Het eerste leven: 'En dat is waarom deze man een astronaut is'

1
Het eerste leven: ‘En dat is waarom
deze man een astronaut is’
Mijn verjaardag in 2008: een tour door Groningen
Op 29 augustus 2008 word ik vijfendertig en mijn ouders geven
mij een speciaal verjaardagsfeestje. Mijn man, mijn zoontje van
drie en ik worden uitgenodigd om naar Groningen te komen.
Daar logeren mijn ouders elke donderdagnacht, zodat zij de
vrijdag kunnen doorbrengen op de werf waar hun grote zeilschip
de Ecolution wordt gebouwd. Vandaag doen we iets anders:
we krijgen de ‘grand tour’ langs alle huizen waar mijn ouders
hebben gewoond.
Groningen is in meerdere opzichten een thuisbasis. Mijn
moeder is er geboren en opgegroeid, mijn vader heeft er vanaf
zijn negende gewoond. Ze hebben elkaar daar ontmoet. Ze
hebben er beiden gestudeerd. Ze hebben er hun eerste huisje
gekocht. Ik ben er geboren. Ik heb er in mijn kleuterjaren
gewoond. En nu zijn mijn ouders terug. Wubbo is bijzonder
hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen, en vanwege
deze functie moest hij al een aantal keer per jaar in Groningen
zijn, maar de boot trekt hen nu iedere week naar het noorden.
Mijn vader is niet geboren in Groningen, maar in Almelo.
Daar weet hij niets meer van, want een aantal weken na zijn geboorte
is het gezin verhuisd naar Den Briel. In Den Briel is hij
opgegroeid. Op de kleuterschool maakt een stagiaire een rapportje
over Wubbo dat zijn karakter goed weergeeft. In het verslag
spreekt zij over een jongetje dat eigenlijk het liefst in z’n
eentje in de zandbak speelt, daar heel tevreden mee is en eigenlijk
niet zo veel aansluiting heeft met andere kinderen. Hij is
25
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 25 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

wat in zichzelf gekeerd, en meer geïnteresseerd in de natuur
dan in andere mensen.
In de zandbak speelt hij met gasbuizen. Hij vindt het fascinerend
hoe je daarmee water onder de grond door kunt laten lopen
en dat het aan de andere kant weer omhoogkomt. Ook kan
hij van het dak af springen, de zandbak in. Hij moet dan wel een
beetje oppassen, want hij is nog maar klein en het is een sprong
van drie meter naar beneden. Hij heeft dan ook een keer een
tand door zijn lip opgelopen door zo’n sprong.
Helemaal fascinerend vindt de jonge Wubbo de man die een
kabel spant van vlak bij hun huis naar een hogere verdieping in
de toren van Den Briel. Die man loopt vervolgens met een
evenwichtsstok over die kabel helemaal naar boven op z’n kousenvoeten.
Daar is Wubbo zo van onder de indruk, dat hij de
volgende dag een gordijnroede pakt, die hij als een evenwichtsstok
gebruikt, en zo over de schutting loopt. Dat gaat heel goed,
zelfs gemakkelijker dan hij gedacht had, en hij is er erg trots op.
Soms loopt Wubbo weg van huis, als hij een jaar of zeven is.
Hij gaat dan op avontuur uit en loopt of fietst langs de sloot. Hij
heeft het gevoel dat dit niet mag. Hij wil niet vertellen waar hij
heen gaat, want hij wil zich niet verantwoorden. Hij gaat gewoon.
Wubbo heeft niet alleen moeite met luisteren naar zijn ouders,
ook op school heeft hij moeite met discipline. ‘Normaal’
leren lukt hem niet, hij vindt school heel erg moeilijk. Uit
noodzaak verzint hij veel dingen zelf: ‘Zo zal het wel zijn.’ (Zo
verzint hij ook zijn eigen unieke manier van veters strikken.)
Het gezin verhuist naar Groningen. De overgang van Den
Briel naar Groningen is heel groot. In Den Briel hebben ze een
leuk huis met een tuintje en in Groningen gaan ze naar een flat
op driehoog – op zo’n hoogte wonen vindt Wubbo wel spannend.
Voor Wubbo betekent Groningen de start van het vliegeren,
een liefde die zijn hele leven bij hem blijft. Ze wonen
naast een groot weiland waar hij volop zijn gang kan gaan. Ook
zijn moeder, met wie hij verder weinig deelt, vindt vliegeren
leuk. Zij helpt hem vaak met het binnenhalen van zijn vlieger
aan het eind van de dag, maar soms heeft Wubbo er ‘wel een ki-
26
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 26 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

lometer touw aan vastzitten!’ Dan mislukt het binnenhalen wel
eens, waardoor ze het vliegertouw moeten vastbinden aan een
lantaarnpaal, om het de volgende dag weer op te pakken. Zijn
vliegers gaan soms ook boven de wolken, wat heel spannend is
want dan komen ze helemaal nat terug.
Groningen betekent voor Wubbo een grote mate van zelfstandigheid.
Zijn beide ouders werken overdag, dus zijn zus en
hij zorgen voor het eten, ook al is hij nog vrij jong. Ze gaan naar
de groenteboer, doen boodschappen en regelen allerlei andere
kleine dingetjes. Vaak koken zij ook, wat sowieso al de voorkeur
geniet, omdat hun moeder geen keukenprinses is.
Wubbo’s vader is landmeter, zijn moeder onderwijzeres. Jan
Hendrik, Wubbo’s jongere broer, wordt in eerste instantie ook
leraar. Volgens Wubbo is hij een ‘moordleraar’, zo goed. Onderwijzen
zit niet alleen aan moeders kant, maar ook aan hun
vaders kant in het bloed, want hun grootvader was ook onderwijzer.
Later is Jan Hendrik heel succesvol het ‘people management’
ingegaan (bij Randstad en Yacht). Ergens staat dat ook
een beetje in het verlengde van onderwijzen: mensen vertellen
hoe ze iets kunnen doen. Wubbo en Jan Hendrik lijken best veel
op elkaar als je kijkt naar hun didactische gave, maar het verschil
zit ’m in de discipline van Jan Hendrik. Wubbo beweert geen
discipline te hebben, veel te creatief, druk en wild te zijn en hij
maakt er dus een potje van. Die creativiteit heeft hem gebracht
waar hij nu is, maar hij zegt dat hij net zo goed in de goot beland
had kunnen zijn, als hij niet op zijn intelligentie en zelfvertrouwen
had kunnen terugvallen.
Zelfvertrouwen krijgt hij van huis uit mee. Zijn ouders zijn
altijd positief over hem. Als hij thuiskomt met een 4 als cijfer,
dan zegt zijn vader: ‘Wat een slechte school.’ Het ligt nooit aan
Wubbo. Misschien gaan zijn ouders daar zelfs iets te ver in.
Maar als hij kijkt naar zijn eigen houding, verwijt hij zichzelf
soms dat hij dat zelf niet gedaan heeft bij zijn kinderen. Zelfvertrouwen
is bij zijn eigen kinderen niet met de paplepel ingegoten.
Toch wordt Wubbo’s vader ietwat radeloos als Wubbo op de
middelbare school voor de tweede keer blijft zitten. Zijn uit-
27
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 27 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

spraak is dan: ‘Wubbo, als je het nou gewoon léért, zoals de anderen
dat doen, gewoon leren en niet zelf verzinnen, dan zal het
zoveel beter gaan.’ Want Wubbo verzint nog steeds alles zelf.
Hij weigert een som uit een boekje te leren, want met een boek
weet hij niet ‘waar ze hem heen willen sturen’. Zelf verzinnen
gaat in elk geval bij rekenen, scheikunde en natuurkunde goed.
Hij komt vaak op het juiste antwoord uit. Maar bij de andere
vakken gaat het niet zo goed en zo blijft school bij tijd en wijle
een moeilijke opgave.
Nu, zo’n veertig jaar later, bezoeken we tijdens mijn verjaardagsuitje
wat vroeger de Rijks Hogere Burgerschool was (een
hbs, de voorloper van het havo/vwo), een mooi gebouw uit het
(Hollands) Classicisme dat nu stijlvol is geconverteerd tot appartementencomplex.
Wubbo toont met trots het plein waar
vroeger het fietsenrek stond. Op zijn eerste schooldag, wanneer
de rector op het bordes de scholieren welkom heet, ziet Wubbo
daar, bij dat fietsenrek, voor het eerst een opvallende blonde
krullenbol staan en denkt: wauw! Dat is Joos, mijn moeder.
Het is leuk om dan eindelijk de plek te zien die al zo lang figureert
in een van Wubbo’s verhalen. Wubbo vertelt al zolang
ik mij herinner het verhaal over hoe hij Joos achterna heeft gezeten.
Joos vindt hem in eerste instantie helemaal niet interessant,
zelfs nogal opschepperig. Maar hij weet vanaf het eerste
moment dat hij haar ziet: met dat meisje ga ik trouwen. Het
duurt nog jaren voordat Joos ingaat op een uitnodiging en ze
samen naar een feestje gaan. Ik vind het een verhaal over doorzettingsvermogen.
Pieterzijl
Mijn ouders, mijn gezinnetje en ik rijden de stad Groningen uit,
het platteland op en komen langs boerderijen, akkers, weilanden,
schapen, dijken en sloten. We rijden een hele poos langs
een dijk bij Pieterzijl, totdat we stoppen bij een tweetal eenzame,
verscholen huisjes. Hier woonden wij toen ik geboren werd.
In die tijd is het heel normaal. Studenten zoals mijn ouders
28
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 28 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

verlaten de stad en verhuizen ‘naar buiten’: naar het platteland.
Het is de hippietijd. Het jonge stel bekijkt twee huisjes aan de
dijk en ziet dat er heel wat moet gebeuren voordat ze het tot een
fatsoenlijk onderkomen hebben getransformeerd. Er zal flink
verbouwd moeten gaan worden. Zo dient zich het eerste project
voor het jonge echtpaar aan en ze grijpen het met beide
handen aan. Het project aan de dijk zal het eerste in een rij huisprojecten
worden, die mijns inziens de leidraad vormt voor hun
leven samen. De gezamenlijke projecten houden hen bij elkaar.
Wubbo is 23 jaar oud als op een dag de telefoon in Pieterzijl gaat.
Het is de oudere zus van Joos. Ze zegt iets in de trant van: ‘Er is
wat met pap gebeurd, pap is overleden.’ Wubbo en Joos stappen
direct in hun Renault Dauphine. Omdat de zus van Joos gebeld
heeft en omdat ze ‘pap’ heeft gezegd (meestal is ‘pap’ de vader
van Joos en ‘papa’ de vader van Wubbo), zijn ze naar haar op
weg.
Wubbo rijdt over de provinciale weg van Grijpskerk naar
Groningen als ineens zijn voet gaat trillen. Steeds meer. Zijn
voet doet het niet meer. Het is alleen zijn voet, verder heeft hij
nog niets in de gaten. Het wordt zo erg dat hij niet verder kan
rijden. Hij zet de auto langs de kant van de weg. Hij weet het
opeens zeker en roept uit: ‘Het is mijn vader.’
Hij rijdt naar het huis van zijn ouders. Zijn moeder doet open
en hij ervaart het binnenkomen als onwerkelijk. De huisarts
zegt: ‘Je moet even gaan kijken.’ Zijn vader ligt nog dood in de
badkamer. Een hartaanval.
Vader worden
‘Wilde jij kinderen?’ vraag ik aan Wubbo. We zitten samen op
de bank in de logeerkamer bij mij in Delft. Ik realiseer mij hoe
vreemd die vraag moet klinken van je eigen kind, dus voeg ik
grinnikend toe: ‘Nu moet je even net doen alsof ik hier niet zit.’
‘Ja...’ aarzelt Wubbo. ‘Dat wil zeggen, Joos en ik hebben het
erover gehad en in eerste instantie wilden wij geen kinderen.
Het was een beetje de tijd van: het wordt een slechte wereld, er
29
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 29 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

zijn sowieso al te veel mensen en waarom zouden we dan kinderen
willen hebben.’
‘Ja.’
‘Maar op een gegeven moment vroegen we onszelf af: wat als
we 42 zijn en dan geen kinderen hebben? We woonden toen in
Pieterzijl. Ja, we wilden kinderen. We waren ook heel blij, echt
trotse ouders, met een kinderwagentje wandelen en zo. Wij waren
nog heel flexibel met jou. We gingen ’s avonds naar feestjes
en dan werd je gewoon meegenomen en lag jij midden tussen al
het feestgedruis.’ Wubbo herinnert zich mijn spectaculaire bevalling
(stuitligging en in spagaat geboren), dat ik pas ging lopen
nadat hij een nieuwe vloer had gelegd, hoe hij mij in het begin
soms naar zijn werk meenam en mij daar in een bedje neerlegde
onder het toeziend oog van de koffiejuffrouw en hoe hij mij later
achter op de fiets naar de kleuterschool bracht.
‘Had jij nog bepaalde gedachtes bij het vader-zijn?’ vraag ik.
Wubbo schudt langzaam zijn hoofd. ‘Daar heb ik mij eigenlijk
niet zo mee beziggehouden. Het was meer iets wat je gewoon
doet. Je zorgt voor je kind, je gaat naar je werk, je doet
leuke dingen. Daar is heel weinig bewust gedrag bij.’
‘Vaak heb je in een gezin dat de een een bepaalde rol heeft en
de ander een andere rol,’ begin ik. Ik weet hoe de balans later
wordt, maar ik ben eigenlijk benieuwd naar de beginperiode.
Mijn ouders zijn van de tweede emancipatiegolf, dus het is vrij
opmerkelijk dat ze uiteindelijk een heel traditionele gezinsverhouding
aannemen.
Wubbo vertelt over zijn studeren – en afstuderen – en dat
van Joos. In Pieterzijl lag de focus eerst op het afstuderen van
Wubbo, terwijl Joos geld verdiende. Toen Wubbo afgestudeerd
was en zelf wat geld ging verdienen bij het Kernfysisch
Versnellers Instituut, was het de beurt aan Joos. Ik heb in een
verslag van haar zwangerschap van mij gelezen dat ze nog bezig
was met tentamens. Zij is pas afgestudeerd toen wij eenmaal in
de Feithstraat woonden. Ze werkte intussen bij het Instituut
van Onderwijskunde van de RuG als wetenschappelijk medewerkster
en was geïnteresseerd in het fenomeen ‘beelddenken’.
Wubbo werkte als promovendus. Hij omschrijft de verhouding
30
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 30 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

toen nog als ‘redelijk evenwichtig’. ‘Maar de ruimtevaart heeft
de zaak natuurlijk wat asymmetrischer gemaakt. Je werd daar
gewoon binnengezogen en alles veranderde. Ik verdiende ineens
veel meer geld en ik was ook veel meer weg. Ik werd als het
ware geabsorbeerd door die baan. En daardoor is de verhouding
heel erg geworden van: Joos is thuis en Wubbo is aan het
werk.’
‘Merkte je dat ook in je gevoelsleven?’ vraag ik.
‘Nou, naar de kinderen toe weet ik dat eigenlijk niet, maar
wel naar Joos toe,’ antwoordt Wubbo. Ik moet een lichte teleurstelling
wegdrukken. ‘Ik weet wel dat er in het begin – we
woonden nog in de Feithstraat – een heel vervelend patroon
ontstond toen ik heel snel heel erg veel ging reizen. Ik was bijna
nooit thuis, en als ik dan thuiskwam, was dat alleen voor een
weekend. Dan was zaterdag altijd heerlijk, hadden we zondagmorgen
ruzie, legden we dat zondagmiddag bij en dan ging ik
alweer weg. Dat was het vaste patroon. Ja, dat was niet prettig.’
Dat kan ik mij levendig voorstellen.
‘Ik zag het gezin toch als een redelijk ongecompliceerd geheel.
Ik heb pas het lastige ervan ervaren in Aerdenhout,’ vertelt
Wubbo. Hij refereert aan het feit dat de puberteit toen intrad,
zeker bij mijn jongere broer. Mijn vader had toen meer
aanwezig moeten zijn – niet om met ons te spelen, maar er gewoon
moeten zijn. Welke rol spelen wij nou daadwerkelijk in
dat drukke leven van hem? Ik merk dat dit soort vragen mij bezighoudt,
maar ook dat ik moeite heb om ze werkelijk te stellen.
‘Ik zat me af te vragen... omdat je ook zo zegt: “Ja, ten opzichte
van Joos was het vervelend”, en omdat ik natuurlijk klein
was, was het niet zo vervelend...’ begin ik stuntelig. Ik bedoel
eigenlijk: het feit dat ik klein was, is nog geen reden om aan te
nemen dat het niet vervelend was voor mij, maar dat komt er
niet uit. ‘Maar ik vroeg me even af: goh, je hebt zo’n hele fase
van vader worden... voor sommige vaders is dat heel... bijzonder.’
Het valt stil. Ik schrik ervan en vul hem veel te snel in. ‘Voor
jou in de eerste jaren ook, omdat je er veel was, maar daarna zijn
wij dus... helemaal op de achtergrond gekomen.’
31
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 31 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

