations, imprints, prickles and points – if necessary, all options 

are employed. We often see the beginning of an increase in surface 

area inside organisms, where it is safe and necessary to be as large 

as possible within certain limits. Forking of lungs, gills, wrinkled 

intestines, the places where the interaction and reactivity are the 

source of life. However, in those same organisms the surface area is 

also minimised, when desirable: long thin nerve cells have no need 

to absorb anything; they only pass things on. 

be actively combined, strange things happen. Molecules can attract 

each other very slightly, if the atoms of which they are composed can 

form, or already have formed a dipole. A dipole is simply an object with 

two poles, two extremes with opposing electric or magnetic polarity. 

In fact, every magnet is a dipole. Electric dipoles are objects that are 

neutral themselves but are polarised due to electrical charges not 

being equally distributed over the atom: one side is positive, the 

other negative. The water molecule is an example of this. Thanks to 

this dipole, our pre-cooked meal heats up in the magnetic microwave. 

Thanks to this dipole, water at the surface changes into electrical 

elastic, the water molecules at the surface cling on to each other, 

facing each other like magnets because there is nothing else above. 

Except for perhaps a beetle such as the whirligig that, thanks to the 

increase in the surface feels solid ground beneath it. Lying on a 

springy rubber sheet we feel the surface tension. 

The future is our shirt, 

but the present our skin 

Eugène Ionesco 

Tensions 

The surface is mysterious. And even when the outside and inside are 

made up of the same material, the outside always behaves differently 

to the inside. If you look at a lump of gold or at the surface of a 

pearl, the atoms within a crystal behave differently to the same atoms 

at the surface. A lump of gold can become a beautiful ring, but at a 

nano level if there are only a few thousand atoms next to each other, 

the surface discloses itself as a reactive catalyst. 

The chemical power in a gold crystal for example, 

depends on the chemical combination of the atoms and this in 

turn depends on the free electrons floating around the atom in 

a hazy mist. Atoms that are at the surface of a crystal have fewer 

combination possibilities than those deep within the gold lump: they 

are surrounded by an endless amount of attractive neighbours. The 

result of this dishonest distribution between inside and outside is 

that the atoms’ electron mist at the surface contracts, is sucked in 

to free neighbouring mists. 

The surface is always the transition area between inside 

and outside, an interface. The surface is the border between solid 

and liquid, between heaven and earth. This is why a mosquito can 

land on water. Even if atoms do not react with each other, or cannot 


Essay The physics of the surface 


Zoölogisch Museum, 

Universiteit 

van Amsterdam 

Kameleon op sterk water 

> pagina XI 

De wit verkleurde kameleon doorloopt in zijn leven alle huidstadia 

van de tentoonstelling Dichter op de huid. Bij weinig andere 

organismen is het aanpassingsvermogen van de huid zo goed 

zichtbaar. De huid van de kameleon verandert van kleur, niet om 

zich aan te passen aan zijn omgeving maar om zich te laten zien. 

Zijn huid is een kleurig gewaad. Vel dat beschreven wordt door 

zijn emoties. Maar zijn huid is bedrieglijk en verandert niet van 

kleur. Zijn huid is doorzichtig, helder als glas. Zijn huid bestaat 

uit transparante lagen die de primaire kleuren reflecteren. De 

buitenste laag reflecteert rood en geel, die daaronder blauw, 

die daaronder wit, dankzij de gelaagdheid van zijn huid mengt 

hij alle denkbare secundaire kleuren. Hiernaast gebruikt hij het 

zwarte pigment melanine, waar ook wij bruin mee kleuren, om de 

accenten te leggen. Voorbij de huid van de kameleon rest alleen 

de transparantie van licht dat weerkaatst op gebroken glas. 

The white-coloured chameleon goes through all the stages of the 

skin in the exhibition Skin Deep. Few other organisms have the 

ability to adapt their skin so visibly. The chameleon’s skin changes 

colour, not to adjust to its surroundings but to display itself, its 

skin a colourful attire; skin that is described by its emotions. But 

its skin is deceptive and does not in fact change colour. Its skin 

is transparent, clear as glass. It consists of transparent layers that 

reflect primary colours. The outside layer reflects red and yellow, 

the one below it blue and below this white, as a result, secondary 

colours can be mixed. In addition, the black pigment melanin, 

with which we too turn brown, is used to add accents. Past the 

chameleon’s skin, all that is left is the transparency of light 

reflecting on broken glass. 

Dieter Volkers, 

Sjoerd Vroonland, 

Rick Hulshof, 

Laurens Schellekens, 

Anne Korshun, 

Annie Ching, 

Britt Tan 

In January 2008, Naomi Filmer ran a workshop 

for students studying product- and fashion design 

at Artez, Institute of the Arts Arnhem. The design 

question was about research into the relation 

between glass and body. Seven designs by seven 

students were chosen and subsequently realised 

in de Glas blazerij Leerdam. The students chosen 

were Dieter Volkers, Laurens Schellekens, Sjoerd 

Vroonland, Rick Hulshof, Annie Ching, Anne 

Korshun and Britt Tan. 

In januari 2008 heeft 

Naomi Filmer een workshop 

gedaan met 

studenten mode- en 

productvormgeving van 

Artez, de Hogeschool 

van de Kunsten Arnhem. 

De ontwerpvraag was 

het onderzoek naar de 

relatie tussen glas en 

lichaam. Er zijn zeven 

ontwerpen van zeven 

studenten uitgekozen die 

in de Glasblazerij Leerdam 

zijn gerealiseerd. De 

uitverkoren studenten zijn 

Dieter Volkers, Laurens 

Schellekens, Sjoerd 

Vroonland, Rick Hulshof, 

Annie Ching, Anne 

Korshun en Britt Tan. 


About / ON / IN / Under thE skin 

Kunstenaars 

Artists 



27

Levi van Veluw 

Material transfers; Carpet / Ballpoints; Blocks 

> pagina VII 

Mieke Groot 

Vaas 

> pagina XV 


Kunstenaars 

De fotoseries van Levi van Veluw (1985) zijn getekende en gefotografeerde 

zelfportretten. Hij modificeert het gezicht tot een object door de combinatie 

met wezensvreemde elementen, waardoor een werk ontstaat dat geen portret 

meer is, maar een beeld van kleur, vorm, textuur en inhoud. Levi van Veluw 

verklaart zijn methode als volgt: “Ik zit voor de spiegel met diverse objecten 

en ideeën. Die dag, zal het proces vorm krijgen en ik creëer een nieuw object 

dat mij op dat moment interesseert”. Hij is in 2007 afgestudeerd aan Artez, 

Hogeschool van de Kunsten Arnhem. 

Levi van Veluw’s photo series are all self-portraits, a combination 

of drawings and photographs. He modifies his face into an object 

by combining it with other stylistic elements, working it, not into a 

portrait, but into an image of colour, form, texture, and content. 

The author and object of these elemental transfers explains his 

method: “I sit in front of a mirror with several objects and ideas. 

That day, the process takes shape, and slowly I create a new object 

I find interesting.” He graduated in 2007 from Artez, Institute of 

the Arts Arnhem. 

Mieke Groot (1949) studeerde edelsmeedkunst aan de Gerrit Rietveld 

Academie en aansluitend was zij lid van de werkgroep glas onder Sybren 

Valkema. Ze werkt sinds haar afstuderen samen met Richard Meitner in 

de door hen opgerichte General Glass Studio in Amsterdam en leidde, 

na de pensionering van Valkema, gedurende twintig jaar met Meitner de 

glasafdeling aan de Rietveld Academie. Ze werkt sinds die tijd in eigen 

glasblaasstudio met diverse technieken, waarbij zij onder andere vaas- en 

potvormen maakt. De laatste jaren worden deze objecten verrijkt met een 

huid van email die vaak in een dikke laag is aangebracht waardoor de 

transparantie van het glas bewust wordt ‘aangetast’. 

Mieke Groot (1949) was trained first as a jeweller and then at the 

glass department of the Gerrit Rietveld Academy in Amsterdam 

under Sybren Valkema. After his retirement in 1980 she headed the 

department for twenty years with Richard Meitner, with whom she 

founded the General Glass Studio in Amsterdam in 1976. She has 

been working there since with the techniques of glassblowing and 

enamelling, creating limited editions of vase- or pot-shaped objects. 

Lately these objects have been enriched with an enamel ‘skin’ 

deliberately corroding the transparency of the glass. 


Artists 



29

Dorota Buczkowska, 

Evelien Krijl, 

Anssi Pulkkinen, 

Alexandra Rouppe 

van de Voort, 

Teun Karelse 

De Stichting One Minute is een 

non-profit organisatie die het 

maken en vertonen van audiovisueel 

materiaal van exact één 

minuut stimuleert. De stichting 

bereikt dat via televisie programma’s, 

tentoonstellingen, 

presentaties in deelnemende 

landen, festivals, dvd-uitgifte, 

lezingen, workshops, internet 

TV, websites en projecten op 

mobiele telefoons. In de tentoonstelling 

worden vier One 

Minutes getoond, van Dorota 

Buczkowska, Evelien Krijl, 

Anssi Pulkkinen, en Alexandra 

Rouppe van de Voort & Teun 

Karelse. 

1 minuten films 

> pagina X 

One Minute foundation is a non-profit 

organization stimulating the making and 

showing of audio-visual works that last 

exactly one minute. The One Minute 

foundation realizes television programmes, 

exhibitions and presentations in 

participating countries, award festivals, DVD 

releases, lectures, workshops, Internet, TV, 

websites and projects for mobile phones. In 

the exhibition, four One Minute Movies are 

shown by, Dorota Buczkowska, Evelien Krijl, 

Anssi Pulkkinen, and Alexandra Rouppe 

van de Voort & Teun Karelse. 

Studio Makkink&Bey 

Kokon 

> pagina IV 

Studio Makkink & Bey is in 2001 opgericht door Rianne Makkink (1964) 

en Jurgen Bey (1965). Stedenbouw, architectuur, landschapsarchitectuur 

zijn volgens hen onlosmakelijk verbonden met productvormgeving. De 

gloeilamp heeft de architectuur beïnvloed, het gebouwde huis het interieur, 

en een wolkenkrabber had nooit kunnen bestaan zonder lift. Ook in de 

Kokon-producten is deze beïnvloeding van toepassingen te zien: niet 

alleen gebruiksvoorwerpen als tafels en stoelen zijn verpakt in een strak 

gespannen huid van pvc, maar ook het decor van de catwalk van Jean Paul 

Gaultier en de lambrisering in het Centraal Museum Utrecht. 

