SWetenswaardighe<strong>de</strong>n, april 2000, 9e jaargang, nummer 132beoor<strong>de</strong>len. Het bleek dat proefpersonenwel boven kansniveau het verschil kon<strong>de</strong>naangeven tussen backward messagesgesproken door mannen of door vrouwen,dat ze ook het verschil kon<strong>de</strong>n aangeventussen verschillen<strong>de</strong> mannelijkesprekers en ook tussen verschillen<strong>de</strong>talen. De proefpersonen waren echter nietin staat om boven kansniveau aan tegeven of <strong>de</strong> backward message een kin<strong>de</strong>rliedjewas of een godsdienstige boodschap,of een satanische boodschap, ofreclameboodschap. Met an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n,men lijkt in staat om <strong>de</strong> fysieke karakteristiekenvan een backward message teherkennen, maar van <strong>de</strong> inhoud krijgtmen niets mee. Men trok <strong>de</strong> conclusie datals je niets van <strong>de</strong> positiviteit of negativiteitvan een boodschap kan oppikken,het ook niet waarschijnlijk lijkt dat het jetot zelfmoord zou uitlokken.Gecontroleer<strong>de</strong> studies wijzen dus uit datsubliminale stimuli niet zo’n krachtigeinvloed hebben op motivatie en gedragals veelal wordt gedacht en gevreesd.Maar hebben subliminale stimuli danhelemaal geen effect? Jawel. Met nameemotioneel-gela<strong>de</strong>n subliminale stimulilokken reactie uit. Een goed voorbeeldhiervan zijn <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> ‘priming’studiesvan Murphy en Zajonc. (Priming ishet proces waarbij je een bepaald <strong>de</strong>elvan het cognitieve netwerk ‘activeert’door een bepaal<strong>de</strong> stimulus aan te bie<strong>de</strong>n,waardoor een daaropvolgen<strong>de</strong> stimulussneller (of juist langzamer) ofan<strong>de</strong>rs kan wor<strong>de</strong>n waargenomen. Het iseigenlijk een soort ‘voorbehan<strong>de</strong>ling’. Eenvoorbeeld: Het blijkt dat mensen snellerhet woord ‘boter’ kunnen uitspreken alsze daarvoor het woord ‘brood’ hebbengezien, dan als ze daarvoor het woord‘fiets’ hebben gezien. En stelt u zich voordat u een A te zien krijgt en daarna I3,dan zult u dat waarschijnlijk an<strong>de</strong>rs waarnemendan als u eerst 12 had gezien endan I3.)Murphy en Zajonc stel<strong>de</strong>n proefpersonenbloot aan subliminale dia’s van boze enblije gezichten (dat waren in dit geval <strong>de</strong>primes). Na elk gezicht kregen <strong>de</strong> proefpersonendui<strong>de</strong>lijk zichtbaar een dia meteen Chinees letterteken te zien. Dit lettertekenmoesten zij telkens beoor<strong>de</strong>len opaantrekkelijkheid. Het bleek dat <strong>de</strong> lettertekensdie vooraf waren gegaan doorsubliminale positieve stimuli (<strong>de</strong> blijegezichten) als aangenamer wer<strong>de</strong>n beoor<strong>de</strong>elddan <strong>de</strong> lettertekens die voorafwaren gegaan door subliminale negatievestimuli (<strong>de</strong> boze gezichten). Dus, zon<strong>de</strong>rdat <strong>de</strong> proefpersonen <strong>de</strong> gezichtenbewust had<strong>de</strong>n waargenomen, hebben<strong>de</strong>ze stimuli wel <strong>de</strong> waar<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong>daaropvolgen<strong>de</strong> stimulus veran<strong>de</strong>rd. Eensoortgelijk experiment hebben zij nogmaalsuitgevoerd, echter nu met kleine engrote geometrische figuren (cirkels, vierkanten)als prime in plaats van gezichten.Opnieuw moesten proefpersonen <strong>de</strong>Chinese lettertekens beoor<strong>de</strong>len, nu op ofze een groot object (bijvoorbeeld een olifant)of een klein object (bijvoorbeeld eenmuis) representeer<strong>de</strong>n. Nu bleek dat <strong>de</strong>verschillen<strong>de</strong> primes geen verschillen<strong>de</strong>beoor<strong>de</strong>lingen uitlokten. Dus, emotioneelgela<strong>de</strong>nsubliminale stimuli lijken <strong>de</strong>beoor<strong>de</strong>ling/waarneming van daaropvolgen<strong>de</strong>stimuli wel te kunnen beïnvloe<strong>de</strong>n,maar neutrale subliminale stimuli lijkendat niet te kunnen.Subliminale priming blijkt dus in staat <strong>de</strong>evaluatie van dingen te veran<strong>de</strong>ren.Merken we hier ook iets van in <strong>de</strong> praktijk?Ja, dat zou kunnen. Het blijkt bijvoorbeelddat proefpersonen die subliminaalwer<strong>de</strong>n geprimed met woor<strong>de</strong>n die temaken had<strong>de</strong>n met agressie, een oppapier beschreven persoon als agressieverbeoor<strong>de</strong>el<strong>de</strong>n dan proefpersonen diemet neutrale woor<strong>de</strong>n waren geprimed.Dus, sociale stimuli waarvan mensen zichniet bewust zijn, kunnen wel <strong>de</strong> bewustebeoor<strong>de</strong>ling van iemand beïnvloe<strong>de</strong>n. Eenan<strong>de</strong>r voorbeeld is ook een experimentwaarbij proefpersonen wer<strong>de</strong>n geprimedmet subliminale agressiegerelateer<strong>de</strong>woor<strong>de</strong>n. Vervolgens moesten <strong>de</strong>ze proefpersonen(in een naar hun i<strong>de</strong>e an<strong>de</strong>rexperiment) een ‘leraar’ spelen waarbij zijeen stu<strong>de</strong>nt (mil<strong>de</strong>) elektrische schokkenmoesten toedienen op het moment datdie stu<strong>de</strong>nt een verkeerd antwoord gaf opeen vraag. Het bleek dat <strong>de</strong> proefpersonendie geprimed waren met agressiegerelateer<strong>de</strong>woor<strong>de</strong>n langere schokkentoedien<strong>de</strong>n dan proefpersonen die geprimedwaren met neutrale woor<strong>de</strong>n. Hetblijkt dus dat subliminale emotioneelgela<strong>de</strong>nstimuli wel <strong>de</strong>gelijk invloed kunnenhebben op het gedrag van mensen.De vraag rijst of we ons dan toch zorgenmoeten maken? Niet echt. Be<strong>de</strong>nk dat <strong>de</strong>mensen in <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>rzoeken steedswaren gevraagd dat specifieke gedrag tevertonen; dit gedrag werd slechts versterktdoor priming. Nieuw gedrag, zoalsbijvoorbeeld spontaan koopgedrag, blijktniet op te tre<strong>de</strong>n na subliminale stimulatie.Het is dus niet zo dat subliminale stimulions zodanig kunnen manipulerendat we opeens heel an<strong>de</strong>r gedrag gaanvertonen dan we zou<strong>de</strong>n willen. Kortom,subliminale stimulatie heeft niet zoveeleffect op gedrag als waarvoor gevreesdwordt.