‘Ja,’ zegt Wubbo verbaasd, alsof hij zich dat nog niet zo had
gerealiseerd. ‘Ja, dat klopt eigenlijk wel. Ja, ik denk natuurlijk
aan het vreselijk lieve fotootje dat van Martin is gemaakt, aan de
rand van de landingsbaan toen ik net na de ruimtevlucht was
terug gebracht naar Cape Kennedy.’ Martin is mijn jongere
broer, destijds nog maar vijf jaar. Wubbo vervolgt: ‘Ik was moe,
ik ben languit gaan liggen en toen zat Martin bij mijn hoofd en
daar is een prachtig fotootje van gemaakt. Dat was wel lief...’
‘Ja,’ zeg ik, zonder te begrijpen waarom hij dit vertelt. Misschien
om de disconnectie tussen vader en kind te illustreren.
‘Maar dat klopt,’ antwoordt Wubbo nogmaals. ‘Ook naar
Joos toe was ik ver weg, letterlijk ook.’
En zo komt mijn moeder weer terug het gesprek in, dat eigenlijk
over kinderen ging. ‘Joos komt veel ter sprake, maar je
kinderen niet.’
‘Ja,’ zegt Wubbo met een zucht. ‘Nou, als ik nadenk... In
Houston, daar hadden we echt een gezinsleventje, hè? Want
daar ging ik veel met jullie in het zwembad spelen en zo. Dat
was misschien wel een beetje zoals het eigenlijk hoort... of, tenminste,
wat een “gezinnetje” is. Daar hebben we wel veel pret
gehad: in het water spelen en Martin omhoog gooien, ja. Over
het algemeen had ik daar veel tijd, omdat ik geen andere dingen
deed naast de astronautentraining. Het leven was daar erg simpel,
weinig gecompliceerd.’
Studeren en promoveren in Groningen
De eerste reis voor dit boek, op een ijskoude dag in december
2008, brengt mij terug naar Groningen. Ik kom aan met de
trein om mijn vader te interviewen over zijn vormende jaren:
studie en promotie. Ik vraag mij af wat de leidraad voor Wubbo’s
keuzes is geweest. Tegenwoordig zijn veel studenten bezig
met de vraag welke keuzes ze het best kunnen maken om de
beste resultaten te behalen, om de beste carrièrevooruitzichten
te hebben. Was Wubbo in zijn studietijd ook zo bewust aan het
kiezen? Ik ben op school vaak door ongeduldige jongens gevraagd:
‘Wat moet ik doen om astronaut te worden?’, en ik weet
32
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 32 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

zeker dat als ik een lijst antwoorden voor ze had opgesteld, ze
die braaf zouden hebben gevolgd.
Maar hoe is het dan wel gegaan? Soms lijkt het alsof het mijn
vader allemaal maar komt aanwaaien. Dan heeft hij weer een
heel interessant persoon ontmoet die anderen alleen op televisie
kunnen bewonderen, of dan krijgt hij een budget (van in
mijn oren ongekende proporties) om een nog niet eens gedetailleerd
omschreven project te financieren, of dan mag hij opeens
een Lamborghini proefrijden. Komt het hem inderdaad
aanwaaien of zit er een tactiek achter? Of geen van beide?
‘Ik heb altijd veel op gevoel gedaan,’ zegt Wubbo, terwijl wij
ons in de vrieskou warm proberen te trappen op twee ov-fietsen.
‘Ik dacht nooit heel hard na van tevoren. Ook niet over studeren
en promoveren. Dat deed je gewoon. Ik was op school altijd
goed in de exacte vakken, dus deed ik hbs-b. En als je dan
goed was, dan ging je studeren. Dat was nooit een vraag. De
enige vraag die er eigenlijk was – of keuze die ik kon maken –
was of ik natuurkunde, wiskunde of scheikunde ging studeren.
Die keuze was gemakkelijk: ik vond natuurkunde het leukst,
dus dat ging ik doen. Je was in die tijd niet bezig met wat voor
een baan uit zo’n studie zou moeten of kunnen voortvloeien,
zoals je dat nu bij studenten wel ziet. Dat hoefde ook niet. Het
was veel eenvoudiger. Je kon gewoon gaan studeren en ervan
uitgaan dat je daarna wel een baan zou vinden.’
Achteraf verklaren wij onszelf knettergek, maar wij fietsen
een pokkeneind door de vrieskou, van het centrum van Groningen
naar het Kernfysisch Versnellings Instituut, ten noorden
van de stad. Het kvi bevindt zich aan het einde van het Zernikecomplex,
een verzameling universiteitsgebouwen en onderzoekscentra,
zodat het er niet eens meer bij lijkt te horen. Het
staat eenzaam tussen de weilanden. De ligging heeft een pragmatische
oorzaak: men werkt er met atomen. Maar de ligging
vormt ook een obstakel: je moet er wat voor overhebben om er
te komen. In de snijdende wind staan Wubbo en ik naast elkaar
te kijken naar het dichte gebouw. Wubbo wijst me de denkbeeldige
parkeerplaats van de directeur van het kvi. Hij herinnert
zich de soms hoogoplopende ruzies met die directeur – onenig-
33
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 33 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

heden die toen misschien onvergeeflijk waren, maar waar nu
met warme emoties aan wordt teruggedacht.
Tijdens zijn studie ging hij stage lopen bij het kvi, vertelt
Wubbo. ‘Ik studeerde cum laude af en hij bood mij een promotieplek
aan. Deze opeenvolging is niet zo bijzonder als het misschien
klinkt. Ten eerste begreep ik niet zo goed waarom ik
cum laude was afgestudeerd: ik was niet zo’n bijzondere student,
ik wist niet zo heel veel. Ten tweede was het een natuurlijk
gevolg van cum laude afstuderen om een promotieplek aangeboden
te krijgen. Dus toen ging ik promoveren. Daar heb ik
niet over nagedacht, dat deed ik gewoon omdat ik dat leuk en
interessant vond.’
Hij wijst naar het opvallend grote, langwerpige gebouw:
daarin huist de deeltjesversneller, waarmee je experimenten met
deeltjes, zoals atomen, kunt uitvoeren. ‘Deze gebouwen stonden
er nog maar net toen ik hier kwam werken. De deeltjesversneller
deed het nog niet en het hele laboratorium moest vanbinnen
nog opgebouwd worden. Daar heb ik bij geholpen:
computers installeren, bedrading aanleggen, enzovoort. Dat
was leuk. Ik heb toen heel veel geleerd over complexe systemen
en veel technische kennis opgedaan die ik alleen dankzij deze
omstandigheden kon opdoen. Zo creëerde ik onbewust nieuwe
wegen voor mezelf, want deze technische kennis was een van de
voornaamste redenen dat ik als astronaut geselecteerd werd.
De andere reden was mijn ijzeren conditie. In het laatste jaar
van mijn promotie zijn we naar Pieterzijl verhuisd en elke dag
fietste ik met mijn vriend (en tevens buurman) naar het werk en
weer terug. Dat was een fietsrit van 23 kilometer, die een soort
wedstrijd tussen ons werd. We fietsten zo hard mogelijk. Ik kon
hem op een gegeven moment niet meer bijhouden. Toen ben ik
met roken gestopt en lukte het wel.’ Terwijl Wubbo dit vertelt,
stappen wij weer op onze ov-fietsen voor de rit terug naar het
centrum.
‘En zo heb ik de basis gelegd voor de astronautenselectie,
zonder bewust carrièrekeuzes te maken. Ik pakte de leuke dingen
aan, de uitdagende dingen, voor mij horen die bij elkaar.’
34
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 34 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

Selectie tot astronaut: en route à Paris
Het is een veel warmere dag in april als Wubbo en ik elkaar treffen
op het station van Delft voor een nieuwe reis. Over een krappe
twee minuten vertrekt onze trein; we blijken er allebei van te
houden precies op tijd te komen. Het reisdoel is Parijs, waar zich
het hoofdkantoor van de esa, de Europese ruimtevaartorganisatie,
bevindt. De rit naar Parijs gebruiken we als kader voor de
‘reis’ die Wubbo in 1977-’78 maakte. Ik haal een heel dik plakboek
tevoorschijn: een verzameling oude brieven, documenten,
testuitslagen, foto’s, krantenartikelen en telegrammen die voor
hem het verhaal van de astronautenselectie aanwakkeren. Wubbo
begint aandachtig te bladeren en herinneringen komen boven.
In 1977 doet Wubbo mee aan de Europese selectie van astronauten
voor de eerste ‘Spacelab’-vlucht van een ruimteveer dat
dan nog in ontwikkeling is: de ‘Space Shuttle’. Het begint allemaal
met een advertentie.
Op het prikbord in het kvi heeft iemand voor de grap een advertentie
opgehangen uit nrc Handelsblad: ‘Bemanning Spacelab
gevraagd’. Je moet voor 23 mei solliciteren als je interesse
hebt. Wubbo leest dit, maar doet het niet af als grap. Waarom
niet? denkt hij. Het is ook een baan. Joos vindt het maar raar,
maar hij vindt het niet zo buitengewoon. Hij stuurt een sollicitatiebrief
naar het nivr (Nederlands Instituut voor Vliegtuigontwikkeling
en Ruimtevaart) en krijgt daarop een verrassend
dik informatiepakket van de esa toegestuurd.
In het informatiedocument van de esa staan de eisen die de
organisatie stelt aan een kandidaat payload specialist, een wetenschappelijk
astronaut. Wubbo leest welke kwalificaties nodig
zijn om door de selectie te komen, maar ook wat voor soort
werkzaamheden je in de ruimte zult moeten uitvoeren en welke
eisen aan de kandidaat worden gesteld. Ook wordt de planning
van de selectieprocedure uiteengezet: het komt neer op een afvalrace.
Wubbo wordt er niet door ontmoedigd.
Elke lidstaat van de esa – dat zijn in 1977 twaalf landen – krijgt
35
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 35 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

criteria van de esa waarop ze kandidaten kunnen selecteren. Ieder
land kiest, op basis van die criteria, maximaal vijf kandidaten
en draagt die in augustus voor aan de esa. De organisatie levert
zelf ook vijf kandidaten. Er zullen dus maximaal 65 kandidaten
voorgedragen worden. De afvalrace zal zich voortzetten bij de
esa totdat er in december zes kandidaten over zullen blijven. Het
einddoel is drie esa-astronauten. En van de drie astronauten zal
er maar eentje vliegen met de eerste vlucht van het Spacelab.
De eerste afvalrace waar Wubbo zich aan onderwerpt is Nederlandse
kandidaat worden. Zijn sollicitatiebrief is een van de
192 die binnenkomen bij de nivr. De selectiecommissie van de
nivr wordt geleid door Jan Flinterman, geroemd als de eerste
Nederlander die door de geluidsbarrière vloog. De eerste 150
sollicitanten vallen al na de brief af; er worden 42 mensen uitgenodigd
voor de eerste ronde tests.
Op 22 juli ondergaat Wubbo in Soesterberg een medische
keuring en een psychologisch onderzoek. Dat gaat goed en op
2 augustus krijgt hij een uitgebreider psychologisch onderzoek.
Na deze ronde zijn er nog negen kandidaten in de race. Op 16
augustus wordt Wubbo uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek
met de selectiecommissie op de dertiende verdieping van
de faculteit Lucht- en Ruimtevaarttechniek in Delft, waar hij
graag zou willen werken. Op basis van de sollicitatiegesprekken
worden de vijf kandidaten gekozen die voorgedragen worden
aan de esa. Wubbo is een van de vijf.
Op 30 augustus 1977 (de dag nadat ik vier jaar ben geworden)
heeft Wubbo zijn eerste persconferentie. In het Haagse Nieuwspoort
worden de vijf Nederlandse kandidaten voorgesteld aan
de pers. Tegen een journalist zegt Wubbo het ‘erg vleiend en
fijn’ te vinden dat hij is geselecteerd. ‘Ik vind dat de baan op mijn
lijf geschreven is, dus ik ben blij dat ik nog tot de kandidaten behoor.’
De tweede afvalrace
De voorrondes heeft Wubbo gewonnen, maar de tweede afvalrace
dient zich meteen al aan. Wubbo is een van de 53 inter na-
36
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 36 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

tio na le kandidaten die bij de esa worden voorgedragen. De selectieprocedure
is in handen van de Payload Specialist Selection
Board van de esa, met als voorzitter Michel Bignier, de directeur
van het Spacelabprogramma. Als je het zou vergelijken met
Idols, dan is Bignier met zijn selectiecommissie de jury die bepaalt
wie van de 53 door mogen naar de volgende ronde. Van
deze 53 kandidaten mogen er uiteindelijk drie overblijven.
Wubbo ontvangt thuis een telegram. Zonder enige uitleg, en
maar een paar dagen van tevoren, staat er alleen een formele
opdracht in om op 15 september naar het esa-hoofdkantoor in
Parijs te komen voor de eerste tests: technische vragen. Dat
gaat Wubbo gemakkelijk af.
Op 21 september krijgt hij opnieuw een telegram. Er staat
vreemd genoeg niets in over het goed afronden van de eerste
ronde, er staat alleen weer een formele opdracht in om op 27 september
naar Parijs te komen voor de tweede testronde: een wetenschappelijk
interview.
Wubbo realiseert zich dat de esa op deze manier communiceert.
Het gebruik en de stijl van afstandelijke telegrammen
symboliseren wat voor een soort organisatie de esa is: heel autoritair.
Het telegram komt altijd vlak van tevoren en de tekst is
altijd een opdracht in de trant van: ‘Please attend interview on
X at X hours. It will last approx. X hours. Please confirm.’ Door
aan te pappen met de secretaresse van de selectiecommissie
komt Wubbo erachter dat je weet dat je door bent als je een telegram
ontvangt. Als je niet door bent, krijg je later een brief
met de post.
Op 27 september heeft Wubbo het wetenschappelijk interview.
Het gaat helemaal niet goed. Ze vragen hem over allerlei
andere wetenschappen dan zijn eigen vertrouwde natuurkunde.
De jongen die niet wilde leren, speelt hem nu parten. Hij heeft
geen kennis van andere wetenschappen, zeker geen parate kennis,
en hij weet voor zijn gevoel niets. Hij kan zijn teleurstelling
niet verbergen en geeft dan ook ruiterlijk toe dat hij deze kennis
niet paraat heeft. Hierna is Wubbo echt zenuwachtig. Hij heeft
slecht gepresteerd en er komt geen nieuws. De dagen erna
komt geen telegram en Wubbo slaapt slecht. Er gaan weken
37
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 37 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

overheen. Nog niets. Zal er dan een brief gaan arriveren? Ging
het inderdaad zo slecht? Ligt hij er nu echt uit?
Pas op 28 oktober ontvangt hij bericht. Het is een telegram!
Wubbo is dolblij, ook al is het telegram even summier als
voorheen, zonder enige uitleg over waarom het deze keer zo
lang duurde. Hij wordt uitgenodigd voor de clinical tests (medische
tests) van 14 tot 18 november. Achteraf gezien duurde
het deze keer misschien langer omdat het aantal kandidaten
van 26 naar 12 werd teruggebracht. De overgebleven twaalf
kandidaten, die meedoen aan de derde ronde, ontmoeten elkaar
voor het eerst. Alle twaalf zullen de resterende rondes
doorlopen. Daarna zal de commissie zes kandidaten selecteren
en presenteren.
De vierde ronde bestaat uit drie dagen psychologische tests
in Hamburg, Duitsland. Wubbo krijgt tests op het gebied van
persoonlijkheid, abstracte intelligentie, geheugen en motoriek.
Hij is trots op zichzelf omdat alles naar zijn idee heel goed gaat.
Hij houdt inmiddels een logboek bij van zijn vorderingen en
uitslagen. Hij is zeker van zichzelf. Bij de evaluatie zegt de psycholoog
dat Wubbo in veel dingen goed is, maar er is één ding
dat aandacht behoeft. Wubbo heeft geen ‘vrouwelijke’ eigenschappen;
hij heeft geen uitgebalanceerde persoonlijkheid. Een
100 procent-man.
Van 28 november tot 2 december moet Wubbo naar dfvlr in
Porz-Wahn (bij Bonn, Duitsland) komen voor special tests. De
Deutsche Forschungs- und Versuchsanstalt für Luft- und
Raumfahrt (dfvlr) is de Duitse lucht- en ruimtevaartorganisatie.
De tests zijn dit keer erg spectaculair en intensief, ontworpen
om te meten hoe zijn lichaam functioneert onder extreme
omstandigheden. Hij neemt plaats in een grote centrifuge waar
het effect van extra g-krachten op hem wordt gemeten, hij moet
op een draaiende stoel plaatsnemen, hij krijgt een lbnp-test
(lower body negative pressure), hij moet presteren op de loopband,
hij krijgt ecg-tests en moet mee in een vliegtuigje (voor het
eerst in een kleine) die loopings in de lucht maakt.
Op 6 december ontvangt Wubbo een brief waarin hij wordt
bedankt voor het meedoen aan alle tests voor de esa-kandida-
38
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 38 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