Studio Makkink & Bey was founded by Rianne Makkink (1964) and 

Jurgen Bey (1965) in 2001. According to Makkink and Bey, 

urban development, architecture, and landscape architecture are 

inextricably linked to product design. The light bulb has influenced 

architecture, the house itself the interior, a skyscraper could never 

have existed without lifts. In the Cocoon products too, the influence 

of applications is visible: not only are appliances such as tables and 

chairs packed in a tight skin of PVC, the catwalk designed for Jean 

Paul Gaultier and the panelling of Centraal Museum Utrecht are too. 



Kunstenaars 

Artists 



31

Inez van Lamsweerde 

Anastasia 

> pagina XII 

Maria Blaisse 

Bamboe project 

> pagina XVI 


Kunstenaars 

De Nederlandse fotografe Inez van Lamsweerde (1963) woont tegenwoordig 

vooral in New York, met haar partner Vinooth Matadin. Ze heeft wereldwijde 

bekendheid gekregen met haar digitaal bewerkte foto’s. De maakbaarheid 

van lichamen, identiteit en sekse vormen voor Inez van Lamsweerde een 

belangrijke inspiratiebron. Van Lamsweerde neemt onder andere vrouwelijke 

ideaalbeelden uit de massamedia als uitgangspunt en manipuleert deze met 

behulp van de ‘paintbox’-computer. Haar fotografische werken confronteren 

ons met een cultuur waarin huid en het lichaam hun natuurlijkheid dreigen 

te verliezen. 

The Dutch photographer Inez van Lamsweerde (1963) currently 

lives and spends most of her time in New York with her partner 

Vinooth Matadin. Her digitally manipulated photographs have 

won her world acclaim. The extent to which the body can be 

manipulated, identity and sex are important sources of inspiration 

for Inez van Lamsweerde. Van Lamsweerde often starts with ideal 

female images taken from mass media which she manipulates using 

PaintBox Computer. Her photographic works confront us with a 

culture in which skin and body threaten to lose their naturalness. 

De interesses van Maria Blaisse liggen op het 

kruispunt van kunst en mode, video, performances 

en fotografie worden opgenomen in een zoektocht 

naar een beeldend optreden, met het lichaam 

als verbindend element. De afgelopen dertig jaar 

heeft Blaisse de relatie tussen materiaal, vorm 

en het lich aam onderzocht, gebruik makend 

van de nieuwste materialen en technieken, zoals 

neopreen rubber, schuimen, vacuüm mallen en 

laminaten. Ze maakt poëtische, bedrieglijk simpele 

niet-geweven vormen voor het lichaam, vormen die 

niet alleen het uiterlijk van de drager veranderen, 

maar ook zijn bewegingen, terwijl de vormen zelf 

hun beeldende kwaliteit behouden. Haar recente 

bamboe structuren refere ren aan architectonische 

vormen. 

Maria Blaisse’s interests lie in 

the intersections between art 

and fashion, incorporating 

video, performance 

and photography in an 

exploration of sculptural 

performance, with the body 

as a critical element in the 

animation of materials and 

form. Over the past 30 

years, using contemporary 

materials and processes, such 

as neoprene rubber, foam 

polyamides, vacuum moulding 

and lamination, Blaisse has 

explored the relationship 

between materials, forms and 

the body. She creates nonwoven 

forms for the body that 

are poetic and deceptively 

simple, forms which not only 

change the appearance of 

the wearer, but also adapt 

to the movements of the 

human body, while retaining 

a sculptural life of their own. 

Her latest moving bamboo 

structures touch the field of 

architecture. 


Artists 



33

Stilleven 

Een winter vroeg opgestaan, hemel, hoe eerlijk 

meelevend en lelijk is deze geboorte, huid 

tussen binnen en buiten, schuim tussen gister 

en later, men scheert zich zijn vader 

thee zettend ontvalt men het glas, drinkend 

verbittert de suiker, men doucht zich, kookt ei 

poseert voor het daglicht, stilleven met eter 

nu, avond, heeft men de scherven verstoken, geluk 

is niet te verduren, het potlood potdoof, zelfs 

de inkt moet herschreven, traag mort de haast 

van het maaksel toen men nog leefde 

Gerrit Kouwenaar, het bezit van een ruïn 

In de huid 

De huid is een orgaan 

De mens is een ziekte op de huid van de aarde 

Immanuel Kant 

De huid ademt en leeft. Onzichtbaar 

worden dode huidcellen afgestoten, 

per uur verliezen wij er zo’n twee miljoen. 

Onzichtbaar worden nieuwe cellen 

aangemaakt en wordt het web geweven 

van elastine dat ons soepel en collageen 

dat ons stevig houdt. Onzichtbaar 

houden onze klieren ons olieachtig zacht 

en ondoordringbaar. Ontstoken door 

de stralen van de zon, neemt onze huid kleur aan en veranderen 

wij van zachtroze naar roodbruin; melanine pigment dat ons siert 

en beschermt. Ontstoken door de stralen van de zon maken wij 

vitamine D aan, dat onze weke beenderen sterkt. Ontstoken door de 

warmte van de zon, geeft de huid verkoeling aan het hele lichaam. 

Maar als de huid die ons ooit beschermde zich overgeeft, 

wordt zij lui en onbetrouwbaar. De cellen worden moe, net als 

het lichaam, de huid wordt dun, kwetsbaar, minder plooibaar, 

slap en droog. De zon die ooit haar vriend was, blijkt tegelijkertijd 

een vijand die haar beschadigt. Met het voortschrijden van de tijd 

verliest de huid haar elasticiteit, en vormen zich rimpels, lachend of 

fronsend in ons gelaat. Toch sterft zij pas echt als het hart al dood is, 

en vergaat dan als eerste alsof zij nooit bestond. 


Essay De huid is een orgaan 

Als je met volle streken de huid van een mooie perzik of de 

melancholie van een oude appel schildert, zie je in de weerspiegeling 

die ze uitwisselen dezelfde lauwe schaduw van verzaking, dezelfde 

liefde voor de zon, dezelfde herinneringen aan de dauw 

Paul Cézanne 

De autonomie van de huid 

De huid is onze oppervlakte, ons reactiecentrum, communicatiemiddel 

naar de buitenwereld toe. Van oudsher weerspiegelt het 

onze emoties en driften. Vaak is aan onze huid onze emotionele 

staat eerder af te lezen dan wij ons zelf bewust zijn. De menselijke 

huid is doordrongen met zenuwen uit het autonome zenuwstelsel. 

Autonoom niet in de zin dat dit zenuwstelsel in vrijheid door 

ons bediend wordt, maar autonoom in de zin dat het volkomen 


35

onafhankelijk opereert van onze zogenaamde vrije wil. Het regelt 

datgene waarvan het in al haar autonomie denkt dat het goed is voor 

het interne lichaamsklimaat: ademhalen, bloedpompen, verteren 

en de huid besturen. Vooral in buitengewoon stressvolle situaties is 

de huid één van haar onontkoombare slachtoffers. Het autonome 

zenuwstelsel zorgt dan in enkele seconden voor een dramatische 

hormonale en mechanische opeenvolging die leidt tot rekrutering 

van het beschikbare bloed naar dìe plekken die ons in staat stellen 

om onze huid te redden. De huid wordt letterlijk afgeknepen en 

leeggezogen. We trekken wit weg. Onze haren worden opgezet, 

en we beginnen meedogenloos te zweten op onze handpalmen en 

voetzolen. De huid is een verraadster van onze diepste angsten. 

Jeuken 

Net als andere primaten zijn mensen sterk visueel georiënteerd, 

bij de andere apen is het rood worden ten tijde van seksuele 

ontvankelijkheid evidenter dan bij mensen. Vrouwtjesbillen zwellen 

op en worden roze rood, een teken dat zij zich openstellen voor 

het mannelijk zaad. Maar ook de mens kan zijn of haar seksuele 

opwinding niet zondermeer onder stoelen of banken verbergen. 

Alsof ze aangestoken worden door het vuur, kleuren nekken en 

borsten heet rood, soms alleen al bij de gedachte aan de huid van 

een vreemde. Maar dat mag ook wel, de huid is ons grootste seksuele 

orgaan. Onze huid is ons gevoelscentrum, niet ons hart zoals men 

ons doet geloven. Alleen al bij de gedachte aan seks tintelt en jeukt 

de huid. 

zo naakt waren? Werden wij naakt uit hygiënisch oogpunt omdat 

er zoveel parasieten in onze haren kleefden en wij toen bedachten 

dat we de parasieten beter uit onze kleren konden wassen dan uit 

onszelf? Waarschijnlijk niet, want we waren eerder naakt dan dat wij 

artefacten maakten. 

De enige plausibele verklaring voor ons naakte bestaan, 

is dat het ons in staat stelde efficiënter te zweten. Zweet blijft niet 

plakken in onze haren, maar verdampt zonder obstakels in de open 

lucht. Verdampen geeft verkoeling, zweten is het ventilatiesysteem 

dat zich over onze hele oppervlakte uitstrekt. En dat konden 

we goed gebruiken want tussen de andere dieren op aarde 

ontwikkelden wij in de laatste twee miljoen jaar van evolutie een 

enorm hersenvolume. Onze hersenen zijn inmiddels de grootste 

hersenen ter wereld – ten opzichte van ons lichaam, dat nog wel. 

En dat is handig om mee na te denken en menselijke dingen 

mee te doen, maar onhandig uit het oogpunt van oververhitting. 

De temperatuur van de hersenen is direct afhankelijk van de 

temperatuur van ons bloed. Alleen een volledig zwetend lichaam dat 

in werking treedt als dat nodig is, biedt voldoende ventilatiekanalen 

om ons enorme hoofd nog enigszins koel te houden. 

