Lees de nieuwe Swetenswaardigheden - Open Universiteit Nederland

SWetenswaardigheden, april 2000, 9e jaargang, nummer 1de plaat gewoon afspeelde niet bewusthoorbaar waren. Volgens sommigen haddendeze zinnen een duivelse inhoud endie zouden de jonge, naïeve luisteraars ophet slechte pad brengen. Het schijnt zelfsdat in die beginjaren er in Arkansas in deVerenigde Staten de verplichting werdgesteld aan platendistributeurs om stickerste plakken op rockplaten met demededeling dat het mogelijk was dat deplaat backward messages bevatte. Tevensverscheen er in Californië een wetsontwerpwaarin het mogelijk werd de distributeursvan platen met backward messageste vervolgen, omdat het verspreidenvan backward messages zonder dat hetpubliek daarvan op de hoogte is eenschending zou zijn van de privacy. Hetmoge duidelijk zijn dat de bezorgdheidgroot was. Deze culmineerde toen aan heteind van de jaren tachtig de rockgroepJudas Priest werd aangeklaagd voor hetaanzetten tot zelfmoord. De band zoudoor het subliminale zinnetje “do it” inéén van hun liedjes twee tieners hebbenaangezet tot het plegen van zelfmoord.Het begon nu echt belangrijk te wordenom eens goed uit te zoeken of de ongerustheidvan het grote publiek terechtwas. De afgelopen twee decennia is erdaarom veel wetenschappelijk onderzoekverricht naar de effecten van subliminalestimulatie. Zo zijn bijvoorbeeld de zelfhulpbandjes onderzocht. Mensen die debandjes gebruikten, gaven aan er daadwerkelijkbaat bij te hebben. Maar uitsommige onderzoeken bleek dat een deelvan die bandjes niet eens subliminaleboodschappen bevatten. Hoewel ditnatuurlijk nog steeds niets zegt over heteffect van subliminale boodschappen,geeft het wel aan dat het placebo-effecteen grote rol speelt. (Het placebo-effect ishet therapeutische effect dat optreedtzonder dat het werkzame bestanddeel erin zit; met andere woorden, een effect vande suggestie dat je iets werkzaams krijgt.)Een voorbeeld van een gecontroleerdestudie waarbij zelf-hulp bandjes kritischonder de loep worden genomen, is devolgende. Greenwald en medewerkershadden twee soorten bandjes: een zogenaamd“verbeter uw geheugen” bandje eneen “verbeter uw eigenwaarde” bandje.Van beide soorten bandjes verwijderdenzij de etiketten en plakten die vervolgenswillekeurig terug op de bandjes. Hierdoorkregen zij ‘geheugenverbeterende’ bandjesmet een “verbeter uw geheugen” etiket,maar ook ‘geheugenverbeterende’bandjes met een “verbeter uw eigenwaarde”etiket. Hetzelfde gold voor dezogenaamde ‘eigenwaardeverbeterende’bandjes. Vervolgens lieten zij proefpersoneneen maand lang iedere dag naar zo’nbandje luisteren. De proefpersonen werdenvoor en na die maand getest metbetrekking tot hun eigenwaarde engeheugen. Uit deze tests bleek dat na eenmaand het geheugen en de eigenwaardeniet waren verbeterd. Dus, objectiefgezien hadden de bandjes geen enkeleffect gehad. Subjectief bleek echter dathet overgrote deel van de proefpersonenhet gevoel had verbeterd te zijn op hetgebied dat correspondeerde met het etiket,terwijl slechts een klein percentagevan de mensen dat ook vond met betrekkingtot het andere gebied. Dus ook hierweer blijkt geen daadwerkelijk effect opte treden, maar wel weer een sterk placebo-effect.Ook het effect van subliminale boodschappenin reclame is veelvuldig onderzocht.Zo kreeg bijvoorbeeld in een Britsexperiment een aantal proefpersonen hetwoord ‘beef’ geflitst terwijl ze naar eenfilm zaten te kijken. Een evengroot aantalkreeg de film zonder deze subliminale flitsen;dat is de zogenoemde controlegroep.Na de film moesten de proefpersonenaangeven hoeveel trek ze hadden in etenen vervolgens mochten ze een sandwichpakken uit een grote verscheidenheid aansandwiches. Het bleek dat de groep diesubliminaal het woord ‘beef’ aangebodenhad gekregen, aangaf meer trek te hebbendan de controlegroep. Het had echtergeen consequenties voor hun keuze: zenamen niet vaker een ‘beef’sandwich dande controlepersonen.Een andere manier van subliminale beïnvloedingdie gehanteerd wordt in dereclame is het subliminaal presenterenvan seksgerelateerde stimuli; meestalgewoon door aanbieding van het woord‘seks’. Hierdoor zou men zich een beetjeopgewonden voelen (‘arousal’), waardoormen letterlijk ‘wel iets voelt’ voor dat product.Er zijn inderdaad resultaten gevondendie wijzen op een verhoging van dearousal, maar het bleek geen invloed tehebben op de uiteindelijke voorkeur ofhet koopgedrag van de consumenten.Met andere woorden, ondanks dat in sommigeexperimenten wel aanwijzingenwerden gevonden dat subliminale stimuliiets kunnen uitlokken (namelijk trek ineten of seksuele opwinding), bleek ingeen enkel geval dat deze stimuli ookenige verandering in het uiteindelijkekoopgedrag konden uitlokken. Maar, zultu misschien denken, waar komt dan datCoca-Cola verhaal vandaan? Is dat danniet waar? Jazeker is het waar, tenminstein zoverre dat het echt is uitgevoerd en erook echt meer cola en popcorn werd verkocht.Er is alleen een heel belangrijkmankement aan dat onderzoek: er wasgeen controlegroep. Dat betekent dat eralleen gekeken is naar de groep waarbijiets is geprobeerd uit te lokken, maar er isgeen vergelijkingsgroep om te zien wat ergebeurd zou zijn als de betreffende manipulatieniet was uitgevoerd. Hierdoorweet je niet of het effect dat gevonden iswel te wijten is aan de manipulatie (in ditgeval de subliminale presentaties). Zo ishet mogelijk dat er die avond gewoonveel meer bezoekers waren dan anderswaardoor er ook meer cola is verkochtdan anders. Of het was een erg heteavond waardoor mensen meer dorst hadden.Of het was een kinderfilm waardoorer meer cola, maar minder bier is verkocht.Nou ja, u kunt zich voorstellen dater allerlei factoren zijn die een rol kunnenhebben gespeeld.Uit de onderzoeken blijkt dus dat het allemaalniet zo’n vaart loopt met subliminalemanipulatie in zelf-hulp bandjes en inreclameboodschappen. Maar hoe zit hetmet die aanklacht tegen Judas Priest?Bestaat er wetenschappelijk bewijs datsubliminale zinnen (backward messages)zelfmoordgedrag zouden kunnen uitlokken?Er zijn verschillende manieren omdit uit te zoeken. Een van de onderzoekenwaarop de rechterlijke uitspraak mede isgebaseerd, is de volgende. Onderzoekershebben proefpersonen verschillende sortenbackward messages laten horen en31