tenselectie, waarmee de procedure is afgerond. Nu moet de esa
de laatste zes kandidaten selecteren. Deze zes zullen gepresenteerd
worden op 22 december op een persconferentie. De esa
heeft gezegd dat een kandidaat at short notice te horen krijgt of
hij verwacht wordt op de persconferentie of niet. Er gaat een
week voorbij. De datum nadert, maar Wubbo krijgt niets te horen.
Waarom het zo lang duurt, weet Wubbo niet. Achteraf vermoedt
hij dat het een politieke oorzaak heeft. In de politiek wil
iedereen altijd nog tot op het allerlaatste moment kunnen ingrijpen.
In dit geval hadden er zes kandidaten gedestilleerd
moeten worden uit de twaalf, maar er blijken maar vier kandidaten
gekwalificeerd genoeg. Bovendien had de esa graag een
Fransman ertussen willen hebben, en dat is niet het geval. Deze
twee gegevens kunnen wel eens tot een vertraagde beslissing
hebben geleid.
Uiteindelijk horen vier kandidaten op de valreep dat ze op
22 december op de persconferentie moeten verschijnen. Er
wordt een foto gemaakt van de vier kandidaten in het achterkamertje
voordat ze de pers te woord staan. Franco Malerba (uit
Italië) draagt een driedelig kostuum, Claude Nicollier (uit
Zwitserland) een stropdas bij zijn jasje, Ulf Merbold (uit Duitsland)
een vlinderstrik en Wubbo... draagt een openvallend
overhemd waar zijn borsthaar boven uitsteekt en heeft een grote
snor. Deze rebel nadert nu de eindstreep van de afvalrace.
Er zouden zes kandidaten gepresenteerd worden, waarna de
allerlaatste schifting zou plaatsvinden: terug naar drie esaastronauten.
Omdat er maar vier gepresenteerd worden, vindt
de nogal gênante situatie plaats waarbij één persoon in het
voorjaar van 1978 afvalt. Wubbo is niet verbaasd dat dit Franco
Malerba is.
Vanaf het begin voelt hij zich zeker; hij zal door de selectie
komen. Veel mensen reageren daar geïrriteerd op en waarschuwen
hem dat het beter is je voor te bereiden op een negatieve
uitslag. De kans dat je geselecteerd wordt is immers uitzonderlijk
klein. Daar trekt Wubbo zich niets van aan.
‘Maar we wisten ook allemaal wie er door zouden gaan,’ ver-
39
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 39 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

telt Wubbo mij als wij met de trein in Parijs arriveren. ‘Toen we
nog met de laatste twaalf waren heeft iedereen, na de medische
tests, op een briefje geschreven welke drie uiteindelijk geselecteerd
zouden worden. Olaf, de Deense kandidaat, verzamelde
alle briefjes en stelde daarvan een matrix op. Daar kwamen drie
duidelijke winnaars uit: Ulf, Claude en Wubbo.’
Ik vraag of in 1977 al zijn tijd werd opgeslokt door de astronautenselectie.
‘1977 stond, zeker de tweede helft, in het teken van de astronautenselectie.
Ook al waren de testrondes verspreid, je zat tussendoor
toch wel in spanning. Ik heb tot het begin van 1978 nog
wel tussen de bedrijven door bij het kvi gewerkt, maar daarna
was ik voor de esa continu op reis. Toen ik op 1 mei geselecteerd
werd, moest ik opeens promoveren.’
Wubbo neemt het trolleykoffertje van mij over als wij uitstappen.
Ik ben zo’n zelfstandig typje dat ik zelfs met een dikke,
zwangere buik vind dat ik die koffer heus wel een trap op kan
tillen. Maar hij staat erop en eigenlijk vind ik dat wel leuk. Deuren
worden ineens voor mij opengehouden, mijn stoel wordt
aangeschoven, ik word in mijn jas geholpen; mijn vader is altijd
een gentleman geweest. Ik moet eerlijk toegeven dat ik soms
zulke omgangsvormen best mis in onze geëmancipeerde wereld.
Na de koffers in het hotel achtergelaten te hebben, nemen
wij de metro naar esa Headquarters. Wubbo is sinds 1978 vaak
terug geweest, maar hoe was het die allereerste keer, toen dit
gebouw het einddoel van de selectie symboliseerde?
‘Ik herinner me de vlaggen,’ antwoordt Wubbo, terwijl we in
de regen over de grote boulevard lopen waaraan het kolossale,
majestueuze gebouw van unesco prijkt. We slaan een steeg in.
Deze leidt ons naar een smalle straat, ingeklemd tussen hoge gebouwen.
‘Ik was erg onder de indruk van het gebouw, mede door
die autoritaire telegrammen, die belangrijkdoenerij. Het gebouw
werd daardoor ook belangrijk. Vooral de vlaggen waren
indrukwekkend: zo’n hele rij.’ Wubbo wijst voor zich en we laten
onze paraplu’s even zakken zodat we een goed beeld hebben.
40
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 40 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

Tussen al het grauwige gele zandsteen van Parijs staat daar
ineens een merkwaardig gebouw van witte tegels. Rijen witte
tegels in brede horizontale stroken van het ene eind naar het
andere. De witgekleurde stroken worden afgewisseld met
zwarte stroken, waarin de raamkozijnen zijn verwerkt. Dit patroon
herhaalt zich rij boven rij. Helemaal boven, op het dak,
staat een kleurige rij vlaggen. Daar wapperen achttien vlaggen
van de lidstaten van de esa. Het zijn er nu meer dan eind jaren
zeventig. Hier, in dit imposante gebouw, werd Wubbo Ockels
– naast Ulf Merbold en Claude Nicollier – in mei 1978 uitgeroepen
tot een van de drie allereerste Europese astronauten.
Voor het eerst een televisie-interview
Ik ben toch wel erg benieuwd geworden naar die jonge rebel, die
tegelijkertijd zo nerderig was. Hoe was die jonge vader van mij?
Als ik thuis ben, haal ik een stoffige oude videorecorder van zolder,
want mijn moeder heeft mij een aantal vhs-banden gegeven.
Ik bekijk een avro-documentaire, De zwevende Hollander,
die een paar weken vóór Spacelab-1 uitgezonden werd. Het is
een documentaire over de astronautenselectie en de daaropvolgende
astronautentraining, gemaakt door Rudolf Spoor en
Chriet Titulaer. De naam De zwevende Hollander is door een jury
gekozen uit een heleboel inzendingen van kijkers, die Wubbo
een naam moesten geven.
Wubbo’s bos lange zwarte haren en zijn dikke zwarte snor
lijken met elkaar verbonden te zijn. Hij kijkt tijdens het interview
steeds naar beneden, in plaats van naar de interviewer, en
hij mompelt. Op een gegeven moment vraagt de interviewer of
hij zichzelf wil beschrijven, en dan lijkt hij nog helemaal niet op
de zelfverzekerde, charmante man die de mensen later leren
kennen.
‘Wie is Wubbo Ockels?’ vraagt de interviewer.
Wubbo geeft een verlegen lachje en mompelt: ‘Dat ben ik.’
‘Kun je een schets geven van jezelf?’
Tot mijn uiterste verbazing fronst Wubbo, is even stil en
mompelt dan: ‘Nou, dat vind ik wel moeilijk.’ Maar zijn daar-
41
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 41 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

opvolgende beschrijving van zichzelf vind ik tekenend voor hoe
hij in de wereld staat en het beeld dat hij van zichzelf heeft.
‘Ik ben 31 jaar. Ben over het algemeen, zeg maar, redelijk
speels geweest in de dingen die ik heb meegemaakt en in de opleidingen,’
begint Wubbo. Wat opvalt, is zijn stem. Zijn stem
contrasteert enorm met wat hij zegt. Hij klinkt niet speels. Hij
gebruikt nauwelijks intonatie, en spreekt vrijwel monotoon.
‘Nooit zo veel zin gehad om ontzettend snel en doelgericht een
bepaalde carrière na te streven.’ Hij vertelt dat hij reageert op
dingen die hij tegenkomt en zegt heel vaak ‘toch’ als afzwakker
of stopwoord, zoals in: ‘Ik ben over het algemeen iemand geweest
toch wel met een bèta-interesse.’ Het klinkt hilarisch,
omdat het zo monotoon uitgesproken wordt. ‘Ik geloof ook dat
ik een echte doe-het-zelver ben,’ zegt hij bloedserieus, terwijl
dit best met humor gebracht zou kunnen worden. ‘Ik doe bijna
alles zelf, ook in de research.’ Mij valt op dat wat hij zegt inhoudelijk
overeenkomt met hoe hij nu nog steeds is, maar hoe hij
het brengt, is compleet anders. Zijn uitstraling is in dertig jaar
met 200 procent verbeterd. Maar ik ontdek dus ook dat die man
achter dat knullige gestuntel en die overdreven bescheidenheid
toch echt mijn vader is. Hij zegt dat hij altijd alles zelf wil doen
en dat hij reageert op wat er op zijn pad komt. Dat is Wubbo
zoals ik hem ken.
Het begin van de astronautentraining: van Europa naar
de vs
In mei en juni 1978 staat de geselecteerde Wubbo Ockels in
heel veel Nederlandse kranten. Hij zal de ruimtevlucht ‘alleen
maar beschouwen als “een extra sensatie”. Want die vlucht is
natuurlijk niet van werkelijk essentieel belang, dat is het wetenschappelijk
programma.’ De wetenschap staat voor hem en
voor de esa centraal.
Op 1 juli begint hij aan de astronautenopleiding en deze zal
afwisselend in Europa en de Verenigde Staten plaatsvinden.
Het groepje dat voor de Spacelab-vlucht gaat trainen wordt gevormd.
Naast de drie Europeanen zijn er vier Amerikanen (Bob
42
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 42 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

Parker, Byron Lichtenberg, Michael Lampton en Owen Garriott),
van wie er twee ook tot payload specialist, wetenschappelijk
astronaut, worden opgeleid (Lichtenberg en Lampton). In 1979
gaat de hele delegatie op een trainingstournee om alle technische
en wetenschappelijke instrumenten te leren kennen.
Het gezin Ockels verhuist naar Duitsland, naar een plaatsje
in de buurt van Bonn, omdat Wubbo het komende jaar vooral
in Duitsland moet trainen. We raken als gezin gewend aan de
nieuwe situatie, want als Chriet Titulaer langskomt met zijn
documentaire, zegt mijn moeder dat het niet meer zo spannend
is als in het begin, want de ruimtevaart wordt voor ons steeds
vertrouwder. Dit rijmt met wat zij later zal zeggen: dat je als
persoon, als stel, als gezin naar zo’n ruimtevlucht toegroeit.
Het is niet iets wat zomaar gebeurt, je anticipeert er jarenlang
op.
Dan wordt Spacelab-1 een paar jaar uitgesteld. De wetenschappelijke
training kan daarom ook even worden uitgesteld.
Maar wat is een goede invulling voor de kersverse esa-astronauten
voor in de tussentijd? De esa besluit de drie voor de ‘reguliere’
(niet-wetenschappelijke) Amerikaanse astronautentraining
op te geven en spreekt dit met de nasa af. Mits ze medisch goedgekeurd
worden, mogen zij de opleiding tot mission specialist volgen.
Ter uitleg: aan boord van een shuttle zitten in elk geval
twee piloten (die vanuit de cockpit het ruimteveer besturen) en
in tweede instantie mission specialists, astronauten die getraind
worden in de specifieke systemen van deze vlucht. Ze hebben
veel technische kennis van hoe de shuttle in elkaar steekt en wat
ze ermee kunnen doen. Alleen als het Spacelab (het ruimtelaboratorium)
in de buik van de shuttle meegaat, gaan er ook twee of
drie payload specialists mee, de wetenschappers die experimenten
in de ruimte uitvoeren.
Wubbo, Ulf en Claude worden door de nasa medisch gekeurd
en Wubbo en Claude slagen met vlag en wimpel.
‘Ulf had een oud nierprobleem. Er was iets met zijn nieren
waardoor de nasa hem niet accepteerde voor de mission specialist-training,’
vertelt Wubbo. ‘Maar je ziet dat, ook al gingen
Claude, Ulf en ik goed met elkaar om, geen van ons zei dat het
43
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 43 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

elachelijk was dat Ulf geweigerd werd. We waren toch wel
competitief... Maar bij nasa-Houston gold een mission specialist
dus als meer en beter dan een payload specialist.’ Het verschil
tussen de nasa en de esa begint al op te vallen.
Ulf blijft in Duitsland. Wubbo en Claude gaan naar Amerika.
Zij moeten op 7 juli 1980 bij de nasa in Houston aantreden
voor een persconferentie en stappen de dag daarvoor in het
vliegtuig. Als Wubbo aankomt in het hotel, staat bij de balie een
grote bos bloemen op hem te wachten. Terwijl hij in het vliegtuig
zat, is zijn zoon Martin geboren.
Wubbo en Claude vinden allebei een huis in Nassau Bay, een
buitenwijk van Houston, Texas. In Houston mogen zij de komende
twee jaar de opleiding tot mission specialist volgen bij
het Johnson Space Center van de nasa. Op 8 augustus verhuist
het gezin Ockels naar Amerika, als Martin net een maand oud
is. Aan het eind van die maand vier ik mijn zevende verjaardag
en ga ik voor het eerst naar de Amerikaanse lagere school.
Back to the usa
Wubbo en ik landen in Houston, op wat nu het George Bush
International Airport heet. We kennen het op reis gaan voor je
werk, we kennen het op reis gaan voor vakantie, we kennen het
verhuizen, maar dit kennen we niet: letterlijk een reis naar het
verleden maken. A trip down memory lane.
Het is de muffe geur, maar vooral de luchtvochtigheid, die
mij meteen terug in de tijd transporteert. Als je het vliegtuig uit
stapt, wordt er een warm, vochtig laken om je heen geslagen.
Dat is Houston. Het is gelukkig niet heel erg heet – circa 24 °C
want in de zomer kan de combinatie vochtigheid en hitte erg
overweldigend zijn.
Onze huurauto, een vijfdeurs Chevrolet, is klein voor Amerikaanse
begrippen, maar voor Nederlanders is het een grote bak.
Wubbo rijdt zonder aarzeling naar downtown Houston, terwijl
ik nutteloos met de kaart op mijn schoot zit. Wat me opvalt is
het vertekend beeld dat de kaart van Houston mij geeft. Je gebruikt
snel een stad als Amsterdam als referentiekader. Hier-
44
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 44 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

door lijkt het stuk dat wij nog moeten afleggen, van het noorden
naar het zuiden van de stad, twintig of dertig minuten te
duren. Het is een uur.
‘Je zit hier óf thuis, óf op je werk, óf in de auto,’ vertelt Wubbo.
‘Je spendeert heel veel tijd in de auto en het leven in de auto
hoort er dus gewoon bij.’ Het belang van de auto is hier enorm,
want er is gewoon geen andere manier om van punt a naar punt
b te komen.
We rijden naar Clear Lake, een buitenwijk in het zuiden van
Houston aan een groot meer. Als we het meer, vanzelfsprekend
ook Clear Lake genaamd, naderen, herinnert Wubbo zich hoe
hij in 1980 hier een huis ging zoeken.
‘Dit was de eerste weg waarover ik reed toen ik op zoek was
naar een huis,’ vertelt Wubbo als we langs het meer rijden. ‘Dit
was zo mooi, moet je kijken, zo’n boulevard aan het water.’
‘Het lijkt wel Miami,’ zeg ik. Langs de weg staan palmbomen.
Even later draait de weg en rijden we echt vlak langs het water.
‘Precies. Dit was het helemaal,’ beschrijft Wubbo. ‘Dus ik
dacht: hier moet ik wat vinden. Ik wou natuurlijk het liefst een
huis dat hier aan het water stond, maar dat was er niet.’
Van Clear Lake rijden we zo de woonbuurt Nassau Bay binnen.
Het is een rustige, afgeschermde wijk met verzorgde, vrijstaande
huizen, elk met een garage en oprit en een ruime vooren
achtertuin en niemand rijdt er harder dan 20 mijl per uur
(ca. 30 km/u) – dat is simply not done. Wubbo parkeert op Martinique
Drive, onze oude straat, die gedeeltelijk aan Mud Lake
ligt, een klein meertje. Op Mud Lake heeft Wubbo veel gewindsurft.
Aan de overkant van de weg ligt ons oude huis. Het huis
ziet er ongeveer hetzelfde uit als toen. Het is gemaakt van rood
baksteen, heeft meerdere puntdaken en aan de voorzijde zie je
het geraamte van dikke houten balken tussen de bakstenen – het
heeft wat weg van die schattige oud-Duitse huizen.
De huidige eigenaar, een gedrongen man van Mexicaanse afkomst,
laat ons direct binnen als wij ons voorstellen. Wubbo en
ik zijn eigenlijk vooral benieuwd naar de achterzijde, maar tot
onze teleurstelling is het zwembad dat wij hebben laten aanleggen
er niet meer.
45
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 45 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