Behind every large human brain, 

there is a potentially very sweaty human body 

Nina Jablonsky 


Essay De huid is een orgaan 

Bid om een dikke huid en een gevoelig hart 

Billy Graham 

Het naakte bestaan 

Behalve verkleuren, kan de huid ook zweten onder invloed van alle 

eerder genoemde factoren. Wij zijn één van de weinige zoogdieren 

die nagenoeg haarloos door het leven gaan. Er zijn vele hypothesen 

die proberen te verklaren waarom wij zo haarloos zijn ten opzichte 

van de andere primaten. Was de primitieve mens een aap die zijn 

tijd voornamelijk in zee doorbracht? Het hebben van geen haar in 

waterige milieus is bevorderlijk als je een flink stuk wilt zwemmen. 

Haren verzwaren de boel of moeten goed vet gehouden worden 

om geen water op te zuigen. De kans dat wij een soort zwemmende 

apen waren, is klein omdat er in fossiele resten geen enkele 

aanwijzing is aangetroffen dat wij ooit een scala van aanvallen door 

waterparasieten hebben doorgemaakt. 

Wat is naakter dan een ontkleedde, roodharige puber met 

sproeten, in het volle licht? Zijn wij naakt omdat we op een gegeven 

moment kleren zijn gaan dragen? Of droegen wij kleren omdat wij 


In the skin 

Skin is an organ 

Mankind is an illness on the Earth’s skin 

Immanuel Kant 

Skin breathes and lives. Dead skin cells are 

rejected unnoticeably; per hour, we lose 

approximately two million. Unnoticeably, new 

cells are formed and a web of elastin to keep 

us supple and collagen to keep us firm is spun. 

Unnoticeably, our glands keep us oily soft and 

impermeable. Inflamed from the sun’s rays, 

our skin browns and we change from soft pink 

to red brown: melanin pigment adorns us and 

protects us. Inflamed by the sun’s rays we produce vitamin D to 

strengthen our fragile bones. Inflamed by the warmth of the sun, 

our skin cools our bodies. 

However, if the skin that once protected us gives up, she 

becomes lazy and unreliable. The cells become tired, as does the 

body, the skin becomes thin and vulnerable, less flexible, flabby and 

dry. The sun, once her friend, is also an enemy that harms her. With 

the passing of time the skin loses its elasticity, and wrinkles form 

laughter or frowns on our faces. However, skin only truly dies when 

the heart dies, and then perishes first, as if she had never existed. 

In defining with fleshy touches the skin of a beautiful peach 

or the melancholy of an old apple, I glimpse in the reflections that 

they exchange the same tepid shadow of renunciation, the same love 

of the sun, the same recollection of dew, a freshness 

Paul Cézanne 


Essay Skin is an organ 

The autonomy of the skin 

The skin is our surface, our reaction centre, our means of 

communication with the outside world. From times immemorial, 

it has reflected our emotions and moods. Our emotional state can 

often be discerned from our skin, before we, ourselves, are aware of 

it. The human skin is saturated with nerves from the autonomous 

nervous system. Autonomous, not in the sense that we are at liberty 

to direct the nervous system ourselves, but autonomous in the sense 

that it operates with total independence from our so-called free will. 

It regulates that which it perceives in all its autonomy to be good for 

the body’s internal climate: breathing, pumping blood, digestion 


39

and running the skin. Especially in unusually stressful situations, 

the skin is one of its inescapable victims. In several seconds, the 

autonomous nervous system creates a dramatic hormonal and 

mechanical succession leading to the recruitment of the available 

blood to those places which enable us to save our skin. The skin is 

literally tornicated and sucked dry. We turn pale; our hairs stand on 

end, and our palms and feet soles start sweating mercilessly. The skin 

betrays our deepest fears. 

Itching 

Humans are strongly visually oriented, as are other primates. 

Turning red when sexually ripe is more evident in other apes than 

in humans. The bottoms of females swell and turn rosy-red as a sign 

that they are open to receiving the male seed. However, this does 

not mean that humans are necessarily able to hide their sexual 

arousal either. As if they had caught fire, neck and breasts glow red, 

sometimes only at the thought of the skin of a stranger. But that 

is acceptable; the skin is our largest sexual organ. Our skin is our 

centre of feeling, not our heart as we have been led to believe. 

The thought of sex, alone makes the skin tintle and itch. 

but evaporates without obstruction in the open air. Evaporation 

provides cooling; sweating is a ventilation system spanning our entire 

surface. This was something we needed, as compared to the other 

animals on Earth our brains grew incredibly in volume in that two 

million years of evolution. Now we have the largest brains on Earth 

– in relation to our bodies, that is. And this is useful for thinking and 

doing human things, but not good with regards to overheating. The 

temperature of the brain is directly related to the temperature of our 

blood. Only a body sweating fully when necessary, offers sufficient 

ventilation channels to keep our enormous heads somewhat cool. 

Behind every large human brain, 

there is a potentially very sweaty human body 

Nina Jablonsky 

Just pray for a thick skin and a tender heart 

Billy Graham 

Naked existence 

Aside from causing the skin to blush, all the aforementioned factors 

can cause the skin to sweat. We are one of the few mammals that 

go through life practically hairless. Many hypotheses have tried 

to explain why we are hairless in relation to other primates. Was 

primitive man an ape that spent most of its time in the sea? Not 

having hair in water environments is beneficial if you would need to 

swim a fair amount. Hair makes things heavier and needs to be kept 

well oiled in order not to absorb any water. The chance that we were 

a type of swimming ape is small as there are no fossil remains that 

would suggest any of this – no sign of an immune system that has 

survived a spectrum of attacks from water parasites. 

What can be more naked than a nude, red-haired 

adolescent with freckles in full light? Are we naked because we 

decided to start wearing clothes at some point? Or did we wear 

clothes because we were so naked? Did we become naked due to 

hygiene reasons because there were so many parasites in our hairs 

and we decided that it would be easier to wash the parasites out of 

our clothes than out of our hair? Probably not, because we were 

naked before we started making artefacts. 

The only plausible cause for our nakedness is that it made 

us able to sweat more efficiently. Sweat does not stick to our hairs, 


Essay Skin is an organ 


Ferdinand von Hebra 

Atlas der Hautkrankheiten 

> pagina VII 

Sissel Tolaas 

Installation Fear 

> pagina XI 


Kunstenaars 

Ferdinand von Hebra (1816-1880), grondlegger van de Weense school, is 

één van de belangrijkste personen in de geschiedenis van de dermatologie. 

Hij reisde vele huidziekten achterna, zo deed hij onder andere Noorwegen 

aan om lepra te bestuderen. Vanaf 1856 begon hij zijn monumentale 

Atlas der Hautkrankheiten te publiceren, samen met Karl Heitzmann 

en de schilderende dokter Anton Elfingen. Deze laatste verzorgde de 

iconografische weergave. Wat vooral opvalt aan de illustraties is de bijna 

poëtische manier waarop de meest verschrikkelijke huidziekten worden 

afgebeeld, zij staan in schril contrast met de klinische detailfoto’s die wij nu 

kennen. Ziekten op de huid worden zo bijna tot sieraad van het lichaam, 

als een kwetsbaar zilveren ketting om een vrouwenhals of als zorgvuldig 

gevlochten haar. Pijnlijk menselijk. 

Ferdinand von Hebra (1816-1880), one of the founders of the 

Vienna School, is one of the most important people in the history of 

dermatology. He travelled to see many skin diseases, going to Norway 

to study leprosy, for instance. He started publishing his monumental 

‘Atlas der Hautkrankheiten’ in 1865 with Karl Heitzmann and the 

painter-doctor Anton Elfingen, who provided the iconographical 

representation. What is most noticeable in these illustrations is the 

almost poetic manner in which the most horrendous skin diseases 

are shown, in sharp contrast to the clinically detailed photographs 

we are familiar with nowadays. Skin diseases are almost transformed 

into an adornment of the body, like a fine silver necklace round a 

woman’s neck or carefully pleated hair, humanly painful. 

Sissel Tolaas (1961) is een reiziger: ze groeide op in IJsland en Noorwegen, 

studeerde in Oslo, Warschau, Moskou, St. Petersburg, Oxford en Princeton. 

Since 1990 werkt ze aan ‘geur – de geur & communicatie” in verschillende 

vakgebieden zoals wiskunde, scheikunde, taalkunde en kunst. Ze is sinds 

1987 gevestigd in Berlijn, waar zij in 2004 haar laboratorium voor geur en 

communi catie heeft opgericht: IFF re-searchLab Berlin, ondersteund door 

het IFF (International Flavors & Fragrances Inc., New York). Ze is sinds 

oktober 2006 als onderzoeker verbonden aan de Harvard Business School 

met als onderwerp onzichtbare communicatie en retorica. 

Sissel Tolaas (1961) is a traveller: she grew up in Iceland and 

Norway, studied in Oslo, Warsaw, Moscow, St. Petersburg, Oxford 

and Princeton. Since 1990 she has been working on the topic 

of ‘smell – smell & language communication’ within different 

sciences such as mathematics, chemistry, linguistics and arts. 

Based in Berlin since 1987, she established the research lab for 

smell and communication: IFF re-seachLab Berlin, supported by 

IFF (International Flavors & Fragrances Inc., New York) in 2004. 

Sissel was appointed researcher at Harvard Business School on 

Invisible Communication & Rhetoric in October 2006. 


Artists 



43

Bart Hess 

A Hunt for High-tech 

Koos Breukel 

Michael Matthews 

> pagina V 


Kunstenaars 

> pagina XII 

Bart Hess, in 2007 afgestudeerd aan de Design Academy Eindhoven, 

versmelt in A Hunt for High-tech technologie met huid en bont om zo een 

meerwaarde aan zijn imitatiebont te geven. Door niet uit te gaan van de 

werkelijke wereld heeft hij de vrijheid om eigenschappen van bont te 

versterken of te veranderen. De combinatie van onnatuurlijke materialen 

zoals metaal en kunststof resulteert in een bont met een hightech karakter, 

wat heeft geleid tot een materialencollectie die is vormgegeven in een, 

door Bart Hess geschapen, nieuwe wereld. In een animatiefilm nemen 

de creaturen en materialen je mee in het verhaal van deze wereld. 

