Leerplan

Toch is het voor het vak Nederlands moeilijk om een concrete beginsituatie te schetsen. Die
hangt af van een aantal factoren zoals o.a. de studierichting, het aantal anderstalige
leerlingen, de motivatie, leerstijl, sociale vaardigheden, culturele bagage, leeftijd van de
leerlingen, de grootte van de groep, de infrastructuur van de school, enzovoort.
Waar mogelijk kan met de leerkracht van de eerste graad een duidelijk leerlingenprofiel
worden opgesteld. Ook kan bij het begin van het schooljaar door middel van diagnostische
toetsen en enquêtes de beginsituatie worden vastgesteld. Op basis van de resultaten
daarvan kunnen de leerinhouden naargelang van de behoeften nauwkeuriger bepaald
worden. Om het didactisch proces nog beter te laten verlopen kan men de leerlingen ook
betrekken bij het bepalen van lesdoelstellingen.
2.3 Psychologisch profiel van de leerlingen 1
De adolescentie omvat de periode tussen de kindertijd en de volwassenheid, dat wil zeggen
van gemiddeld 12 tot gemiddeld 22 jaar. Veelal onderscheidt men in deze levensfase drie
subfasen:
1) de vroege adolescentie
2) de midden-adolescentie
3) de late adolescentie
Leerlingen van de tweede graad bevinden zich meestal in de midden-adolescentie (14 tot 17
jaar). De midden-adolescentie wordt voornamelijk gekenmerkt door het experimenteren met
diverse keuzemogelijkheden met betrekking tot allerlei ‘volwassen’ activiteiten, zoals het
aangaan van en het investeren in geseksualiseerde relaties, het al dan niet gebruiken van
psychoactieve drugs, het zelf beheren van geld en vrije tijd.
2.3.1 De cognitieve ontwikkeling
Gedurende de adolescentieperiode treden er belangrijke ontwikkelingen op in de
denkmogelijkheden. Cognitieve vraagstukken worden niet alleen gemakkelijker en efficiënter
opgelost, er is ook sprake van een meer kwalitatieve verandering in het denkproces. Dit
laatste blijkt onder meer uit de wijze waarop jongeren problemen analyseren en oplossen.
De adolescent is in staat een opeenvolging van hypothesen of veronderstellingen te
formuleren en deducties of gevolgtrekkingen te maken. Hierbij is het denken niet meer
uitsluitend gebonden aan of afhankelijk van concrete situaties. De denkhandelingen kunnen
vanaf nu ook betrekking hebben op niet waarneembare zaken en gebeurtenissen. Zo zijn
adolescenten nu in staat om datgene wat ze waarnemen te plaatsen naast alle andere
mogelijkheden van de werkelijkheid die op dat moment niet waarneembaar zijn. Het zoeken
naar alternatieven is daarom een cognitieve vaardigheid die eigen is aan de adolescentie.
Tegen de midden-adolescentie wordt het denken ook een experimenteel denken. Hierbij kan
de jongere vanuit veronderstellingen gevolgtrekkingen maken, deze gevolgen toetsen aan de
concrete werkelijkheid om vervolgens zijn of haar hypothesen of veronderstellingen te
verwerpen, te behouden of bij te sturen. Ook kan het denken van de adolescent getypeerd
worden als combinatorisch denken. De jongere is in staat alle mogelijke combinaties van
afzonderlijke eigenschappen na te gaan, kwantitatieve relaties tussen eigenschappen uit te
drukken in proporties en vervolgens op basis van het wel of niet voorkomen van bepaalde
combinaties causale verbanden af te leiden. Het denken wordt dus logisch, abstract,
hypothetisch en wetenschappelijk van aard.
De vakoverschrijdende eindtermen “leren leren” (zie bijlage 14) spelen in op deze
ontwikkeling.
1 Met dank aan Prof. Dr. I. Ponjaert-Kristoffersen en Dra. Telidja Klai voor deze tekst.
Pedagogische begeleidingsdienst OVSG
Nederlands 2 de graad ASO
9