SWSWetenswaardighe<strong>de</strong>n, april 2000, 9e jaargang, nummer 1Even voorstellen ...33Ik ben Francine Dehue, sinds 1 juni universitair docent bij Sociale wetenschappen. Ik hebin Amsterdam aan <strong>de</strong> UvA <strong>de</strong> studie psychologie gevolgd. Mijn afstu<strong>de</strong>errichting wassociale psychologie.Francine DehueDaarna ben ik naar Groningen verhuisdom daar aan <strong>de</strong> universiteit als on<strong>de</strong>rzoekerin opleiding (OIO) aan mijn proefschriftte werken. Ik heb daar vier on<strong>de</strong>rzoekenverricht, waarvan een in <strong>de</strong> VS.Deze on<strong>de</strong>rzoeken had<strong>de</strong>n betrekking op<strong>de</strong> sociale waar<strong>de</strong>n van mensen, die vaninvloed zijn op <strong>de</strong> beslissingen die zijnemen in situaties waarin zij van elkaarafhankelijk zijn, zoals in sociale dilemma’s.Individualisme, coöperatie en competitiezijn <strong>de</strong> meest voorkomen<strong>de</strong> socialewaar<strong>de</strong>n.Toen <strong>de</strong>ze vier jaar voorbij waren, heb ikkorte tijd als gebruikerson<strong>de</strong>rsteunerparttime gewerkt bij ProGamma inGroningen, een expertisecentrum op hetgebied van software voor <strong>de</strong> wetenschappen.Daar heb ik vooral adviezen gegevenbij het gebruik van software voor <strong>de</strong>experimentele psychologie. Daarnaasthad ik als methodoloog een baan bij hetCentraal Bureau voor <strong>de</strong> Statistiek inHeerlen. Toen ik daar arbeidstijdverlengingkreeg, heb ik mijn baan in Groningenopgezegd. Bij het CBS heb ik het eerstejaar kwantitatief on<strong>de</strong>rzoek verricht naar<strong>de</strong> resultaten van <strong>de</strong> veldwerkstrategieënvan interviewers. Daarna ben ik voornamelijkkwalitatief on<strong>de</strong>rzoek gaan doen.Mijn taak bestond uit het ver<strong>nieuwe</strong>n vanbestaan<strong>de</strong> en ontwikkelen van <strong>nieuwe</strong>meetinstrumenten en metho<strong>de</strong>n vandataverzameling, zoals bijvoorbeeld vragenlijsten,en het vali<strong>de</strong>ren daarvan. Inhet laatste jaar heb ik mij daar ook beziggehou<strong>de</strong>nmet <strong>de</strong> opzet van monitoringsystemenvoor interviewers. Na zes jaarwil<strong>de</strong> ik graag even iets an<strong>de</strong>rs doen, enwerken aan <strong>de</strong> OUNL leek mij erg leuk.Bij <strong>de</strong> OUNL ben ik verantwoor<strong>de</strong>lijk voor<strong>de</strong> cursus Functieleer en psychofysiologie,ga ik het experimenteel practicum meehelpen opzetten, begeleid ik scriptiestu<strong>de</strong>ntenen ben ik voorzitter van <strong>de</strong> scriptiecommissie,die <strong>de</strong> kwaliteit van scriptiesbewaakt. Vooralsnog ben ik hier voortwee jaar. Na die twee jaar ga ik in principeweer terug naar het CBS.
- Page 1 and 2: Postdoctorale opleiding totgezondhe
- Page 3 and 4: SWetenswaardigheden, april 2000, 9e
- Page 5 and 6: SWSWetenswaardigheden, april 2000,
- Page 7 and 8: SWetenswaardigheden, april 2000, 9e
- Page 9 and 10: SWetenswaardigheden, april 2000, 9e
- Page 11 and 12: SWSWetenswaardigheden, april 2000,
- Page 13 and 14: SWetenswaardigheden, april 2000, 9e
- Page 15 and 16: SWetenswaardigheden, april 2000, 9e
- Page 17 and 18: SWSWetenswaardigheden, april 2000,
- Page 19 and 20: SWSWetenswaardigheden, april 2000,
- Page 21 and 22: SWSWetenswaardigheden, april 2000,
- Page 23 and 24: SWetenswaardigheden, april 2000, 9e
- Page 25 and 26: SWetenswaardigheden, april 2000, 9e
- Page 27 and 28: SWetenswaardigheden, april 2000, 9e
- Page 29 and 30: SWetenswaardigheden, april 2000, 9e
- Page 31: SWetenswaardigheden, april 2000, 9e