Bart Hess graduated from the Design Academy Eindhoven in 

2007. In ‘A Hunt for High-tech’ he fuses technology with skin and 

fur in order to add significance to his imitation fur. By not using 

the real world as his starting point, he has the freedom to change 

or enhance the qualities of fur. Fur with a high-tech character is 

created by treating unnatural materials such as metal and plastic. 

This has resulted in a collection of materials that have been 

designed in a new world created by Bart Hess. He makes his view 

of this world visible in an animation film in which creatures and 

materials draw you into his story. 

Koos Breukel (1962) heeft in zijn carrière tientallen collega-fotografen 

geportretteerd vanwege hun verwantschap, inspiratie of vriendschap. Hij 

maakt gebruik van een grootformaat camera en concentreert zich op het 

gezicht en het bovenlichaam, meestal geplaatst tegen een egaal zwarte 

achtergrond. Het gebruik van deze klassieke camera vergt geduld en de 

fotograaf gebruikt deze tijd om het beeld te zoeken dat beantwoord aan zijn 

intuïtieve indruk van een persoon. Volgens Koos Breukel moeten de mensen 

zichzelf kunnen zijn voor de camera, geen pose aannemen. Hij werd bekend 

met een serie foto’s van overlevenden van de Faro-vliegramp en met een 

reportage die hij wijdde aan de bevriende, aan aids lijdende acteur Michael 

Matthews (1958-1996). Met behulp van indringende zwart-wit beelden 

slaagde Breukel er in om de tegenstrijdige schoonheid in het ziekteproces 

van Matthews te belichten. 

Koos Breukel (1962) has photographed dozens of his colleague photographers 

because of his kinship, inspiration or friendship. He uses a large-format 

camera and mostly concentrates on the face and above the waist against an 

even, black background. The use of this classic camera requires patience; 

the photographer uses this time to find the image that corresponds to his 

intuitive impression of the person in question. According to Koos Breukel, 

people have to be able to be themselves in front of the camera, without 

adopting a pose. He gained recognition through a series of photos showing 

the survivors of the Faro aeroplane crash and the photo reportage of his 

friend and actor Michael Matthews (1958-1996) who was suffering from 

AIDS. With the aid of these intrusive black and white images Breukel 

succeeded in exposing the contrastive beauty in Matthews’ illness. 


Artists 



45

Voerman&Vermeulen 

Kippenvel 

BioKino Collective 

The Living Screen Project – Skin Deep 

> pagina X 


Kunstenaars 

> pagina XV 

Honderden films zijn gemaakt en vele bibliotheken zijn vol geschreven over 

de complexe relatie tussen mens en dier. Voerman&Vermeulen hebben een 

andere weg gekozen om deze afwisselend problematische en harmonieuze 

relatie te onderzoeken. In één van hun projecten hebben ze badpakken 

gemaakt van meer dan zestig kippenvellen, en deze aangetrokken. De 

hanen kam wordt gebruikt voor het kammen van elkaars haar. 

Hundreds of feature films have been made and 

complete libraries have been written about this, but 

Voerman&Vermeulen have taken a different route to 

exploring this often problematic, sometimes harmonious 

relationship. In one project they made clothing out of 

more than sixty chicken skins and wore it. In addition, 

they decided to make a rooster’s comb into the kind we 

use for our hair. 

Het “Living Screen” (levend scherm) project, ontworpen door het BioKino 

Collective, analyseert de relatie tussen biologie, kunst en bewegend beeld. 

Het onderzoekt de manier waarop ons kijken verandert en/of vervormd 

wordt wanneer we reageren op films die op een levend scherm worden 

geprojecteerd. Het scherm wordt gekweekt uit verschillende menselijke 

cellen en microscopisch kleine filmpjes worden op deze levende schermen 

geprojecteerd via een speciale projector (de BioProjector). Deze projectie is 

500 micron klein en kan alleen bekeken worden door een microscoop. De 

schermen leven, reageren, veranderen en sterven. Ze veranderen het beeld 

van de micro-film, waardoor de kijker geconfronteerd wordt met zaken zoals 

virtualiteit, realiteit, leven en dood. 

The Living Screen project, developed by BioKino, investigates the interface 

between biology, arts and moving image. It explores the way 

the nature of spectatorship evolves and/or ruptures when viewers 

interconnect with movies projected on a screen that is alive. The 

screens are grown from different mammalian cells and microscopic 

movies are projected over these living screens, via a specialised projector 

(Bio-Projector). The projection is 500 microns in size and can 

only be viewed by peering through a microscope located within the 

Bio-Projector. The screens are alive, react, transform and eventually 

die. They contort the projected micro-movie, confronting the spectator 

with issues such as virtuality, reality, life and death. 


Artists 



47

Simone van Bakel 

> pagina VI 

Rob Sweere 

Under Your Skin 

> pagina XII 


Kunstenaars 

Het werk van Simone van Bakel (1966) kenmerkt zich door een sobere 

vormgeving, waaraan zij telkens andere details toevoegt. Haar naam werd 

gevestigd door haar serviesgoed voorzien van teksten in braille. Naast 

andere zintuiglijke waarnemingen blijven tast en tactiliteit een belangrijk 

beeldelement vormen. Fragmenten van het lichaam worden afgedrukt in 

objecten, of objecten laten door een fysieke aanraking juist een afdruk 

achter in de huid. Bio-keramische sieraden worden niet op, maar onder 

de huid geïmplanteerd waardoor zij voorgoed vergroeien met de drager. 

Het steeds verder inzoomen op of in het menselijke lichaam legt zij bloot 

in permanent gestolde vormen, elk met een eigen werkelijkheid vanuit een 

bijna anatomische vanzelfsprekendheid. 

Simone van Bakel’s (1966) work is characterised by an austere 

style to which she continuously adds different details, for instance 

she made crockery adorned with Braille text. Aside from other 

sense perceptions, feeling and touch remain important imageforming 

elements in her work. Fragments of the body are 

imprinted on objects, or conversely, from physical contact objects 

leave an imprint on the skin. Bio-ceramic jewellery is not applied 

onto the skin but implanted under it, thus becoming permanently 

part of the wearer. Continuously zooming further into or onto the 

human body, she reveals these as permanently solidified forms, 

each with its own reality, from an almost anatomic naturalness. 

Rob Sweere (1963) is in 1986 afgestudeerd aan de Kunstacademie St. Joost 

in Breda, aan de afdeling fotografie en audiovisueel. Van 1986 tot 1989 

studeerde hij Vrije kunst aan de Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem 

en van 1991 tot 1992 aan de Rijksacademie voor de Beeldende Kunsten 

in Amsterdam. Rob Sweere richt zich op architectonische vormen waarin 

materialen gebruikt worden om de zintuiglijke ervaring te sturen. Door 

een bijzondere omgeving te creëren en de indrukken daarvan te leiden, 

wil Sweere mensen op een gewone plek een ongewone ervaring bieden. 

Rob Sweere (1963) graduated from the department for 

photography and audiovisual design at St. Joost Art Academy 

in Breda in 1986. From 1986 to 1989 he studied Fine Arts at 

the Institute of the Arts in Arnhem and from 1991 to 1992 at 

the Rijksacademie voor de Beeldende Kunsten in Amsterdam. 

Rob Sweere focuses on architectonic designs in which materials 

are used to direct a sensual experience. By creating a particular 

environment and directing the impressions, Sweere wishes to 

provide an unusual experience in an ordinary setting. 


Artists 



49

Joanneke Meester 

Collage #29, 2008 


I

Olivier Goulet 

Skin Bag-jacket, 2002 

Keiko Sato 

installation, 2007 

Oron Catts & Ionat Zurr 

The Tissue Culture & Art, Victimless Leather, 2004 

Berend Strik 

The Pardon Letters, 2007 

II Nationaal Glasmuseum Leerdam / Fort Asperen Skin Deep / Dichter op de huid III

Studio Makkink & Bey 

Kokon, 1999 

Koos Breukel 

Michael Matthews, 1995 

Marlies Dekkers 

White Shibari, 2008 

IV 

Nationaal Glasmuseum Leerdam / Fort Asperen 


V

Levi van Veluw 

Material Transfers; Carpet / Ballpoints; Blocks, 2007 

Lucy & Jorge Orta 

Totipotent Architecture, 2004 

Tara Woudenberg 

My Body of Work, 2008 

Elizabeth Swinburne 

Ivory push, 2005 

Ferdinand von Hebra 

Altlas der Hautkrankheiten, 1856 

Simone van Bakel 

2008 

VI Nationaal Glasmuseum Leerdam / Fort Asperen Skin Deep / Dichter op de huid VII

sdagen 

, 21, 22 juni 

tterend glasspektakel in 

en bij Fort Asperen, een 

d vol activiteit in het teken 

thema Op het lijf geblazen. 

tuigen komen aan bod: 

voelen, proeven, luisteren, 

... Op meer dan tien plaatsen 

am, Acquoy en Fort Asperen 

eciaals te beleven met de 

n als thema! 

iviteiten, waaronder: 

aterdag 21 juni om 15.00 uur 

lerie de Smederij de opening 

entoonstelling met recente 

cten van Cilja Zuyderwyk, 

en van smeedijzer van de 

e kunstenaar Tim Roosen 

derijen van de Rus Gregory 

. 

RIEDESMEDERIJ.NL 

f oude tijden in het Hofje 

den, waar in historische 

s uit 1850 rondleidingen 

worden, en u glaswerk uit 

ode kunt bewonderen in een 

ze ene keer opgengesteld 

uisje. Deze locatie is op 

gesloten! 

JEVANAERDEN.NL 

ooiglas & Zo zal Alwin 

ter laten zien hoe je met 

vlam allerlei mooie vormen 

ken. 

IGLAS.NL 

ie Verboog, gespecialiseerd 

eco, antiek, curiosa, fifties 

s, organiseert op vaste 

en taxaties en laat u raden 

waardes. Als u zelf een stuk 

ar u meer van wilt weten: 

et vooral mee. Alleen dit 

ook op zondag geopend! 

RIE-VERBOOG.NL 

Midzomer- 

GlasNacht 

21 juni vanaf 19.00 uur 

Wegens het geweldige succes van 

afgelopen jaar organiseren we ook dit 

jaar de Glasnacht, maar nu met Fort 

Asperen en de Glasblazerij als locaties. 

