De rol van gezondheidspromotie bij de aanpak van ongelijkheden ...

Goede praktijkvoorbeelden
FINLAND EN DE BALTISCHE STATEN
Finland was het eerste land in Europa dat met een bevolkingsgericht onderzoek naar
gezondheidsgerelateerd gedrag begon. Het Nationaal instituut voor volksgezondheid (KTL)
startte in 1978 jaarlijkse onderzoeken voor de werkende bevolking en vervolgens in 1985 ook
tweejaarlijkse onderzoeken voor gepensioneerden. Deze nationale stelsels leidden in de jaren
’90 tot de lancering van de Finbalt Health Monitor. Dit is een gezamenlijk systeem voor het
monitoren van gezondheidsgerelateerd gedrag en aanverwante factoren onder de werkende
bevolking van Estland, Letland en Litouwen. Het gebruik van het Finbalt-onderzoeksprotocol
neemt sindsdien uitbreiding.
Het Finse onderzoek naar de werkende bevolking (15-64 jaar) maakt gebruik van steekproeven at
random van 5.000 personen. Deze personen worden per brief benaderd teneinde de
gezondheidsbeleving, het gebruik van de gezondheidsdiensten, de gezondheidsgerelateerde
levensstijl en de sociaal-demografische achtergrond van de Finnen te onderzoeken. Daarnaast wordt
er ook onderzoek gedaan naar verschillende variabelen in de wijziging van gezondheidsgerelateerd
gedrag naar aanleiding van leefstijlcampagnes. De onderzoeken houden vast aan een
gestructureerde reeks vergelijkbare indicatoren en de bevragingsperiode valt steeds in dezelfde tijd
van het jaar (voorjaar), met een respons van 70-80%.
De verzamelde gegevens dienen vervolgens als basis voor
• evaluatie en planning van gezondheidscampagnes en het nationaal gezondheidsbeleid
• wetenschappelijk onderzoek naar trends en ongelijkheden
• evaluatie van gemeenschapsactiviteiten op het vlak van gezondheidspromotie.
Later werd er een gelijkaardig tweejaarlijks onderzoek opgezet voor gepensioneerden – oorspronkelijk
in de leeftijd van 65-79 jaar, maar later werd deze groep uitgebreid tot 65-84 – met gestratifiëerde
steekproeven van 300 mannen en vrouwen in elk van de leeftijdsgroepen van 5 jaar. De respons was
hier groter dan bij de jongere respondenten.
In samenwerking met het Fins Nationaal instituut voor volksgezondheid (KTL) werd in 1990 in Estland
een gelijksoortig monitoringsysteem opgezet, naar het voorbeeld van het bovengenoemde Finse
onderzoek onder de werkende bevolking. Litouwen sloot zich in 1994 bij het systeem aan en Letland
volgde in 1998. Elk deelnemend land is verantwoordelijk voor de nationale gegevensverzameling en –
analyse. Het Finse centrum coördineert de samenwerking tussen de nationale onderzoeksteams en is
verantwoordelijk voor de vergelijkende analyse.
De vragenlijsten werden met de post verstuurd en door de respondenten zelf ingevuld. Ondanks de
culturele en sociaal-economische verschillen tussen de landen was dit systeem relatief eenvoudig
over te dragen van het ene naar het andere land. Ook de respons was vrij hoog. Net als bij het Finse
systeem kunnen de Finbalt-gegevens worden gebruikt om het gezondheidsbeleid te sturen en om
wetenschappelijke vergelijkingen te maken van de levensstijlpatronen in de betrokken landen.
Ook is er in de Baltische staten een onderzoeksprotocol dat wordt gebruikt voor tweejaarlijkse
onderzoeken. Dit bevat de meeste punten uit het Finse onderzoek, maar biedt tevens mogelijkheden
om op basis van de plaatselijke noden extra vragen toe te voegen. Zo worden bijvoorbeeld sociaaleconomische
informatie (jaren onderwijs en type werk) en gegevens betreffende lengte en gewicht
van de respondent gecombineerd met vragen over de gezondheidssituatie (inclusief geestelijke
gezondheid en mondhygiëne), gebruik van gezondheidsdiensten (bijv. bezoeken aan de huisarts),
rookgedrag, eetgewoonten, alcoholgebruik, lichamelijke activiteit en veiligheid in het verkeer. Vragen
betreffende de mening van de respondent over gezondheid en gezondheidsbeleid zijn optioneel. Dit
geldt ook voor vragen over voornemens en inspanningen ten aanzien van gedragswijzigingen en
blootstelling aan interventies betreffende gezondheidsbevordering, die vooral veel belangstelling
kregen in de rooksectie. Recentelijk heeft een vrij groot aantal Europese landen meegewerkt aan het
proces om de Finbalt Health Monitor bruikbaar te maken voor alle Europese en andere landen.