‘Er waren vanuit de ouderslaapkamer schuifdeuren naar de
achtertuin en dan stommelde ik ’s ochtends – nog extreem slaperig
– naar buiten en liet me zo in het zwembad vallen,’ herinnert
Wubbo zich, terwijl hij naar de achtertuin wijst. ‘Zo werd
ik wakker.’ De herinneringen aan het ontspannen, gemoedelijke
gezinsleven dat wij toen hadden is van zijn gezicht af te lezen.
‘Je leefde in Houston in een heel klein wereldje. Op de een of
andere manier interesseerde de rest van de wereld je niet. Het
was een heel lokaal leven; je deed alles met de andere astronauten.
Je ontmoette de andere astronauten voor feestjes en barbecues,
je zwom wat, je deed overdag je werk. Diepzinnige, politieke
discussies over hoe het met de rest van de wereld ging
waren gewoon niet aan de orde.
Het tempo hier in Houston lag op alle vlakken lager, maar
dat was niet zo erg. Je werd gerespecteerd als je je werk deed en
dat werk was ook duidelijk gedefinieerd,’ vertelt Wubbo, terwijl
we het huis achter ons laten en weer in de auto stappen.
‘Joos vond het heerlijk hier. Het leven was zo simpel. Ik werkte
van acht uur ’s ochtends tot ongeveer halfzes en was elke avond
thuis. Claude en ik werkten gewoon ons werkboek af.’ Wubbo
lacht en voegt toe: ‘Dat deden we trouwens te snel. We waren
dan op een gegeven moment klaar en dat meldden we dan.
Maar dat was dan niet de bedoeling. We moesten in het tempo
van de nasa werken.’
’s Avonds eten wij bij The Flying Dutchman, een eettent aan
Clear Lake waar Wubbo vroeger veel kwam en waar hij warme
herinneringen aan heeft. Het restaurant staat er nog, maar terwijl
het vroeger deel uitmaakte van een leuke rij eenvoudige
restaurants aan het water, staat het nu verscholen in een Disney-achtig
pretpark. Wubbo komt zijn teleurstelling snel te
boven als we samen op het terras aan het water zitten, met een
schaal shrimp in red sauce voor ons. Het is Wubbo’s favoriete
gerecht en een absolute klassieker in deze contreien. Deze garnalen
gingen in vacuümzakjes mee de ruimte in en Wubbo at ze
dagelijks tijdens zijn ruimtereis.
Terwijl wij genieten van onze garnalen, realiseert Wubbo
46
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 46 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

zich ineens dat hij ongeveer van mijn leeftijd was toen we hier
woonden. Hij moet lachen, want hij vindt mij nog zo’n broekie.
‘Je zei daarstraks dat je hier een beetje geïsoleerd was, maar ook
dat je dan wel met elkaar barbecuede en bij elkaar langsging en
zo?’ vraag ik. Wubbo knikt. ‘Wie waren er dan?’
‘Alleen astronauten,’ antwoordt Wubbo. ‘In het astronaut office
was het zo makkelijk, want dan hing je gewoon een briefje op:
“Barbecue at my place.” Impliciet was het dan altijd: “Buy your
own beer.” Elk weekend was er bij iemand wel iets aan de hand.
Door de week deed je niks hier, hè. Dan werkte je alleen maar.’
Op zoek naar het verleden
Als we terugrijden naar ons hotel, wordt Wubbo onrustig omdat
hij nauwelijks contact heeft opgenomen met oude bekenden.
Hij heeft maar één bevriend stel, een oud-astronaut en zijn
vrouw, gebeld voordat we in Houston arriveerden.
‘Er zijn eigenlijk heel veel mensen die je hier kent, maar die
benader je niet,’ zegt Wubbo, en het valt me ineens op dat Wubbo
vaak ‘je’ in plaats van ‘ik’ gebruikt als hij over zichzelf vertelt.
‘Omdat je al jaren geen contact meer met ze hebt gehad. Toch
zouden ze het waarschijnlijk heel leuk vinden om je te zien.’ Na
een pauze vervolgt hij: ‘Ik heb hier altijd een gevoel van eenzaamheid
beleefd. Je voelt je hier niet echt thuis.’ Hij moppert
over de af te leggen afstanden, over waarom hij niet de tijd neemt
voor dingen, om vervolgens een zijspoor in te slaan over dat hij
e-mail zo’n vervelend medium vindt, en komt dan terug op het
onderwerp eenzaamheid en contact leggen met oude bekenden.
We komen tot de conclusie dat hij niet echt een sociaal mens is.
Ook de volgende dag is Wubbo in een licht bedrukte stemming.
We rijden naar Galveston, aan de kust. Galveston is voor
Houston wat Scheveningen voor Den Haag is. Het was voor
ons het dichtstbijzijnde strand, een geliefde plek voor week enduit
stap jes. Maar nu verzucht Wubbo dat het terugkomen naar
Houston bij hem voor melancholie zorgt. ‘Als een soort gelatenheid.
Aan de ene kant voel je wel de verbintenis, want deze
periode is toch belangrijk geweest in je leven, maar tegelijker-
47
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 47 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

tijd voel je je ook weer niet verbonden. Er is een soort afstand,
het doet je eigenlijk dus niks... Het is tweeledig. Het is moeilijk
uit te leggen wat nou precies... Je vraagt je ook wel af: waarom is
het nou helemaal niet meer belangrijk?’
‘Als een afgesloten hoofdstuk?’ suggereer ik.
‘Een afgesloten hoofdstuk, ja,’ herhaalt Wubbo en hij lijkt
zich wel te kunnen vinden in die omschrijving. Om even later
daarop terug te komen met: ‘En eigenlijk accepteer ik dat dus
ergens niet. Dat is het geestige. Want dit is dus “zo belangrijk”,
dat heeft iedereen altijd gezegd: “Dit is de astronautentraining!”’
zegt Wubbo. Ik knik, want ik kan me voorstellen dat je
van de buitenwereld zoiets misschien niet zo snel in een kastje
mag wegstoppen. ‘Maar ik had toen eigenlijk ook al dat ik me
niet helemaal verbonden voelde met die wereld. Als ik nu ook
weer het automatisme zie waarmee iedereen maar gewoon voor
vluchten traint en traint en traint. Ja, maar jongens, waar gaat
het nou eigenlijk om? Het gaat toch eigenlijk om de wetenschap?
Het gaat er toch om dat je vooruitkomt.’
Inmiddels zijn we in Galveston aangekomen en rijden over
de boulevard. De grijze dag nodigt maar weinig mensen het
strand op. Het water zal nog wel fris zijn zo in het voorjaar. Ik
observeer Wubbo, die zijn zinnen heeft gezet op het vinden van
de plek waar je het strand op kunt rijden. Ik begrijp niet zo goed
wat er belangrijk aan is, maar Wubbo leest de borden, probeert
zich te herinneren welk strand we vroeger bezochten, rijdt de
ene kant op, rijdt de andere kant op. Hij moet en zal het strand
op rijden, want dat kon vroeger, en dat wil hij weer doen. Later
realiseer ik me dat wat we eerst grappend de ‘zoektocht naar het
verleden’ noemden, voor Wubbo letterlijk is geworden. Hij
zoekt naar precies dezelfde plek die een grote rol in zijn geheugen
speelt. Als we dan eindelijk het strand op kunnen rijden,
glundert Wubbo. Het is gelukt, alsof er een vinkje achter dit
item op een checklist geplaatst kan worden.
We parkeren en lunchen bij een beach house dat veel weg heeft
van een diner uit de jaren vijftig. Daarna kondigt Wubbo aan
dat hij gaat zwemmen. Met grote ogen kijk ik naar het grijze
zeewater, de koppen van de golven en de paar strandgangers die
48
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 48 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

volledig aangekleed wandelen. Er wordt niet gezwommen.
Waarom zou je in vredesnaam nu willen zwemmen? Ik ga zitten
op het strand en wroet met mijn tenen door het zand, terwijl
Wubbo in zijn zwembroek de zee in loopt. Ik pak mijn videocamera
en film hem. Hij loopt langzaam, maar gestaag door, in
gedachten verzonken. Eén keer draait hij zich om en zwaait
even met beide armen naar mij en de camera. Hij lacht, maar
net iets te gedwongen. Op dat moment realiseer ik me wat hij
aan het doen is, waarom hij per se hier wil zwemmen. Hij wil
niet alleen de plaatsen opzoeken uit het verleden, hij wil ze ook
net zo beleven als toen. Hij wil zijn herinneringen herbeleven.
Wubbo draait zich om en duikt de golven in, op zoek naar zijn
verleden.
Mission specialist-training
Wanneer Wubbo in 1981 in onze achtertuin in Houston voor
de Zwevende Hollander-documentaire geïnterviewd wordt door
Chriet Titulaer, vertelt hij over zijn training voor mission specialist,
die hij samen met Claude Nicollier volgt. Deze reguliere,
niet-wetenschappelijke training van astronauten is er vooral
op gericht dat je jezelf kunt redden in extreme noodsituaties.
Veel concentreert zich op het water, omdat de kans groot is dat
een noodlanding of noodsituatie zich boven water afspeelt.
Ik lees een mooi krantenartikel uit The Fighter Forum van
15 augustus 1980 over de astronautenkandidaten die de ‘Water
Survival School’ moeten doorstaan, oftewel survivaltraining op
het water. Hoe werken de verschillende reddingsboten en -pakken,
hoe zorg je voor water en eten, en hoe zit het met de medische
aspecten? Om kennis te maken met een afdaling per parachute
worden de kandidaten in een harnas gehesen en roetsjen
ze langs een kabel van een hoge toren naar beneden het water
in. Er staat een foto van Wubbo bij het artikel en het lijkt alsof
hij net een leuke rit in de Efteling achter de rug heeft. Ze oefenen
met grote rafts, parasails en het opgepikt worden door helikopters.
De namen van de kandidaten die meedoen worden genoemd
– de Europeanen Wubbo en Claude apart – en de
49
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 49 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

meeste namen ken ik goed. Owen Garriott, Franklin Chang,
Mary Cleave, Bonnie Dunbar, Bill Fisher... allemaal astronauten
die bij ons over de vloer kwamen, of wij bij hen.
‘Alles ging wel heel langzaam,’ vertelt Wubbo. ‘Ook zo’n
survivaltraining waarbij je met een parachute achter een boot
aan getrokken werd. Alles moest eindeloos voorbereid worden,
terwijl je, als je op vakantie zoiets doet, binnen tien minuten
achter zo’n boot hangt.’
Alle krantenartikelen uit die tijd (eind jaren zeventig, begin
jaren tachtig) gaan er vaak van uit dat Wubbo moet ‘wachten’
op een vlucht, en ik bewonder het feit dat hij keer op keer rustig
uitlegt dat dit niet het geval is. Hij wacht niet, hij doet gewoon
zijn werk. Het trainen is werk.
Ellington Air Force Base: straaljagers
Ellington Air Force Base is een militair vliegveld in Houston,
eigendom van de nasa, dicht bij maar niet óp het terrein van
Johnson Space Center, dus de werknemers hier vinden het een
outpost (buitenpost) waar ze lekker hun eigen gang kunnen gaan.
Althans, zo grappen de beveiligingsmensen bij de ingang. Wij
willen natuurlijk heel graag het terrein op, naar de hangars waar
de t-38-straaljagers staan waarmee Wubbo vroeger vloog, als
onderdeel van zijn training.
‘Dan stond je vreselijk vroeg op, want dat moest. Dat hoorde
erbij. Om een uur of zes ’s ochtends reed je net iets te hard naar
Ellington. Dan hangt er zo’n crispy clear lucht (zoiets als knisperend
helder) en in vijf minuten zit je op 40.000 voet (12.000
meter). Dan voel je zo’n macht. Je kunt met zo’n ding ook allerlei
aerobatics doen. Het heeft een enorme kracht. De piloot zat
altijd voorin, ik achterin. Binnen de mission specialist-training
werd je namelijk niet opgeleid tot piloot, dus er moest altijd een
piloot mee. We gebruikten de t-38 ook als een vervoermiddel.
Je moest per jaar een minimum aantal uur vliegen, dus we gebruikten
de straaljager om naar vergaderingen en afspraken te
reizen. Zo vlogen we veel naar Memphis, Huntsville en Albuquerque.
Uiteindelijk heb ik 180 uur gevlogen in een t-38.’
50
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 50 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

Ik sta verbaasd: een straaljager als vervoer? ‘Maar hoe regelde
je dan zo’n vlucht? Zei je: “Ik heb een vergadering in Huntsville
morgen, boek mij maar een straaljager?”’
‘Bij de nasa had je een speciaal bureau dat ervoor zorgde dat
je op die en die dag kon vliegen. Zij boekten het vliegtuig én de
piloot, en regelden het vliegplan, waar je maar heen wilde.’
Goh, denk ik, hij werd inderdaad in de watten gelegd.
Dat de tijden zijn veranderd merken we bij de ingang van Ellington.
Vroeger kon je het vliegveld zo op rijden, maar dat is
voorbij. Er staat nu een hek omheen en de toegang wordt bewaakt
door twee beveiligingsmannen. Wubbo begint te vertellen
over vroeger. De sfeer zit er op een gegeven moment goed
in, er worden grapjes gemaakt, er wordt gelachen. Toch mogen
we niet naar binnen. We blijven nog even rondhangen en kletsen
nog wat, maar eigenlijk is het moment aangebroken dat je
moet opgeven.
Maar we hebben mazzel. Terwijl wij staan te kletsen met de
toegangsbewakers, komen er verschillende mensen langs die
wel toestemming hebben om het terrein op te gaan. Nu stopt er
een auto bij de poort waar een piloot in zit. Een van de beveiligingsmannen
legt hem uit waarom wij hier zijn en de piloot
biedt meteen aan om ons rond te leiden. Mike Giles, de piloot,
regelt de bevoegdheid en neemt ons mee.
Hij vertelt hoe goed het voelt om hier te werken. Hij maakt
deel uit van een goed team, iedereen werkt samen en ondersteunt
elkaar. Intussen leidt hij ons naar een ruime hangar,
waarin vier vrij kleine straaljagers staan: t-38-vliegtuigen. Er
staan er twee aan de ene kant en twee aan de andere kant van de
hangar met nog een zee van ruimte eromheen. Het zijn pittige,
spitse vliegtuigen, glimmend wit met een strakke blauwe lijn
langs de zijkant, en een blauw-rood nasa-logo op de staart. Als
je grote passagiersvliegtuigen gewend bent, hebben deze haast
een speelgoedformaat: zeer geavanceerd speelgoed. Ze zijn
heel geinig. Voorin zitten twee kuipjes waar de piloot en de
tweede vlieger zich in kunnen wurmen. Veel ruimte is er natuurlijk
niet en elke centimeter is bedekt met knopjes, hendels,
schermpjes of instructielabels.
51
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 51 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