U vaart in de schemer over de Linge, de 

lampjes dansen op het water, en het fort 

doemt voor u op. In het donkere fort 

leidt de gids u met zaklampen langs de 

hoogtepunten van de tentoonstelling, 

waarna u kunt bijkomen bij het 

kampvuur, met toepasselijke hapjes 

en drankjes. 

RESERVEREN VERPLICHT WANT VOL=VOL! 

TENTOONSTELLINGEN@STICHTINGGLAS.NL OF 

VIA 0345-612714 | 24,95 EURO PER PERSOON INCLUSIEF 

ENTREE BEIDE LOCATIES, VERVOER PER BOOT EN DIVERSE 

VERSNAPERINGEN. 

Tentoonstelling 

Royal Leerdam 

Ook Royal Leerdam Crystal heeft zeer 

ambitieus ingespeeld op het jaarthema 

door acht docenten van de Design 

Acadamy Eindhoven uit te nodigen 

om het jaarthema Op het lijf geblazen te 

vertalen in kristal. 

AnneMieke Eggenkamp, Tet Reuver, 

Aldo Bakker, Chris Koens, Kiki van Eijk, 

Chantal van Heeswijk, Dick van Hoff en 

Jan Melis laten zien hoe zij het materiaal 

voelen en waarnemen. 

Deze verschillende interpretaties van 

het thema hebben geresulteerd in een 

bijzondere collectie kunstvoorwerpen. 

Tijdens de Glasdagen zijn deze objecten 

op de best denkbare tentoonstellingsplek 

te zien: de werkvloer van de fabriek van 

Royal Leerdam Crystal waar de meesterblazers 

gewoon hun werk blijven doen. 

WWW.ROYALLEERDAMCRYSTAL.COM/NED/INDEX.HTM 

Op het lijf 

geblazen 

Jaarthema 

Jaarlijks kiest Leerdam, dé 

Glasstad, een jaarthema. In 2008 

is dat thema Op het lijf geblazen. 

De Glasblazerij Leerdam en het 

Nationaal Glasmuseum hebben dit 

voorjaar internationaal bekende 

modeontwerpers en kunstenaars 

gevraagd draagbare objecten in 

glas te maken. Op het lijf geblazen 

is er op gericht om toepassingen 

te bedenken die misschien 

niet logisch lijken maar dat uiteindelijk 

wel blijken te zijn. De 

experimenten in de Glasblazerij 

vormen een tweeluik met Dichter 

op de huid in Fort Asperen. De 

resultaten van Op het lijf geblazen 

zijn dan ook een integraal 

onderdeel van de tentoonstelling 

Dichter op de huid. 

Deze uitnodiging geldt tevens als vrijkaart voor 2 personen voor de tentoonstelling 

op een ander moment. De tentoonstelling loopt tot en met 21 september 2008. 

Dichter op de huid 

tentoonstelling in Fort Asperen 

De Stichting Fort Asperen en het Nationaal 

Glasmuseum nodigen u van harte uit om met uw 

partner aanwezig te zijn bij de opening van de 

tentoonstelling: Dichter op de huid in Fort Asperen. 

Dichter op de huid is een door de gastcuratoren 

Arnoud Odding en Tiziana Nespoli samengestelde 

verkenning van de vele betekenissen 

van de huid. Een beeldende en een 

beschrijvende studie, op de raakvlakken 

van fysica, sociologie, filosofie, beeldende 

kunst, vormgeving en poëzie. 

Protective Kissing van de franse kunstenaar Olivier 

Goulet is de openingsact op donderdag 12 juni 

om 15.30 uur. Aansluitend kunt u kennis maken 

met diverse kunstenaars van wie het werk 

aanwezig is op de tentoonstelling, onder het 

genot van een hapje en een drankje. 

Henk Staal, 

Voorzitter Stichting Fort Asperen 

Fort Asperen Langedijk 60, Acquoy 

www.fortasperen.nl/upload/route.pdf 

I.v.m. catering graag aanmelden voor 8 juni via 

administratie@stichtingglas.nl of 0345-612714. 

Er varen de hele middag bootjes tussen Fort 

Asperen en de Glasblazerij Leerdam, zodat u ook 

een kijkje kunt nemen bij het glasblazen! 

Dichter op de huid is mede mogelijk gemaakt door

Rogier Roeters 

videostill from Thomas, 2004 

Wim Delvoye 

videostills from Sybille II, 1999 

Museum Vrolik 

doorsnede op sterk water, 1899 

Zoologisch Museum 

kameleon op sterk water 

One minute movies 

videostills from Snails love, Alexandra Rouppe van de Voort & Teun Karelse | 

Decrease, Anssi Pulkkinen | To Tame, Dorota Buczkowska | Untitled, Evelien Krijl 

The Living Screen Project – Skin Deep, 2008 

Bio-Kino Collective 

X Nationaal Glasmuseum Leerdam / Fort Asperen Skin Deep / Dichter op de huid XI 

installation Fear, 2006 

Sissel Tolaas

Hussein Chalayan 

collection 2000 

Inez van Lamsweerde 

Anastasia, 1995 

Bart Hess 

videostill from A Hunt for High-tech, 2007 

Rob Sweere 

Under Your Skin, 2007 

XII Nationaal Glasmuseum Leerdam / Fort Asperen 


XIII

Mieke Groot 

Vaas, 1996 

Alexander van Slobbe 

collection 2008/2009 

Voerman&Vermeulen 

Kippenvel, 2006 

Walter van Beirendonck 

Skin King, collection 2008/2009 

XIV Nationaal Glasmuseum Leerdam / Fort Asperen 


XV

Maria Blaisse 

Bamboe project, 2008 

Naomi Filmer 

Shoulder Balls, 2007 

Suzanne Lee 

BioCouture ‘Denim’ Jacket, 2007 

XVI Nationaal Glasmuseum Leerdam / Fort Asperen

Suzanne Lee 

BioCouture ‘Denim’ Jacket 

Marlies Dekkers 

White Shibari 

> pagina IV 


Kunstenaars 

> pagina XVI 

Suzanne Lee is ontwerper en senior onderzoeker bij Central Saint 

Martins, Londen. BioCouture, haar project voor mode van de toekomst, 

verbeeldt hoe we kleding zouden kunnen kweken voor een duurzame 

toekomst. BioCouture maakt van bacteriele cellulose in een laboratorium 

biologisch afbreekbare kleding. Het uiteindelijke doel van dit project is 

om hele jurken te laten groeien uit vaten met vloeistof. Biotechnologische 

mode wordt onderzocht in haar boek “Fashioning the Future: tomorrows 

wardrobe” uitgegeven door Thames & Hudson, waarin zij de kleding van de 

toekomst beschrijft gebaseerd op hedendaagse technologie, onderzoek en 

ontwikkeling. BioCouture wordt mede mogelijk gemaakt door de The Arts 

and Humanities Research Council in Engeland. 

Suzanne Lee is a designer and Senior Research Fellow in Fashion 

at Central Saint Martins, London. BioCouture, her future fashion 

project, imagines how we could grow clothing for a sustainable 

future. BioCouture fashions bacterial-cellulose, grown in a laboratory, 

into biodegradable garments. The projects ultimate goal is to 

grow dresses in vats of liquid. Biotech fashion is explored in Lees 

book ‘Fashioning The Future: tomorrows wardrobe’, published by 

Thames & Hudson, which describes a future wardrobe based on 

contemporary technology R&D. BioCouture is supported by The 

Arts and Humanities Research Council, England. 

Ontwerpster Marlies Dekkers (1965) bespeelt de menselijke huid met 

vernieuwende lingerie. Met het voor haar typerende lijnenspel verheft ze 

het menselijk lichaam tot kunstwerk, volgens het motto: “Your body, my 

canvas”. Ze studeerde in 1991 cum laude af aan de St. Joost Academie voor 

Kunst en Vormgeving, werd in 2007 Zakenvrouw van het Jaar en won met 

haar lingeriecollectie reeds verschillende prijzen, waaronder de prestigieuze 

Franse Creator of the Year Award 2008. 

Designer Marlies Dekkers (1965) plays the human skin with 

innovative lingerie. In her very typical linework she transforms the 

human body into a work of art, following her motto: Your Body, 

My Canvas. She graduated with honors from the St. Joost Academy 

for Art and Design in 1991, became Business Woman of the Year in 

2007 and won several prestigious prices with her collections, one 

being the French Creator of the Year Award in 2008. 


Artists 



51

Olivier Goulet 

Skin Bag-jacket 

> pagina III 


Kunstenaars 

De franse kunstenaar Olivier Goulet heeft een speciaal materiaal ontwikkeld 

voor het uitdragen van zijn idealistische visie op het grensvlak van activisme 

en ontwerp. SkinBag, zoals het materiaal en het project heten, is een 

uitnodiging om onszelf en onze identiteit te onderzoeken. De pijnlijke weg 

van egocentristisch individualisme naar een optimale collectieve identificatie 

en netwerk. Het gevoel van SkinBag is uitdagend, het lokt gepassioneerde en 

irrationele reacties uit. Hij maakt er kleding van – als een tweede huid – en 

tassen en andere accessoires, die als organen bij het lichaam horen. 

The French artist Olivier Goulet has developed a special material 

for implementing his vision, on the border of activism and design. 

SkinBag, name of both the material and the project, is an invitation 

to explore ourselves and our identity, created as a guide for 

human mutation, the painful way from egocentric individualism 

to an optimum collective identification and network. SkinBag has 

a challenging feel; it entices passionate and irrational reactions. 

He makes clothes from it – like a second skin – and bags and other 

accessories belonging to the human body much as organs do. 


Artists 



53

Voor wie dit leest 

Gedrukte letters laat ik U hier kijken, 

maar met mijn warme mond kan ik niet spreken, 

mijn hete hand uit dit papier niet steken; 

wat kan ik doen? Ik kan U niet bereiken. 

O, als ik troosten kon, dan kon ik wenen. 

Kom, leg Uw hand op dit papier; mijn huid; 

verzacht het vreemde door de druk verstenen 

van het geschreven woord, of spreek het uit. 

Menige verzen heb ik al geschreven, 

ben menigeen een vreemdeling gebleven 

en wien ik griefde weet ik niets te geven: 

liefde is het enige. 

