HANDBOEK BESTUURLIjKE AANPAK - Centrum voor ...

het instrument in de praktijk 13
hoofdstuk 2
historisch overzicht
De bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit is zeker niet nieuw. Een bekend buitenlands
voorbeeld van bestuurlijke aanpak stamt zelfs al uit de jaren 30 van de vorige eeuw. De tijd
waarin de beruchte Amerikaanse gangster Al Capone heerste in Chicago en de wijde omgeving.
Capone beheerste het leeuwendeel van de criminele activiteiten in de stad, zoals het uitbaten
van casino’s, het organiseren van prostitutie en de illegale handel in alcohol. De politie was
weliswaar van zijn misdaden op de hoogte, maar door gebrek aan bewijs kon Capone lange
tijd ongestraft zijn activiteiten voortzetten. Uiteindelijk was het ook niet de politie maar de
Belastingdienst die de gangster achter de tralies kreeg, door te bewijzen dat Capone een illegaal
inkomen had en belastingfraude pleegde.
dreigingsbeeld
Terwijl in Amerika de bestuurlijke aanpak sinds de tijd van Capone wordt ingezet, duurt het tot
begin jaren 90 voordat deze aanpak in Nederland zijn opwachting maakt. Op dat moment komt
de bestrijding van de georganiseerde misdaad hoog op de politieke agenda te staan. De aanpak
van georganiseerde criminaliteit is dan nog puur van strafrechtelijke, repressieve aard. De overheidspublicatie
De georganiseerde criminaliteit in Nederland: Dreigingsbeeld en plan van aanpak
brengt daar verandering in. Hierin wordt een beeld geschetst van een poging tot infiltratie van
de georganiseerde misdaad in het Nederlandse bedrijfsleven en politieke instituties. Volgens
het rapport is sprake van een forse dreiging voor de Nederlandse samenleving. Een dreiging die
met een puur strafrechtelijke en repressieve aanpak niet te keren zou zijn.
gelegenheidsstructuur
De aanpak moet zich vooral gaan richten op de gelegenheidsstructuur. In vergelijking met andere
landen, wordt Nederland gekenmerkt door een ruime gelegenheidsstructuur. De belangrijkste
kenmerken die deze structuur bepalen zijn: bevolkingsdichtheid, urbanisatiegraad, (internationaal)
diensten- en goederenverkeer, bezit van luxe consumptiegoederen, levensstijl, technologische
ontwikkelingen en informatietechnologie. Deze kenmerken maken ons land aantrekkelijk voor
de georganiseerde criminaliteit. Dit geldt zowel voor de criminaliteit gericht tegen burgers en
bedrijfsleven als voor de financieel-economische criminaliteit en drugshandel. De aanpak zou
zich daarom moeten richten op het verwijderen of frustreren van deze gelegenheidsstructuur.
Het rapport De georganiseerde criminaliteit in Nederland: Dreigingsbeeld en plan van aanpak legt
begin jaren 90 de basis voor een sterk preventieve benadering. De eerste aanzet wordt gegeven
tot de wet MOT, Plukze-wetgeving en de wet BIBOB.
parlementaire enquêtecommissie opsporingsmethoden
Na de schok die de IRT-affaire in 1993 teweegbrengt, wordt het belang van een preventieve
aanpak opnieuw benadrukt. Een van de conclusies van de Parlementaire Enquêtecommissie
Opsporingsmethoden (commissie Van Traa) in 1996 is dat de exclusieve strafrechtelijke aanpak
niet het gewenste resultaat oplevert. Aanbevolen wordt om buiten de strafrechtelijke aanpak te
zoeken naar een preventieve aanpak, of een mix met repressieve maatregelen om de georganiseerde
criminaliteit terug te dringen of te frustreren. Dit leidt tot een nieuwe benadering van