Via een kleine ladder die langs de zijkant is gemonteerd klimt
Mike Giles in een toestel. Ik film Wubbo, die helemaal glundert.
‘Ik krijg helemaal de kriebels,’ zegt hij met een grote grijns.
‘Het was ook zo spannend, zeker in het begin. Want je wist helemaal
niets, ik was helemaal geen piloot. Dan word je gewoon
in zo’n ding gezet en krijg je een helm op... Maar de sfeer ook,
de manier waarop ze praten!’ Hij klimt intussen ook de ladder
op. Mike zit al in de cockpit en begint Wubbo serieus en gedetailleerd
over alle technische verbeteringen aan de t-38 te vertellen,
terwijl Wubbo met zijn hoofd de cockpit in duikt, aandachtig
luistert en af en toe een vraag stelt.
Wubbo grijnst nog steeds van oor tot oor als we de hangar
weer verlaten. ‘Het blijven mooie vliegtuigen. Het was werkelijk
zo vreselijk cool om met zo’n vliegtuig aan te komen op een
gewone luchthaven. Op zich natuurlijk een belachelijke manier
van reizen, want het kostte natuurlijk megaveel geld. En het
gaat net zo hard als een gewone airliner, dat scheelt niet eens
zoveel. Je bent alleen veel vrijer, je kon overal heen. Je vloog zo
hoog, dat je het hele luchtruim voor jezelf alleen had.’ We groeten
onze bevriende beveiligingsmannen en stappen weer in onze
auto.
We rijden een eind in stilte over de betonnen snelweg, voordat
Wubbo verdergaat met het ophalen van herinneringen aan
zijn mission specialist-training. ‘Er was ook altijd een beetje
een spanningsveld met de eerste mission specialists, want die
werden nog wel opgeleid tot piloot. De groep van Skylab,
Owen Garriott en Bob Parker, kreeg de oorspronkelijke training.
Die vlogen dat ding ook als piloot. Ik heb wel met Bob
Parker gevlogen en hij was altijd een wat agressiever figuur. Hij
voelde zich waarschijnlijk wat onzeker. Die zette dan bijvoorbeeld
zijn tasje achter zijn schietstoel, zodat ik niet meer naar
voren kon kijken. Dat was dan een soort machtsgebaar. Er waren
zeer grote verschillen in hoe je vloog, afhankelijk van met
wie.’
Dit verbaast me.
‘Ja,’ gaat Wubbo verder. ‘Er was een enorm verschil tussen
52
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 52 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

de astronauten die ook piloten waren. Sommige astronauten
waren heel vriendelijk, net als die Mike Giles, en sommigen waren
echt een beetje pushy en wilden duidelijk maken dat je eigenlijk
geen moer voorstelde.’
Johnson Space Center
Het is weer een lekker warme, kleffe ochtend als we naar Johnson
Space Center (jsc), het nasa-centrum voor bemande ruimtevaart,
rijden. Terwijl we beiden ijverig herkenningspunten
langs de route zoeken, roept Wubbo gefrustreerd: ‘Dertig jaar
is wel héél lang!’, en daar ben ik het mee eens. We kijken tijdens
deze reis wel heel ver terug. ‘Tien jaar kun je nog bevatten,’ vervolgt
Wubbo, ‘maar dertig jaar is niet meer te overzien.’
Nadat we het terrein van jsc oprijden, parkeren we bij Building
110; het gebouwnummer geeft al aan hoeveel gebouwen dit
terrein (circa 650 hectare) telt. Dit is waar je je moet melden en
onzinnig lang in de rij moet staan om je toegangsbevoegdheid te
regelen. Dik een halfuur later hebben we eindelijk onze badges
en ongeveer tegelijkertijd komt onze begeleider Hans Schlegel
binnen. Hans is een Duitse esa-astronaut – bijna 60 jaar, grijsblond,
met een metalen designbril op zijn neus – die sinds 1998
in Houston werkt. Hij is twee keer met een spaceshuttle in de
ruimte geweest, de eerste keer met de Duitse Spacelab-ruimtevlucht
d-2 (de opvolger van Wubbo’s d-1-vlucht) en de tweede
keer met de lancering van Columbus, de esa-module voor het
International Space Station (iss). Hans krijgt een badge waarop
staat dat hij onze officiële begeleider is, en dus verantwoordelijk
is voor ons.
In het eerste gebouw waar Hans ons naartoe rijdt, zit het astronaut
office, de astronautenkantoren. Wubbo zoekt en vindt
zijn voormalige kantoortje, wijst hier en daar naar andere kantoren
en vertelt wie daar hebben gezeten. Terwijl we door de
gangen lopen komen de herinneringen los. Wubbo laat mij enthousiast
een vergaderzaal zien. Hij is enthousiast omdat de
manier van vergaderen bij de nasa heel open is. De vergaderzaal
is vele malen groter dan de vergadertafel. Rijen en rijen van
53
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 53 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

stoelen staan aan weerszijden van de vergadertafel. Die zijn
voor toehoorders. Iedere nasa-medewerker mag als toehoorder
bij een vergadering gaan zitten en zo leert iedereen op alle
niveaus wat er bij het bedrijf speelt. Wubbo is nog steeds onder
de indruk en een voorstander van deze aanpak.
We eindigen in het kantoor van Hans Schlegel. Inmiddels is
de (impopulaire) positie van een buitenlandse astronaut in de
Amerikaanse ruimtevaartorganisatie een terugkerend onderwerp
van gesprek. Dat Wubbo en zijn Duitse collega’s baanbrekend
waren in deze naar discriminatie riekende situatie wist
ik niet, maar dat blijkt nu. Tijdens zijn ruimtevluchttraining in
1985 kregen zij ‘een kantoor in een afgelegen payload building’,
vertelt Wubbo. ‘We werden expres ergens anders gezet en anders
behandeld. Wij – Reinhard Furrer, Ernst Messerschmidt
en ik – vonden dat maar niets, dus wij hebben gewoon onze eigen
kantoren gehuurd in El Camino.’ Wubbo en Hans lachen.
‘Ik ken dat verhaal,’ roept Hans. ‘Dat heeft indruk gemaakt
op Steve Nagel.’ Steve Nagel vloog mee als piloot op Wubbo’s
vlucht en toevallig ook als commandant op Hans z’n eerste
vlucht.
‘Wat jullie deden, het gevecht dat jullie voerden tegen het
establishment,’ zegt Hans, ‘was belangrijk, want de Amerikanen
vonden de infrastructuur het belangrijkst: wij hebben de
raket, wij vliegen het schip, jullie zijn alleen maar passagiers.’
‘Precies,’ zegt Wubbo.
‘Maar zeker op Steve hebben jullie een goede indruk achtergelaten,
want toen hij aan boord kwam voor d-2, was hij het
omgekeerde van Hank Hartsfield,’ vertelt Hans. Hartsfield was
de commandant bij Wubbo’s vlucht.
‘Dat is leuk om te horen. Hank Hartsfield was erg ouderwets.’
‘Hij is op zich wel vriendelijk,’ zegt Hans heel schappelijk,
‘maar Steve was anders. Ik weet niet of jullie dat met hem hebben
gedaan...’ Hans glimlacht.
‘Ik had een goede relatie met Steve,’ zegt Wubbo.
‘Steve geloofde in het team,’ zegt Hans, ‘dat je elkaar helpt
om de vlucht succesvol te maken.’ Als Hans een anekdote uit
54
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 54 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

zijn vlucht vertelt over een nogal ijverige Amerikaan die de
‘buitenlanders wel een lesje zou leren in het zich aan de regels
houden’, kan Wubbo naadloos inhaken, want hij had net zo iemand
aan boord. Toen de drie wetenschappers bijvoorbeeld
alle drie dezelfde experimenten deden om ruimteziekte te bestuderen
en ze verschillende resultaten kregen, wilden ze dat
verder onderzoeken. Maar dat stond niet op het programma en
dus mocht het niet. Het grote verschil is dat Wubbo bij zijn
vlucht niet de hulp kon inroepen van zijn commandant en
Hans wel. Zijn commandant (Steve Nagel) had goede ervaringen
met buitenlanders.
Wubbo vindt het jammer dat hij nooit de resultaten van de
experimenten heeft gezien. De resultaten van zo’n ruimtemissie
zijn onbekend. ‘Ik weet niet of dat nou een communicatieprobleem
is, of dat er wetenschappelijk gezien gewoon niet zoveel
te vertellen valt.’
‘Ik denk een combinatie,’ zegt Hans.
Even later praten ze over het ‘space adaptation syndrome’ –
het fenomeen dat je je moet aanpassen aan de ruimte en over
hoe langzaam alles daar gaat.
‘Ja,’ zegt Hans, ‘maar je kunt ook niet zomaar even een stuk
gereedschap neerleggen. En bedenk ook dat niets op zijn plaats
valt zoals hier. Niets valt. Alles heeft een extra parameter nodig
om het voor elkaar te krijgen.’
Einde van het shuttleprogramma
Er worden nog heel wat anekdotes gedeeld en veel gelachen
totdat Hans zich even terugtrekt om het een en ander te regelen.
Zo probeert hij voor ons een lunchafspraak met Steve Nagel
te maken, en dat wij – ondanks de badges die we nu hebben
– toegang kunnen krijgen tot extra gebouwen. Terwijl hij daarmee
bezig is, praten Wubbo en ik in het Nederlands.
‘Ik krijg hetzelfde gevoel als toen ik nog met kernfysica bezig
was. Toen ik promoveerde, vonden wij het als kernfysici allemaal
heel belangrijk wat we deden, maar eigenlijk was het niet
zo belangrijk meer. Kernfysica was een aflopende zaak. Zo’n
55
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 55 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

gevoel krijg ik hier ook. Iedereen vindt hier bemande ruimtevaart
nog heel belangrijk, maar of dat werkelijk zo is? Wat Hans
net vertelde, dat Obama nog geen nieuwe koers heeft gezet
voor nasa terwijl hij al wel de magische 100 days in office is gepasseerd,
vind ik tekenend. Volgens Hans moeten er grote beslissingen
genomen worden, maar er gebeurt niets.’
Van Hans krijgen we slecht nieuws over Claude Nicollier.
Hij blijkt door een aantal overvallers op straat in elkaar te zijn
geslagen en vervolgens beroofd. Terwijl we op Hans wachten,
belt Wubbo met Claude. Claude blijkt het gelukkig goed te
maken. Als dat eenmaal duidelijk is, maakt Wubbo grapjes: ‘Er
is toch niets met je neus gebeurd, hè?’ Claude heeft een vrij prominente
neus. Claude vertelt wat hij tegenwoordig doet en
daaruit blijkt dat Wubbo en Claude elkaar al heel lang niet gesproken
hebben. Zo’n reis naar het verleden herinnert Wubbo
dus ook weer aan de voor hem bijzondere mensen van vroeger.
Wubbo vertelt Claude over het boek dat zijn dochter aan het
schrijven is, dat ze samen naar esa Headquarters in Parijs zijn
geweest, vanavond naar Huntsville gaan en zaterdag naar ksc
(Kennedy Space Center in Florida). Zo wordt Claude toch ook
een beetje betrokken in deze reis. Jammer genoeg is de verbinding
slecht.
Het is Hans gelukt om Steve Nagel te bereiken en met hem
gaan we nu lunchen in de kantine van de nasa. De kantine heeft
geen zelfbedieningsbuffet, maar lijkt eerder op een soort Mc-
Donald’s: je staat in een rij bij de salades, of bij de snacks, of bij
de soep, en als je aan de beurt bent bestel je je eten. De rest van
de kantine ziet eruit als elke andere: een grote ruimte met tientallen
eenvoudige tafels en stoelen. We zoeken een tafel ergens
in het midden, vergezeld door Nagel. Hij is vrij lang en heeft
pretoogjes, die hem een wat ondeugende blik geven. Als we zitten,
vertelt Steve dat het shuttleprogramma afloopt. Er is nog
geld tot 2010 en dat was het. Wubbo had dus gelijk: het is een
aflopende zaak.
‘Maar hoe wordt het iss dan bediend?’ vraagt Wubbo.
‘Met onbemande bevoorradingsmissies en met de Russische
Sojoez als vervoerder van de astronauten,’ legt Steve uit. Ik vind
56
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 56 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

het een heel gek idee dat er binnenkort geen shuttlevluchten
meer zijn, en het zal nog wel een paar dagen duren voordat ik
gewend ben aan het nieuws.
De discussies tijdens de lunch worden gekentekend door het
ophalen van herinneringen. Als we later met z’n tweetjes in de
auto zitten, vraag ik Wubbo wat hij leuk vond aan ons bezoek
aan jsc en dan noemt hij als eerste de lunch met Steve Nagel.
‘Het was echt goed om hem weer te zien.’
‘Ja,’ zeg ik met een glimlach, ‘die begreep de grapjes ook.’
‘Ja. Maar ik vond het het leukste om Claude Nicollier te bellen,’
zegt Wubbo tot mijn verrassing.
Wubbo betreurt dat iedereen zo oud geworden is en hij vindt
het jammer dat astronauten over het algemeen vrij oud zijn. Hij
pleit ervoor dat het beroep door jonge mensen ingevuld wordt.
Jonge mensen kunnen snel zijn en nieuwe dingen uitvinden.
‘Zo was het oorspronkelijke ruimtevaartprogramma ook.’ Hij
doelt op vroege ruimtevaartprogramma’s als Gemini. Ik suggereer
dat er misschien inmiddels zo veel voorbereiding en zo veel
ervaring bij het beroep astronaut komen kijken, dat er daarom
geen jonge mensen meer bij zitten.
‘Nee, dat is natuurlijk helemaal niet waar,’ zegt Wubbo.
‘Jonge mensen kunnen dat toch gewoon veel beter.’
‘Oké, maar waarom dan de oudere astronauten?’
‘Zo is dat gegroeid. Het is een soort evolutie geweest. De
eerste astronauten waren niet zo oud, maar dan wordt alles bureaucratischer
en moeilijker. Dan moet je opeens meer ervaring
hebben.’
‘Ja, dat bedoel ik.’
‘Nee, maar dat is niet écht nodig, zo wil het systeem dat. Kijk
eens naar wie echt moeilijke dingen doen: fighter pilots. Daar
neem je heel jonge mensen voor.’
Bemande ruimtevaart zonder mensen
Na ons bezoek belt Hans Schlegel ons op en nodigt ons uit voor
een extraatje. Hij kan ons ook rondleiden in het Neutral Buoyancy
Laboratory. Daarbinnen bevindt zich het grootste zwembad
57
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 57 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

ter wereld. Het is 61 meter lang, 31 meter breed en 12 meter diep.
In het zwembad bevinden zich modellen van alle onderdelen van
het iss, op ware grootte, zodat astronauten kunnen trainen om
hun taken met verminderde zwaartekracht uit te voeren. Wij
mogen op een veilige afstand, achter glas, op de bezoekersgalerij
naar het bad kijken. Er staan grote knalgele kranen langs de kant
van het zwembad en Hans legt uit dat daarmee de astronauten in
hun ruimtepakken het water in en uit gehesen worden. Ik ben
verbaasd dat je zo’n groot robuust mechanisme nodig hebt om
een mens te vervoeren. Zo’n ruimtepak is dus blijkbaar loodzwaar.
Er gaan ook altijd duikers mee het zwembad in om de astronauten
te helpen met bijvoorbeeld hun zuurstoftoevoer. Aan
weerszijden van het zwembad zijn controlekamers die alle apparatuur
in het iss-model kunnen besturen.
Hans betreurt hoe weinig de laboratoria zoals Columbus en
het Japanse laboratorium gebruikt worden. Ook Wubbo vindt
het vreselijk dat de vorderingen in de ruimtewetenschap zo langzaam
verlopen. Is de wetenschap te ingewikkeld voor de ruimte?
Of is de wetenschap te ingewikkeld voor de bedrijven die in de
ruimtevaart hebben geïnvesteerd? Pionierschap past nu eenmaal
niet in bureaucratie of een organisatiestructuur.
De twee mannen raken nu verwikkeld in een intens gesprek
over Wubbo’s ergernis dat er weinig met de intelligentie van
een astronaut wordt gedaan. Wubbo en een aantal van zijn Europese
collega’s wilden al helemaal in het begin van hun carrière
dat er een convenant afgesproken werd, ‘dat als een bemanningslid
in gevaar is en er een mogelijkheid bestaat dat een
collega zijn eigen leven kan redden, dan zou hij daaraan de volle
prioriteit mogen geven. Dat is wat wij wilden.’ Dit hebben ze
niet gekregen.
Wubbo begint over het ongeluk met de shuttle Columbia.
Deze verongelukte bij terugkeer in de dampkring op 1 februari
2003. Er was bij de lancering een stuk isolatiemateriaal losgeschoten
en dat heeft een aantal hittetegels beschadigd, waardoor
de hitte op die plek bij de terugkeer te groot werd. Het
punt is dat de astronauten tijdens hun ruimtevlucht niet mochten
gaan kijken naar de (omvang van de) beschadiging.
58
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 58 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