Liefde is het meestal ook geweest 

die mij het potlood in de hand bewoog 

tot ik mij slapende vooroverboog 

over de woorden die Gij wakker leest. 

Ik zou wel onder deze bladzij willen zijn 

en door de letters heen van dit gedicht 

kijken naar uw lezende gezicht 

en hunkeren naar het smelten van Uw pijn. 

Doe deze woorden niet vergeefs ontwaken, 

zij kunnen zich hun naaktheid niet vergeven; 

en laat Uw blik hun innigste niet raken 

tenzij Gij door de liefde zijt gedreven. 

Lees dit dan als een lang verwachte brief, 

en wees gerust, en vrees niet de gedachte 

dat U door deze woorden werd gekust: 

Ik heb je zo lief. 

Leo Vroman, 262 Gedichten 

Voorbij de huid 

Het kookboek van ons kennen 

Filosofie doet met elke stap die ze zet een huid af; 

daar kruipen de domme volgelingen in 

Sören Kierkegaard 

Als je kijkt, zie je de oppervlakte. Als je voelt, 

voel je de oppervlakte. Een vormloos vel 

dat gespannen de gedaante van een stoel 

aan neemt. De oppervlakte, de schaal van 

een ei, verhult de inhoud. Maar onder 

de harde schaal schuilt een onbekende 

en misschien sinistere werkelijkheid. 

Krokodillen kruipen uit eieren terwijl je 

zat te wachten op kuikens. Scherven steken 

ritmisch als een fossiele ruggengraat door de huid van de aarde. 

Intuïtie en feiten 

Feiten en concepten hebben een gemeenschappelijke oorsprong: 

de mens. Zoals de menselijke natuur te maken heeft met de verschij 

ningsvormen, zo zal de mens succesvol zijn in het verklaren en 

verkopen ervan. We kunnen alleen datgene verklaren wat wij zelf in 

de wereld hebben gebracht of bedacht. De aard van de werkelijkheid 

is blijvend onaantastbaar. Waarom? Omdat wij haar niet bedacht 

hebben. We kunnen graven in de huid, dwalen over de huid, maar 

zullen bedrogen uitkomen. De huid blijft huid, oncontroleerbaar 

vlak in twee dimensies. Lengte maal breedte. Of niet? 

Ons lot is te kennen, direct of door onze verbeelding. We 

kennen alleen datgene wat zich aan ons openbaart of datgene dat 

wij kunnen bedenken in onze verbeelding. Is dat zo? Of verlaten 

wij deze grenzen? En worden wij één met de natuur? En kunnen wij 

de stof waar wij allen mee bedekt zijn, juist kennen als geen ander? 

Kennen wij onze huid? Of denken wij haar te kennen en blijft zij 

eindeloos en abstract, maar tijdelijk? 

Geloven wij in formules, in feiten en geconstrueerde 

werkelijkheden? Zo lang ze kloppen, klopt de werkelijkheid die 

wij hebben bedacht. Of gaan we inmiddels aan de formule voorbij 

en maken we ons eigen model waarin we zonder bewijs kunnen 

aanvoelen dat het de werkelijkheid benadert, zonder dat het 

gewaardeerd wordt? Een werkelijkheid waarin we onze eigen huiden 

kunnen laten groeien of waarin we beelden kunnen projecteren op 

ons eigen menselijk zaad? 


Essay Het kookboek van ons kennen 


55

Is de wetenschappelijke theorie een kaart van een 

verborgen landschap waarin de hoogstandjes omcirkeld zijn? Is 

de theorie een kookboek waarin geheime recepten staan die orde 

scheppen in het feitenrijk? Of is de theorie een intuïtie, het creëren 

van een werkelijkheid zoals die bestaat voor ons gevoel? Soms een 

kunstwerk, soms een model en soms slechts een gedachtegang die 

uit dezelfde bron ontspringt. En is het de kunst om dit gevoel goed 

te vermarkten, zoals wij ons de micro-oplosbare huidemulsies laten 

aansmeren door firma’s die illusies verkopen? Misleiding. Maar ook 

weer niet. We willen graag geloven. Ons lot is te kennen, direct waar 

te nemen of te verbeelden. 

De taal is een handschoen 

die strak om de huid van de inhoud getrokken is 

Godfried Bomans 

Het onvoorstelbare 

In de klassieke fysica en meetkunde vroeg men zich nog gewoon af 

hoeveel land er ingesloten kan worden door de huid van een stier. 

Abstracter: vindt, gegeven de lengte van een kromme, het maximale 

oppervlak dat erdoor wordt ingesloten. Het oppervlak is maximaal 

als de huid een cirkel is, zei Aristoteles. De klassieke fysica verklaarde 

het waarneembare, het meetbare, zoals de aantrekkingskracht of de 

afstoting tussen magnetische polen. De moderne fysica gelooft nu 

ook in het niet waarneembare, het bedachte, zoals de theoretische 

constructie van atomen en moleculen of de relativiteitstheorie. De 

nieuwe fysica is het domein van de gedachtenkunstenaars. 

De huid bestaat uit miljoenen hele kleine cellen. Meer 

dan 600.000 van deze cellen zouden nodig zijn om er een postzegel 

mee te bedekken. In chemische modellen lijken atomen op lege 

ruimte. “Als de deeltjes in een atoomkern (protonen en neutronen) 

een diameter van 1 cm hadden, zouden elektronen kleiner zijn dan 

een haarbreedte. De diameter van het hele atoom zou groter zijn 

dan de lengte van 30 voetbalvelden. Wij ervaren materie echter 

als vaste, niet-doordringbare stoffen, zelfs vloeistoffen en gassen 

doordringen we niet echt, want we bewegen tussen de moleculen 

door die op onze huid afketsen. Hoe kunnen we ons dat voorstellen, 

dat we continu op lege ruimte stoten?” (Willem Houtgraaf). Sterker, 

als materie eigenschappen heeft van een golf en een golf van de 

materie, en als massa en energie uitwisselbaar zijn, hoe kan huid 

dan nog huid zijn? Is de huid als een bamboe vlechtwerk waarbij 

de kruispunten voor de samenhang zorgen? En hoe losjes kan dat 

vlechtwerk dan geweven zijn? 

Amen 

Is de huid dan alleen nog maar een bedenksel? Waar je vrij mee 

kunt speculeren? Dat telkens als wij kijken een andere vorm 

aanneemt, een andere betekenis in een ander gedachtenstelsel? 

In Silence of the Lambs naaide een seriemoordenaar pakken van de 

huid van dikke dames. Geloofwaardig? Bij het zien van de film is 

geloven geen probleem. Is de huid de oppervlakte die alles bedekt, 

die de monsters verhult? Die krokodillen uit eieren tovert terwijl 

wij net weer kuikens verwachtten? De huid is wat wij er in willen 

zien, wat wij ervan willen geloven. De huid is de oppervlakkigheid, 

waar wij zelf ongekende diepten in creëren. Een gouden afdruk van 

mensenhanden in een gestolde, glazen bel? En wat is de essentie? 

De puist of het pus? 

Is de huid een oneindig klein punt dat zich uitstrekt over 

het universum? Nee, beter: de hemel en de aarde? Is de huid een 

big bang? Verandering in milliseconden? Nanoseconden? Is de huid 

een oneindig punt dat wij slechts zien als we door de transparantie 

heen kijken? Is de huid de kromme van oneindigheid, de spiraal die 

slechts een verstoring nodig heeft kleiner dan het zichtbare om te 

ontstaan en uit te groeien tot oneindig uitdijende proporties? 

Is de huid zowel Adam als Eva? Het begin en het einde? Nivea? 

De huid is versplinterd, ieder maakt er de zijne van. 

O die Grieken!, schrijft Nietzche, Zij wisten te leven: daartoe is het 

nodig om dapper stil te blijven staan bij de oppervlakte, de plooi, 

de huid; de schijn aan vormen, klanken en woorden te aanbidden; 

in de hele Olympus van de schijn te geloven! Die Grieken waren 

oppervlakkig – uit diepte!’ 


Essay Het kookboek van ons kennen 


Under the skin 

The cookbook of our knowledge 

With every step philosophy sheds a skin 

which the stupid followers crawl in 

Sören Kierkegaard 

If you look, you see the surface. If you touch, you feel 

the surface. A formless sheet stretches into the shape 

of a chair. The surface, the shell of an egg conceals 

the content. But under the hard skin hides an 

unknown and perhaps sinister truth. Crocodiles creep 

out of eggs whilst you were expecting chicks. Splinters 

stick up through the skin of the Earth like rhythmic 

fossils forming a spine. 

Intuition and facts 

Facts and concepts have a common origin: man. As human nature 

has to deal with manifestations of form, man will be successful at 

explaining and selling these. We can only explain that which we 

have thought of or brought into the world ourselves. The essence of 

truth remains ungraspable. Why? Because we have not invented it. 

We can dig under the skin, roam around the skin, but we will come 

out deceived. Skin remains skin, an uncontrollable surface in two 

dimensions. Length times width. Or not? 

Our fate is to know, directly or through our imaginations. 

We only know that which reveals itself to us or that which we have 

thought up in our imaginations. Is this true? Or can we transcend 

these boundaries and become one with nature? And can we know 

the matter that covers us all better than anyone else can? Do we 

know our skin? Or do we think we know her but in reality she 

remains abstract and temporary? 

Do we believe in formulas, in facts and construed realities? 

As long as they are right, the reality we have thought up is right. 

Or are we transcending the formula in the mean time and are we 

creating our own model with which we can feel, without proof that 

that we are approximating reality, without it being valued? A truth 

in which we can grow our own skins, or one in which we can project 

images on our own human seed? 

Is the scientific theory a map of a hidden landscape with 

the highlights circled? Is the theory a cookery book with secret 

recipes that bring order to the world of facts? Or is the theory an 

intuition creating what we feel is a reality, as it exists? Sometimes 


Essay The cookbook of our knowledge 


59

a piece of art, sometimes a model and sometimes merely a train 

of thoughts originating from the same source. Is it art to market 

this feeling as we allow ourselves to be sold the micro-solvent skin 

emulsions by firms selling illusions? Misleading, but then again not 

misleading. We want to believe. Our fate is to know, to experience 

directly or to imagine. 

