Lees de nieuwe Swetenswaardigheden - Open Universiteit Nederland

SWetenswaardigheden, april 2000, 9e jaargang, nummer 132beoordelen. Het bleek dat proefpersonenwel boven kansniveau het verschil kondenaangeven tussen backward messagesgesproken door mannen of door vrouwen,dat ze ook het verschil konden aangeventussen verschillende mannelijkesprekers en ook tussen verschillendetalen. De proefpersonen waren echter nietin staat om boven kansniveau aan tegeven of de backward message een kinderliedjewas of een godsdienstige boodschap,of een satanische boodschap, ofreclameboodschap. Met andere woorden,men lijkt in staat om de fysieke karakteristiekenvan een backward message teherkennen, maar van de inhoud krijgtmen niets mee. Men trok de conclusie datals je niets van de positiviteit of negativiteitvan een boodschap kan oppikken,het ook niet waarschijnlijk lijkt dat het jetot zelfmoord zou uitlokken.Gecontroleerde studies wijzen dus uit datsubliminale stimuli niet zo’n krachtigeinvloed hebben op motivatie en gedragals veelal wordt gedacht en gevreesd.Maar hebben subliminale stimuli danhelemaal geen effect? Jawel. Met nameemotioneel-geladen subliminale stimulilokken reactie uit. Een goed voorbeeldhiervan zijn de zogenaamde ‘priming’studiesvan Murphy en Zajonc. (Priming ishet proces waarbij je een bepaald deelvan het cognitieve netwerk ‘activeert’door een bepaalde stimulus aan te bieden,waardoor een daaropvolgende stimulussneller (of juist langzamer) ofanders kan worden waargenomen. Het iseigenlijk een soort ‘voorbehandeling’. Eenvoorbeeld: Het blijkt dat mensen snellerhet woord ‘boter’ kunnen uitspreken alsze daarvoor het woord ‘brood’ hebbengezien, dan als ze daarvoor het woord‘fiets’ hebben gezien. En stelt u zich voordat u een A te zien krijgt en daarna I3,dan zult u dat waarschijnlijk anders waarnemendan als u eerst 12 had gezien endan I3.)Murphy en Zajonc stelden proefpersonenbloot aan subliminale dia’s van boze enblije gezichten (dat waren in dit geval deprimes). Na elk gezicht kregen de proefpersonenduidelijk zichtbaar een dia meteen Chinees letterteken te zien. Dit lettertekenmoesten zij telkens beoordelen opaantrekkelijkheid. Het bleek dat de lettertekensdie vooraf waren gegaan doorsubliminale positieve stimuli (de blijegezichten) als aangenamer werden beoordeelddan de lettertekens die voorafwaren gegaan door subliminale negatievestimuli (de boze gezichten). Dus, zonderdat de proefpersonen de gezichtenbewust hadden waargenomen, hebbendeze stimuli wel de waardering van dedaaropvolgende stimulus veranderd. Eensoortgelijk experiment hebben zij nogmaalsuitgevoerd, echter nu met kleine engrote geometrische figuren (cirkels, vierkanten)als prime in plaats van gezichten.Opnieuw moesten proefpersonen deChinese lettertekens beoordelen, nu op ofze een groot object (bijvoorbeeld een olifant)of een klein object (bijvoorbeeld eenmuis) representeerden. Nu bleek dat deverschillende primes geen verschillendebeoordelingen uitlokten. Dus, emotioneelgeladensubliminale stimuli lijken debeoordeling/waarneming van daaropvolgendestimuli wel te kunnen beïnvloeden,maar neutrale subliminale stimuli lijkendat niet te kunnen.Subliminale priming blijkt dus in staat deevaluatie van dingen te veranderen.Merken we hier ook iets van in de praktijk?Ja, dat zou kunnen. Het blijkt bijvoorbeelddat proefpersonen die subliminaalwerden geprimed met woorden die temaken hadden met agressie, een oppapier beschreven persoon als agressieverbeoordeelden dan proefpersonen diemet neutrale woorden waren geprimed.Dus, sociale stimuli waarvan mensen zichniet bewust zijn, kunnen wel de bewustebeoordeling van iemand beïnvloeden. Eenander voorbeeld is ook een experimentwaarbij proefpersonen werden geprimedmet subliminale agressiegerelateerdewoorden. Vervolgens moesten deze proefpersonen(in een naar hun idee anderexperiment) een ‘leraar’ spelen waarbij zijeen student (milde) elektrische schokkenmoesten toedienen op het moment datdie student een verkeerd antwoord gaf opeen vraag. Het bleek dat de proefpersonendie geprimed waren met agressiegerelateerdewoorden langere schokkentoedienden dan proefpersonen die geprimedwaren met neutrale woorden. Hetblijkt dus dat subliminale emotioneelgeladenstimuli wel degelijk invloed kunnenhebben op het gedrag van mensen.De vraag rijst of we ons dan toch zorgenmoeten maken? Niet echt. Bedenk dat demensen in deze onderzoeken steedswaren gevraagd dat specifieke gedrag tevertonen; dit gedrag werd slechts versterktdoor priming. Nieuw gedrag, zoalsbijvoorbeeld spontaan koopgedrag, blijktniet op te treden na subliminale stimulatie.Het is dus niet zo dat subliminale stimulions zodanig kunnen manipulerendat we opeens heel ander gedrag gaanvertonen dan we zouden willen. Kortom,subliminale stimulatie heeft niet zoveeleffect op gedrag als waarvoor gevreesdwordt.