‘Weet je,’ roept Wubbo, zijn verontwaardiging niet verhullend,
‘ik heb gehoord dat de reden daarvoor was dat de vluchtleider
zei: het heeft geen zin om naar buiten te gaan om te kijken,
want je kunt toch niks doen omdat je het reparatiegereedschap
niet bij je hebt.’
Hans schudt droevig zijn hoofd en zegt: ‘Het is nog erger.
Het toenmalige management besloot om niets te analyseren,
omdat de astronauten toch niet gered konden worden. Terwijl
achteraf bleek dat het wel had gekund.’
‘Daarin schuilt het probleem,’ zegt Wubbo. ‘Je zou altijd
moeten toestaan om de menselijke intelligentie in te zetten. Als
de bemanning van de Columbia de kans had gekregen om te
zien wat er aan de hand was, de echte situatie beoordelen, dan
hadden ze andere beslissingen kunnen maken.’
Later, wanneer Wubbo en ik met z’n tweetjes in de auto zitten,
snijd ik het onderwerp opnieuw aan, want ik dacht juist dat de
mens zo belangrijk was in de ruimtevaart. Dat is dus niet zo?
‘Al vanaf het begin is men begonnen het systeem zoveel mogelijk
onafhankelijk te maken van de mens,’ verklaart Wubbo.
‘Want mensen maken fouten. Met als gevolg dat het systeem
“overgeregeld” wordt. Het gekke is dat het nu zo langzamerhand
zo overgeregeld is, het is zo gecompliceerd geworden, dat
het helemaal niet meer werkt. De enige manier waarop het systeem
nog überhaupt effectief kan zijn, is omdat steeds weer de
mens er is die het voor elkaar krijgt. Zo ontstaan de workarounds,
de back-ups, het inzicht hoe het weer anders kan.’
‘Maar je bedoelt toch niet het systeem “de bemande ruimtevaart”?’
‘Ja, het totale systeem van de bemande ruimtevaart. Zo’n
space station werkt op zich niet – in de zin dat het te gecompliceerd
is gemaakt en het dan niet echt meer klopt. Er zijn dan
bijvoorbeeld dingen die niet goed zijn doorgekomen, de communicatie
is niet goed geweest, men heeft fouten gemaakt die
niet zijn gezien. Omdat het zo complex is, zijn er ook ontzettend
veel mogelijkheden dat het ergens niet werkt. Dan moet
aan het eind van het verhaal de astronaut toch weer het pro-
59
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 59 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

leem oplossen en ben je uiteindelijk terug bij af, je bent weer
afhankelijk van die astronaut geworden, maar je hebt intussen
wel een belachelijk complex systeem gemaakt... Terwijl, als je
vanaf het begin had besloten van: jongens, we zijn gewoon afhankelijk
van astronauten...’
‘...dan was het nooit zo complex geworden,’ vul ik aan.
‘Nee,’ beaamt Wubbo. ‘Dat was helemaal niet nodig geweest
en dan had je misschien ook nog tijd gehad om wat wetenschappelijke
dingen te doen.’ Ja, het is wel jammer als de shuttlevluchten
voor reparaties ingezet moeten worden en niet voor
onderzoek.
‘Ze hadden het liefst dat je als een soort robot functioneert
die bij alles wat hij doet vraagt: “Is dit wel goed?”, en dat dan
het beslissingssysteem zodanig werkt dat het niet erg zou zijn
als die persoon een fout zou maken. Alles wat je als astronaut
wilt, daar moet toestemming voor gevraagd worden, je kunt
niks meer doen op eigen initiatief, je kunt geen eigen inzicht
hebben, dat moet allemaal weg. Maar de ruimtevaart moet wel
bemand zijn, want bemand is nou eenmaal the flavor van Houston.
Zonder bemande ruimtevaart zou je het hele jsc niet hebben.’
‘Hè? Dan heb je dus een mens...’ begin ik, in verwarring.
‘Ja.’
‘...die naar de ruimte gaat...’
‘Ja.’
‘...die niet een mens mag zijn.’
‘Klopt.’
‘Die mag alleen maar ervaren?’
‘En operator zijn, ja. Je moet dus niet menselijk zijn, en dat is
ook precies het probleem bij het space station. Het belangrijkste
van bemande ruimtevaart wordt niet gebruikt: de creativiteit
van de mens.’
Haast voor Huntsville vormt een duo
Wubbo geeft intussen plankgas want we zijn laat voor onze
vlucht naar Huntsville, Alabama. Niet een beetje laat, maar
60
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 60 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

echt heel erg laat. Eigenlijk moet je het opgeven, maar er is een
piepkleine kans – als alles superstrak verloopt – dat we de vlucht
op het nippertje halen. We vliegen om 19:00 uur. Vanaf waar
we nu zijn, moet je dan eigenlijk om 16:00 uur in de auto stappen.
Het is 17:00 uur. Het kan gewoon eigenlijk helemaal niet.
We gaan ervoor. De adrenaline giert door onze lijven en in die
toestand maken we samen heel strakke, snelle beslissingen.
Welke van de twee snelwegen? 1-2-3 beslissen. Wel of niet de
‘hov’-baan (high occupancy vehicle, speciaal voor carpoolers) opgaan?
1-2-3 beslissen: ja, we gaan erop. Af en toe slaat de onzekerheid
over waar we zijn toe, maar we blijven beiden volhouden
met behulp van een kaart, Wubbo’s interne kompas en een
portie geluk. We komen om 18:40 uur aan bij het vliegveld, terwijl
we nog naar de autohuur, check-inbalie, door de beveiliging
en gate moeten. Wubbo roept: ‘Hoe dan ook, we hebben
een verhaal!’ Op miraculeuze wijze is het ons gelukt. Klokslag
19:00 uur stappen wij het vliegtuig in. Vijf minuten later stijgen
we op. Yes!
Wubbo en ik zijn trots op elkaar. We zijn een supergoed duo
gebleken. Wubbo stuurt mijn moeder een sms’je over hoeveel
ik op hem begin te lijken.
Vóór de vijf ongelukken
In Huntsville, Alabama vervolgt Wubbo in 1982 zijn astronautentraining
en begin ik aan de vierde klas van de lagere school
(wat nu groep 6 zou zijn). Huntsville zal echter ook de setting
zijn voor een andere gebeurtenis.
We zijn net in Houston geweest en maakten een reis naar het
verleden van 1980-’81. Dat is voordat de eerste van de vijf levensbedreigende
situaties, ‘ongelukken’, plaatsvond. Ik heb
daarom een nogal lastige vraag voor Wubbo, die misschien helemaal
niet te beantwoorden valt, maar ik wil graag nagaan of
hij een ‘voor’ kan beschrijven.
‘We zitten nu vóór de vijf ongelukken. Is er iets in dat kader
te zeggen?’ vraag ik aftastend.
‘Jawel,’ antwoordt Wubbo. ‘In zoverre dat in de tijd dat ik
61
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 61 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

hier zat, ik gewoon volledig overal indook en nergens bij stilstond.
De route was duidelijk en zoiets als de dood bestond er
niet.’
‘Je was je in Houston niet bewust van het feit dat je met iets
gevaarlijks bezig was?’
‘Ja, nee, dat was je wel,’ reageert Wubbo, ‘we discussieerden
wel over de kans van één op honderd...’ Hij heeft het over dat de
kansberekening destijds één op honderd was dat je een shuttlevlucht
niet zou overleven.
Ik knik en vraag: ‘Maar wat je hier hebt gedaan, de training
en zo, heb je nooit ervaren als levensgevaarlijk?’
‘Nee. We hadden wel discussies, mijn kamergenoten Dick
Scobee en “Big Jon” McBride en ik. Dick Scobee was testpiloot
op Edwards Air Force Base bij Los Angeles, de grootste testplaats
van alle nieuwe vliegtuigen. Daar gaat ook de film The
Right Stuff over. Dat is een plek waar heel veel gebeurt... en ook
misgaat.’ Het valt even stil. Die film ken ik wel, over de allereerste
Amerikaanse astronauten. Dat waren allemaal stoere testpiloten.
‘Dus Dick Scobee zat daar en die was op een gegeven moment
via de Air Force bij de nasa gekomen. Zijn vrouw, dat
weet ik nog, was heel blij dat hij civilian (burger, in tegenstelling
tot militair) en astronaut werd, en geen testpiloot meer zou zijn.
Door deze carrièreswitch werd zijn leven een stuk minder gevaarlijk.’
‘Civilian?’ vraag ik. ‘Kun je niet als militair astronaut worden?’
‘Nee, volgens mij niet,’ antwoordt Wubbo na enig twijfelen.
‘Je werd als astronaut automatisch civilian en onderdeel van de
nasa. Maar dat werd zeker door de vrouw van Dick Scobee beschouwd
als: nu is het afgelopen met dat heel hoge risico.’
‘Ja...’
‘En Dick Scobee was commandant bij het Challenger-ongeluk.’
‘Ja.’ Er valt een lange stilte. Het verhaal is zo wel heel wrang.
Na een poosje vraag ik: ‘Is dat veranderd, denk je, in de beleving
van astronauten en astronautenvrouwen?’
62
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 62 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

‘Denk het wel, ja. Men heeft al twee ongelukken met de shuttle
achter de rug.’
‘Ja.’
‘Ik denk dat die een versterkende rol spelen,’ zegt Wubbo.
Dan herinnert hij zich de reactie van de astronautenvrouwen
bij zijn eigen vlucht en voegt toe: ‘Alhoewel, meer vrouwen waren
als de dood, Joos ook, bij de lancering. Die gingen door de
grond.’
‘Wat voor gevoel had jij als jij een lancering zag? Als toeschouwer?’
‘Nou, ik was vreselijk onder de indruk van dat enorme geweld,
die gigantische power, de kracht van het geluid, de geur...
Maar ik kwam niet veel verder dan: “Nou, als er wat misgaat,
dan gaat het heel snel.” Ik werd er zelf niet bang door.’
‘De dood is niet zo erg als het snel afgelopen is?’ vraag ik.
‘Ja, dat heb ik wel...’ bevestigt Wubbo, maar hij neemt ook
niet graag risico’s. ‘Ik heb sinds die tijd nooit meer iets echt gevaarlijks
gedaan, hè?’
Spacelab-1-training
Het is september 1981 en Wubbo en Claude doen al meer dan
een jaar de mission specialist-training. Voortdurend worden zij
bestempeld als de foreign individuals (de buitenlanders). Wubbo
voelt zich nooit echt welkom en vermoedt dat het management
er alles aan doet om dat gevoel te versterken en te prolongeren.
Inmiddels loopt de opleiding op zijn eind en is het wachten op
de diploma-uitreiking, waarbij de kandidaten officieel tot astronaut
benoemd worden. Ze weten niet wanneer de uitreiking
zal plaatsvinden. Maar op een dag horen de kandidaten het gerucht
dat ze zich om tien uur allemaal in de grote vergaderzaal
moeten verzamelen. Wubbo twijfelt aan de uitnodiging van
Claude en hem. Hij belt voor de zekerheid met de secretaresse
van de directeur en vraagt haar: ‘Is het werkelijk de bedoeling
dat wij erbij zijn?’ En zij zegt ja. Claude en Wubbo zijn vanzelfsprekend
heel blij en verrast.
Om tien uur zitten in de vergaderzaal dus 21 kandidaat-astro-
63
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 63 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

nauten te wachten op hun diploma. Oud-astronaut John Young
komt voorovergebogen binnenschuifelen met een koffiemok in
zijn hand, zijn ogen stug naar de grond gericht, terwijl hij Claude
en Wubbo voorbijgaat. Hij kijkt niet op als hij zegt: ‘I count 21
people. I only expected 19.’ En loopt onverstoord door. In dit
soort venijn heeft Wubbo geen enkele zin en hij stapt op. Claude
stapt ook op. Dan staat er één kandidaat, Charlie Bolden, op
(misschien omdat hij een zwarte Amerikaan is) en zegt dat het
belachelijk en oneerlijk is. Het is voor Wubbo heel bijzonder dat
iemand het zo voor hen opneemt. Uiteindelijk krijgen Claude en
Wubbo later hun diploma, maar er is wel een politieke interventie
van esa voor nodig.
Nadat ze allebei volgens de Amerikaanse richtlijnen officieel
astronaut zijn, wordt het tijd om weer eens naar de ruimtevlucht
te kijken waar het oorspronkelijk om te doen was: Spacelab-1.
Als wetenschapper-aan-boord moet je specifiek getraind
zijn in de tientallen experimenten die tijdens de vlucht uitgevoerd
moeten worden. Daarvoor is de mission specialist-training
die ze net afgerond hebben ongeschikt. Je hebt een payload
specialist-training nodig. Aangezien de Spacelab-1-vlucht
nadert (hij staat gepland voor eind september 1983), is het de
hoogste tijd om eens aan die payloadtraining te beginnen. Deze
training vindt voor het grootste gedeelte plaats op het Marshall
Space Flight Center in Huntsville, Alabama, en zal ongeveer
een jaar beslaan. Het is de bedoeling dat twee esa-astronauten
deze training gaan volgen. Een van de twee zal vliegen met
Spacelab-1, en de ander zal fungeren als back-up en als wetenschapper
op de grond die in directe communicatie staat met de
wetenschapper aan boord. Ze zullen als het ware een wetenschapsduo
vormen. De oorspronkelijke afvalrace van de astronautenselectie
steekt weer even op, want Ulf Merbold is al vanuit
Duitsland in Huntsville gestationeerd. Dus tussen Claude
en Wubbo rijst begin 1982 de vraag: wie gaat hem vergezellen?
Het is een heel gekke situatie, want ze genieten beiden wel van
de status die ze inmiddels als Amerikaanse mission specialists
hebben gekregen. Voor de Amerikanen bij de nasa betekent
64
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 64 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

payload specialist worden een degradatie en aan dat systeem
zijn ze inmiddels wel gewend geraakt. En als je blijft deelnemen
aan het nasa-programma, ga je ook de ruimte in. Maar ja, een
van de twee moet toch echt terug naar de payload specialisttraining,
want daar zijn ze bij de esa voor aangenomen.
De grootste droom van Claude is de spaceshuttle vliegen, de
grootste droom van Wubbo is experimenten in de ruimte doen.
Claude is meer de piloot en Wubbo meer de wetenschapper,
dus het duurt niet al te lang of ze zijn eruit. De wereld van
Houston past beter bij Claude (hij zal vier keer een ruimtevlucht
maken als mission specialist) en Wubbo besluit naar
Huntsville te vertrekken. Hij denkt aan zijn grote voorsprong
op Ulf. Hij heeft straks én een mission specialist-training én
een payloadtraining gedaan, dus hij is er zeker van dat hij zal
vliegen op de eerste Spacelab-vlucht. Wubbo weet echter niet
dat hij tunnelvisie heeft gekregen door de sfeer in Houston.
Het werk in Huntsville bestaat voornamelijk uit het, tot in
den treure, simuleren van de experimenten die straks in de
ruimte uitgevoerd moeten worden. Op Marshall Space Flight
Center staat een zwembad waarin een model van Spacelab opgesteld
staat – het grote zwembad bij Houston is er dan nog
niet, laat staan een space station.
In de documentaire De zwevende Hollander, waarin Wubbo
ook in Huntsville wordt vastgelegd, wordt gezegd dat de verwachtingen
van de spaceshuttle hoog zijn. Wubbo vertelt dat
hij inmiddels een bezoek aan Cape Canaveral heeft gemaakt.
Daar hebben mensen hem verteld wat er indrukwekkend is aan
een lancering. Rondom het lanceerplatform zijn er heel veel
mensen bezig, het is een drukte van jewelste. Deze drukte gaat
door tot op de dag van de lancering. Dan opeens – als je bij het
platform aankomt – is er niemand meer, je bent helemaal alleen
en in de verste verte, kilometers verder, daar zie je rijen auto’s.
Daar zijn alle mensen, en jij bent alleen.
Terwijl de documentaire ingaat op Wubbo’s werk, vraagt de
Leeuwarder Courant hoe het leven in de Verenigde Staten Wubbo
bevalt.
Wubbo antwoordt: ‘Vooral het wonen in Huntsville was
65
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 65 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