Language is a glove pulled tightly around the skin of the contents 

Godfried Boman 

The unimaginable 

In classic physics and geometry one wondered how much land 

could be closed in by the skin of a bull. More abstract: find, given 

the length of the curve, the maximum surface area that can be 

enclosed by it. The surface area is at its greatest in a circle, said 

Aristotle. Classic physics explains what can be observed, what can 

be measured, such as the attraction or repulsion between magnetic 

poles. Modern physics now believes in the non-observable too, that 

which has been thought up, such as the theoretical construction of 

atoms and molecules or the theory of relativity. Modern physics is 

the domain of thought artists. 

The skin consists of millions of tiny cells. More than 600.000 

of these cells are needed to cover a postage stamp. In chemical 

models, atoms resemble empty space, “If the particles in the core of 

an atom (protons and neutrons) had the diameter of 1 cm, electrons 

would be smaller than the width of a hair. The diameter of the 

entire atom would be larger than the length of 30 football fields. 

We experience matter as solid, impenetrable matter, even liquids 

and gasses we are unable to really penetrate as we move between 

the molecules, which are in fact deflected from our skin. How can 

we imagine that we keep bumping into empty space?” (Willem 

Houtgraaf). 

In fact, if matter has the characteristics of a wave and a wave 

of matter, and if mass and energy are interchangeable how can skin 

be skin? Is skin like woven bamboo in which the cross sections create 

the connection? How loosely could it be woven? 

the unknown depths ourselves. A golden, human handprint in a 

solidified crystal bubble? And what is the essence, the spot or the pus? 

Is the skin an infinitesimal point that stretches across 

the universe, no, across the heavens and Earth? Is the skin a Big 

Bang, change taking place in milliseconds, nanoseconds? Is the 

skin an endless point which we only see when we look through 

the transparency? Is skin the curve of infinity, the spiral that only 

requires a disruption invisible to the eye to exist and grow into 

infinitely expanding proportions? Is skin Adam and Eve, the 

beginning and the end? Nivea? 

Skin is fragmented; everybody makes their own. 

Oh, those Greeks! wrote Nietzsche, They understood how to 

live. What you need for that is to be brave and stop at the surface, 

the fold, the skin, to worship appearance, to believe in forms, 

tones, words, the whole Olympus of appearance. Those Greeks were 

superficial -- out of profundity... 


Essay The cookbook of our knowledge 

Amen 

Is skin merely an idea which you are free to speculate on? That 

takes on another form every time we look, another meaning in 

another train of thoughts? In Silence of the Lambs, a serial killer 

sewed coats made from fat women’s skin. Believable? Watching the 

film, believing is easy. Is the all-covering skin that which hides the 

monsters? That has crocodiles hatch out of eggs as if by magic, while 

we were expecting chicks? Skin is what we want to see in it, what we 

want to believe it to be. Skin is the superficiality in which we create 


Museum Vrolik 

Doorsnede op sterk water 

> pagina XI 

Oron Catts & 

Ionat Zurr 

The Tissue Culture & Art, Victimless Leather 


Kunstenaars 

Huidzakken. Hoe groot moet de huid zijn om een 

been te omhul len? Hoe groot moet een huid zijn 

om een hoofd te bedekken? Onderhuids zijn grotere 

oppervlakten dan bovenhuids, welvingen, verbeningen, 

landschappen van vlees. De huid van een mens omvat 

een universum. De uitkomst van de som der delen is 

kleiner dan men zou verwachten. 

> pagina III 

Skin matters. How large does the 

skin have to be in order to cover a 

human leg? Under the skin, surfaces 

are greater than on the skin’s surface: 

curves, ossification and landscapes of 

flesh. The human skin contains an 

entire universe. The sum of the parts 

is smaller than one would expect. 

Symbiotica, Tissue Culture and Art (TC&A), door Oron Catts en Ionat Zurr 

uit Perth, Australië, is een voortdurend onderzoeks- en ontwikkelingsproject 

over het gebruik van cellen en cel manipulatie als een middel voor artistieke 

expressie. Het TC&A project is gebaseerd op de overtuiging dat biologisch 

gerelateerde technologie een dramatisch effect zal hebben op de mense lijke 

ontwikkeling en geschiedenis in de nabije toekomst. In Dichter op de huid is 

Victimless Leather te zien, waar een klein jasje groeit in een couveuse met 

levende cellen: we kweken leer zonder dat het slachtoffers maakt. 

Symbiotica, Tissue Culture and Art (TC&A) by Oron Catts and 

Ionat Zurr (Perth, Australia) is an ongoing research and development 

project into the use of tissue culture and tissue engineering 

as a medium for artistic expression. The TC&A Project is built on 

the strong belief that biologically related technologies are going 

to have a dramatic effect on human evolution and human history 

in the near future. 


Artists 



63

Lucy Orta 

Totipotent Architecture 

> pagina VI 

Keiko Sato 

Installation 

> pagina II 


Kunstenaars 

Lucy Orta, doceert Kunst, Mode en Vormgeving 

aan het Londen College of Fashion. 

Ze is geboren in Engeland maar werkt en 

woont sinds 1991 in Parijs. Zij begon haar 

carrière met het ontwerpen van “Body 

Architecture”, beelden als draagbare 

architectuur: tenten of slaapzakken 

veran deren in beschermende kleding. 

Haar huidige onderzoek richt zich op 

de openbare ruimte en met haar man 

Jorge Orta ontwikkelt ze grootschalige 

architectonische kunst. Voor Dichter op 

de huid heeft Orta in Leerdam organische 

glazen vormen laten maken. De vormen 

zijn gebaseerd op haar onderzoek naar 

het differentiatieproces dat lichaamscellen 

ondergaan bij het vormen van de archi– 

tec tuur van ons lichaam. In dunne stalen 

frames vormt het glas maquettes van 

historische gebouwen. Het zijn abstracte 

voorstellen voor de transformatie van 

verlaten locaties. De architectuur wordt 

nieuw leven ingeblazen en de bestaande 

structuren van het gebouw gaan een dialoog 

aan met de vloeibaarheid van het glas. 

Lucy Orta, Professor of Art, 

Fashion and the Environment at 

London College of Fashion was 

born in England but resides in 

Paris since 1991. She began her 

artistic career by creating ‘Body 

Architecture’, sculptures that 

resemble portable architecture: 

tents or sleeping bags that 

covert into protective clothing. 

Her current research focuses 

on public-space and with 

her husband Jorge Orta they 

develop large-scale architectural 

artworks. For Skin Deep, Orta 

created organic glass forms in 

Leerdam based on her research 

with cell-biologists, interpreting 

the process of differentiation 

cells undergo to create the 

actual architecture of our body. 

They are integrated into fine 

steel maquettes of historical 

buildings to create a series 

of abstract proposals for the 

transformation of abandoned 

locations - breathing new life 

into architecture where the 

formal structure of the building 

dialogues with the fluidity of glass. 

Aan de installaties van Keiko Sato (Japan 1957) ligt de verbinding 

van een Westers en Aziatisch denken ten grondslag. De centrale 

rol van het individu in het westen wordt in haar werk versmolten 

met Aziatische gemeenschapszin. De installaties zijn vaak opgezet 

als landschappen die een relatie met de structuur en geschiedenis 

van die specifieke plek aangaan. In Fort Asperen toont zij een 

project waarbij het zand de huid verbeeldt met gebroken glas 

als symbool voor fysieke en geestelijke pijn. De flessen zijn op 

speciale manieren gebroken, door hitte, bevriezing en kracht. 

Tijdens het maken van de installatie vervalt de functie van fles en 

verandert ze in iets onbekends. De installatie en het bijbehorende 

geluid door Makiko Sadakata versmelten in een wereld ‘voorbij 

de huid’. 

The basis for the installations by Keiko Sato (Japan, 1957) have 

developed from her experience and thought in Europe. The 

role of individualism in the West is conceptualized in her work 

as a fusion with Asiatic collectiveness. The installations are often 

constructed as landscape with regards to the structure and the 

history of the space. In the installations, especially made for 

Fort Asperen, she shows that sand forms like skin with broken 

glass symbolizing physical and mental pain. The glass bottles 

are broken by heat, cooling and force. In the process of making 

the installation, their function as a container disappears and 

transforms into something unknown. The sound, by Makiko 

Sadakata and the installation integrate and create a world 

“Beyond the skin.” 


Artists 



65

Tara Woudenberg 

My Body of Work 

> pagina VI 

Elizabeth Swinburne 

Ivory push 

> pagina VI 


Kunstenaars 

Tara Woudenberg (Leerdam 1978) is glasblazer, wereldreiziger en kunstenaar. 

Scheuren door de Ruimte is sinds 1997 haar werkthema. Voor haar werk 

My Body of Work heeft ze het menselijk lichaam opengescheurd. Door haar 

manier van glasblazen zijn organen gegroeid uit kleur, vorm, structuren en 

reliëf. Wat onder de huid ligt is open en bloot gelegd. Bloederige, vlezige 

kleuren in organische vormen, gehavende en opengebarsten structuren 

omringd door samen geklonterd en gescheurd reliëf, nog warm en nat. 

Tara’s installatie is door de huid heen gescheurd. 

Tara Woudenberg (Leerdam 1978) is a glass blower, an artist and 

world traveller. ‘Ripping through Space’ has been the theme of 

her work since 1997. For ‘My Body of Work’, she has torn open 

the human body. Her manner of blowing glass grows organs 

out of colour, form, structure and relief. The skin is cut open 

revealing what is below the surface. Bloody, flesh colours in 

organic forms, damaged structures burst open, surrounded by 

clotted and torn relief, still warm and wet. Tara’s installation has 

ripped through the skin. 

Elizabeth Swinburne (1957) woont en werkt in 

Edinburgh, Schotland. Sinds haar afstuderen in 1983 

is haar werk door heel Europa, Noord- en Zuid Amerika 

en in Japan te zien geweest. Ze gelooft in een ‘handson’ 

aanpak, vaak werkend met een team van vakmensen 

maar ook zelfstandig. Haar werk maakt optimaal 

gebruik van de intrinsieke eigenschappen van glas: de 

vloeibaarheid, breekbaarheid en transparantie. Van haar 

serie ‘touch’ tot het meer recente ‘growth’: de vormen 

zien eruit alsof ze over een ander onderwerp gaan, 

maar onderzoeken beide de achterliggende ideeën van 

kwetsbaarheid, groei en afwezigheid. Swinburne heeft 

op diverse plaatsen academische functies vervuld en 

geeft wereldwijd masterclasses. 

