Agressief gedrag in het verkeer - Swov

Een expressieve reactie op andermans overtreding kan een waarschuwend
gebaar, maar ook een kwaad opgestoken vingertje zijn.
We zijn een aantal van dit soort expressies tegengekomen.
- Gedurende het hele proces kan ingegrepen worden, gereguleerd worden.
De stuurvoorrang gaat niet zover dat het proces niet te onderbreken is, al
was het maar door stuurvoorrang eisende nieuwe emoties, bijvoorbeeld
door een opdoemend gevaar. Ook heeft men geleerd zich te beheersen,
geleerd om sommige emoties niet toe te laten, geleerd om zijn emoties
op bepaalde wijze vorm te geven. Men kan de gebeurtenis anders gaan
interpreteren. Zijn die anderen wel zo onder de indruk? Ook kan de
evaluatie gewijzigd worden: ben ik wel de oorzaak van mijn hoge snelheid,
ofrijden die anderen extreem langzaam?
- Tijdens het hele proces spelen gevoelens een rol. Men voelt de hartkloppingen,
maar vooral, en dat is waarschijnlijk essentieel: men ervaart
lust of onlust die signaleert dat een belang aan de orde is in de waargenomen
gebeurtenis. Dit gevoel stelt de actiebereidheid op scherp.
Anderzijds is de gevoelde actietendens medebepalend voor welke emotie
men ervaart (Frijda et al. 1989).
Beschrijving van deze stappen is van belang. Enerzijds dragen verschillende
stappen bij aan de heftigheid van de emotie (Sonnemans, 1991), en dus aan
de consequenties, anderzijds biedt een aantal stappen ingangen voor
preventie.
Boosheid
De structuur van boosheid
Het hart van boosheid is dat de ander de schuld is (Smith & Lazarus, 1993).
Men ervaart een gebeurtenis als significant voor een belang, en wel negatief.
En een ander is daar verantwoordelijk voor. Natuurlijk gaat het om de
betekenis die aan een gebeurtenis gehecht wordt, om de inschatting.
Boosheid volgt op een frustratie die vermeden had kunnen worden en die
aan iemand kan worden toegeschreven. Is die iemand echter oppermachtig
en heeft hij meer beledigingen in huis, dan ligt vrees meer voor de hand dan
boosheid, aldus Frijda (1986). Er is dan sprake van emotioneel gerichte
aanpak: men verandert zijn interpretaties en dus de emotie, in plaats van het
probleem aan te pakken (Lazarus, 1991).
Ahmed (1992) suggereert dat venvachting ook een rol speelt. Agressie is
sterker als de aantasting onverwachter komt. Ook Berkowitz (1989)
benadrukt de onverwachtheid als belangrijk element. Dit is een interessant
perspectief.
De opvatting dat norm overtreding ten grondslag ligt aan een boze reactie
moest uitgebreid worden naar formele en informele normen. De voetganger
die zich aan de norm houdt en zo voorrang claimt wordt agressief behandeld
omdat er misschien een informele norm bestaat die hem het recht ontneemt.
Een beschouwing in termen van onverwachtheid is misschien geschikter.
Men zal de formele norm kennen en toegeven, maar omdat geen voetganger
de noml claimt, is men er niet aan gewend.
Het gedrag van de voetganger is onverwacht, en er zit hinder in het gedrag:
men moet afremmen. Het negatieve affect geweh.1 door de hinder, gecombineerd
met de onverwachtheid 'triggert' boosheid. Dit sluit aan bij opvattingen
dat alleen onverwachte congestie irritatie oplevert.
Lazarus (1991) legt de nadruk op de aantasting van de ego-identiteit: een
belediging. Het gaat niet louter om het frustreren van een doel. De dader
48