voor ons een openbaring. Het is sterk religieus. Een gesloten en
ongastvrije gemeenschap, maar het doemdenken heb je daar
niet. Je hebt er de ruimte. Ze zitten je daar niet zo op je huid. Er
is wel competitie, maar eerlijker. Ze belasten je daar niet zo moreel.’
Tannahill Drive
Rond 1979, als Claude, Ulf en Wubbo net geselecteerd zijn als
esa-astronauten, kopen ze drie lots (kavels) op Tannahill Drive
in Huntsville, voor 25.000 dollar per stuk. Ze zijn net bij de esa
aangenomen, er is nog geen sprake van Houston, ze denken
juist dat ze voor langere tijd in Huntsville zullen verblijven. Het
plan ontstaat om met z’n drieën naast elkaar een huis te laten
bouwen. Het is een heel mooie gedachte, maar uiteindelijk zal
alleen Wubbo naar Tannahill Drive terugkeren. Ulf woont wel
in Huntsville, maar heeft afgezien van de bouw en Claude blijft
in Houston. Alleen Wubbo besluit daadwerkelijk een huis te
gaan bouwen.
Dit privéproject is wel heel wat omvangrijker dan de verbouwing
van twee huisjes tot een leefbare woning in Pieterzijl. Als
een architect wil hij een heel huis ontwerpen vanaf de grond.
Daar komt nog een extra uitdaging bij: de kavel grond is heel
steil aflopend en zwaar bebost. Maar op een avond trekken
Wubbo en Joos een fles wijn open en beginnen te schetsen. Een
woonkamer op straatniveau, niet op de onderste verdieping,
een grote vide in de woonkamer, een buitenkant geïnspireerd
door de chalets in de Alpen bepalen het karakter van het huis.
Een rooster boven in het huis dat de warme lucht aldaar verzamelt
en terug het huis inpompt als het koud is en in de punt van
het dak ramen die open kunnen om te ventileren als het warm
is, zijn elementen die de energierekening laag maken, nog
voordat ‘energiebesparing’ in de mode raakte.
Er is op dat moment een economische crisis: geen goede tijd
om een huis te bouwen. Daar staat tegenover dat de aannemersprijzen
laag zijn, want ze hebben weinig werk. Er is één aannemer
waar het meteen mee klikt en die krijgt de opdracht. Zo
66
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 66 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

heeft hij tenminste werk, terwijl zijn concurrenten het nakijken
hebben. Als wij hem tijdens onze zoektocht naar het verleden
bezoeken, beaamt hij dat deze opdracht hem door de moeilijke
periode heen hielp.
Wubbo en Joos zijn jaren later nog steeds reuzetrots op het
huis dat ze gebouwd hebben. Het is vanzelfsprekend ‘het mooiste
huis’. Ook ik heb er geweldige herinneringen aan, vooral door
het terrasdek dat helemaal om het huis heen wikkelde, wat je ook
vaak bij chalets ziet. In mijn herinnering ‘klopt’ het hele huis.
Geen overbodige ruimtes, maar ook niet ruimtes die je mist of
vreemde indelingen waar je niets mee kunt, of gebrek aan licht,
een teveel aan licht, noem het maar op. Vandaar dat niet alleen
bij Wubbo, maar ook bij mij het hart sneller gaat kloppen als we
op zoek gaan naar ons oude huis op Tannahill Drive.
Het is een regenachtige dag als we over een grote weg rijden
waar alle straten linksaf een berg opgaan. Ik vraag naar het verschil
tussen het wonen in de twee steden.
‘Het mooie van Houston was het gezinsleven, met windsurfen,
een schommel maken, dat soort dingen, maar het werk en
de omgeving waren saai,’ vertelt Wubbo, terwijl hij elke weg
links probeert te identificeren. ‘Huntsville heeft een warm
plekje in mijn hart vanwege het werk, het wetenschappelijke
karakter ervan.’ Hij voelde zich belangrijker hier. In Houston
deed je mee aan het grote plaatje, terwijl je je hier als wetenschapper
met uniekere zaken bezighield. Ik concludeer hieruit
dat hij in Houston de meeste pret had met het gezin, en in
Huntsville de meeste pret alleen.
De zoektocht naar Tannahill Drive baseert Wubbo op zijn
oude hardlooproute. We hebben geen kaart, maar zelfs al hadden
we er een gehad, zou hij nog steeds zijn oude hardlooproute
volgen omdat hij die in al onze woonplaatsen erg gedetailleerd
heeft onthouden. Hij slaat een steile weg in en legt uit hoe
moeilijk het was om hier naar boven te komen bij het hardlopen.
Het is inderdaad spectaculair hoe steil we klimmen (daar
heb je een sterke Amerikaanse auto voor nodig); in de Europese
bergen zou je nu allang een haarspeldbocht hebben gekregen.
De steile weg eindigt in een t-splitsing met Tannahill Drive.
67
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 67 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

De spanning stijgt. Zou het huis nog steeds de charme bezitten
die wij het toebedelen? Wubbo hoopt dat er nog wat overblijft
van zijn gevoel van trots dat hij in 1982 had en sindsdien heeft
behouden. Is dat gevoel gerechtvaardigd?
‘Kijk eens, kijk eens, kijk eens!’ piept Wubbo enthousiast als
rechts van ons, tussen de dichte begroeiing door, een houten
huis opdoemt.
‘Aaaah,’ zucht ik. Het is nog steeds een prachtig huis! Blij en
opgetogen stappen we uit de auto en Wubbo belt direct aan. Ook
hier zijn de huidige eigenaars heel vriendelijk en verwelkomen
ons direct. De vrouw des huizes leidt ons rond en het huis ‘klopt’
net als in mijn geheugen. Het overstijgt onze verwachtingen
zelfs. Als Wubbo de woonkamer met het metershoge plafond, de
vide, inkijkt en buiten naar het brede terras, zie je de emotie over
zijn gezicht heen schieten. Met vochtige ogen verklapt hij tegen
mij dat hij jaloezie voelt. ‘Ik zou hier zo weer willen wonen, het is
zo’n mooi huis. Ik voel ook trots: het is zo mooi bedacht!’
Terwijl wij rondgeleid worden, wordt de trots op zijn gezicht
af en toe afgewisseld door een woedende blik, als hij ziet hoe ze
het onderhoud van het terrasdek verwaarlozen. Soms geniet hij
van de sfeer en uitstraling van het huis en bewondert hij de toevoegingen
van de eigenaars. Maar het belangrijkste van dit
stukje verleden opzoeken, is dat hij heeft bevestigd dat zijn gevoel
klopt. Maanden later zal hij mij vertellen dat hij het huis
stoer vond. ‘Het was wel sneu dat het was verwaarloosd, maar
de krácht van de gedachte van het huis was er en die was zo sterk
dat je dus een gevoel van trots voelde.
En dat geldt voor al die plekken, hoor,’ vervolgt Wubbo over
onze reizen. ‘De waarde van die gebeurtenissen uit je geheugen,
van het verleden, is enorm toegenomen. Puur in de zin van
kwaliteit.’
Augustus 1982: Zwarte kots
In september 1982 zal de beslissing vallen wie van de twee esaastronauten
met de Spacelab-1-missie de ruimte ingaat, Ulf
Merbold of Wubbo. Het wordt de finale van de afvalrace.
68
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 68 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

In juni 1982 is het gezin Ockels naar het pas gebouwde huis
aan Tannahill Drive verhuisd. Dankzij het lekkere weer brengen
we veel tijd buiten door op het terrasdek, maar ook in de
tuin: Wubbo gaat veel houthakken. Dan ineens, twee maanden
na de verhuizing, krijgt Wubbo van de ene op de andere dag extreem
hoge koorts. De dag ervoor voelt hij zich nog alleen een
beetje moe, nu moet hij ineens vrij nemen van zijn werk en ligt
met koorts in bed. Wubbo probeert de koorts met pijnstillers
naar beneden te krijgen en dat lukt maar eventjes. Zijn temperatuur
schiet meteen weer omhoog als de middelen zijn uitgewerkt.
Zo ziek is hij nog nooit geweest.
Wubbo wil echter niet dat Joos een dokter belt. Hij wil niet
dat iemand ervan af weet, zo vlak voor de selectie. Hij wil zijn
medische keuring niet verliezen. Hij is nu zo dichtbij – dichterbij
dan ooit hiervoor – om de ruimte in te gaan, dat hij niet wil
dat iets verkeerd gaat. Zijn gezondheid gaat hem nu niet in de
steek laten. Elke keer als Joos iemand wil bellen – of het nou een
dokter of een vriendin of een familielid is – zegt hij: ‘Nee, dat
wil ik niet. Het gaat wel weer over!’
Maar dat is niet zo. In de dagen die volgen, blijven de koortsaanvallen
elke paar uur komen met pieken van wel 40 graden en
hoger. Wubbo ligt spastisch te schudden in bed, zo beroerd is hij
eraan toe. Hij transpireert ook nog eens zo hevig dat Joos om de
vier uur de lakens moet verschonen omdat ze drijf- en drijfnat
zijn. De koortsaanvallen worden afgewisseld door temperatuurdalingen
die gepaard gaan met koude rillingen en klappertanden.
Het wordt slechter in plaats van beter, maar Joos mag van
Wubbo niets doen behalve natte doeken aandragen.
Na drie dagen is Joos ten einde raad. Ze heeft nog nooit iemand
zo ziek meegemaakt. Wat moet je dan doen? Je bent helemaal
alleen. Je mag niemand bellen (zelfs geen vriendin), je
kent ook nog niemand hier omdat je net verhuisd bent, je mag
geen dokter bellen, geen advies inwinnen, maar je weet ook dat
het op deze manier helemaal fout gaat. Joos besluit om Wubbo
dan maar in een lauw bad te zetten. De badkamer grenst aan de
slaapkamer, maar Wubbo is zo zwak dat zij hem het stuk naar
het bad toe moet ondersteunen.
69
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 69 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

Hij stapt in het bad.
Hij trekt lijkbleek weg... en hij valt flauw. In bad.
Joos schrikt zich helemaal wezenloos. Wubbo ligt in het water,
bewusteloos, en hij begint weg te glijden. Ze probeert hem
omhoog te trekken, maar dat lukt niet, hij is veel te zwaar. Paniek
slaat toe. Zijn lichaam is niet te vermurwen, dus ze doet het
enige wat ze kan doen: ze begint op zijn borst te slaan en te bonken.
Met beide vuisten, zo hard ze kan, timmert ze op zijn
borstkas, terwijl ze roept: ‘Niet doodgaan! Niet doodgaan!’
Terwijl Joos zo tekeergaat met schreeuwen en slaan, komt
Wubbo weer bij. Hij is er weer.
Voor Joos is de maat vol. Ze zet hem in de auto en rijdt hem
zelf naar de eerste hulp van het ziekenhuis. Met de kinderen
gaat ze altijd naar de nasa-kliniek, maar dat kan nu niet. Wubbo
wil absoluut niet dat men bij de nasa weet dat hij zo ziek is. Dus
levert ze Wubbo af bij een publiek ziekenhuis in Huntsville en
kan ze de zorg over hem, tot haar opluchting, eindelijk overdragen.
Wubbo’s behandelend arts noteert de paar symptomen: acute,
hevige koorts, hevige rillingen, ernstig zweten, maar verder
zijn er (nog) geen symptomen, behalve een zere plek boven zijn
nieren. Hij vindt Wubbo verder heel alert, coöperatief en kalm.
Hij laat meteen een serie tests doen, ook omdat Wubbo een astronaut
is. Hij neemt bloed, urine en ontlasting af zodat deze
onderzocht kunnen worden, maar daar zullen geen significante
resultaten uit voortkomen. De urine heeft de kleur van koffie.
En Wubbo is uitgedroogd door al het zweten.
In het ziekenhuis komen er meer symptomen bij en dan
wordt het pas echt verschrikkelijk voor Wubbo. Hij ligt op een
kamer in zijn witte ziekenhuishemd, maar hij kan haast niet liggen
van de pijn. Overal doet het pijn, maar vooral in zijn nierstreek.
Soms bevindt hij zich op de grond, kronkelend van de
pijn. Als hij poept, dan is zijn ontlasting zwart. Zijn plas is al net
zo donker. Hij moet ook overgeven... en zelfs zijn braaksel is
zwart. Alles wat uit zijn lichaam komt, is zwart. Het is niet best.
Wubbo’s creatininespiegel is verhoogd, wat de dokter verontrust,
want dat betekent dat Wubbo’s nieren het beginnen te
70
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 70 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

egeven. Zijn arts vermoedt dat het een bacteriële infectie is
waar Wubbo aan lijdt, maar hij weet daar te weinig vanaf om
het zeker te weten. Hij roept de hulp in van een expert in bacteriële
ziektes.
De expert heeft wel wat ideeën over wat het kan zijn. Hij
deelt de mening dat het hoogstwaarschijnlijk een bacteriële infectie
is omdat Wubbo een gezonde, jonge man is en het ziektebeeld
acuut met hoge koorts begon. Dus de dokters zetten
Wubbo via een infuus aan de antibiotica. Deze bestrijden een
variëteit aan bacteriële infecties, waarvan de expert denkt dat
een ervan de oorzaak is. Hij krijgt gelijk.
De koorts daalt. De nieren herstellen zich. Alle orgaanfuncties
werken weer. Het was dus een bacteriële infectie. Maar
welke infectie het was, weten ze dan nog niet. Bloedmonsters
worden naar het Center for Disease Control in Atlanta gestuurd
om erachter te komen wat het geweest is. Het centrum
kan het organisme in het bloed kweken, wat een speciale techniek
vereist waar de meeste ziekenhuizen niet over beschikken.
’s Ochtends 10 augustus 1982 – hij is op 7 augustus ’s middags
opgenomen – wordt Wubbo ontslagen uit het ziekenhuis. Hij
heeft al 24 uur geen koorts meer en voor de rest gaat het ook
weer goed met hem. Hij krijgt nog wat medicijnen mee voor
thuis en dan is Joos er om hem weer terug naar huis te brengen.
De maandag daarop gaat Wubbo weer aan het werk. Hij vertelt
niemand dat hij ziek is geweest, ook niet in de weken, maanden,
jaren daarna, als hem bij medische keuringen wordt gevraagd
te vertellen of hij iets onder de leden heeft gehad. Hij
praat er niet over. Dat past verder prima in de cultuur van de
nasa, waar toch al weinig met elkaar gedeeld wordt.
Als Wubbo en ik in mei 2009 tegenover de expert zitten, verklapt
Wubbo dat hij niet eerlijk is geweest tegenover de nasa.
‘Ik heb nasa niet verteld dat ik deze ziekte had.’
‘U bedoelt nadat u uit het ziekenhuis kwam?’ vraagt de specia
list in bacteriële ziektes en begint dan heel breed te grijnzen.
Hij kijkt zowaar ondeugend. Ik begin te vermoeden waarom, en
inderdaad. Hij zegt: ‘Nou, ik vind het vervelend dat ik degene
71
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 71 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

en om het dan toch te moeten verklappen: zij belden geregeld
naar ons en wij hebben het ze verteld...’
‘O,’ roepen Wubbo en ik allebei. ‘Ze wisten het!’
Alle drie schieten we keihard in de lach. Toch proeven we
ook een bittere nasmaak, want blijkbaar heerst er bij de nasa
een cultuur waar dit soort geheimen bewaard blijven, zelfs als
het informatie over jezelf betreft.
Dat wij hier tegenover deze arts zitten is allesbehalve vanzelfsprekend.
Het is de uitkomst van een bijzondere zoektocht
die er bij voorbaat allesbehalve rooskleurig uitziet.
Huntsville Hospital
Als Wubbo bij het opzetten van dit boek de vijf ongelukken opsomt,
noemt hij als eerste de ‘tropische ziekte’ die hij in Huntsville
opliep. In de 27 jaar die verstreken zijn, heeft hij er een
spannend verhaal van gemaakt. Hij was bijna dood! Tegelijkertijd
heeft hij zich nooit verdiept in de exacte ziekte – het heette
‘leptospirosis’, dacht hij – en hij weet dus eigenlijk helemaal
niet wat de ernst van deze infectieziekte was. Dit vertelt hij mij
niet, maar hij vermoedt dat hij het verhaal best wel eens overdreven
kan hebben. In Huntsville begint Wubbo dus eigenlijk
aan een zoektocht naar de waarheid achter zijn eerste bijnadoodverhaal.
Deze zoektocht begint met de vraag in welk ziekenhuis hij
lag in 1982. Wij denken dat dit Huntsville Hospital is, maar we
hebben niets, geen gegevens, geen dossiers, geen artsnamen,
niets. Wubbo heeft een enkele keer e-mailcontact gehad met
iemand van het ziekenhuis om de situatie uit te leggen. Zij heeft
hem gewaarschuwd dat alle dossiers na 21 jaar worden vernietigd
en zij blijkt vandaag – de enige dag dat wij in Huntsville zijn –
vrij te zijn. Zonder enige verwachting gaan wij er toch maar
heen.
Met een elektrisch trammetje worden we van onze parkeerplaats
naar een zij-ingang van het ziekenhuis getransporteerd,
waardoor we geen receptiebalie tegenkomen, maar toevallig
wel de afdeling Medical Records. Wubbo begint aarzelend de
72
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 72 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