Elizabeth Swinburne (1957) lives and works in Edinburgh, 

Scotland. Since graduation in 1983 her work has been exhibited 

throughout Europe, the United States, South America and Japan. 

She believes in a ‘hands-on’ approach, often working with a 

team of craftsmen but also happy to work on her own. The works 

exploit the fundamental characteristics of the material, glass - its 

fluidity, fragility and its transparency. From her series ‘touch’ 

to the more recent ‘growth’, forms appear to be thematically 

different, yet each explores common ideas of vulnerability, growth 

and absence. She has held academic posts and teaches master 

classes internationally. 


Artists 



67

Rogier Roeters 

Videostill from Thomas 

> pagina X 

Wim Delvoye 

Videostills from Sybille II 

> pagina XI 


Kunstenaars 

Beeldend Kunstenaar Rogier Roeters 

(1980) had altijd een interesse voor mode 

en kleding en gebruikt die in de korte 

films die hij maakt. Eigenlijk werkt hij 

sculpturaal. Hij maakt allerlei objecten, 

zoals knuffelachtige manshoge poppen die 

hij in de films laat optreden. Zijn werkwijze 

is daarbij handmatig en bijna onhandig. 

Het raffinement zit hem in die schijnbaar 

halfslachtige, slordige werkwijze. Juist daarin 

is Roeters erg precies. 

Dutch artist Rogier Roeters (1980) has always 

had an interest in fashion and clothing, and 

uses them in the short movies he makes. He is 

an artist working as a sculptor. He fabricates 

all sorts of objects, like the very cuddly lifesize 

dolls that appear in his movies. The way 

he works is hands-on and almost clumsy. The 

refinement is in that seemingly half-hearted, 

careless technique. Especially in that, he is 

very precise. 

Wim Delvoye (1965) woont en werkt in Gent. Zijn werk kenmerkt zich door 

een grote interesse in ambachtelijke, niet direct met kunst verband houdende, 

productieprocessen. Delvoye heeft een grote interesse in het banale, zoals 

excrementen of het uitdrukken van puistjes in de getoonde film “Sybille II”. 

Hij confronteert uitgeholde beelden van de populaire cultuur met zichzelf 

en het verleden. Maatschappelijke ordeningen en klassen worden vaak met 

elkaar vermengd: hij jongleert met ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur. Het varken, dat 

hij tatoeëerde voor de Documenta in Kassel bijvoorbeeld, is een dier dat 

in oorsprong in het wild leefde en een schrander dier is. In onze tijd is het 

verworden tot een industrieel product, een bleekroze evenknie van de naakte 

blanke mens, een spreekwoordelijk boegbeeld van stompzinnigheid. 

Wim Delvoye (1965) lives and works in Gent. His work is characterised 

by his great interest in traditional production processes, 

not directly related to art. Delvoye is greatly interested in the 

banal, such as excrement or squeezing out spots in the film 

“Sybille II” shown at Skin Deep. He confronts hollow images in 

popular culture with itself and the past. Social hierarchies and 

class systems are often mixed, juggling with high and low culture. 

The pig which he tattooed for the Documenta in Kassel, for 

example, is a shrewd animal that originally lived in the wild. In 

our times, it has become an industrial product, a pale pink equal 

to the white man, a figurative figurehead of stupidity. 


Artists 



69

70 Nationaal Glasmuseum Leerdam / Fort Asperen

Lamelos, Boris Peeters 

Kayeko on the Catwalk

Julie Joliat 

Illustration for Grafuck

Cristian Suta 

x 

Hannes Kater 

Drawing 01/31/2006 for The Dra winglog

Harmen Liemburg 

New Formula

Melle 

Zonder titel 2008

Shootmedia 

Classic Girl

Poly-Xelor, Luna Maurer & Roel Wouters 

The Argyle Pullover 

Photography: Joep Vogels 

Marc van der Holst 

Spekkie Big

Greet 

Erik olde Hanhof (Erikenik) > 

Dikke huid 

Ineens liepen er allemaal rode 

minikreeftjes over mijn autoband. 

Het deed Bibendum helemaal niets.

João César Nunes 

Face vs face

Lamelos, Jeroen Funke 

The Skin on Sunday 

Deborah van der Schaaf > 

Het betere handwerk

Luis Mendo

Colophon 

Colofon 

nationaal glasmuseum leerdam 

& fort asperen 

Tentoonstelling Dichter op de huid 

Concept, samenstelling en essays Arnoud Odding 

en Tiziana Nespoli naar een idee van 

Annalily van den Broeke 

Productie Annalily van den Broeke, 

met medewerking van Loes Hartzema 

Vertaling Netty Foley 

Advies José Teunissen, Artez 

Grafisch ontwerp, illustraties en samenstelling 

Skin Issue[s] Suzanne Hertogs & Janneke Hendriks 

Druk Zwaan Printmedia, Wormerveer 

Zeefdruk Helder Zeefdruk 

Audiovisuele presentatie 

MVIE Audiovisuele Techniek, Leerdam 

Dichter op de huid is financieel gesteund door 

Mondriaanstichting / Provincie Gelderland / 

Gelderland Cultuurland / K.F. Heinfonds / 

Gemeente Lingewaal / Gemeente Geldermalsen 

Met dank aan alle vrijwilligers van 

Stichting Fort Asperen en Stichting Glas. 

© Stichting Fort Asperen en Stichting Glas 

nationaal glasmuseum leerdam 

Jaarthema Op het lijf geblazen 

Concept en idee Arnoud Odding 

Productie Annalily van den Broeke 

De werken in dit project zijn geblazen door 

Jessica Homich en Henk Verweij en hun collega’s 

in de Glasblazerij Leerdam. 

Op het lijf geblazen is mede mogelijk gemaakt door 

VSB Fonds / Rabobank Vijfheerenlanden / de vaste 

financiers van het Nationaal Glasmuseum: 

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en 

Wetenschappen / Gemeente Leerdam / MVIE 

Audiovisuele Techniek / Zwaan Printmedia 

Mede mogelijk gemaakt door de leden van 

het GlasGilde: 

AmEuro Metals, BlokUnits Bouwmodules b.v., 

C3Group BV, Dalmec BV, De Graaff Advies, Drukkerij 

Den Dunnen b.v., Fellows Personal Coaching, 

Gemeente Lingewaal, Hermeta, Kars Advies, Kop 

Beveiliging BV, Kleyn Trucks BV, Leerdam Druk, 

Meesters van zaken Advocaten, MVIE Audiovisuele 

Techniek, Notarispraktijk Leerdam, Partycentrum 

Het Dak, Rabobank Vijfheerenlanden, Reinder Zaal, 

Rom Euro Art, RPS BCC B.V., Van Noord Accountants 

en Belastingadviseurs, Van der Wal Interieur 

Adviseurs, Winkelcentrum Europaplein. 

Lamelos, Sam Peeters 

© Stichting Glas

INDEX 

INDEX 

Kunstenaars 

Artists 

Bakel, Simone van VI / 48 

Beirendonck, Walter van XIV 1 / 12 

BioKino Collective X 2 / 47 

Blaisse, Maria XVI / 33 

Breukel, Koos V 3 / 45 

Buczkowska, Dorota X / 30 

Catts, Oron (& Ionat Zurr) III / 63 

Chalayan, Hussein XIII / 16 

Ching, Annie 27 

Dekkers, Marlies IV 4 / 51 

Delvoye, Wim XI / 69 

Filmer, Naomi XVI 5 / 13 

Goulet, Olivier III / 52 

Groot, Mieke XV 6 / 29 

Hebra, Ferdinand von VII 7 / 42 

Hess, Bart XII / 44 

Hulshof, Rick 27 

Karelse, Teun X / 30 

Korshun, Anne 27 

Krijl, Evelien X / 30 

Lamsweerde, Inez van XII / 32 

Lee, Suzanne XVI / 50 

Makkink & Bey, Studio IV / 31 

Meester, Joanneke I / 14 

Orta, Lucy + Jorge VI 8 / 64 

Pulkkinen, Anssi X / 30 

Roeters, Rogier X / 68 

Rouppe v/d Voort, Alexandra X / 30 

Sato, Keiko II / 65 

Schellekens, Laurens 27 

Slobbe, Alexander van XIV 9 / 17 

Strik, Berend II 1 0 / 15 

Sweere, Rob XII / 49 

Swinburne, Elizabeth VI / 67 

Tolaas, Sissel XI / 43 

Tan, Britt 27 

Veluw, Levi van VII 11 / 28 

Voerman & Vermeulen XV / 46 

Volkers, Dieter 27 

Museum Vrolik XI / 62 

Vroonland, Sjoerd 27 

Woudenberg , Tara VI / 66 

Zoölogisch Museum XI / 26 

1 foto pagina XIV: Ronald Stoops 

2 

BioKino Collective is: Tanja Visosevic, Guy Ben-Ary, Bruce Murphy 

3 

foto Koos Breukel op pagina IV: Courtesy Van Zoetendaal Photography 

4 

foto pagina IV: Carin Verbruggen 

5 beeld Mieke Groot op pagina XV: 

Collectie Nationaal Glasmuseum Leerdam 

6 beeld Naomi Filmer op pagina XIV: BlueLoop Lense Lenticular 

gemaakt door 3D Create / Lense made for ‘Out of the Ordinary’ 

at the V&A, London 2007-2008 

7 

beeld Ferdinand von Hebra op pagina VII: Collectie Teylers Museum 

8 

beeld Lucy + Jorge Orta op pagina VI: Courtesy of Association 

Continua, San Gimignano, foto: Ela Bialkowska 

9 

foto op pagina XIV: Peter Stigter 

10 

beeld Berend Strik op pagina II: Courtesy Gallery Fons Welters 

11 

beeld Levi van Veluw op pagina VII: Courtesy RONMANDOS Gallery

Dichter op de Huid - O dubbel d

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?