medewerkster achter een groot raamloket uit te leggen waarom
wij hier zijn, maar zij blijken daar tot onze uiterste verbazing al
Wubbo’s medische dossier gevonden te hebben!
In de privacy van een zijkamertje kunnen we de kopieën van
Wubbo’s medische dossier rustig bestuderen. De papieren zijn
moeilijk te lezen, niet alleen omdat een aantal handgeschreven
zijn, maar ook omdat de kwaliteit van de kopieën niet al te best
is. Daarbovenop begrijpen we niet wat we lezen en is er nergens
een eenvoudige ‘conclusie’ of ‘samenvatting’. We hebben een
specialist nodig.
Wubbo wordt per telefoon doorverbonden met zijn oorspronkelijke
contactpersoon en vertelt dat hij graag een arts wil
spreken. Het liefst natuurlijk een arts van toen, maar ik acht de
kans daarop minimaal. Het is zo lang geleden. Wubbo vindt in
zijn dossier de naam van zijn behandelend arts, dokter Wallace
Frierson. Maar die blijkt al lang weg te zijn. Ik wijs op een andere
naam in de papieren, die ik af en toe tegenkom. Wubbo
zegt in de telefoon: ‘Er was ook een andere arts, dokter Harris...
Nee, er staat niets van een voornaam.’ Ik zoek en vind wel een
voornaam. Roy of Leroy. Wubbo herhaalt: ‘Roy? Leroy Harris?’
Er valt een luisterstilte en dan zie ik Wubbo’s gezicht compleet
oplichten in blije verbazing. ‘O ja?... Oké!’ Hij pakt een
pen en schrijft het telefoonnummer en het adres op. Dokter
Leroy Harris is de expert die dokter Frierson erbij haalde om te
beoordelen of het om een bacteriële ziekte ging en zo ja, welke.
Als twee lammetjes in de wei dartelen wij vrolijk door de gangen
van het ziekenhuis.
‘Zo ontdekken wij eigenlijk een nieuw levensspoor,’ verkondigt
Wubbo. ‘Overal waar je geweest bent, op jouw levensspoor,
zijn er gebeurtenissen geweest naar aanleiding van wat jij gedaan
hebt of waar je in terecht bent gekomen. En dat probeer je nu
weer terug te halen. Dan blijkt dat mijn spoor heel duidelijk is.
Ik hoef maar een klein beetje te zoeken en hup! Dan komt het
boven, de mensen weten het nog, de mensen onthouden het.’
Ik knik en voeg toe: ‘En je denkt: ik heb alleen maar mijn eigen
spoor, maar op het moment dat je ergens iets doet, dan
kruis je het spoor van een ander.’
73
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 73 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

‘En dat spoor van die ander, dat neemt jou mee.’ Het is de
eerste keer dat we dit constateren, maar niet de enige.
Het bewijs van de ziekte
Dokter Harris heeft een privékliniek in een statig, vrijstaand
huis omringd door grind. Trots op zijn bezoek stelt hij ‘astronaut
Mr. Ockels’ voor aan zijn wachtkamer vol patiënten en aan
zijn familie, die hier ook werkt. Hij is een kleine, ielige man, ineengekrompen
van ouderdom. De blik in zijn ogen en zijn enthousiaste
uitstraling daarentegen zijn springlevend en zijn lach
is aanstekelijk.
Dokter Harris bevestigt Wubbo’s herinnering dat het om de
bacteriële ziekte leptospirose ging.
‘Ik weet niet of het levensbedreigend was, maar ik herinner
me wel een medisch artikel uit 1982 of ’83 misschien, over het
jaarlijkse aantal gevallen van leptospirose in de staat Alabama.
En als ik het goed heb onthouden, dan waren drie cases belangrijk,’
vertelt Wubbo en het valt mij op hoe aarzelend hij klinkt.
Ik ken het verhaal als een gegeven feit: er wáren drie ernstige
cases van leptospirose dat jaar in Alabama en Wubbo was de
enige overlevende. Dat het levensbedreigend was, is ook altijd
een feit geweest. Zo kom ik erachter dat Wubbo helemaal niet
zeker is van levensbedreigende gebeurtenis nummer één. Dat
zou wel eens consequenties kunnen hebben voor het verloop
van dit boek.
‘Dus eh... hoe serieus was de ziekte?’ vraagt Wubbo.
‘O, heel serieus!’ antwoordt Harris zonder aarzeling. ‘Het is
geen ziekte die de meeste artsen kennen, dus wij gingen naar u
toe en legden u aan een tetracycline, een type antibioticum.
Daarvan werd u beter.’ Het bewijs van het soort ziekte zit hem
in het medicijn.
Harris haalt uit zijn volgestouwde boekenkast een medische
encyclopedie en zoekt leptospirose op. Je kunt de ziekte oplopen
door in contact te komen met de urine van besmette knaagdieren,
wat in een bos vrij eenvoudig kan gebeuren. Wubbo
vertelt Harris over de symptomen die hij zich nog kan herinne-
74
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 74 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

en. Vooral het feit dat alles wat uit zijn lichaam kwam ‘zwart
was’, heeft veel indruk op Wubbo gemaakt.
‘Ja,’ knikt Harris. ‘Dat komt omdat u de ziekte van Weil had
ontwikkeld. Dat type is levensbedreigend.’ De ziekte heeft twee
fases en pas bij de tweede fase word je echt ziek. In ernstige gevallen
ontwikkelt de ziekte zich in een heel rap tempo en leidt
het tot uitval van organen. Als je geen medische hulp krijgt, ga
je dood. In de ernstige gevallen heb je geen moment van bijkomen,
maar volgt alles elkaar snel op en heb je vanaf het begin de
ernstigere symptomen. Binnen tien dagen houden je lever en je
nieren ermee op. Dialyse, antibioticum en ziekenhuisopname
zijn essentieel om te overleven. Deze ernstige vorm van leptospirose
wordt de ziekte van Weil genoemd. Harris leest de
symptomen van deze vorm voor en dat de patiënt een 40 procent
kans op overlijden heeft. ‘Dat is nogal significant!’
‘Nou ja,’ nuanceert Wubbo, ‘60 procent blijft leven.’
‘Als ze behandeld worden,’ voegt Harris met een grijns toe.
‘We hebben het dossier gekregen met de verslagen van toen
ik in het ziekenhuis werd opgenomen, maar niet van de controle
zes weken later,’ zegt Wubbo terwijl hij Harris de kopieën
van zijn dossier geeft.
‘We hebben dus niet het echte bewijs welke ziekte het was,’
voeg ik toe.
‘Het was zeker weten leptospirose,’ verklaart Harris, terwijl
hij door de kopieën bladert, ‘want ik schreef er een artikel over
en dat kon ik alleen maar schrijven omdat we de uitslagen van
het bloedonderzoek, met hierin vermeld de titers, terugkregen.’
Harris legt uit wat hij bedoelt door ons ‘het bewijs’ te tonen.
Althans, hoe we het bewijs moeten lezen. Op een pagina staan
links de verschillende subtypes van leptospirose opgesomd
waarop gecontroleerd is. Ernaast staan twee kolommen met getallen.
Dat zijn de titers: de uiterste verdunningswaarde waarin
een antistof nog steeds in het bloed te vinden is. Hoe hoger de
titer, hoe meer antistoffen er voor dat type in het bloed zitten
en hoe groter de kans dat je dat had. Sommige cijfers gaan omhoog
tot 100, 200, 400, terwijl 100 al hoog is.
‘Hoe moet ik dit lezen? Het getal 3200 lijkt me meer dan alle
75
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 75 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

andere,’ zegt Wubbo. Onder aan de tabel, na een witregel, staat
een subtype met in de cijferkolom het overweldigende getal
3200. Wubbo slaat de spijker op de kop. Dit getal vliegt door
het plafond: het subtype leptospirose dat hij had opgelopen.
Wubbo is er diep van onder de indruk. Harris lacht en schudt
dan ongelovig zijn hoofd. ‘Oh, my goodness. Ik kan het nog steeds
niet geloven. Nooit van mijn leven had ik gedacht dat ik u ooit
terug zou zien. Dit is geweldig.’
Harris wil al de hele tijd heel graag iets vertellen, dat is duidelijk.
Nu richt hij zich tot mij en zegt met een grote, warme
glimlach: ‘Je moet me geloven als ik zeg dat ik dit verhaal al
weet ik niet hoe vaak heb verteld. Het heeft zo ontzettend veel
indruk op mij gemaakt dat je vader liggend op bed, op een heel
eerlijke toon tegen ons zei: “Ik zou het erg fijn vinden als jullie
me beter kunnen maken, want ik heb getraind voor deze missie”
– en ik weet niet meer voor hoe lang, maar een lange tijd –
“en ik zou het fijn vinden als jullie me beter maken, want als jullie
dat niet doen, moeten ze me van deze missie afhalen.” De
meeste van onze patiënten gaan schreeuwen en gillen: “Waarom
maak je me niet beter?!”, en: “Haal me hier weg!”, maar niet
deze patiënt. En toen kreeg ik door waarom deze man een astronaut
was, want als ik het was geweest die daar lag... Ik dacht:
dát is waarom hij een astronaut is, want ik kan me voorstellen
dat als er iets verkeerd gaat in de ruimte en ze zeggen: “Het spijt
me, maar we kunnen je op dit moment niet naar beneden halen
en we weten niet zeker waar we mee te maken hebben”, dan zou
hij, in plaats van gek te worden, heel redelijk zijn en luisteren.
En dat is wat je wilt in een catastrofe.’
‘Juist,’ zeg ik.
‘Als er iets ergs gebeurt, wil je niet iemand hebben die zijn
hoofd verliest, zoals ik, maar iemand die kalm en beheerst blijft.
En dat is waarom deze man een astronaut is!’
Wubbo en ik stappen in de auto, helemaal stil van de emotie en
energie. Hij start de auto niet direct. Met de woorden ‘Dit is
dus een beetje de waarheid zoeken’ verbreekt Wubbo de stilte.
Ik kijk hem vragend aan. ‘Ik bedoel, ik heb altijd zo’n idee gehad
76
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 76 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

van: ik had net zo goed dood kunnen zijn. Zo heb je dat in je
hoofd, maar je kunt de werkelijkheid natuurlijk ook overdreven
hebben. Maar het echte verhaal zit dus heel dicht bij dat van
mij. Het is dus niet zo dat ik nou ineens hoor dat het allemaal
niet zo erg was of zo. Weet je wel?’ Ik knik instemmend. Wubbo
vervolgt: ‘Toen Harris liet zien hoe hoog de titers waren opgelopen,
dacht ik: ja, godverdegodver, ik had dus wel gelijk. Of
liever gezegd, het was nog iets erger!’
Ik knik. ‘Het was echt heel erg.’
Maar wat betreft de impact van die eerste levensbedreiging
op dat moment, zegt Wubbo: ‘In Huntsville dacht ik voor het
eerst: nou, er kan dus ook wat misgaan. Maar toen werd de impact
eigenlijk voor het grootste gedeelte tegengehouden door
mijn angst om de astronautsituatie te verliezen.’
Wie gaat er mee met Spacelab-1?
Het is 20 september 1982 als Ulf en Wubbo ontboden worden
om naar een speciaal klein kamertje op Marshall Space Flight
Center te komen. De directeur-generaal (dg) van de esa, Erik
Quistgaard, gaat bellen met de uitslag van de iwg. De iwg, de
International Working Group van alle betrokken wetenschappers
bij Spacelab-1, heeft mogen kiezen wie van de twee astronauten
met hun experimenten volgend jaar rond deze tijd de
ruimte ingaat. Het is de finale: wie gaat mee met de allereerste
Spacelab-vlucht? Wubbo en Ulf gaan de kamer in en er staat
een telefoon die ze op luidspreker zetten.
Als dg Quistgaard belt, vermeldt hij dat er een beslissing is
gevallen. Vervolgens zegt hij dat bij die beslissing niet alleen de
mening van de wetenschappers heeft meegeteld, maar ook het
feit dat Duitsland zo’n belangrijke bijdrage levert aan Spacelab
(zij stoppen er het meeste geld in). En op dat moment voelt
Wubbo het natuurlijk al aankomen. Het wordt bevestigd. Ulf
Merbold vliegt met Spacelab-1. Boem. Afgelopen.
Of toch niet helemaal? Quistgaard gaat door over Duitsland,
dat het Spacelab zo interessant vindt en daarin graag een drijvende
factor wil spelen. Ze hebben besloten om een Duitse
77
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 77 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

uimtemissie met Spacelab op te zetten en te financieren. Dat
zal de d-1-missie (d van Duitsland) worden. Deze Duitse vlucht
zal de tweede Spacelab-missie worden.
‘Germany is very happy to invite Wubbo Ockels to fly on
their mission,’ zegt Quistgaard. Dat vertaal ik als: Wubbo heeft
niet de eerste, maar de tweede plaats gewonnen.
‘En toen? Hoe voelde je je toen?’ vraag ik.
‘Eigenlijk heel blijmoedig,’ antwoordt Wubbo en ik trek
mijn wenkbrauwen op. ‘Voor mij was het feest. We gingen beiden
vliegen!’ Ik vind het moeilijk te geloven. Ze hadden beiden
gestreden voor de maiden voyage van het Spacelab en nu had Ulf
gewonnen. Maar Wubbo houdt stellig vol dat hij in een feestelijke
stemming was. ‘Het was een heel mooie oplossing eigenlijk,
dat ik met d-1 zou vliegen.’
Ulf daarentegen heeft moeite om in de feeststemming te komen.
Wat doet Wubbo? Hij geeft een feestje ter ere van Ulf.
Op dat feestje pakt Wubbo spontaan zijn gitaar en speelt een
deuntje speciaal voor de gelegenheid. Hij zal het later bij Mies
Bouwman ook op televisie ten gehore brengen. De tekst verzint
hij zelf:
A German and a Dutch guy were training for a flight.
But it was two for one.
It was two for one.
Now the decision has been taken
and that one has gone.
Maar er is iets wat ik niet begrijp. De krantenartikelen die ik
heb gelezen, spreken pas maanden later over Wubbo’s d-1-
vlucht. In september staan de media vol van het teleurstellende
bericht dat Wubbo de ruimtevlucht Spacelab-1 niet gekregen
heeft en Ulf wel; er wordt niet gerept over een latere ruimtevlucht,
over d-1. Waarom vertelde hij niet meteen dat hij een
paar jaar later zou vliegen?
‘Nou, dat mocht niet,’ antwoordt Wubbo droog. Hij moest
het van de esa stilhouden en ik ga niet eens gissen naar de rede-
78
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 78 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04

nen daarvoor. Het zal wel weer met politiek te maken hebben.
Wij praten door over de keuze van de International Working
Group voor Ulf. ‘Wij weten helemaal niets van Wubbo’ was ongeveer
hun redenering om voor Ulf te kiezen, want die kenden
ze wel. Ulf en de wetenschappers leerden elkaar kennen terwijl
Wubbo bij de ‘stoere jongens’ in Amerika zat en in straaljagers
vloog.
‘Terwijl wij in Houston zaten, had Ulf in Duitsland veel contact
met de wetenschappers. Ik had toen niet in de gaten dat Ulf
daardoor veel betere kaarten in handen kreeg dan ik. Ik had dat
helemaal niet door, want in Houston werd je zo belangrijk gemaakt.
De mensen bij nasa geven je het gevoel dat alles in orde
is, dat zij de controle over alles hebben. Dat was in dit geval natuurlijk
niet zo, maar je was je in Houston niet bewust dat daarbuiten
ook nog een wereld was.’
Ik schud mijn hoofd: wat een gek verhaal. Eigenlijk is het
best raar dat de esa zijn astronauten naar een mission specialisttraining
stuurt in Houston, om vervolgens degene die daar níet
aan mag meedoen uit te kiezen om als eerste de ruimte in te
gaan.
79
De zeven levens van Wubbo Ockels.indd 79 | Elgraphic - Schiedam 17-9-10 15:04